Türk Bitig: Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfını Söyler
Baş Kutadgu Bilig

Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfını Söyler

  1. Küntoğdı İlig Aytoldıka Adil Sıfatın Ayur
    Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfını Söyler
  2. İlig bir kün oldrup özi yalñuzun, evin kıldı hâli irikti özün
    Bir gün hükümdarın çok canı sıkıldı, halvet emri verip, yalnız başına kaldı.
  3. Okıdı kör ay toldıka kıldı yol, bu ay toldı kirdi kavuşturdı kol
    Ay-Toldı'yi huzuruna çağırttı, Ay-Toldı gu-di ve ellerini kavuşturdu.
  4. İlig ötrü turdı adakın örü, ilig sözlemedi bir ança turu
    Hükümdarın karşısında ayakta durdu, hükümdar ona bir müddet hiç bir şey söylemedi.
  5. Bakıp kördi ilig közin imledi, işâret bile kelgil oldur tedi
    Sonra başını kaldırıp, ona baktı ve gözü ile, — Gel, otur ! — diye işaret etti.
  6. Bu ay toldı oldurdı akru amul, közin yerke tikti yaruttı köñül
    Ay-Toldı gözlerini yere dikmiş ve içi müsterih bir hâlde, yavaşça ve sükûnetle oturdu.
  7. İligke baka kördi yaşru közin, kaşı közi tügmiş açıtmış yüzin
    Göz ucu ile gizlice hükümdara baktı, o kaşını çatmış ve yüzünü buruşturmuş idi.
  8. Kümüş kürsi urmış öze oldurur, bu kürsi adakı üç adrı-turur
    Bir gümüş taht üzerine oturmuştu, bu tahtın birbirine bağlanmamış üç ayağı vardı.
  9. Bedük bir biçekig eligde tutar, solındın urâğûn oñındın şeker
    Elinde büyük bir bıçak tutuyordu, solunda bir acı-ot ve sağında şeker bulunuyordu.
  10. Anı kördi erse bu ay toldı çın, katığ korktı özke kodı aldı tın
    Bunu görünce, Ay-Toldı, gerçekten, çok korktu ve nefesi kesildi.

    İlig suali Aytoldıka
    HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
  11. Bir ança turup baş kötürdi ilig, bu ay toldıka aydı tepret tilig
    Bir müddet durduktan sonra, hükümdar başını kaldırdı ve Ay-Toldı'ya dedi : —
  12. Nelük sözlemez sen ağın teg bolup, meni munda yalñuz bu yañlığ bulup
    Beni burada tek başınma ve bu hâlde görünce, neye dilsiz gibi susuyorsun.

    Aytoldı cevabı İligke
    AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
  13. Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, meniñ sözlegüke özüm yok şatı
    Ay-Toldı cevap verdi : — Ey devletli hükümdar, benim konuşmağa cesaretim yok.
  14. Adınsığ körür-men bu kün kılk itig, añar eymenür-men ay bilge tetig
    Bugün sende başka bir hâl görüyorum, onun için çekiniyorum, ey zeki, âlım insan.
  15. Karaka bilig berdi bilgi açuk, buşar üdte beglerke barma yağuk
    Bilgisi her keşçe müsellem olan âlim halka şunu bildirmiştir: kızdıkları zaman beylere yaklaşma.
  16. Takı yakşı aymış biliglig bügü, buşar üdte begler bolur ot ağu
    Bilgili hakîm daha iyi söylemiş, beyler hiddetlendikleri zaman âteş ve zehir gibi olurlar.
  17. Kalı bolsa begler buşup övkelig, yakın turma anda ay kılkı silig
    Eğer beyler hiddetlenir ve öfkeli olurlar ise, ey halîm, selîm insan, onlara yakın durma.
  18. Buşar bolsa begler kelip övkesi, yırak turğıl anda tegürgey yası
    Beyler öfkeleri tutup, hiddetlenirlerse, onlardan uzak dur, yoksa zararları dokunur.
  19. Muñar meñzetü keldi emdi bu söz, köñülke alınğıl küdezgil ked öz
    Buna benzer şöyle bir söz vardır, bunu hatırında tut ve kendini iyi gözet.
  20. Buşar üdte beglerke barma yağuk, kalı bardıñ erse uçuzluk anuk
    Hiddetlendikleri zaman beylere yaklaşma, eğer yaklaşırsan, gözden düştüğün gündür.
  21. Kür arslanka okşar bu begler özi, buşursa keser baş ay bilgi yaruk
    Beyler arslana benzerler, hiddetlendirirsen, başını koparırlar, ey parlak bilgili.

    İlig suali Aytoldıka
    HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
  22. İlig aydı keldür maña ay sözüg, negüni tañırkadı emdi özüñ
    Hükümdar dedi : — Bana söyle, bakayım, şimdi neye hayret ettin.

    Aytoldı cevabı İligke
    AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVÂBI
  23. Bu ay toldı aydı tañım bu meniñ, kümüş kürsi ornuñ ne ol bu seniñ
    Ay-Toldı dedi : — Ben şuna hayret ediyorum, bu senin oturduğun gümüş taht ne oluyor.
  24. Bu oldruğ ne kürsi yeri ol saña, bu mani ukayın ayu ber maña
    Bu oturduğun ne biçim bir tahttır, bunun mânasını anlayayım, bana söyle.
  25. İkinçi eligde ne ol bu biçek, munı ma özüm yetrü bilgü kerek
    İkincisi — elindeki bu bıçak nedir, benim bunu da iyice bilmem lâzım.
  26. Üçünçi oñuñdın negü ol şeker, soluñdın urâğûn ne ol bu sañar
    Üçüncüsü — niçin sağında şeker var, solundaki bu acı-ot nedir.
  27. Baka kördüm erse özüñ övkelig, munı kördüm erse yitürdüm bilig
    Sana bakınca, öfkeli olduğunu gördüm, bunları görünce de, ne diyeceğimi şarşırdım.
  28. Bu yañlığ körüp bu özüm eymenip, ötüg ötnümez-men tilimni yazıp
    Bu hâli görünce, korkudan, ağzımı açıp, bir söz söyleyemedim.