Eski Türkçe Atasözleri

Kaşgarlı Mahmud'un ve Türkçemizin muazzam şaheseri Divânu Lügati't-Türk'de (1073.y) geçen çok eski atasözlerimizi aslı ve aslına sadık aktarımıyla burada derledik.

Avçı neçe al bilse, adhığ ança yol bilir
Avcı nice hile bilse ayı onca yol bilir.
Aç ebek, tok telek
Aç aceleci, tok yavaş olur.
Açıglığ er şebük karımas
Zengin er çabuk kocamaz.
Aç ne yemes, tok ne temes
Aç ne yemez, tok ne demez!
Agılda oglak togsa arıkda otı öner
Ağılda oğlak doğsa, arıkda (derede) otu yetişir.
Agız yese köz uyadur
Ağız yese göz utanır.
Alımçı arslan, berimçi sıçgan
Alacaklı arslan, verecekli (borçlu) sıçan [gibidir].
Alın arslan tutar, küçin sıçgan tutmas
Aldatıp arslan tutulur, güç ile sıçan tutulmaz.
Alp çerikde, bilge tirikde
Alp Yiğit orduda, bilgin mecliste [belli olur].
Alp eriğ yabrıtma, ıkılaç arkasın yagrıtma
Alp eri bakımsız koyma, binek atın arkasını (sırtını) yaralatma.
Alplar birle uruşma, beğler birle turuşma
Alpler ile vuruşma, beğler ile tartışma.
Alp yağıda, alçak çoğuda
Alp düşmanda; alçak savaşta [belli olur].
Anası teblük yufka yapar, oglı tetik koşa kapar
Anası yufka yapar, oğlu tetik koşup kapar.
Anğduz bolsa at ölmes
Andız olsa, at ölmez.
Anıñ yüziñe titinü baksa bolmas
Onun yüzüne dik bakılmaz.
Anuk otru tutsa yokka sanmas
Önüne yemek tutulsa yok sayılmaz.
Arı kapçıtsa ısrur
Arı kızdırılırsa ısırır (sokar).
Arkasız er çeriğ sıyumas
Arkasız er düşmanını yenemez.
Arpasız at aşumas, arkasız alp çeriğ sıyumas
Arpasız at aşamaz, arkasız er düşmanı yenemez.
Arslan karışa sıçgan ötin ködezür
Arslan kocasa sıçan deliğini gözetir.
Arslan kökrese at ayakı tulaşır
Arslan kükrese atın ayağı dolaşır.
Aşıç ayur tübüm altın, kamıç ayur men kayda men
Tencere der dibim altın, kepçe der ki ben neredeyim?
Aş tatıgı tuz yogrın yemes
Aşa tat veren tuz çanakla yenmez.
Atan yüki aş bolsa açka az korunur
Deve yükü aş olsa aça az görünür.
Ata oglı ataç togar
Oğlu babasına çeker.
Atası açıg almıla yese oglınıñ tısı kamar
Babası ekşi elma yese oğlunun dişi kamaşır.
Atası anası açığ almıla yese oglı kızı tısı kamar
Babası anası ekşi elma yese, oğlunun kızının dişi kamaşır.
Ata tonı ogulka yarasa atasın tilemes
Baba donu (giysisi) oğula yarasa, babasını dilemez.
At teküzligi ay bolmas
Atın (alnındaki) sakarı, ay olmaz.
Ayın kişi neñi neñ sanmas
Başka kişinin malı, mal sayılmaz.
Ay tolun bolsa eliğin imlemes
Ay dolun olsa elle gösterilmez.
Azuklug aruk ermes
Azığı olan yorulmaz.
Balık subda közi taştın
Balık suda, gözü dışarıda.
Bar bakır, yok altun
Var olan bakır, yok olan altın [gibidir].
Barçın yamağı barçınka, karış yamağı karışka
İpek yaması ipeğe, yün yaması yüne.
Barıg otru tutsa yokka sanmas
Varlık önüne tutulsa, yok sayılmaz.
Beş erñek tuz ermes
Beş parmak düz (denk) değildir.
Bilmiş yek bilmedük kişiden yeğ
Bilinen şeytan bilinmeyen kişiden yeğdir.
Birin birin miñ bolur, tama tama kol bolur
Birer birer bin olur, damlaya damlaya göl olur.
Bir karga birle kış kelmes
Bir karga ile kış gelmez.
Bir tilkü terisin ikile soymas
Bir tilkinin derisi iki [kez] soyulmaz.
Bir toyın başı ağrısa, kamug toyın başı agrımas
Bir şamanın başı ağrısa, tüm şamanların başları ağrımaz.
Boldaçı buzagu öküz ara belgülüğ
Öküz olacak buzağı belli olur.
Bor bolmayıp sirke bolma
Şarap olmadan sirke olma.
Boşlaglansa boksuklanur
Kızıp kuduran boyunduruklanır.
Boş neñge iyi bolmas
Boş (yaramaz) malın sahibi olmaz.
Böri koşnısın yemes
Kurt komşusunu yemez.
Böriniñ ortak, kuzgunuñ yıgaç başında
Börünün avı ortak, kuzgununki ağaç başında.
Buğday katında sarkaç subalur
Buğdayın yanında çayır da sulanır.
Bu kök kirsün, kızıl çıksun
Bu gök girsin, kızıl çıksın.
Buşmasar boz kuş tutar, ebmeser ürüñ kuş tutar
Sıkılmayan boz kuş tutar, acele etmeyen beyaz kuş tutar.
Buzdan sub tamar
Buzdan su damlar.
Bütün ümlüğ kanca bolsa olturur
Şalvarı sağlam olan nereye olsa oturur.
Çaksa tütnür, çalsa bilnür
Yaksa tüter, çalsa bilinir.
Çakşak üze ot bolmas, çakrak bile ubut bolmas
Çakıl üstünde ot olmaz, yavşak ile ar olmaz.
Ebdeki buzagu öküz bolmas
Evdeki buzağı öküz olmaz.
Ebek ebğe tegmez
Aceleci ev[in]e değmez (varamaz).
Ebek sinğek sütge tüşür
Aceleci sinek süte düşer.
Ebliğ toygursa közi yolka bolur
Ev sahibi doyursa, [konuğun] gözü yolda olur.
Eğir bolsa er ölmes
Eğir [kökü] olsa, er ölmez.
Eliğ tutgınça od tut
Eli (yabancı) tutacağına ateş tut.
El kalır toru kalmas
El (yurt) kalır, töre kalmaz.
Emgek eginde kalmas
Emek (zorluk) sırtda kalmaz.
Emikliğ uragut kösekçi bolur
Emziren kadın iştahlı olur.
Endik uma eblikni agırlar
Şaşkın konuk evliyi (ev sâhibini) ağırlar.
Erdem başı tıl
Erdem[in] başı dildir.
Erdemsiz kut çertilür
Erdemsiz kut kaybolur
Erge muñ tegir, tag señiriñe yel tegir
Ere keder değer, dağ başına yel değer.
Erik erini yaglıg, ermegü başı kanlıg
Olgun er yağlı, tembelin başı kanlı [olur].
Erkeç eti em bolur, eçkü eti yel bolur
Erkeç eti ilâç olur, keçi eti yel olur.
Ermegüğe bulıt yük bolur
Tembele bulut yük olur.
Ermegüğe eşik art bolur
Tembele eşik dağ geçidi olur.
Erñeñe eliğ karı böz üm tikemes
Ergene elli karış bezden iç donu dikemez.
Er oglı muñaymas, it oglı külermes
Er oğlu kederli kalmaz, it oğlu tökezlemez.
Ersek erğe tegmes, ebek ebğe tegmes
Oynak [kadın] koca bulamaz, aceleci evine varamaz.
Er sözi bir, eyer köki üç
Er sözü bir, eyerin bağı üç [olur].
Esende ebek yok
Esenlikde acele yoktur.
Esiz anıñ yiğitliği
Yazık onun yiğitliğine...
Eşyek ayur başım bolsa sundurıda sub içgeymen
Eşek der ki; başım (aklım) olsa denizden su içerim.
Etli tırñaklı eyirmes
Et tırnakdan ayrılmaz.
Eyğü er süñüki erir atı kalır
İyi erin kemiği erir, adı kalır.
Eyğülüğni sub ayakında kemiş başında tile
İyiliği suya at, pınar başında dile.
Eyğülükün kel, isizliğin kelme
İyilikle gel, kötülükle gelme.
Iñan ıñrasa botu bozlar
Dişi deve inlese yavrusu bozlar (bağırır).
Iş yaragında, sart asığında
İş yararında, tüccar kârında...
It çakırı atka tegir, at çakırı ıtka tegmes
İt nazarı ata değer, at nazarı ite değmez.
It ısırmas, at tepmes teme
İt ısırmaz at tepmez deme.
Itka ubut atsa oldañ yemes
İtde utanma olsa çarık yemez.
İgliğ tutrugı ay bolur
Hastanın vasiyeti iyilik olur.
İki koçnğar başı bir aşıçta pışmas
İki koç başı bir kazanda pişmez.
İkki bogra igeşür, otra kökegün yancılur
İki buğra (erkek deve) itişir, ortada bükelek [sineği] incinir.
İm bilse er ölmes
Şifreyi bilse er ölmez.
İzlik bolsa er öldimes, içlik bolsa at yagrımas
Çarığı olsa er ölmez, keçesi olsa at[ın sırtı] yaralanmaz.
Kaçış bolsa kıya körmes
Kaçış (kargaşa) olsa, yan bakmaz.
Kadaş temiş kaymaduk, kayın temiş kaymış
Kardeş demiş bakmamış, kayın demiş bakmış.
Kagun karma bolsa iyisi ikki eliğin tegir
Kavun yağma olsa, sahibi iki eliyle değer (kapar).
Kal sabı kalmas, kagıl bağı yazılmas
Söz iz bırakmaz, söğüt bağı yazılmaz = yayılmaz (çözülmez).
Kalın bulutug tüpi sürer, karañku ışıg urunç açar
Kalın bulutu tipi sürer, karanlık işi rüşvet açar.
Kalıñ berse kız alır, kerek bolsa kız alır
Çeyiz veren kız alır, gerek olsa pahalıya alır.
Kalın kaz kulabuzsuz bolmas
Kalın kaz (sürüsü) kılavuzsuz olmaz.
Kalın kolan çupgasız bolmas
Kalın eşek (sürüsü) çobansız olmaz.
Kañdaş kuma ürür, iğdiş örü tartar
Kandaş (babadan kardeşler) dövüşürler, anadan [kardeşler] yardımlaşırlar.
Kanıg kan birle yumas
Kanı kan ile yümez = yıkamazlar.
Kan ışı bolsa, katun ışı kalır
Kağanın işi olsa, kadınının işi kalır.
Kara bulıtıg yel açar, urunç bile el açar
Kara bulutu yel açar, rüşvet ile el (yurt) açar.
Kara muñ kelmeğinçe Kara Yalga keçme
Kara dert gelmeyince Kara Yalga'yı (geçit adı) geçme.
Karga karısın kim bilir, kişi alasın kim tapar
Karga kocasa kim bilir, kişi gönlünü kim anlar.
Karga kazga ötgünse butı sınur
Karga kaza özense budu kırılır.
Karı öküz balduka korkmas
Yaşlı öküz baltadan korkmaz.
Kayıñ kasıña, söküt süliñe
Kayın kasınır, söğüt sallanır.
Kaynar ögüz keçiksiz bolmas
Coşkun ırmak geçitsiz olmaz.
Kaz kopsa ördek kol iğ igenür
Kaz kopsa (ayrılsa) ördek gölü sahiplenir.
Kek (Keten) kördi keregü yüydi
Zorluk görünce çadırını yüklendi [gitti].
Keñeşliğ bilig üyreşür, keñeşsiz bilig obraşur
Danışılmış bilgi iyileşir, danışılmamış bilgi yıpranır.
Keriş yagrı ogulka kalır
Sırt yarası oğula kalır.
Keyüklüğ ölimes, küpeçliğ kürimes
Giyimli ıslanmaz, gemli [at] kükremez.
Kılıç tatıksa iş yunçır, er Tatıksa et tuncır
Kılıç paslanırsa iş bozulur, kişi Farslaşırsa et (soy) bozulur.
Kılnu bilse kızıl keyer, yaranu bilse yaşıl keyer
Naz bilse kızıl giyer, yaranmayı bilse yeşil giyer.
Kırk yılka teğin bay çıgay tüzlinür
Kırk yıla değin zengin fakir düzlenir.
Kış konuki od
Kış konuğu ateşdir.
Kız birle küreşme, kısrak birle yarışma
Kız ile güreşme, kısrak ile yarışma.
Kız kişi sabi yorıglı bolmas
Cimri kişi zavı (sözü), ünü yayılmaz.
Kiçikde katıglansa ulgayu sebnür
Küçükken uğraşan, büyüyünce sevinir.
Kiçik ulugka turuşmas, kırguy soñkurka karışmas
Küçük büyüğe [karşı] duruşmaz, kırgı (atmaca) sungura karışmaz.
Kimiñ bile kaş bolsa yaşın yakmas
Kiminle kaş [taşı] olsa, yıldırım [onu] yakmaz.
Kim kür bolsa köbez bolur
Kim gür (güçlü) olsa kabadayı olur.
Kiñ ton opramas, keñeşliğ biliğ artamas
Geniş don yıpranmaz, danışılmış bilgi yanılmaz.
Kişi alası içtin, yılkı alası taştın
Kişi alası içte, atın alası dışdadır.
Kişi eti tiriğle tatır
Kişi eti diri iken tatlıdır (kıymetlidir).
Kişi sözleşü, yılkı yıylaşu
Kişi söyleşe yılkı (atlar) koklaşa.
Kizdeki kiz yıpar
Miskdeki misk kokar.
Kizlençü kelinde
Gizlenecek [şey] gelinde (olur).
Kobı er kuyugka kirşe yel alır
Talihsiz er kuyuya girse yel alır.
Kolan kuyugka tüşse kurbaka aygır bolur
Eşek kuyuya düşse kurbağa aygır olur.
Korkmış kişiğe koy başı koş korunur
Korkmuş kişiye koyun başı çift görünür.
Koş kılıç kınka sığmaz
Çift kılıç [tek] kına sığmaz.
Kökge sagursa (suysa) yüzge tüşür
Göğe tükürse, yüzüne düşer.
Kök temür kerü turmas
Gök demir (çelik) geri durmaz.
Koni barır keyikniñ közinde ayın başı yok
Düz giden geyiğin gözünden başka yarası yokdur.
Kop sögütğe kuş konar, körklüğ kişiğe söz kelir
Söğütlüğe kuş konar, görkemli (güzel) kişiye söz gelir.
Közden yırasa köñülden yeme yırar
Gözden ırasa (uzaklaşan) gönülden de ırar (uzaklaşır).
Közüñüğe köğ tüşdi
Aynaya pas düşdü.
Kulak eşitse köñül bilir. Köz korse üyik kelir
Kulak işitse gönül bilir, göz görse sevinç gelir.
Kul yağı, it böri
Kul düşman, it börüdür.
Kurmış kiriş tügülmes, ukrukun tag egilmes
Kurulmuş kiriş düğümlenmez, kementle dağ egilmez.
Kurtga büyik bilmes yerim tar ter
Kadın oynamayı bilmez yerim dar der.
Kurug yıgaç egilmes, kurmış kiriş tügülmes
Kuru ağaç egilmes, kurulmuş kiriş düğümlenmez.
Kurug kaşık agızka yaramas, kurug söz kulakka yakışmas
Kuru kaşık ağıza yaramaz, kuru söz kulağa yakışmaz.
Kuş balası kusınçıg, it balası okşançıg
Kuş yavrusu süs için, it yavrusu okşamak içindir
Kuş kanatın, er atın
Kuş kanadıyla, er atıyla varır.
Kuş tuzakka meñ uçun ılınur
Kuş tuzağa yem için yakalanır.
Kuş yavuzı sagzıgan, yıgaç yavuzı azgan, Yer yavuzı kazgan, budun yavuzı Barsgan
Kuşun yavuzu saksağan, ağacın yavuzu azgan (yaban gülü), Yerin yavuzu batak, halkın yavuzu Barsgan’lılardır. (yavuz=kötü)
Kut belgüsi bilig
Devletin belgesi bilgidir.
Kutlugka koşa yağar
Kutluya [her şey] çift yağar.
Kutsuz kuyugka kirşe kum yağar
Kutsuz kişi kuyuya girse kum yağar.
Kuyugda sub bar, it burnı tegmes
Kuyuda su var itin burnu değmez.
Kuzda kar eksümes, koyda yağ eksümes
Kuzeyde kar eksilmez, koyunda yağ eksilmez.
Küç eldin kirşe toru tüñlüktin çıkar
Güç yurda girse, töre bacadan çıkar.
Kül ürkünçe köz ürse yik
Küle yerine, köze üflemek yeğdir.
Kümüş küñe ursa altun ayakın kelir
Gümüş gün[eş]e vursa, altın ayağıyla gelir.
Künde irük yok, beğde kıyık yok
Gün[eş]de gedik yokdur, beyde kıyık (caymak) yokdur.
Küñe baksa köz kamar
Güneşe baksa göz kamaşır.
Küniniñ küline tegü yağı
[Kuma] kumanın külüne dahi düşmandır.
Küzegü uzun bolsa el iğ köymes
Küskü uzun olsa el yanmaz.
Kuz keliği yazın bilgürer
Güzün gelişi yazdan bellidir.
Muş oglı muyabu togar
Kedi yavrusu miyavlayarak doğar
Muş yakrıka tegişmes, ayur kişi neñi yaraşmas
Kedi kavurmaya erişmez, geveze malı yaramaz.
Neçeme obrak keyük erse, yagmurka yarar
Nice eski giysi ise yağmurda [işe] yarar.
Nece munduz erse eş eygü, nece eğri erse yol eygü
Nece aptal ise eş iyidir, nice eğri ise yol iyidir.
Nece yitik biçek erse Öz sapın yonumas
Nice keskin bıçak ise, kendi sapını yontamaz.
Oglak yiliksiz, oglan biliksiz
Oğlak iliksiz, oğlan bilgisiz olur.
Oglan biligsiz
Oğlan bilgisiz olur. (oğlan=evlat, çocuk demektir, sadece erkek değildir.)
Oglan ışı ış bolmas, oglak müñüzi sap bolmas
Oğlan işi iş olmaz, oğlak boynuzu sap olmaz.
Oglan suv töker uluğ yanı sınur
Oğlan su döker, büyüğün bir yanı kırılır.
Oprak yasıkdın tozlug ya çıkar
Eski yaylıktan tozlu yay çıkar.
Ortak erden artuk almaş
Ortak ortağından artı (fazla) almaz.
Otağka öpkelep süğe sözlemedük
Otağa öfkelenip, askere konuşmaz.
Ot tese ağız köymes
Ateş dese ağız yanmaz.
Ot tütünsüz bolmas, yiğit yazuksuz bolmas
Ateş tütünsüz (dumansız) olmaz, yiğit yazıksız (günahsız) olmaz.
Otuğ odguç birle öçürmes
Ateş alev ile söndürülmez.
Öd keçer kişi tuymas, yalñuk oglı meñgü kalmas
Zaman geçer kişi duymaz, insan oğlu bengü (sonsuz) kalmaz.
Ödlek karıtmışka boyug talkımas
Zaman kocatmışa boya ayıplanmaz.
Ögüñüçi üminde artarur
Öğünen kişi donuna eder.
Öküş sebinç bolsa katıg oksunur
Çok sevinç olsa, katı (çok) pişman olur.
Öküz ayakı bolgınça buzagu başı bolsa yêğ
Öküz ayağı olacağına, buzağı başı olmak yeğdir.
Öldeçi sıçgan muş taşakın kaşır
Ölecek sıçan kedinin taşağını kaşır.
Ötlüğ yinçü yerde kalmas
Delikli inci yerde kalmaz.
Öz köz ir kışlag
Öz kışlığını gözünle seç.
Sabanda sandırış bolsa örtgünde irteş bolmas
Sabanda tartışma olursa, harmanda dövüş olmaz.
Sabın sagrakka tegir
[Tatlı] sözle bardağa erişilir.
Saçratgudın korkmış kuş kırk yıl ayrı yıgaç üze konmas
Tuzakdan korkmuş kuş kırk yıl çatal ağaca konmaz.
Sakak bıçar, sakal okşar
Çene biçer sakal okşar.
Sakak okşar, sakal bıçar
Çene okşar sakal biçer.
Sart azukı arıg bolsa yolda yer
Tüccar azığı (malı) temiz olsa yolda [kendi] yer.
Sınamasa arsıkar, sakınmasa utsukar
Sınamayan aldanır, sakınmayan yutulur.
Soğuşup uruşur, otra ton titişür
Soğuşup vuruşulur, ortada don yırtılır.
Sözğe süçünse bulun barır
Söze dalan tutsak olur.
Sub içürmesge süt ber
Su içirmeze süt ver.
Sub körmekinçe etük tartma
Suyu körmeyince etek toplama.
Subuzganda ev bolmas, topurganda av bolmas
Mezarlıkta ev olmaz, toprakta av olmaz.
Sundılaç ışı ermes örtkün tepmek
Serçenin işi değil harman tepmek.
Süsegen uyka Tenğri münğüz bermes
Süsen öküze Tanrı boynuz vermez.
Tavgaç Kannınğ turkusı telim tenğlemedhip bıçmas
Çin hanının ipeği çokdur ama denklemeden (ölçmeden) biçmez.
Tagığ ukrukın egmes, tenğizni kaygıkın bügmes
Dağı kement eğmez, denizi kayık bükmez.
Tag tagka kabuşmas, kişi kişiğe kabuşur
Dağ dağa kavuşmaz, kişi kişiye kavuşur.
Tamu kapugın açar tabar
Cehennemin kapısını açan maldır.
Tapug taş yarar, taş başıg yarar
Emir taş yarar, taş başı yarar,
Taşıg ısrumasa öpmiş kerek
Taşı ısıramayan öpmesi gerekir.
Tatıg közre tikeniğ tüpre
Farslı'ya dikkat et, dikeni bile kökle sök.
Tatsız Türk bolmas, başsız börk bolmas
Fars'sız Türk olmaz, başsız serpuş olmaz.
Tayak bile taymas, tanuk sözün bütmes
Dayak ile kayılmaz, tanık sözüne inanılmaz.
Tay atatsa at tınur, oğul ereyse ata tınur
Tay atlaşınca at dinlenir, oğul erince baba dinlenir.
Taygan yügrügin tilkü sebmes
Hızlı tazıyı tilki sevmez.
Taz at taparçı bolmas
Alaca at yükcü olmaz.
Taz keliği börkçige
Kelin geleceği [yer] börkçüdür.
Tebey bedük erse mayakı bedük ermes
Deve büyük ise, boku büyük olmaz.
Tebey münüp koy ara yaşmas
Deveye binip koyun[ların] arasına saklanılmaz.
Tebi silkinse eşekke yük çıkar
Deve silkinse eşeğe yük çıkar.
Tebi yük kötürse, kamıç yeme kötürür
Deve yük götürse, kaşığı rahat götürür.
Tegirmende togmış sıçgan kök kökregiñe korkmas
Değirmende doğmuş sıçan gök gürlemesinden korkmaz.
Tegme kişi öz bolmas, yat yaguk tuz bolmas
Değme kişi öz olmaz, yad kişi, hısımla denk olmaz.
Telim sözüğ uksa bolmas, yalım kaya yıksa bolmas
Çok sözü anlamak olmaz, yalçın kayayı yıkmak olmaz.
Teñsizde tegirmen turgursa, yaragsızda yar bolmas
Uygunsuz yere değirmen yapan yararsız ark yapar.
Teşük subda belgürer
Deşik (delik) suda belirir.
Tezek karda yatmas, eygü ısız katmas
Tezek karda yatmaz, iyilik kötülüğe katılmaz.
Tılın tergiğe tegir
Dil ile sofraya erişilir.
Tılın tügmişni tısın yazmas
Dilin düğümü diş ile çözülmez.
Tikmeğinçe önmes, tilemegince bulmas
Dikmeyince yetişmez, dilemeyince bulmaz.
Tilkü öz yinige ürse uyuz bolur
Tilki kendi inine ürüse uyuz olur.
Tiriğ esen bolsa tañ öküş korur
Kişi esen olsa (uzun yaşasa) şaşılacak çok şey görür.
Tokum yüzüp kuyrukta biçek sıma
Deriyi yüzüp kuyrukda bıçağı kırma.
Tolum anutsa kulun bulur, tolum unutsa bulun bolur
Kılıcı hazırlayan atı bulur, kılıcı unutan tutsak olur.
Toyın tapugsak Tenğri sepinçsiz
Şaman tapınsa da Tanrı sevinçsiz.
Tünle bulıt örtense evlûk urı keldürmişçe bolur, Tanğda bulıt örtense evge yağı kirmişçe bolur
Akşam bulut kızarsa, kadın oğul doğurmuşça olur, Tanda bulut kızarsa eve düşman girmişce olur.
Tünle yorub kunduz sebnür, kiçikde eplenip ulgayu sebnür
Gece yürüyen gündüz sevinir, küçükken evlenen yaşlanınca sevinir.
Tütün kopursa işlenür
Dumanı kaldıran islenir.
Tütüşmeginçe tüzülmes, tüpirmeğinçe açılmas
Dövüşmeyince düzelmez, tipişmeyince [hava] açılmaz.
Tuzun birle uruş, utun birle tireşme
Düz (mert) ile vuruş, alçak ile direşme.
Ula bolsa yol azmas, bilig bolsa söz yazmas
İşâret olsa yol şaşmaz, bilgi olsa söz yayılmaz,
Ulugnı uluglasa kut bulur
Uluyu ululayan, uğur bulur.
Uluk yağırı ogulka kalır
[Atın] omuz yarası oğula kalır.
Uma kelse kut kelir
Konuk gelirse uğur gelir.
Umayka tapınsa oğul bolur
Umay'a tapınsa oğlu olur
Usukmışa sakıg kamug sub korunur
Susamışa serab su görünür.
Us üşgürse ölür
Baykuş öterse [kişi] ölür.
Uygur yıgaç uzun kes, temür kısga kes
Uygur! ağacı uzun kes, demiri kısa kes.
Üri kopsa oguş alkışur, yağı kelse imrem tepreşür
Gürültü kopsa akraba koşuşur, düşman gelse halk debreşir.
Yavlak tıllığ beğden kerü yalnğus tul yêğ
Yavşak dilli beyden geri, yalnız dul yeğdir.
Yagıñ erse kerek yundakı tegir
Düşman gitse bile atının boku kalır.
Yağını aşaklasa başka çıkar
Düşman küçümsenirse başa çıkar.
Yakadakı yalga galı eliğdeki ıçgınur
Yakanı yalarken elindeki gider.
Yalksa yeme yağ eyğü, köyse yeme kün eyğü
Bıktırsa bile yağ iyi, yaksa bile gün[eş] iyidir.
Yalñuk meñgü tirilmez, sınka kirüb kirü yanmas
Kişi bengü (sonsuz) diri kalmaz, mezara girip geri dönmez.
Yalñuk oglı munsuz bolmas
Kişi oğlu dertsiz olmaz.
Yalñuk oglı yokayur eyğü atı kalır
Kişi oğlu yok olur, iyi adı kalır.
Yalñuk ürülmüş kap ol, ağzı yazlıp alkınur
Kişi şişirilmiş tulumdur, ağzı açılınca söner.
Yalñus kaz ötmes
Yalnız kaz ötmez.
Yarın bulgansa el bulganır
Kemik bulansa, halk bulanır.
Yaş ot köymes, yalapar ölmes
Yaş ot yanmaz, elçi öldürülmez.
Yatnınğ yağlığ tiküsinden, öznünğ kanlığ yudhruk yêğ
Elin yağlı lokmasından, kendi kanlı yumruğu yeğdir.
Yayag atı çaruk, küçi azuk
Yayanın atı çarık, gücü azıkdır.
Yazıda böri ulısa ebde it bağrı tartışur
Kırda börü ulusa, evde itin bağrı sızlar.
Yazıdakı süvlin edhergeli, evdeki takagu uçgınma
Kırdaki sülünü ararken, evdeki tavuğu kaçırma.
Yazın katıglansa kışın sebnür
Yazın katıklanan, kışın sevinir.
Yazmas atım bolmas, yañılmas bilge bolmas
Şaşmayan ok olmaz, yanılmayan bilge olmaz.
Yazmas atım yağmur, yañılmas bilge yañku
Şaşmayan ok yağmur, yanılmayan bilgin yankıdır.
Yer basrukı tag, budun basrukı beğ
Yerin başı dağ, halkın başı beğdir.
Yıgaç uçuña yel tegir, körklüg kişiğe söz kelir
Ağaç ucuna yel değer, güzel kişiye söz gelir.
Yılan kendü eğrisin bilmes, tebi boynın eğri ter
Yılan kendi eğrisini bilmez, deveye boynun eğri der.
Yılan yarpuzdın kaçar, kanca barsa yarpuz utru kelür
Yılan yarpuz otundan kaçar, nereye kaçsa yarpuz karşısına gelir.
Yıparlıg kesürgüdin yıpar kitse yiyi kalır
Amber kabından amber gitse de kokusu kalır.
Yırak yer sabin arkış keldürür
Uzak yerin haberini kervan getirir.
Yitükliğ anası koyun açar
Yitirdiğini anasının koynunda arar.
Yogurkanda artuk ayak kösülse üşiyür
Yorgandan artan ayak üşür.
Yunt başın yularlab keñeldi
Atın başını yularlayıp tedbir al.
Yunt kazısı yağ
Atın karın yağı iyisidir.
Yurt kiçük bolsa angut bedük ur
Yırtık küçük olsa da yamayı büyük vur.
Yüpüşlüğ kelin keyeküni yapaş bulur
Pahalı gelin güveyi yavaş bulur.
Yüzge körme erdem tile
Yüze bakma, erdem dilde.