Divanu Lugati't-Türk'den Şiirler

Türk

1. Kaçan korse anı Türk
   
   Ne zaman görse Türk
2. Budun anga aydaçı
   
   Halk şöyle der:
3. Mungar tegir ulugluk
   
   Bundadır ululuk,
4. Munda naru keslinür
   
   Bundan gayrıda kesilir.

Aşk

1. Könglüm angar kaynayu
   
   Gönlüm ona kaynıyor,
2. İçtin angar oynayu
   
   İçten ona oynuyor;
3. Keldi manga boynayu
   
   Geldi bana nazlanıyor,
4. Oynap meni argarur
   
   Oynayıp beni yoruyor.
   
   
5. Bardı közüm yarukı
   
   Vardı gözüm yarığı (ışığı),
6. Aldı özüm konukı
   
   Aldı özüm ruhunu,
7. Kanda erinç kanıkı
   
   Nerede acep hani ki,
8. Ümdi udin odgurur
   
   Şimdi uyku girmiyor.
   
   
9. Üdik mini komıttı
   
   Sevgi beni coşturdu,
10. Sakırç manga yumıttı
    
    Keder bana toplandı,
11. Könglüm angar emitti
    
    Gönlüm ona meyletti,
12. Yüzüm mening sargarur
    
    Yüzüm benim sararır.
    
    
13. Kördi meni emleyü
    
    Gördü beni ilaçladı,
14. Baktı manga imleyü
    
    Baktı bana selâmladı,
15. Kadga köngül tumlıyu
    
    Birden gönül donuverdi,
16. Kadgu meni turgurur
    
    Kaygı beni durdurur.

Savaş #1

1. Kuvrı çuvaş kuruldı
   
   Hakan otağı kuruldu
2. Tuğum tikip uruldı
   
   Tuğ dikilip vuruldu,
3. Süsi otun uruldı
   
   Düşman ot gibi vuruldu
4. Kançuk kaçak ol tutar
   
   Beği benden nasıl kaçar?
   
   
5. Eren arıg örpeşür
   
   Erler yaman kabarır,
6. Öçin kekin irteşür
   
   Öçle kinle bakışır
7. Sakal tutup tartışur
   
   Sakal tutup tartışır
8. Köksi ara ot tüter
   
   Göğsü ara ateş tüter.
   
   
9. Alplar arıg alkışur
   
   Alplar yaman vuruşur,
10. Küç bir bir üze alkaşur
    
    Güç bir-bir üzre birleşir,
11. Bir bir üze alkaşur
    
    Bir-bir üzre birleşir,
12. Edgermedip ok atar
    
    Ölümü unutur, ok atar.
    
    
13. Öpkem kelip ogradım
    
    Öfkem gelip uğradım,
14. Arslanlayu kürkredim
    
    Arslanlayıp kükredim,
15. Alplar başın togradım
    
    Alpler başını doğradım,
16. Emdi meni kim tutar
    
    Şimdi beni kim tutar?
    
    
    Tokuş=vuruş/savaş
17. Tokış içre urıştım
    
    Tokuş içre vuruştum,
18. Ulug birle karıştım
    
    Ulular ile karıştım,
19. Tüküz atın yarıştım
    
    Tüküz atla yarıştım,
20. Aydım emdi al Utar
    
    Bağırdım: Şimdi al utar!
    
    
21. Alp erenni ödürdüm
    
    Alp erini dağıttım,
22. Boynm arung kadirdim
    
    Boylarını yokedip kırdım,
23. Altun kümüş yüdürdüm
    
    Altın gümüş yağmaladım,
24. Süsi kaim kim öter
    
    Askeri çok, kim geçer?
    
    
25. Küçi tengi tokıştı
    
    Gücüne dengi vuruştu,
26. Oguş konum okuştı
    
    Evi obayı çağırdı,
27. Çerig tapa yakıştı
    
    Çerilere doğru yaklaştı.
28. Bizge kelip öç öter
    
    Bize gelip öç ister.
    
    
29. Tıgraklamp seğirtti
    
    Yiğitlenip seğirtti,
30. Erin atın yügürti
    
    Er atını koşturdu,
31. Bizni kamug angıttı
    
    Bizi tümden şaşırttı,
32. Andag süge kim yeter
    
    Bu orduya kim yeter?
    
    
33. Tını yeme öçükti
    
    Sonuda yine yoruldu,
34. Eri atı içikti
    
    Eri atı esir oldu,
35. Işı takı çölükti
    
    Hali dahi sefil oldu,
36. Sözin anıg kim tutar
    
    Sözünü onun kim tutar?
    
    
37. Kanı akıp yuşuldı
    
    Kanı akıp fışkırdı,
38. Kabı kamug teşildi
    
    Yücudu tümden deşildi,
39. Ölüg bile koşıldı
    
    Ölüler ile koşuldu,
40. Togmış küni üş batar
    
    Doğmuş güneşi batar.

Savaş #2

1. Budraç yeme kudurdı
   
   Budraç yine kudurdu,
2. Alpagutın adırdı
   
   Alpların ayırdı,
3. Süsin yana kadirdi
   
   Ordusunu yine döndürdü,
4. Kelgeli met irkeşür
   
   Gelmek üzre toplaşır.
   
   
5. Usıtgan kuyaş kapsadı
   
   Sıcak güneş bastırdı,
6. Umunçlug adaş tepsedi
   
   Umulan dost kıskandı,
7. Ertiş suvın keçsedi
   
   İrtiş suyunu geçseydi,
8. Budun anın ürküşü
   
   Boylar ondan ürküşür.
   
   
9. Ertiş suvı Yemigi
   
   İrtiş suyu yimeği,
10. Sıtgap tutar bileği
    
    Sıvayıp tutar bileği,
11. Kür met anıg yüreği
    
    Pektir onun yüreği,
12. Kelgeli met irkişür
    
    Gelmek için toplaşır.
    
    
13. Kelse apang terkenim
    
    Gelse eğer hakanım,
14. İtilge met Türk ünim
    
    Tamamlanır TÜrk birliğim,
15. Yadılmagay terkinim
    
    Dağılmaz obam evim,
16. Emdi çerig çergeşür
    
    Şimdi çeri dizilir.
    
    
17. Bıçgas bitig kılurlar
    
    Ant bitiği yazarlar,
18. And key yeme birürler
    
    Bağlılık andı içerler,
19. Handın basut tiler
    
    Handan yardım dilerler,
20. Basmıl Çomul tirkeşür
    
    Basmıl Çomul toplaşır.
    
    
21. Basmıl süsin komıttı
    
    Basmıl ordusu coştu,
22. Barca kelip yumıttı
    
    Varca (tümü) gelip toplaştı,
23. Arslan tapa emitti
    
    Arslan'a doğru koşuştu,
24. Korkup başı tezginür
    
    Korkup başları dolanır.
    
    
25. Tünle bile köçelim
    
    Gece ile göçelim,
26. Yamar suvın keçelim
    
    Yamar suyunu geçelim,
27. Terngük suvın içelim
    
    Kaynak suyunu içelim,
28. Yuvka yağı ovulsun
    
    Yufka düşman ovulsun.
    
    
    Yufka=zayıf
29. Tang ata yortalım
    
    Tan ata yürüyelim,
30. Budruç kanın irtelim
    
    Budruç kanın isteyelim,
31. Basmıl begin örtelim
    
    Basmıl beyini yakalım,
32. Emdi yiğit yuvulsun
    
    Haydi yiğitler yığılsın.
    
    
33. Kıkrıp atıp kemşelim
    
    Haykırıp atı sürelim,
34. Kalkan süngü çumşalım
    
    Kalkan süngü vuralım,
35. Kaynap yan yumşalım
    
    Kaynayıp yine duralım,
36. Katgı yağı yuvılsun
    
    Katı düşman yumşasın.
    
    
37. Tegre alıp egrelim
    
    Daire çevre eğirelim,
38. Attın tüşüp yügrelim
    
    Attan inip koşuşalım,
39. Arslanlayu kükrelim
    
    Arslan gibi kükreyelim,
40. Küçi anıng kevüsün.
    
    Gücü onun gevşesin

Ağıt

1. Erdi aşın taturgan
   
   Konuk doyuran,
2. Yavlak yagıg katargan
   
   Kötü düşman püskürten,
3. Boynın tutup kadırgan
   
   Boynun tutup kıran;
4. Bastı ölüm agtaru
   
   Bastı ölüm, yere devirdi.
   
   
5. Erdi aşın taturgan
   
   Konuk doyuran,
6. Yavlak yagıg kaçurgan
   
   Kötü düşman kaçıran,
7. Ograk süsin kaytargan
   
   Ograğ ordusu püskürten;
8. Bastı ölüm ahtaru
   
   Bastı ölüm, yere devirdi.

Bahar Geldi

1. Yay baruban erküzi
   
   Yaz varıp, kar suları
2. Aktı akın munduzı
   
   Aktı akın selleri;
3. Togdı yaruk yulduzı
   
   Doğdu parlak yıldızı,
4. Tıngla sözüm külgüsüz
   
   Dinle sözüm, gülünmez.
   
   
5. Ağdı bulıt kükreyü
   
   Ağdı bulut, gürlüyor,
6. Yağmur tolı sekriyü
   
   Yağmur, dolu sekiyor,
7. Kalık anı ükriyü
   
   Rüzgâr onu sürüyor,
8. Kanca barur belgüsüz
   
   Nereye varır bilinmez.
   
   
9. Kurt kuş kamug tirildi
   
   Kurt kuş hepsi dirildi,
10. Erkek tisi tirildi
    
    Erkek dişi derildi,
11. Özgür alıp tarıldı
    
    Bölük bölük dağıldı,
12. Yinka yana kirgüsüz
    
    İne yine girilmez.
    
    
13. Türlüg çeçek yarıldı
    
    Türlü çiçek yarıldı,
14. Barçın yadım kerildi
    
    İpek döşek gerildi,
15. Uçmak yeri körüldi
    
    Cennet yeri görüldü,
16. Tumlug yana kelgüsüz
    
    Soğuklar geri gelmez.

Kış ile Yazın Atışması

1. Kış yay bile tokuştı
   
   Kış yaz ile döğüştü,
2. Kıngır közün bakıştı
   
   Düşman gözle bakıştı,
3. Tutuşkalı yakıştı
   
   Tutuşmaya yaklaştı,
4. Utgalı mat ograşur
   
   Yenmek için uğraşır.
   
   
5. Yay kış bile karıştı
   
   Yaz kış ile karıştı,
6. Erdem yasın kurıştı
   
   Erdem yayını kuruştu,
7. Çerig tutup küreşti
   
   Çeri tutup güreşti.
8. Oktagalı utruşur
   
   Karşılıklı otraşır.
   
   KIŞ:
9. Kış yaygaru savlayur
   
   Kış yaza söyler:
10. Er at menin yavrayur
    
    Er, at benimle sertleşir,
11. İğler yeme savrayur
    
    Hastalıklar iyileşir,
12. Et yin takı bekrişür
    
    Et ve beden pekleşir.
    
    YAZ:
13. Tumlıg kelip kapsadı
    
    Soğuk gelip kapladı,
14. Kutlug yayıg tepsedi
    
    Kutlu yazı kıskandı,
15. Karlap ajun yapsadı
    
    Karlayıp dünyayı kapattı,
16. Et yin üşüp emrişür
    
    Vücut üşüyüp titreşir.
    
    KIŞ:
17. Sende kopar çadanlar
    
    Sende çıkar çiyanlar,
18. Kudgu singek yılanlar
    
    Sivri sinek, yılanlar,
19. Düg ming kayu tümenler
    
    Binlerle, tümenlerle
20. Kudruk tikip yügrüşür
    
    Kuyruk dikip koşuşur.
    
    YAZ:
21. Senden kaçar sundılaç
    
    Senden kaçar çalı kuşu,
22. Mende tınar kargılaç
    
    Bende diner kırlangıç,
23. Tatlıg öter sanduvaç
    
    Tatlı öter bülbüller,
24. Erkek tisi uçruşur
    
    Erkek dişi çiftleşir.
    
    KIŞ:
25. Öl kar kamug kışm iner
    
    Yağmur kar kışın yağar,
26. Aşlık tarıg anın öner
    
    Aşlık ekin onunla biter,
27. Yavlak yağı mende tınar
    
    Kötü düşman bende diner,
28. Sen kelipen tepreşür
    
    Sen gelince depreşir.
    
    YAZ:
29. Balçık balık yoğrulur
    
    Balçık çamur yoğrulur,
30. Çıgay yavuz yıgrılur
    
    Yoksul düşkün büzüşür,
31. Erngekleri ogrulur
    
    Parmakları titreşir,
32. Odguç bile evrişür
    
    Kıvılcımla güreşir.

Kurt Peşinde

1. Kiçe turup yorır erdim
   
   Gece durup yürür idim,
2. Kara kızıl böri kördüm
   
   Kara kızıl börü gördüm,
3. Katıg yanı kura kördüm
   
   Katı yayımı kura gördüm,
4. Kaya körüp baku ağdı
   
   Kurt görüp tepeden ağdı.
   
   
5. Ikılaçım erig boldı
   
   Atım yüzer gibi koştu,
6. ‘Erig bolgu yeri kördi
   
   Çünkü koşmak sırasıydı,
7. Bulıt örüp kök örtüldi
   
   Bulut çıkıp, gök örtüldü,
8. Tuman turup tolı yaydı
   
   Duman durup, dolu yağdı.
   
   
9. Udu barıp öküş ivdim
   
   Ardından varıp çok koştum,
10. Telim yorıp küçi kevdim
    
    Güçten düşürüp iyice yordum,
11. Atım birle tegü evdim
    
    Atım ile yanına geldim,
12. Meni körüp yini ağdı
    
    Beni gördü, tüyü ürperdi,
    
    
13. itim tutup kodı çaldı
    
    İtim tutup yere çaldı,
14. Anıg-tüsin kıra yoldı
    
    Onun tüyünü kırıp yoldu,
15. Başın alıp kodı çaldı
    
    Başını alıp yere çaldı,
16. Boguz alıp tükel bogdı
    
    Boğazını alıp (ısırıp) boğdu.

Dedim - Dedi

1. Aydum angar sevük
   
   Dedim: Sevgilim,
2. Bizni tapa nelük
   
   Bize nasıl geldin?
3. Keçting yazı kerik
   
   Ovaları nasıl geçtin?
4. Kırlar ediz bedük
   
   Kırlar yüksek, büyük.
   
   
5. Aydı sening udu
   
   Dedi: Senin için
6. Emgek telim ıdu
   
   Emek çektim;
7. Yumşar katıg udu
   
   Katı dağlar yumşadı,
8. Könglüm sanga yüğrük
   
   Gönlüm sana yüğrük.

Bilgi

1. İdimni öger men
   
   Tanrımı överim ben,
2. Biligni yüger men
   
   Bilgiyi yığarım ben,
3. Köngülini tüger men
   
   Gönlümü bağlarım ben,
4. Erdem üze türlünür
   
   Erdem üzre dürülür.
   
   
5. Ulugnı tiler men
   
   Ululuk dilerim ben,
6. Ta varın yüler men
   
   Malla desteklerim ben,
7. Tilekni bular men
   
   Dileği bulurum ben,
8. Yılkım angar üplenür
   
   Yılkım ondan yağmalanır.
   
   
9. Biligni irdedim
   
   Bilgiyi aradım,
10. Bögnüni undurdum
    
    Bilgeyi izledim,
11. Özümni adırdım
    
    Özümü ayırdım,
12. Yalgıl atım yazlınur
    
    Yeleli atım çözülür.

Gece

1. Yarattı yaşıl çeş
   
   Yarattı yeşil çeş,
2. Savurdı örüng kaş
   
   Savurdu beyaz kaş,
3. Tizildi karakuş
   
   Dizildi karakuş (yıldız),
4. Tün kün üze yörkenür
   
   Gece, gündüz dolanır.

Aşk Ateşi

1. Üdik otı tutunup öpke yürek kagrulur; Özüm mening budursın otı anıng çaklanur
   
   Aşk ateşi tutuşup öfke yürek kavrulur; Özüm benim bıldırcın, onun ateşinde döner.
   
   
2. Köngli köyüp kanı kurıp ağzı açıp katgurar; Sızgurgalır üdikler essiz yüzi burkurar
   
   Gönlü yanıp, kanı kuruyup; ağzını açıp güler;Aşktan erimek üzredir, yazık, yüzü solar.
   
   
3. Kizlep tutar sevüglüg adrış küni belgürer; Başlıg közüg yapsama yaşı anıng savrukar
   
   Gizli tutar sevgilisini, ayrılış günü belli olur; Yaralı gözü kapama, yaşı onun savrulur.
   
   

Beyitler

1. Erdi uza erenler erdem begi bilig tag; Aydı öküş öğütler könglüm bolur angar sag
   
   Geçmişte vardı erenler, erdem beyi, bilgi dağdı; Söylediler çok öğütler, andıkça gönlüm sağaldı.
   
   
2. Bardı eren konuk körüp kutka sakar; Vardı yavuz oyuk körüp evni yıkar
   
   Vardı eren konuğu görüp uğur erler; Kaldı kötüler, hayal görüp evini yıkar.
   
   
3. Algıl öğüt mendin oğul erdem tile; Boyda ulug bilge bolup bilging ula
   
   Al öğüt benden oğul erdem dile; Boyda ulu bilge olup bilgin yayıla.
   
   
4. Öç kek kamug kişining yalmguk üze alım bil; Edgülüküg ugança eliging bile telim kil
   
   Öç, her kişinin üzerindeki borcudur, bil; İyiliği elin yettiği ölçüde çok kıl.
   
   
5. Körklüg tonug özüngke tatlıg aşıg adınka; Tutgıl konuk agırlıg yadsun çavmg budunka
   
   Görkemli donu (giysi) kendine, tatlı aşı başkasına; Konuğa itibar et, yayılsın ünün boyuna.
   
   
6. Kışka itin kelse kah kutlug yay; Tün kün keçe alkmur ödlek bile ay
   
   Kışa hazırlan gelse de kutlu yaz, Gece gündüz geçer tükenir zaman ile ay.
   
   
7. Erdem tile ögrenüpen bolma küvez; Erdemsizin ögünse engmegüde enger
   
   Erdem dile öğrenip olma mağrur; Erdemsiz öğünse de imtihanda şaşar.
   
   
8. Kut kıvıg birse idim kulmga; Künde ışı yüksepen yokar ağar
   
   Kut devlet verse Tanrım kuluna; Her gün işi yükselip yukarı ağar.