Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfının Nasıl Olduğunu Söyler

Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XVIII	Küntoğdı İlig Aytoldıka Adil Sıfatı Neteg Erdükin Ayur	Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfının Nasıl Olduğunu Söyler
792	İlig aydı uktum sözüg belgülep,  açayın sözümni saña ülgülep	Hükümdar dedi : — Ne demek istediğini anladım; bunların ne demek olduğunu sana anlatayım.
793	Seni men okıdım eñ aşnukı kün,  ağırlık bile berdim ol kün orun	Geçen gün ben seni çağırdım, sana gösterdim ve yer verdim.
794	Bu tañ tañsuk işler maña körkitip,  buşurduñ meni sen işiñ berkitip	O acayip işleri bana göstererek, beni hiddetlendirdin; fakat kendini iyi müdâfaa ettin.
795	Körüp buştum erse ilendi özüñ,  sarıldım saña men töküldi sözüg	Sana hiddetlenince, beni tekdir ettin; buna tahammül ettim, fakat tekrar yüzünü buruşturdun.
796	Sen aydıñ maña kut-men bilgil meni,  saña ukturu kıldım ukğıl munı	Sen bana : —Ben saadetim, beni tanı; sana anlatmak için, böyle yaptım, bunu anla — dedin.
797	Negü kılmışıñnı sen adra seçe,  yora berdiñ uktum kamuğnı aça	Niçin yaptığını sen birer-birer izah ettin; ben de her şeyini açıkça anladım.
798	Keçürdüm men anda seniñ üdrüñi,  ağırladım ötrü ol erdem teñi	O zaman ben senin kusurunu affettim ve sana meziyetin nisbetinde saygı gösterdim.
799	Bu kün me meniñ bu özüm kılkların,  saña körkitür barça erdemlerin	Bugün de ben kendi tabiatimi ve bütün meziyetlerimi sana gösteriyorum.
800	Munu men me körgil könilik törü,  törü kılkları bu baka tur körü	işte bak, ben de doğruluk ve kanunum; kanunum vasıfları bunlardır, dikkat et.
801	Bu kürsi özele öz oldurdukı,  adakı üç ol kör ay köñlüm tokı	Bak, bu üzerinde oturduğum tahtın üç ayağı vardır; ey gönlümü doyuran.
802	Kamuğ üç adaklığ emitmez bolur,  üçegü-turur tüz kamıtmaz bolur	Üç ayak üzerinde olan hiç bir şey bir tarafa meyletmez; her üçü düz durdukça, taht sallanmaz.
803	Kalı üç adakta emitse biri,  ikisi kamıtar uçar ol eri	Eğer üç ayaktan biri yana yatarsa, diğer ikisi de kayar ve üzerinde oturan yuvarlanır.
804	Kamuğ üç adaklığ köni tüz-turur,  kalı bolsa tört kör bir egri bolur	Üç ayaklı olan her şey doğru ve düz durur; eğer dört ayaklı olursa, biri eğri olabilir.
805	Kayu neñ tüz erse kamuğı uz ol,  kamuğ uz körü barsa kılkı tüz ol	Düz olan bir şeyin her tarafı, iyidir; her iyinin, dikkat edersen, tavır ve hareketi düzgündür.
806	Kayu neñ emitse kör egri bolur,  kamuğ egriler isiz urğı bulur	Hangi şey yana yatarsa, eğri olur; her eğrilikte bir kötülüğün tohumu vardır.
807	Kayu tüz emitse turumaz tüşer,  kayu neñ köni bolsa tüşmez serer	Düz olan yana yatarsa, duramaz, düşer; hangi şey doğru ise, düşmez, yerinde durur.
808	Meniñ kılkım ol kör emitmez köni,  köni egri bolsa könilik küni	Bak, benim tabiatim de yana yatmaz, doğrudur; eğer doğru eğrilirse, kıyamet kopar.
809	Könilik özele keser-men işig,  adırmaz-men begsig ya kulsığ kişig	Ben işleri doğruluk ile hallederim; insanları, bey veya kul olarak, ayırmam.
810	Bu bögde biçek kim eligde-turur,  bıçığlı kesigli-turur ay unur	Ey becerikli insan, elimdeki bu bıçak biçen ve kesen bir âlettir.
811	Biçek teg bıçar-men keser-men işig,  uzatmaz-men davi kılığlı kişig	Ben işleri bıçak gibi keser, atarım; hak arayan kimsenin işini uzatmam.
812	Şeker ol kişi yer añar küç tegip,  törü bulsa mendin kapuğka kelip	Şekere gelince, o zulüme uğrayarak, benim kapıma gelen ve adaleti bende bulan insan içindir.
813	Şeker teg süçiyü barır ol kişi,  sevinçlig bolur anda yazlur kaşı	O insan benden şeker gibi tatlı-tatlı ayrılır; sevinir ve yüzü güler.
814	Urâğûn yeme ol kişiler içer,  özi küçkey erse könidin kaçar	Zehir gibi acı olan bu Hind otunu ise, zorbalar ve doğruluktan kaçan kimseler içer.
815	Maña kelse tütşü törü berse-men,  urâğûn içer teg açır körse-men	Bunlar kavga edip, bana gelirler ve ben hüküm verince, bakarsın, acı Hind ilâcı içmiş gibi, yüzlerini ekşitirler.
816	Bu kaşım tügüki bu körksüzlüküm,  küçemçi kelirke bu yüzsüzlüküm	Benim bu sertliğim, kaşlarımın bu çatıklığı ve bu asık suratım bana gelen zâlimler içindir.
817	Kerek oğlum erse yakın ya yağuk,  kerek barkın erse keçigli konuk	ister oğlum, ister yakınım veya hısımım olsun; ister yolcu, geçici, ister misafir olsun;
818	Törüde ikigü maña bir sanı,  keserde adın bulmağay ol meni	Kanun karşısında benim için bunların hepsi birdir; hüküm verirken, hiç biri beni farklı bulmaz.
819	Bu beglik ulı kör könilik-turur,  köni bolsa begler tiriglik bolur	Bu beyliğin temeli doğruluktur; beyler doğru olursa, dünya huzura kavuşur.
820	Muñar meñzetü sözler öglüg kişi,  kim öglüg sözin tutsa itlür işi	Akıllı insan buna benzer bir söz söylemiştir; kim akıllı insanın sözünü tutarsa, iş yoluna girer.
821	Könilik öze boldı beglik ulı,  bu beglik köki ol könilik yolı	Beyliğin temeli doğruluk üzerine kurulmuştur; doğruluk yolu beyliğin esâsıdır.
822	Törü kılsa elke köni bolsa beg,  tilek ârzû bulğay bu kolsa kalı	Bey doğru olur ve ülkeye böyle hüküm ederse, bütün dileklerine kavuşur.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLIDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
823	Yana aydı ay toldı ilig kutı,  nelük boldı kün toğdı ilig at(isim)ı	Ay-Toldı şöyle dedi : — Ey devletli hükümdar, efendimizin adı niçin Kün-Toğdı olmuştur.
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLIDI'YA CEVABI
824	İlig aydı bilge meniñ kılkımı,  körüp meñzetü urdı bu atımı	Hükümdar cevap verdi : — Alim benim tabiatimi güneşe benzeterek, bu adı verdi.
825	Künüg kör irilmez tolu ok-turur,  yaruklukı bir teg talu ok-turur	Güneşe bak, küçülmez, bütünlüğünü dâima muhafaza eder; parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir.
826	Meniñ me kılınçım añar okşadı,  könilik bile toldı eksümedi	Benim tabiatim de ona benzer, doğruluk ile doludur ve hiç bir vakit eksilmez.
827	İkinçi tuğar kün yarur bu ajun,  tüzü halkka tegrür yokalmaz özün	ikincisi — güneş doğar ve bu dünya aydınlanır; aydınlığını bütün halka eriştirir, kendinden bir şey eksilmez.
828	Meniñ me törüm bu yokalmaz özüm,  kamuğ halkka bir teg ne kılkım sözüm	Benim de hükmüm böyledir, ben ortadan kaybolmam: hareketim ve sözüm bütün halk için aynıdır.
829	Üçünçi bu kün tuğsa yerke isig,  çeçek yazlur anda tümen miñ tüsig	Üçüncüsü — bu güneş doğunca, yere sıcaklık gelir; o zaman binlerce renkli çiçekler açılır.
830	Kayu elke tegse meniñ bu törüm,  ol el barça itlür taş erse korum	Benim bu kanunum hangi memlekete erişirse, o memleket baştan başa taşlık ve kayalık dahi olsa, hep düzene girer.
831	Tuğar kün arığ ya arığsız temez,  kamuğka yarukluk berür eksümez	Güneş doğar, temiz veya kirli demeden, her, şeye aydınlık verir; kendisinden bir şey eksilmez.
832	Meniñ me kılınçım bu ol belgülüg,  tözüke tegir barça mendin ülüg	Benim de hareketim tıpkı böyledir; her kes benden nasibini alır.
833	Yana ma bu kün burcı sâbit-turur,  bu sâbit tedüküm tüpi berk bolur	Bir de güneşin burcu sabittir; bu sabit dediğim, temeli sağlam olduğu içindir.
834	Bu kün burcı arslan bu burc tepremez,  evi tepremezi üçün artamaz	Güneşin burcu Arslan'dır ve bu burç yerinden kımıldamaz; yerinden kımıldamadığı için de evi bozulmaz.
835	Meniñ kılkımı kör yeme bir yañın,  özüm tegşürülmez yarukta öñin	Benim tavır ve hareketime bir bak, benim de parlaklığım katiyen değişmez.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
836	Bu ay toldı aydı ay ilig kutı,  aşasu ajun el yadılsu atı	Ay-Toldı dedi : — Ey devletli hükümdar, ülkelere hâkim ol, iyi adın dünyaya yayılsın.
837	Meniñ me özüm bu uzun yol yorıp,  saña keldi emgep hem artuk arıp	Ben de bu uzun yolu yürüyüp ve çok zahmet çekip, yorularak, sana geldim.
838	Bu kılkıñ bu erdemleriñ bar üçün,  küsep keldim emdi tapuğka küçün	Bu tabiat ve faziletlerinden dolayı, büyük bir arzu ile senin hizmetine geldim.
839	Ayu ber maña sen neteg tapnayın,  sevinçiñ kayu ol anı tutnayın	Sen bana söyle, nasıl hizmet edeyim; seni memnun etmek için, nasıl davranayım.
840	Tapuğ beg tapısı öze bolmasa,  yaramaz bu tapğı neçe emgese	Hizmet beyin arzusuna göre olmadıkça, ne kadar zahmet çekilmiş olursa-olsun, makbule geçmez.
841	Negü ter eşitgil ıla atlığı,  tapuğun bedümiş kişi kutluğı	ila ülkesinin hizmet ederek, ikbâle ermiş şöhret kazanmış kudretli şahsiyeti ne der, dinle.
842	Tapınsa tapuğçı begiñe kalı,  katığ tutğu begler sevinçi yolı	Hizmetkâr hizmet ederken, dâima beyleri memnun edecek yoldan yürümelidir.
843	Bu begler tapısı öze kıl tapuğ,  begi taplasa tapğı açtı kapuğ	Beyleri memnun edecek şekilde hizmet et; bey memnun olursa, bu hizmet ikbâl kapılarını açar.
844	Tapuğçı tapuğ bilse törke tegir,  tapuğ bilmese tördin elke kelir	Hizmetkâr hizmet etmesini bilirse, baş-köşeye erişir; hizmet etmesini bilmezse, baş-köşeden eşiğe düşer.
845	Begin ked sevindürse tapnur kulı,  açıldı bu kulka ağırlık yolı	Hizmet eden kul beyini çok memnun ederse, bu kul için itibar ve ihsan kapıları açılmış olur.
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
846	İlig aydı uktum men emdi sözüg,  sevinçim tile ked küdezgil özüñ	Hükümdar dedi : — Söylediklerini anladım; beni memnun etmeğe çalış ve çok dikkatli hareket et.
847	Saña men ayayın yarağsızlarığ,  yarağsızka yakma yorığıl arığ	Ben hoşlaşmadığım şeyleri sana söyleyeyim; sen onlara yaklaşma, temiz olmağa çalış.
848	Özüm taplamaz neñ biri yalğan ol,  munıñda basası bu küç kılğan ol	Benim beğenmediğim şeylerden biri — yalandır; ondan sonra zulüm edenler gelir.
849	Suk erse kılınçı yeg erse özi,  ivek erse kılkı uvutsuz közi	Sonra da haris tabiatli ve olgun olmayan insanlar ile aceleci huylu ve gözü doymaz olanlar.
850	Buşı erse işte yeme övkelig,  yava erse borçı ya kıyğan elig	Her işte hiddet gösterenler, içkiye düşkünler veya çalıp-çırpanlar.
851	Bu yañlığ kişiler yaramaz maña,  ayu berdim emdi açukluğ saña	Bu gibi insanlar bana yaramaz; işte saha bunları açıkça döküp-saydım.
852	Yarayın tese sen maña belgülüg,  bu kaç neñ özüñdin yırat ay(ünlem) külüg	Sen benim gerçekten işime yaramak istiyorsan, bu bir kaç şeyi kendinden uzak tut; ey namlı insan.
853	Yakın bolğa sen künde ötrü maña,  ağırlık açığ artğa mendin saña	Böylece sen her gün bana daha yakın olacaksın ve benden sana karşı itibar ve ihsan artacaktır.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
854	Bu ay toldı aydı eşittim munı,  takı bir sözüm bar ayu ber anı	Ay-Toldı dedi : — Bunları işittim; bir suâlim daha var, onu da arzedeyim.
855	Bu edgü kayu ol neteg ol özi,  negü teg bolur edgü kılkı tözi	İyilik nasıl ve ne gibi bir şeydir; iyinin hâli tavrı ve tıyneti nasıl olur.
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
856	İlig aydı edgü bu kılkı yañı,  tusulur bolur halkka asğı oñı	Hükümdar dedi: — iyinin vasfı faydalı olmaktır; onun halka çok faydaları dokunur.
857	Tüzü halkka barça kılur edgülük,  yana minnet urmaz kişike kölük	O bütün halka hep iyilik eder, fakat yaptığını insanın başına kakmaz.
858	Öz asğın tilemez kişike asığ,  berür ol asığdın bu kolmaz yanığ	Kendi istifâdesini düşünmez, başkasına fayda temin eder ve buna mukabil, bir karşılık beklemez.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
859	Yana aydı ay toldı uktum bu söz,  takı bir tilekimni aytur bu öz	Ay-Toldı tekrar dedi : —Bu sözü anladım; bir şey daha sormak istiyorum.
860	Maña ay könilik kayu ol köni,  anıñ birle yalñuk yarutsa küni	Bana doğruluğu anlat, hangi şey doğrudur; insan onunla gününü nasıl aydınlatır.
861	Kayunı ayurlar könilik yolı,  negü teg bolur bu könilik ulı	Hangi yola doğruluk yolu derler; bu doğruluğun mâhiyeti nedir.
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
862	İlig aydı körgil köni er özi,  tili köñli birle biriker sözi	Hükümdar : — Bak, kimin düşündüğü ile söylediği bir olursa, işte doğru insan odur — dedi—
863	Taşı teg içi ol içi teg taşı,  bu yañlığ bolur ol köni çın kişi	Onun içi dışı gibi, dışı da içi gibidir; doğru ve dürüst insan böyle olur.
864	Köñlin çıkarsa ayada urup,  yorısa uyadmasa yalñuk körüp	insan gönlünü çıkarıp, avucuna koyarak, başkaları önünde, mahcup olmadan, dolaşabilmelidir.
865	Könilik kerek erke kopsa kutun,  könilik atı ol kişilik bütün	Saaâdette yükselmek için, insana doğruluk lâzımdır; insanlık doğruluğun adıdır, inan.
866	Kız ermez bu yalñuk kişilik kız ol,  az ermez bu yalñuk könilik az ol	insan nâdir değil, insanlık nâdirdir; insan az değil, doğruluk azdır.
867	Muñar meñzetü aydı şâir bu söz,  saña sözledi emdi körgil bu öz	Bak, şimdi benim sana söylediğim söze benzer bir sözü de şâir söylemiştir.
868	Yorığlı bu yalñuk idi ök üküş,  köni çın bütün er maña ked küsüş	Gezip-dolaşan insan pek çoktur; fakat benim için aziz olan doğru, dürüst ve güvenilebilecek bir insandır.
869	Kız ermez kişi kör kişilik kız ol,  köni çın kişilerni ögdi ukuş	insan nâdir değil, insanlık nâdirdir; akıl doğru ve dürüst insanları öğmüştür.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
870	Yana aydı ay toldı ilig kutı,  maña açsu emdi bu söz bük katı	Ay-Toldı tekrar dedi : — Devletli hükümdar şimdi bana şu sözün sırrını çözsün.
871	Bu edgü kişiler bolurmu isiz,  isiz me ururmu kör edgüke iz	Bu iyi insanlar kötü olabilirlerini ve kötü insan da bir gün iyilik yoluna girebilirini?
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
872	İlig aydı edgü iki törlüg ol,  munıñda biri çın tutar edgü yol	Hükümdar : — iyi insan iki türlü olur — dedi-; bunlardan biri doğrudan doğruya iyilik yolunu tutar.
873	Bir edgü bolur kör anadın tuğup,  yorır ol köni çın kör edgü bolup	Biri anadan doğma iyi olur; iyi bir insan doğru ve dürüst bir hayat sürer.
874	Takı biri edgü kör ötkünç bolur,  isizke katılsa ol isiz kılur	Biri de taklit yolu ile iyi olur; kötüye uyarsa, kötülük yapar.
875	İki törlüg ol kör bu isiz yeme,  ikigüni bir tep isizke sama	Kötü insan da iki türlü olur; bunların ikisini de aynı derecede kötü sayma.
876	Toğa isiz ol kör munıñda biri,  bu er ölmeginçe arımaz kiri	Bunlardan biri doğuştan kötüdür; bu insanın lekesi ölünceye kadar temizlenmez.
877	Takı biri ötkünç bolur bu isiz,  işi edgü bolsa tüzer bu ma iz	Diğeri ise, taklit yolu ile kötü olur; arkadaşı iyi olursa, o da iyi yola gider.
878	Toğa edgüdin tutçı edgü kelir,  ajun bodnı andın asığlar alır	Doğuştan iyi olandan dâima iyilik gelir; dünya halkı ondan istifâde eder.
879	Toğa isiz erse añar yok otı,  ajunka belâ ol bodunka yutı	Doğuştan kötü olanın ıslâhına çâre yoktur; o dünya için belâ ve halk için felâkettir.
880	Muñar meñzetü aydı türkçe mesel,  eşitgil munı sen ukup özke al	Buna benzer türkçe bir ata-sözü vardır; bunu dinle ve sırrına ererek, ona göre hareket et.
881	Ürüñ süt bile kirse edgü kılık,  ölüm tutmağınça evürmez yorık	Eğer iyilik ananın ak sütü ile insanın ruhuna girerse, o ölünceye kadar doğru yoldan çıkmaz.
882	Tadu birle katlıp törümiş kılınç,  ölüm buzmağınça buzulmaz erinç	İnsanın tıynetine sinmiş olan ahlâk, ölüm bozmadıkça, katiyyen bozulmaz.
883	Karında törümiş kılınç ögretig,  yağız yer katında kiter ay tetig	Ana karnında teşekkül eden tabiat ve terbiye ancak kara toprak altında insanı terkedip gider; ey zeki insan.
884	Kalı edgüke bolsa isiz işi,  isiz boldı kılkı ol isiz tuşı	Eğer iyiye kötü biri arkadaş olursa, onun tabiatı de, arkadaşınınki gibi, kötü olur.
885	İsiz me katılsa kör edgü bile,  kamuğ edgülükke bu buldı yol a	Kötü de iyi ile düşüp-kalkarsa, bütün iyiliklere ulaşmak için, bir meşale bulmuş olur.
886	Takı bir sebeb kör bu edgü isiz,  yakınlık yolındın tüzer tüzse iz	İyi veya kötü insanların bu yollara girmelerinin sebeplerinden biri iyi veya kötü arkadaş edinmiş olmalarıdır.
887	Begi edgü bolsa bodun barça tüz,  bolur kılkı edgü yorıkları uz	Bey iyi olursa, halk da dâin.â ona itaat eder, iyi ve güzel tavır ve harekete sahip olur.
888	Yakın tutsa begler kör edgü kişig,  isiz barça edgü kılur ol işig	Beyler iyi insanları kendilerine yakın tutarlarsa, kötüler de işlerinde iyi hareket etmeğe mecbur olurlar.
889	İsizler yakın bolsa begler tapa,  uzadı isiz elgi ilke tüp e	Beylerin etrafını kötüler çevirirse, memlekete tamamen kötüler hâkim olur.
890	İsiz baş kötürse kör edgü yiter,  bu edgü elig bulsa isiz kiter	Kötü serbest kalırsa, iyi ortadan kaybolur; iyi hâkim vaziyette olursa, kötü ortadan kalkar.
891	Kalı edgü bolsa bu begler kutun,  kamuğ edgü boldı karası bütün	Eğer beyler, bir talih eseri olarak, iyi olurlarsa, onların halkı da, şüphesiz, iyi olur.
892	Bu begler isiz bolmağınça isiz,  ol ilde sevinçin kızartmaz meñiz	Beyler kötü olmadıkça, o memlekette kötülerin yüzü sevinçle parlamaz.
893	Ne edgü törü urdı begler begi,  isizke bu kın berge zindân yegi	Beylerin beyi ne iyi bir kanun vaz'etmiş; kötü için en iyi çâre sopa ve zindandır.
894	Kalı edgü bolsa bodun başçısı,  kamuğ edgü boldı anıñ işçisi	Eğer halkın başında bulunan kimse iyi olursa, onun bütün memurları da iyi olur.
895	Apañ edgü bolsa bu begler özün,  bayur bodnı barça kör itlür ajun	Eğer bu beylerin kendileri iyi olurlarsa, onların halkı da zenginleşir ve dünya düzelir.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLİ
896	Yana aydı ay toldı uktum munı,  ilig yarlıkadı bu sözler köni	Ay-Toldı tekrar dedi : — Bunları anladım, hükümdar bu sözleri doğru buyurdu.
897	Bu edgüg bilir ol kişi edgü tep,  asığlığ erürin munı kılğu tep	Bu iyiyi insan iyi olarak tanır ve faydalı olduğu için, yapılmasını ister.
898	Sever barça yalñuk tiler ârzûlar,  anı koldaçılar nelük buldılar	Onu bütün insanlar sever, diler ve arzularlar; fakat isteyenler bu iyiyi nasıl elde ederler?
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
899	İlig aydı edgü talu neñ-turur,  talu neñi tutçı talular kolur	Hükümdar : — iyi mümtaz bir şeydir — dedi — mümtaz bir şeyi ise, dâima bü vasfı hâiz olanlar ister.
900	Kayu neñ talu bolsa üdrüm ağır,  anıñ kılmakı barça özke ağır	Hangi şey mümtaz, nâdir ve değerli ise, onu gerçekleştirmek de hiç kolay değildir.
901	İsizlik uçuz ol anı kıldaçı,  yavuz iş uçuz ol isiz boldaçı	Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir; fena iş değersizdir ve dâima- kötü olacaktır.
902	Kayu neñ uçuz bolsa yerde yatur,  ağı çuz ağır boldı törde yatur	Hangi şey değersiz ise, ona kimse bakmaz bile; ipekli ve ağır çin kumaşları, değerli olduğu için, baş-köşede yer alır.
903	Bu edgü ağış teg ağır ağğuka,  yavuz neñ eiş ol uçuz bulğuka	îyi — yokuş tırmanmak gibidir, güçtür; kötü şey — iniş gibidir, kolayca elde edilir.
904	Muñar meñzetü sözledi kör ukuş,  ukuşluğ sözi tutsa asğı üküş	Bak, akıl buna benzer bir söz söylemiştir; akıllının sözü tutulursa faydası çoktur.
905	Ağış teg bu edgü ağumaz kişi,  tegip tegme yalñuk kılumaz işi	iyi — yokuşa çıkmak gibidir, her kes yükselemez; uğraşmakla değme insan bu işi yapamaz.
906	Ağır neñ kamuğı ağır kılğuka,  kılumaz bu işni biligsiz buşı	Değerli olan her şeyin yapılması güçtür; bilgisiz ve değersiz kimse bu işi yapamaz.
	Aytoldı suali İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA SUÂLl
907	Bu ay toldı aydı ay ilig kutı,  bu ögdi bile munça edgü atı	Ay-Toldı :— Ey devletli hükümdar — dedi— iyi bu derece nâm ve şöhret kazanmıştır.
908	Müni barmu yalñuk anı sözlegü,  ukuşluğ ukarmu bilirmü negü	Onda insanların bulabileceği bir kusur varmı; akıllı bunu anlar ve ne olduğunu bilirmi?
	İlig cevabı Aytoldıka	HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA CEVABI
909	İlig aydı edgü tuçı ögdilür,  müni bu isizler ara savlanur	Hükümdar dedi : — iyi dâima öğülür; kötüler onda şu kusurları bulurlar.
910	Yakınlık kılur er kişike tuşı,  yavuz bolmasa kılmaz edgü işi	insan insana dâima yakın yaşar; kötü olmasa, iyi yapacak iş bulmaz.
911	Bu satğağ basınçak üçün edgüni,  isizler yerip kör yarutmaz küni	Bu çatışmada zayıf kaldıklarından dolayı, kötüler her yerde iyinin gününü gölgelemek isterler.
912	Kim edgü tiler erse edgü kılur,  basınçak ya satğağka bakmaz bolur	Kim iyilik dilerse, iyilik eder; çatışmaya veya zayıflığa bakmaz.
913	Kim erse bu künlük tilese sevinç,  isizlik kılur ol yarın yer sakınç	Kim sâdece bugünlük rahatını düşünürse, o kötülük yapar; fakat yarın kaygı çeker.
914	Bu edgü tilegli negü ter eşit,  kamuğ edgülük kıl özüñke iş it	iyilik dileyen insan ne der, dinle; dâima iyilik et; o senden ayrılmayan bir arkadaşın olsun.
915	Yas ermez bu edgü bu künlük saña,  yarın bolğa asğıñ bu kün büt muña	iyiliğin sana bugün hiç bir zararı yoktur;'fakat bugün inan ki, yarın onun faydasını göreceksin.
916	Asığ körnür erse isizlik bu kün,  yarın yas kılur anda ukğıl ögün	Kötülük bugün faydalı görünse bile, yarın orada bunun zararını görürsün; bunu düşünüp, idrâk et.
917	Bu edgü oñ ol kör isizlik bu sol,  soluñdın tamu ornı uştmah oñ ol	iyilik sağ ve kötülük soldur; senin solunda cehennem vardır; cennet ise, sağdadır.
918	Neçe me erejlense isiz bu kün,  ökünç birle emger yarınkı künün	Bugün kötü ne kadar huzur içinde olursa-olsun, yarın peşiman olur, azap çeker.
919	Neçe satğağ erse bu edgü kişi,  ökünmez yarın anda itlür işi	iyi insan ne kadar mağdur olursa-olsun, yarın orada peşiman olmaz ve huzura erer.
920	Hakikat munı bil ay ay toldı sen,  ökünçsüz-men edgü atın ölse-men	Ey Ay-Toldı, sen bunu hakikat bil; dünyada iyi ad bırakıp da göçersem, peşiman olmam.
921	Ne edgü söz aymış köni er tili,  köni er tili urdı sözke ulı	Doğru insan ne kadar güzel söz söylemiş; değerli söze temel atan doğru insanların dilidir.
922	Kim edgüg yerer erse isiz bolup,  tiler-men ay edgü seni men kolup	Ey iyi, kötü seni istediği kadar hakîr görsün, ben seni isteyerek ararım.
923	Ay edgü sañar kim todar ay maña,  berü kelgil emdi men aç-men saña	Ey iyi, bana söyle, sana kim doyar; ben ise, tamamen açım, şimdi bana gel.
924	Neçe satğağ erse bu edgü kişi,  tapı men bolayın bu edgü işi	iyi insan ne kadar düşkün olursa-olsun, râziyim; yeter ki, ben bir iyinin arkadaşı olayım.
925	İsizlik bile erse beglik maña,  kerekmez bu beglik kodur-men saña	Beylik bana kötülük ile birlikte gelecekse, istemem; o beylik senin olsun.
926	Kişi kılkı isiz körür-men közün,  ereji az ol kör ökünçi uzun	insanın tabiati kötüdür, bunu gözümle görüyorum; huzuru kısa fakat peşimanlığı uzun sürer.
927	Muñar meñzetü aydı şâir bu söz,  okısa açılğay yiti kıl bu köz	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; okursan, mânası anlaşılır; görüşünü keskinleştir.
928	Kayu edgü öknür kör edgü üçün,  atıkmış isiz âhır öknür küçün	Bak, hangi iyi iyiliğinden dolayı peşiman olmuştur; kötü ne kadar şöhret sahibi olursa-olsun, sonunda peşiman olur.
929	İsiz kılsa isiz yanutı ökünç,  usa edgülük kıl isizke öçün	Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı peşimanlıktır; elinden gelirse, kötülüğün ınâdma, iyilik yap.
930	Negü teg ögeyin bu isiz kişig,  negü teg tileyin bu isiz işig	Kötü insanı nasıl öğeyim; bu kötü işi nasıl arzu edeyim.
931	Otunluk bıvalık yavalık kamuğ,  isizler kılınçı bolur ay uluğ	Küstahlık, kabalık, aksilik hep kötülerin harektidir; ey büyük!
932	Belâ mihnet emgek ökünçün sığıt,  isizlik yanutı bolur ay yegit	Belâ, mihnet, zahmet, peşimanlık ve keder hep kötülüğün karşılığıdır, ey yiğit !
933	Kalı sevmeyin kör bu edgü kişig,  kalı ögmeyin men bu edgü işig	Bu iyi insanı nasıl sevmeyeyim; bu iyi işi nasıl öğmeyeyım.
934	Akılık kişilik asığ edgülük,  bu edgü kişidin kelir belgülüg	Cömertlik, insanlık, fayda ve iyiliğin hep iyi insandan geldiği şüphesizdir.
935	Bu edgü kişi barça iş edgüsi,  bu edgü iş ol barça iş edgüsi	İyi insan arkadaşların en iyisidir; iyi iş işlerin en iyisidir.
936	İşiñ edgü bolsa negü kolsa kol,  iş edgü kerek ol özüñ bulsa yol	Arkadaşın iyi ise, ne istersen iste; yolunun açık olması için iyi arkadaş lâzımdır.
937	Erej ârzû nimet küvençin avınç,  bu edgü yanutı bolur bu sevinç	Huzur, arzu, nimet, emniyet, rahat ve bu neş'e, sevinç, hep iyiliğin karşılığıdır.
938	İlig aydı ay toldı ukğıl bu söz,  ayıtmış sözüñke yanut kıldı öz	Hükümdar ilâve etti: — Ey Ay-Toldı, senin sorduğun suâle cevâbım işte bunlardır—dedi.
	Aytoldı cevabı İligke	AY-TOLDI'NIN HÜKÜMDARA CEVABI
939	Yer öpti kör ay toldı turdı örü,  ayur ay ıduk kut ay edgü törü	Ay-Toldı yer öptü, ayağa kalktı ve:— Ey aziz ikbâl, ey iyi kanun dedi.
940	Ajun erki buldur uzun bolsu yaş,  erej edgü birle esen bolsu baş	Dünya kudretini elde ettin, ömrün uzun olsun; huzur ve iyilik içinde başın esen olsun.
941	Buzulmasu beglik bedüklük bile,  avınçın tirilgil sevinçin küle	Beyliğin ve ihtişamın zeval bulmasın; ömrün rahatlık ve sevinç içinde geçsin.
942	Uluğluk bile bul üküş ilke erk,  bu erk birle beglik ulı bolsu berk	Kudret ve azametle bir çok illere hâkim ol; beyliğinin temeli, bu kuvvet sayesinde, sağlam olsun.
943	Aka kelsü ârzû kurımaz bolup,  kapuğ tutsu devlet karımaz bolup	Arzun, kurumayan ırmak gibi, akıp-gelsin; saadetin, ihtiyarlamayan bir hizmetkâr gibi, daimî kapında dursun.
944	Sevinç barça yumğı saña kelsüni,  sakınç birle düşman sızıp ölsüni	Bütün sevinçlerin hepsi sana gelsin; düşmanın endişe içinde, eriyip bitsin.
945	Sezâ ol saña kim tapınsa tapuğ,  sezâka tapınsa açar kut kapuğ	Sen her kesin hizmetine lâyıksın; lâyık olana hizmet edilirse, saadet kapısı açılır.
946	Negü ter eşitgil tapuğ kılmış er,  tapuğ birle ârzû tilek bulmış er	Hizmet etmiş ve hizmet ile arzu ve dileğine kavuşmuş olan insan ne der, dinle.
947	Tapuğ kılma kılsa sezâka tapın,  sezâ beg bilir ol tapuğçı hakın	Hizmet etme, edersen, lâyık olana hizmet et; lâyık olan bey hizmetkârın hakkını bilir.
948	Tapınma tapınsa akı tapğı kıl,  akı evi altun kümüş kapğı bil	Hizmet etme, edersen, cömerd olana hizmet et; bil ki, cömerdin evi altın, kapısı gümüştür.
949	Saranka tapınma ay tapnur kişi,  tiriglik yava bolğa isiz başı	Hasise hizmet etme, ey hizmet eden insan; yoksa, hayatın boş geçmiş olur ve kendin de kötü olursun.
950	Öziñe esirker saran öz neñin,  kişike kaçan berge ayğıl teñin	Hasîs kendi malını kendisinden esirger; nasıl olurda başkasının hakkını verir, söyle!
951	Sözin kesti ay toldı çıktı turup,  eviñe yüz urdı sevinçlig bolup	Ay-Toldı burada sözünü kesti, Halktı ve huzurdan çıktı; sevinç içinde evine yöneldi.
952	Kıyıksız tapuğ kıldı anda naru,  tüni yattı yatğakta kündüz örü	O günden itibaren, gündüzleri oturmadan ve geceleri uyumadan, ona hizmette kusur etmedi.
953	Hakikat tapındı bağırsaklıkın,  ilig tuttı künde öziñe yakın	Doğruluk ve samimiyetle çalıştı; hükümdar da onu günden güne kendisine yaklaştırdı.
954	Yeme keçti üdler bir ança bu yañ,  bu ay toldı tapğun kızıl kıldı eñ	Böylece bir müddet geçti; Ay-Toldı hizmeti ile her keşi memnun etti.