Ay-Toldı Hükümdara Kendisinin Saadet Olduğunu Söyler

1. Aytoldı İligke Özi Devlet Erdükin Ayur
   Ay-Toldı Hükümdara Kendisinin Saadet Olduğunu Söyler
2. İlig bir kün oldrup özi yalñuzun, okıp kirdi ay toldı sevnür özün
   Hükümdar bir gün yalnız başına otururken, onu çağırttı, Ay-Toldı, içten sevinerek yanına girdi.
3. Kirip turdı ay toldı utru örü, ilig imledi kelgil oldur berü
   Ay-Toldı girip, karşısında ayakta durdu, hükümdar:—Gel, buraya otur — diye işaret etti.
4. Çıkardı topık kodtı ay toldı kör, anı yastanıp ötrü oldurdı kör
   Ay-Toldı cebinden bir top çıkarıp, yere koydu ve onu altına çekip, üzerine oturdu.
5. Ayıttı ilig tegme törlüg bilig, yanut berdi ay toldı açtı tilig
   Hükümdar bir çok şeyler hakkında onun fikrini sordu, Ay-Toldı onlara cevap verdi ve bildiklerini söyledi.
6. Sevindi ilig kör yaruttı yüzin, anı kördi ay toldı yumdı közin
   Hükümdar sevindi, tekrar yüzü güldü, Ay-Toldı bunu görünce, gözünü yumdu.
7. Sözin kesti ilig hiç ündemedi, közin yumdı ay toldı hiç açmadı
   Hükümdar bir müddet sustu ve hiç ses çıkarmadı, Ay-Toldı da gözünü yumdu ve hiç açmadı.
8. Yana aytu kirdi ilig öz sözin, yanut berdi ay toldı tügdi yüzin
   Hükümdar, bir az sonra, tekrar söze başladı, Ay-Toldı cevap verdi ve yüzünü buruşturdu.
9. Baka kördi ilig kamuğ törlügün, tükel buldı bilgi ukuşı ögün
   Hükümdar ona her bakımdan dikkat etti, onun bilgisini, aklını ve anlayışını tam buldu.
10. Seve baktı ilig avıttı özin, bu ay toldı terkin evürdi yüzin
    Hükümdar ona sevgi ile baktı ve gönülü rahat etti, fakat Ay-Toldı hemen başını çevirdi.
    
    İlig sözi Aytoldıka
    HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SÖZÜ
11. İlig buştı artuk kararttı meñiz, ayur ay iveklik kişike isiz
    Hükümdar çok hiddetlendi ve yüzünü ekşiterek, dedi : —Hey, acele ile hareket etmek insan için kötü bir şeydir.
12. Yañıldı bu tüşte meniñ bu özüm, negü teg açayın kişike sözüm
    Bu sefer kabahat kendimde oldu, nasıl oldu da başkasına sırrımı hemen açıverdim.
13. Negü ter eşitgil biliglig tilin, ive kılmış işler ökünçi yılın
    Dinle, bak, bilgili insan ne der, acele ile yapılan bir işin peşimanlığı yıllarca sürer.
14. İve kılmış işler neçe yeg bolur, ive bışmış aşnı yese ig bolur
    Acele ile yapılan işler dâima çiğ kalır, acele ile pişirilen yemeği yiyen insan hasta olur.
15. İveklik-turur barça yañluk başı, amulluk-turur barça edgü işi
    Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir, bütün iyi işler dâima teenni ile yapılan işlerdir.
16. İveklik bu erdi seni bilmedin, yakın tuttum özke tapındurmadın
    Acelecilik şurada oldu ki, seni tanımadan ve kâfi derecede denemeden, kendime yakın tuttum.
17. Kayu erse begler tapuğçı kulın, tapındurğu ötrü açınsa yolın
    Hangi kul olursa-olsun, önce ona hizmet gördürmeli, ondan sonra usûlü dâiresinde ihsanda bulunmalıdır.
18. Bışurğu tapuğda sınağu körü, ağırlasa ötrü kötürgü örü
    Kulu önce hizmette pişirmeli ve iyice denemeli, ondan sonra kendisini yükseltmeli ve taltif etmelidir.
    
    Aytoldı suali İligke
    AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
19. Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, negüke buşar erki toldı otı
    Ay-Toldı :—Ey devletli hükümdar, acaba neye hiddet buyuruldu da böyle âteş kesildin.
20. Yazukum ne erki bilümez özüm, ayu bersü evre eşitsü sözüm
    Acaba günâhım nedir, kendim bilmiyorum, bana bunu söyle, sonra bir de benim sözümü dinle.
21. Bar erse yazukum kına erk saña, yok erse yüzüñni karartma maña
    Kusurum varsa, cezalandır, kudret senindir, kusurum yok ise, bana muğber olma.
22. Negü ter eşitgil ukuş meñzetü, kıyâs mani birle añar yañzatu
    Akıl, bu mânayı kasdederek, böyle bir hâdise hakkında ne der, dinle.
23. Tapuğçı yañılsa okıtğu kerek, negüke yañılmış ayıtğu kerek
    Eğer hizmetkâr yanılırsa, onu çağırtmak ve neden yanılmış olduğunu sormak lâzımdır.
24. Yazukı bar erse kınağu tutup, yok erse miñ edgün avıtğu kerek
    Günâhı varsa, cezalandırmak, eğer yok ise, iyilik ile onun gönlünü almak lâzımdır.
    
    İlig cevabı Aytoldıka
    HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
25. Yana ok buşup aydı ilig sözi, ayur ay biligsiz kişi munduzı
    Hükümdar aynı şekilde hiddetle konuşmağa devam etti ve dedi: — Ey bilgisiz, ey ahmak insan !
26. Özüñke baka kör kim erdiñ maña, kayudın kelir bu fuzûlluk saña
    Kendine bir bak, sen benim için kim idin, sana bu küstahlık nereden geliyor.
27. Tapuğluğ tese-men özüñ tapğı yok, tusuğluğ tese-men yana asğı yok
    Bana hizmetin geçti desem, henüz bir hizmetin yok, faydan dokundu desem, henüz bir faydan da olmadı.
28. Tapuğsuz ağırlap açındım seni, orun berdim erse basındıñ meni
    Hizmetin dokunmadığı hâlde seni taltif edip, ihsanda bulundum, sana mevki verdim, fakat sen bana tahakküme kalkıştın.
29. Topık yastadıñ emdi oldurğuka, ne oldruğ yeri bu ma köñlün uka
    Otururken, altına bir top koyup, üstüne oturdun, böyle bir şeyin üzerine oturulurmu, bir düşün.
30. Saña sözledim men sözüg tıñladım, közüñ yumduñ erse özüm tañladım
    Ben sana söz söyledim, senin sözünü dinledim, sen gözünü yumunca, şaştım-kaldım.
31. Keçürdüm yana sözledim söz saña, nelük yüz evürdüñ ayu ber maña
    Bunu affettim, sana tekrar hitap ettim, bu sefer de neden yüzünü çevirdin, izah edermisin ?
32. Eşitmezmü erdiñ bügüdin bu söz, yakın bolsa begke küdezgü ked öz
    Hakimlerin şu sözünü duymadınmı:—Beye yakın olursan, kendini iyice kolla!
33. Ayu bermedimü atañ ya anañ, ay oğlum begiñke özüñ kılma teñ
    Sana baban yahut annen:— Ey oğlum, kendini efendin ile bir tutma ! — demediler mi?
34. Tutuzmadımu kör saña hıl başıñ, basınma begiñni küdezgil başıñ
    Sana takım-başın : —Beyine karşı kafa tutma, başını gözet ! —diye emir vermedimi ?
35. Bu begler ot ol otka barma yağuk, kalı bardıñ erse küyürmek anuk
    Bu beyler âteştir, âteşe yaklaşma, yaklaşırsan, yanmak muhakkaktır.
36. Osal bolma begler küyer ot-turur, küyer otka yaksa añar yut-turur
    İhmalci olma, beyler yanar âteştir, yanar âteş, ona yaklaşan için bir felâkettir.
37. Baka körse begler küyer ot sanı, basınsa üzer baş sorar öz kanı
    Dikkat edersen, beyler gerçekten yanar âteş gibidir, kafa tutanın başını koparır ve kanını emer.
38. Baka tursa artuk anın korku tur, kalı korkmasa sen küçün korkıtur
    Sana fazla bakarsa, onun bakışından kork, eğer korkmazsan, o seni korkmağa mecbur eder.