Ay-Toldı'nın Hükümdar Kün-Toğdı'ya Vaslyet-Nâme Yazdığını Söyler

Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XXIII	Aytoldı Küntoğdı İligke Kumaru Bitig Bitimlişin Ayur	Ay-Toldı'nın Hükümdar Kün-Toğdı'ya Vaslyet-Nâme Yazdığını Söyler
1342	Bitigü bile koldı kâğıd tetig,  bayat atı birle bitidi bitig	Bu zeki insan kağıt-kalem istedi; Tanrı adı ile başlayarak, bir yazı yazdı.
1343	Bayat atı birle sözüg başladı,  törütgen igidgen keçürgen idi	Sözüne Tanrı adı ile başladı:—Yaratan, yetiştiren ve göçüren Tanrı — dedi —
1344	Törütti tümen miñ bu sansız tirig,  tirilgü berür kodmaz açın birig	Bu yüz binlerce, sayısız mahlûku o yarattı; hepsine rızık verir ve hiç birini aç bırakmaz.
1345	Yorıtur kamuğka tilemiş tilek,  kerek bolmaz anda kör arka yölek	O her şeye ve her kese hükmünü geçirir; hiç bir desteğe ve yardımcıya muhtaç değildir.
1346	Tilese törütür bolur kolmışı,  tilep boldı barça anıñ kılmışı	Dilerse, yaratır ve her istediği olur; yaptıkları hep onun isteği ile vücûda gelmiştir.
1347	Ölümke törütti bu sansız konum,  tirig barça ölgü añar yok ölüm	Bu sayısız mahlûkları ölüm için yarattı; diri olan her şey ölecektir; yalnız kendisi için ölüm yoktur.
1348	Sevüg savçıkamiñ meniñdin selâm,  tegürsün bayatım kesüksüz ulam	Tanrı benden sevgili Peygambere, devamlı olarak, binlerce selâm eriştirsin.
1349	Tüzü eşleriñe yeme ök adın,  tegürsün selâmım idim kesmedin	Diğer bütün ashabına da rabbim sonsuz selâmlarımı ulaştırsın.
1350	Uzun keç yaşağıl ay elig kutı,  üküş el aşağıl bu beglik atı	Ey devletli hükümdar, çok uzun yaşa; bu saltanat ile çok illere hüküm et.
1351	Atım erdi ay toldı kılkım tolu,  erildi toluluk tüker öz ölü	Adım Ay-Toldı, tavır ve hareketim dolun ay şeklinde idi; bu dolunluk eksildi, varlığım ölümle bitiyor.
1352	Ölüm tutğakı keldi tuttı katığ,  kutulğu yerim yok kiterdi tatığ	ölüm meleği geldi ve beni sım-sıkı bağladı; kurtulacak yerim yok, hayatın tadı kalmadı.
1353	Meni edgü tuttuñ açındıñ üküş,  saña tapnumadın barır bu öz uş	Bana iyilik ettin ve çok ihsanda bulundun; ben ise, sana karşı vazifemi ifâ edemeden gidiyorum.
1354	Bu edgü yanutı kumaru bitig,  bitip kodtum emdi saña ay tetig	Bu iyiliğin karşılığı olarak, ey zeki insan, şimdi sana vasiyetname yazıp bırakıyorum.
1355	Bu dünyâ işiñe iş erdim bile,  işiñni yorıttım könilik bile	Senin bu dünya işlerinde ben sana arkadaş idim; işlerini doğrulukla yerine getirmeğe çalıştım.
1356	Munu emdi artuk bağırsaklıkın,  bitip kodtum öt sav kumaru okın	işte şimdi, büyük bir bağlılıkla, sana vasiyetim olan öğütlerimi yazıp bıraktım, oku.
1357	Negü ter eşitgil bağırsak kişi,  bağırsaklık ol kör kişilik başı	içten bağlı olan samimî insan ne der, dinle; insanlığın başı bu samimiyettir.
1358	Bağırsak kişiniñ sözi tut savı,  bu söz sav saña bolğa devlet avı	Samimî insanın sözünü ve öğüdünü tut; bu söz ve öğüt sana bir devlet ağı olsun.
1359	Bağırsak kişi ol kişide çını,  bağırsak sözi tut bedütgey seni	insanların hakikîsi sadakatli insandır; sadakatli insanın sözünü tut, o seni büyütür.
1360	Ay ilig munu men bağırsak saña,  sözüm işke tutğıl ay ersig toña	Ey hükümdar, işte ben sana sadâkatle bağlı insanım; sözüme göre hareket et, ey merd insan.
1361	Ölüm utru keldi ökündi özüm,  asığ kılmadı bu ökünçüm sözüm	Ölüm karşıma çıktı, ben peşiman oldum; fakat bu sözlerim ve peşimanlığım bir fayda vermedi.
1362	Kerek boldı emdi bu kılmış tapuğ,  ökünç boldı kılmış isizlik kamuğ	Şimdi bana edâ edilmiş ibâdetler lâzım oldu; yapılmış kötülüklerin hepsi ancak peşimanlık getirir.
1363	Yatu kaldı termiş bu altun kümüş,  maña tegdi sakış anıñdın ülüş	Toplanmış olan altın-gümüşüm olduğu'gibi kaldı; onlardan benim hisseme ancak hesap vermek düştü.
1364	Ulır-men ökünüp asığ yok ökünç,  idim rahmetinde adın yok umunç	Peşimanlık içinde feryâd ediyorum, fakat peşimanlık fayda vermiyor; rabbin rahmetinden başka bir ümidim kalmadı.
1365	Bu kün men barır-men munu erksizin,  yarın sen kelir sen udu şeksizin	İşte bugün ben, elimde olmadan, ölüp gidiyorum; yarın sen de, şüphesiz, arkamdan geleceksin.
1366	Ölüm tutmaz erken odun ay ilig,  işiñni itiñil yetürgil bilig	Ey hükümdar, ölüm henüz yaklaşmadan, uyan; bilgini kullan, işini tanzim et.
1367	Belâ küç yerinde sen edgü kılın,  bodunuğ sevindürgil elgin tilin	Sen halkı belâdan-zulümden koru, iyilik yap; elinle ve dilinle onu sevindir.
1368	Esenlik üdinde sen edgü yetür,  tavar neñ barında üle hem yetür	Sağlığında her şeyi iyilikle karşıla; malın ve servetin varken, onları dağıt ve yedir.
1369	Negü ter eşitgil köni sözlüg er,  kiçigde odunmış yiti közlüg er	Küçüklüğünde uyanmış, keskin gözlü ve doğru sözlü insan ne der, dinle.
1370	Ölüm kelmez erken ölümke itin,  tiriglik üdinde tapuğ kıl tapın	Ölüm gelmeden, sen ölüme hazırlan; hayatta iken, Tanrının emirlerini yerine getir; ibâdette kusur etme.
1371	Ölüm kelse tutsa ökünç asğı yok,  neçe me ulısa kara yer katın	Ölüm gelip-çatınca, peşimanlık fayda etmez; kara toprak altında istediğin kadar feryat er.
1372	Ay ilig katılan meniñde kedin,  yava kılma üd kün tapuğda adın	Ey hükümdar gayret et, benden sonra ömrünü boşuna harcama; ibâdetle meşgul ol.
1373	Seni armasun dünyâ devlet bile,  kamuğ iş içinde könilik tile	Bu dünya ve devlet seni aldatmasın, bütün işlerde dâima doğruluğu göz önünde bulundur.
1374	Törü tüz yorıtğıl bodunka köni,  künüñ edgü bolğay könilik küni	Halka kanunu doğru ve dürüst tatbik et ki, kıyamet gününde bahtiyar olasın.
1375	Özüñ otka atma bu dünyâ üçün,  havâ boynı biçgil et özke öçün	Bu dünya için kendini ateşe atma; vücûddan öcünü al, nefsin boynunu kopar.
1376	Bu dünyâ begi sen aña bolma kul,  seni kodmaz erken anı kodğu tul	Sen bu dünyanın beyisin, ona kul olma; o seni bırakmadan, sen onu dul bırak.
1377	Küvezlenme artuk kötürme köñül,  ınanç kılğu ermez bu dünyâ tüñül	Fazla kibir ve gurura kapılma; bu dünyaya güven olmaz, sen ondan vaz geç.
1378	Yakın tut özüñke kişi edgüsi,  isizdin yırak tur tokığay yası	îyi insanları kendine yakın tut; kötülerden uzak dur; zararları dokunur.
1379	Kişi sukıña bermegil sen işiñ,  vefâsız kişike yitürme aşıñ	îşini insanların harisine tevdi etme, yemeğini nankör insanlara yedirme.
1380	Tapuğka erig bol yazukta tıdın,  saña teggü ermez tapuğda adın	İbâdette gayretli ol, günahtan sakın; sana âhirette ancak ibâdetin faydası dokunur.
1381	Ölümüg unıtma añar yok tolum,  busuğdın çıkar teg çıkar bu ölüm	Ölümü unutma, ona karşı hiç bir silâh yoktur; ölüm, pusudan çıkar gibi, bir gün karşına çıkar.
1382	Neçe kaçsa âhır ölüm tutğusı,  neçe kalsa âhır ölüm yetgüsi	Ne kadar kaçarsan-kaç, ölüm nihayet seni yakalayacaktır; ne kadar kalırsan-kal, nihayet ölüm seni alıp-götürecektir.
1383	Ölümke usanma köñül tut tirig,  neçe keç tirilse töşeñü yerig	Ölüme gafil avlanma, gönlünü diri tut; ne kadar çok yaşarsan-yaşa, bir gün toprağa gireceksin.
1384	Kanı kim kutuldı ölümdin kaçıp,  kanı kim aşundı üdindin keçip	Hani, kim ölümden kaçıp kurtulmuştur; hani, kim ecelini geciktirmiş ve vaktini aşmıştır.
1385	İdi yakşı sözler bilig yañzatu,  bu üd kün tirigliklerig meñzetü	Âlim bu zamanı ve hayatı, bir yakıştırma ile, çok güzel anlatmıştır.
1386	Apa oğlanı körse arkış sanı,  örüg turğu bolmaz örügler kanı	insan oğlu, bakarsan, bir kervana benzer, konak yerinde devamlı kalınmaz, menziller nerede?
1387	Ata arkasmdın tuğulsa oğul,  ana karnı menzil kaç aylık amul	Çocuk babasının sulbünden çıktıktan sonra, ana karnı onun için, bir kaç aylık istirahat menzilidir.
1388	Anasında tuğsa atansa atı,  musâfir bolup mindi üdlek atı	Anasından doğup, adı verilince yolcu olarak, zamane atına biner.
1389	Küni bir mañım ol tüni bir mañım,  iletür ölümke kurıtur eñim	Gündüzü bir adım, gecesi bir adım; bu at onu ölüme götürür ve benzini soldurur.
1390	Ajun bir tüşün ol gûrüñ bir tüşün,  bu tüş tün kopursa tüş tün ol ajun	Bu dünya—bir konak, mezarın—ikinci bir konaktır; bundan sonraki ilk konak — öteki dünyadır.
1391	Küder ol ajunda saña iki yol,  bu iki yoluñda kayu erki yol	O dünyada seni iki yol bekler; bu iki yoldan, acabl, hangisi sana nasip olacaktır.
1392	Yoluñ oñça kelse itildi işiñ,  kalı solça kelse ulıp çal başıñ	Yolun sağa doğru ise, işin yolundadır; eğer sola doğru ise, inleyerek, başını yerden-yere çal.
1393	Tarığlağ erür dünyâ ilig kutı,  tarısa orar er tirilgü otı	Ey devletli hükümdar, dünya bir tarladır; insan bu tarlayı ekerse, hayat ekinini biçer.
1394	Negü ekse yerke yana ol önür,  negü berse evre anı ok alur	Yere ne ekilirse, yine o biter; ne verilirse, karşılığında aynı şey alınır.
1395	Kişi neñi alma yeme tökme kan,  bu iki yazukka ulır çıksa cân	Başkasının malını alma ve kan dökme; ölüm döşeğinde insan bu iki günah yüzünden inler.
1396	Bu tüş teg tiriglik keçer belgüsüz,  kerek beg kerek kul barır kelgüsüz	Bu rüyaya benzeyen hayat, farkına varılmadan geçer; gerek bey, gerek kul, bir daha gelmemek üzere gider.
1397	Kanı tüş sanı boldı keçmiş künüñ,  ökünçte adın yok bu kalmış künüñ	Hani, geçen günlerin, rüya gibi oldu; kalan günlerinde de peşimanlıktan başka bir şey yoktur.
1398	Negü ter eşitgil odunmış kişi,  odunmış ta kedin ökünmiş kişi	Uyanmış ve uyandıktan sonra peşiman olmuş insan ne der, dinle.
1399	Tüşüñ teg keçürdüñ tiriglik oduğ,  kanı asğı körkit maña bir boduğ	Uyanık olduğun hâlde, hayatını rüya gibi geçirdin; faydası hani bana bundan bir iz göster.
1400	Künüñni keçürdüñ tilek ârzûka,  tiriglik tükedi ökünç ol yoduğ	Heves ve arzuların için ömrünü harcadın, hayat tükendi; elde ettiğin sâdece peşimanlıktır.
1401	Usanma tiriglikke artuk sakın,  tiriglik ölümke idi ök yakın	Hayatta pek gafil davranma, dikkat et; hayat ölümle çok yakındır.
1402	Saran bolma ilig akı bol akı,  kalır meñü ölmez akılık atı	Ey hükümdar, hasis olma, cömert ol, cömert; cömertliğin adı ebedî kalır, ölmez.
1403	Er at sü bu neñke küvenme üküş,  asığ kılmağay sü bu altun kümüş	Askere, orduya ve mala güvenme; ordu ve bu altın-gümüşün sana bir faydası olmayacaktır.
1404	Yuluğ kılma özni adınlar üçün,  suyurka özüñni küyürme küçün	Başkaları için kendini feda etme; kendine acı da zorla ateşe atma.
1405	Seninde ozakı ajun begleri,  ajun kodtı bardı yatur kör gûri	Senden önceki dünya beyleri de dünyayı bırakıp gittiler; işte mezarları, yatıyorlar.
1406	Saña ma anunmış-turur bu ölüm,  üdiñe küder ay yarumış künüm	Ey benim parlak güneşim, bu ölüm senin için de hazırlanmıştır; ancak vaktim bekliyor.
1407	Negü ter eşit dünyâ aybın bilip,  saña sözlegüçi ukuştın alıp	Dünyanın eksik ve kusurlu taraflarını bilen ve üzerinde düşünmüş olan insan sana ne der, dinle.
1408	Açığ suv teg ol kör bu dünyâ neñi,  neçe içse kanmaz ölimez eñi	Bu dünya malı acı su gibidir; insan ne kadar içerse-içsin, kanmaz; onun dili bile ıslanmaz.
1409	Kölike teg ol kör bu dünyâ toña,  ederse kaçar kaçsa yapçur saña	Ey yiğit, bu dünya bir gölge gibidir; onun peşine düşersen, kaçar; sen kaçarsan, o sana koşar.
1410	Sakığ ol körü barsa dünyâ işi,  tutayın teyü sunsa yitrür kişi	Dikkat edersen, dünya işi bir seraptır; insan tutmak için elini uzattıkça, onu kaybeder.
1411	Ay ilig katığlan özüñ edgü bol,  begi edgü bolsa bodun edgü ol	Ey hükümdar, gayret et, kendin iyi ol; beyi iyi olursa, halk da iyi olur.
1412	Bodun koy sanı ol begi koyçısı,  bağırsak kerek koyka koy kütçisi	Halk koyun gibidir; bey onun çobanıdır; çoban koyunlara karşı merhametli olmalıdır.
1413	Kapuğda tirildi kalın aç böri,  ay ilig koyuğ ked küdezip yorı	Kapıda bir çok aç kurt toplanmıştır; ey hükümdar, koyunları iyice muhafaza altına al.
1414	Buşı bolma işte sen övke yığın,  buşı bolsa begler buzar beglikin	işinde hiddetli olma, öfkene hâkim ol; beyler hiddetli olurlarsa, mülk ve saltanat haleldar olur.
1415	İrig sözlemegil kişike tilin,  irig til ot ol kör küyer teg yalın	İnsanlara kaba söz söyleme; kaba söz alev-alev yanan bir âteştir.
1416	Örüg bol amul bol tüzün bol silig,  kamuğ edgülükke tegürgil elig	Sakin, halîm-selîm ve yumuşak huylu ol ve böylelikle bütün iyiliklere elini uzat.
1417	Yüz utru-turur bu uzun yol sefer,  ukuşluğ bu yolka azuk ked eter	Önünde uzun bir yol, bir sefer vardır; akıllı olan bu yol için azığını iyice hazırlar.
1418	Sarây karşı itme ay ilig kutı,  anundı saña ev kara yer katı	Ey devletli hükümdar, sen saray ve köşkler yaptırma; kara toprak altında senin evin hazırdır.
1419	Ediz keñ bedizlig sarâyıñ kalıp,  karañku yer evde yatur sen ulıp	Yüksek, geniş ve süslü sarayların burada kalacak, sen de inleyerek, karanlık toprak evde yatacaksın.
1420	Nerek kenç urur sen bu altun kümüş,  saña teggüsi ol iki böz ülüş	Niçin bu altın-gümüşten hazîne topluyorsun; senin hissene düşecek şey iki parça bezden ibarettir.
1421	Muñar meñzetü aydı şâir tili,  bu şâir sözi kör açar söz yolı	Şâir buna benzer bir söz söylemiştir; şâirin bu sözü, bak, söze yol açar.
1422	Osal yalñuk oğlı üküş neñ tirer,  yegüke tegirmü sakınmaz birer	Gafil insan-oğlu çok mal toplar; kendisine yemek nasip olacakını, bunu düşünmez bile.
1423	Bayusa tileki bulunsa tükel,  tüketür tiriglik uçup cân yırar	Zenginleşip, bütün dileklerine kavuşunca, ömrü de sona erer ve canı uçar gider, ondan uzaklaşır.
1424	Avınma erejke küvenme ay beg,  avınçıñ küvençiñ udığa ot teg	Ey hükümdar, avunma ve huzura güvenme; bu avunman ve güvenmen seni gaflet uykusuna düşürür.
1425	Tiriglik yava kılma dünyâ üçün,  keçigli-turur bolğa emgek küçün	Dünya uğrunda hayatı boşuna harcama, dünya geçicidir; sonra sana zorla zahmet çektirirler.
1426	Ağı çuz töşenür özüñ oğlağu,  kara yer töşeñü-turur ay bügü	îpek sırma ile örtülen vücûdun kara toprağa serilecektir, ey hakîm.
1427	Avınçu sevügler bile avnur öz,  kara yer katında yaşıp yatğu tüz	Seni avutan zevklerinle avunan vücûdun kara toprak altında gizlenip, sırt-üstü yatacaktır.
1428	Yayılmaz yorığa keveldin tüşüp,  edersiz yığaç miñü muñluğ bolup	Sarsmayan, rahvan küheylan attan inip, aciz içinde, eyersiz bir ağaca bineceksin.
1429	Bularnı sakınğıl ölümke itin,  ökünme yarın bu kara yer katın	Bunları düşün ve ölüme hazırlan; yarın bu kara yer altında peşiman olma.
1430	Kamuğ işke tevfik bayattın tile,  bayat birge şeksiz saña küç bile	Her işe Tanrıdan tevfik dile; bil ki, sana ancak Tanrı yardım edebilir.
1431	Negü kelse tapla kör edgü isiz,  boyun bir kazâka köni tut ağız	iyi veya kötü, ne gelirse, ona razı ol; kazaya boyun eğ, ağzım bozma.
1432	Özüñ kolsa iki ajun begliki,  bu beş işke yakma bu ol yegliki	Eğer her iki dünya beyliğini istiyorsan, en iyisi budur, sen şu beş işe yaklaşma.
1433	Harâmka katılma yeme kılma küç,  kişi kanı tökme hasım kılma öç	Harama karışma, zulüm etme, insan kanı dökme, düşmanlık besleme ve kin gütme.
1434	Bor içme fesâddın yırak tur tez e,  bu kaç neñ yorır tutçı beglik buza	Şarâp içme, fesattan uzak dur, ondan kaç; bunlar dâima mülke ve saltanata halel veren şeylerdir.
1435	Özüñ meñü beglik tilese tuçı,  törü kıl bodundın kötürgil küçi	Eğer devamlı ve ebedî beylik istiyorsan, adaletten ayrılma ve halk üzerinden zulmü kaldır.
1436	Bodunka başı sen ay ilig bu kün,  bodunuğ küdezgil oduğ tur ögün	Ey hükümdar, sen bugün halkın başında bulunuyorsun; halkı gözet, aklın başında ve uyanık ol.
1437	Uluğ yük boyunka yüdürdi ilig,  osal bolma saklan ay kılkı silig	Hükümdarların omuzlarına ağır yük yüklenmiştir; ey iyi huylu insan, ihmalkâr olma, tedbirli davran.
1438	Et öz ârzû sürgen havâka bulun,  bulun bolma bolsa özüñni yulun	Vücût arzusuna tâbi olan insan nefsinin esiridir; onun esiri olma, olursan da kendini kurtarmağa bak.
1439	Keçürmiş tiriglik tüpi boldı yel,  bu kalmış tiriglik neçe berge el	Geçirdiğin hayat rüzgâr ve tipi gibi geçti; kalan hayatın daha ne kadar saltanat temin eder.
1440	Yava kılma emdi bu kalmış künüñ,  özüñdin arıtğıl yazukuñ münüñ	Kalan ömrünü artık boşuna geçirme; kendini günah ve kusurlardan temizle.
1441	Vefâ kılğu ermez bu dünyâ bilin,  keçer dünyâda öz azukuñ alın	Bil ki, dünya sana vefa edecek değildir; bu geçici dünyadan sana lâzım olan azığı al.
1442	Negü ter eşitgil sakınuk kişi,  sakınuk kişi ol ajunda başı	Takva sahibi ne der, dinle; dünyada takva sahibi insanlar muvaffak olurlar.
1443	Bu ajun tüşün ol sen arkış sanı,  tüşünde neçe bolğa arkış küni	Bu dünya bir konaktır, sen kendini kervan say; bir kervan konakta ne kadar kalabilir.
1444	Sarây ol ajun kör bu kazğanç yeri,  negü bulsa munda naru ıd yorı	Dünya bir saraydır, bir kazanç yeridir; buradan oraya götürebileceğin ne varsa, götür.
1445	Özüñ köçgü mundın köçüñ aşnu ıd,  kerekligni alğıl kereksizni tıd	Sen buradan göç edeceksin, göç yükünü önceden gönder; ancak lüzumlu olanları al, lüzumsuzları bırak.
1446	Munu men barur-men meni kör odun,  katığlan özüñke at edgü kodun	işte ben gidiyorum, bana bak ve ibret al; burada kendin için iyi bir ad bırakmağa gayret et.
1447	Negü ter eşitgil ölügli tirig,  ölürde berip bardı öt sav erig	Ölmek üzere bulunan, intizar hâlinde öğüt ve nasihat vererek ölen insan ne der, dinle.
1448	Ölügli tirigke berür pend tilin,  eşitgil anı sen köñülke alın	Ölmekte olan insan yaşayanlara nasihat eder, sen onu dinle ve gönlüne yerleştir.
1449	Ayur ay tirig sen usanma odun,  usandım ökünçün yatur-men yılın	O der ki : — Ey diri, sen gafil olma, uyan; ben gaflet ettim, şimdi yıllarca peşimanlık içinde yatacağım.
1450	Ay ilig bu beglik uzun kolsa sen,  kaç iş kıl kaç iş kod kılur erse sen	Ey hükümdar, bu saltanatın uzun sürmesini istersen, şu bir kaç işi yap, şu bir kaç şeyi de bırak.
1451	Törü kıl katığlan yulup kılma küç,  tapuğ kıl bayatka anır kapğı kuç	Adaletle iş gör, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme; Tanrıya kulluk et ve onun kapısına yüz sür.
1452	İkinçi osal bolma sak tur oduğ,  saña tegmesün bir müfâca yoduğ	ikincisi — gafil olma, dikkatli ol, uyanık dur; sana başkasının yüzünden, ansızın, bir suç isnat edilmesin.
1453	İki üdte kılma kayu erse iş,  havâ övke kelse serip kısğu tiş	Heves ve öfke ânında hiç bir iş yapma; her iki hâlde de dişini sık, sabret.
1454	Bu kaç neñ küdezgil küdezildi el,  uzun turğa beglik saña berge el	Bu bir kaç şeye dikkat edersen, memleket gözetilmiş olur; saltanat uzun sürer ve sana sulh ve sükûn te'min eder.
1455	Kamuğ edgülerig ağır tut kötür,  isizlerni tutma iligdin kotur	Bütün iyilere hürmet göster ve onları yükselt; kötülere yüz verme, onları kapına dahi yanaştırma.
1456	İsiz öñdi urma törü edgü ur,  künüñ edgü bolğay kutuñ bağa kur	Kötü teamül kurma, iyi kanun koy; ömrün iyi geçer ve saadet sana yâr olur.
1457	Negü ter eşitgil ay bilge külüg,  bu sözdin kötürgil özüñke ülüg	Ey hükümdar, meşhur âlim ne der, dinle; bu sözden sen kendine hisse çıkar.
1458	Törü edgü ur ay törü bergüçi,  turu öldi isiz törü urğuçı	Ey kanun yapan, iyi kanun koy; kötü kanun yapan kimse, daha hayatta iken, ölmüş demektir.
1459	İsiz öñdi urma ay ilçi bügü,  isiz bolsa bolmaz ajunuğ yegü	Ey hakîm devlet adamı, kötü teamül koyma; kötü kanunlarla dünyaya hüküm edilmez.
1460	İsiz öñdi ursa özi öz üdin,  isiz kodtı atın özinde kedin	Bir kimse kendi zamanında kötü teamül vaz'ederse, kendisinden sonra kötü bir nâm bırakmış demektir.
1461	Kim erse urup kodsa edgü törü,  anın tikti atın adakın örü	Bir kimse iyi kanun vaz'edip bıraktı mı, adının ayakta durmasını sağlamış demektir.
1462	Özüñni yarılma ay ilig bakın,  tüp üñni unıtma öyü tur sakın	Ey hükümdar, dikkat et, kendini şaşırma; aslını unutma, bunu dâima hatırında tut ve düşün.
1463	İsiz kılkı tutma ay elgi uzun,  isiz kılk ulıtur ikigün ajun	Ey iktidar sahibi kötü hareketleri benimseme; kötü hareket seni her iki dünyada inletir.
1464	Uzun boldı elgiñ bodunka yakın,  füsûsun keçer bu tiriglik bakın	iktidara geldin ve halka yakın oldun; dikkat et, sonra bu ömür efsûsla geçer.
1465	Keçigli-turur dünyâ keçti sakın,  keligli ölüm utru keldi sakın	Bu dünya geçicidir, sen onu şimdiden geçti bil; ölüm muhakkak gelecektir, sen onu karşına artık geldi bil.
1466	Meni kör meniñdin kötür öt erig,  ökünme yarın sen bu kün sen tirig	Benim hâlime bak, benden öğüt ve nasihat al; yarın peşiman olma, sen bugün henüz dirisin.
1467	Kişi ölse andın kumaru kalır,  munukı kumarum saña ay bilir	İnsan ölünce, ondan bir miras kalır; ey bilgin, benim sana mirasım da işte budur.
1468	Severim sen erdiñ ay ilig maña,  asığlığ kumarumnı kodtum saña	Ey hükümdar, benim en çok sevdiğim insan sendin; faydalı mirasımı sana bırakıyorum.
1469	Asığlığ kumaru kişike söz ol,  kumaru sözüg tutsa asğı yüz ol	insan için faydalı miras sözdür; miras olarak kalan sözü tutmanın yüz türlü faydası vardır.
1470	Munu söz bitip kodtum emdi çını,  unıtma bu sözni unıtma meni	işte şimdi sözün doğrusunu yazıp, bıraktım; beni hatırla ve bu sözlerimi unutma.
1471	Neçe keç yaşap öz tirig tursa sen,  ölüm boldı âhır yanış körse sen	Ne kadar çok yaşarsan-yaşa ve ne kadar hayatta kahrsan kal, dikkat edersen, en son karşılaşacağın şey ölümdür.
1472	Seziksiz ölüm bir kün âhır kelir,  tirilmiş bu cânlığ cânın alğalır	Şüphesiz, bir gün nihayet ölüm gelecektir ve bütün canlıların canını alacaktır.
1473	Okığçı kelürke anunğu kerek,  uzun yol yorırka itiñü kerek	Dâvetçinin gelmesine hazırlanmak ve uzun yol yürümek için, hazırlık yapmak gerektir.
1474	Ölümdin kutulu yeri yok bilin,  ölümke itiñil kerekiñ alın	Ölümden kurtulmak için bir çâre yoktur; bunu bil; ölüme hazırlan ve ancak bunun için lâzım olanları al.
1475	Negü ter eşitgil ögi yetmiş er,  ölümüg ölürde oza ukmış er	Alalı eren ve ölümü, ölmeden önce, anlamış olan insan ne der, dinle.
1476	Kezigçe kelir bu ölümnüñ kurı,  ölümke özüñ çın anuklap yorı	Ölümün sırası nöbetle gelir; ölüme her an kendini hazır bulundur.
1477	Kümüş kur bağuçı munu men teyü,  ölüm tuttı erse üzüldi kurı	Gümüş kuşak bağlayarak,— "îşteben!"— diyenin kuşağı, ölüm tutunca, kopar.
1478	Ay ilig munu men ötedim hakıñ,  tükel kıldım emdi bağırsaklıkıñ	Ey hükümdar, işte ben senin hakkını ödedim; bana gösterdiğin yakınlığın karşılığını yerine getirdim.
1479	Bayat bersü tevfik kamuğ edgüke,  kutadsu bu edgü yegü kedgüke	Bütün iyilikler için Tanrı sana tevfik ihsan etsin; yiyecek ve giyecek hususunda da bu iyiliklerin sana hayrı dokunsun.
1480	Esenin tirilgil üküş yıl yaşa,  sevinçin avınçın üküş el aşa	Ömrünü sıhhatle geçir, çok seneler yaşa; saltanatın sevinç ve huzur içinde geçsin.
1481	Bağırsaklık erdi meniñ bu sözüm,  esen kal selâmet ay körklüg yüzüm	Bu sözlerim sana karşı içten bir bağlılığın nişânesidir; ey güzel yüzlüm, sağ ve esen kal.
1482	Munu men barır-men ay ilig kutı,  turu kaldı oğlum bu bağrım otı	Ey devletli hükümdar, işte ben gidiyorum; oğlum, bu ciğer-pârem, burada kalıyor.
1483	Bayatka tutuzdum munı yalvara,  tilese küdezgey küyer ot ara	Onu yalvararak, Tanrıya emânet ettim; o isterse, yanar âteş içinde de olsa, onu korur.
1484	Saña hâcetim bu körü ber munı,  süre ıdma bolğay yavalar sanı	Senden dileğim şudur: ona nezâret et, kendinden uzaklaştırma; yoksa, o yabanî bir diken gibi olur.
1485	Kamuğ neñke teñri kılur ol sebeb,  kamuğ edgü isiz añar öz ulap	Tanrı her şeye bir sebep yaratır; iyi ve kötü, her şeyi o nasîb eder.
1486	Oğul kız sebebi ata ol ana,  kılınç artasa ya itilse yana	Çocukların iyi veya kötü olmalarına anne ve babalan sebep olur.
1487	Munu men atası ölür-men bu kün,  kiçig kaldı oğlum yetim ögsüzün	îşte onun babası olan ben bugün ölüyorum; oğlum küçük yaşta yetim ve öksüz kalıyor.
1488	Bar erse kalı bu tapuğçı hakı,  sebeb bol munı edgü yolka okı	Eğer bu hizmetkârın sende bir hakkı varsa, sebep ol ve onu iyi yola şevket.
1489	Körü ıdma ögretgil erdem bilig,  bilig erdemin bulsu ilke elig	Gözden uzak bulundurma, ona fazilet ve bilgi öğret; bilgi ve fazilet ile memlekette mevki sahibi olsun.
1490	İtilsü kılınçı tüzülsü yorık,  tusulsu tapuğka alınsu alık	Tavır ve hareketi mâkul, muntazam ve iyi ahlâklı, hizmete lâyık ve meziyet sahibi olsun.
1491	Yava ıdma boşlağ yığa tut kısa,  yığa tutsa oğlan bulur kut basa	Serbest ve başı-boş bırakma, sıkı tut ve kötü hareketlerine mâni ol; çocuk sıkı bir terbiye altında bulundurulursa, sonunda bahtiyar olur.
1492	Negü ter eşitgil karı köklemiş,  sınamış ukup hem bilip sözlemiş	Tecrübe ile anlayarak, bilerek söyleyen ve işin künhüne vâkıf olan pîr ne der, dinle.
1493	Kiçig erken ögret oğulka bilig,  kiçigde bilig bilse kötrür elig	Oğula bilgiyi henüz küçük iken öğret; küçüklüğünde bilgi öğrenirse, hayatta muvaffak olur.
1494	Ayama oğul kızka berge yetür,  oğul kızka berge bilig ögretür	Gerekirse, oğula-kıza acımadan dayak at; dayak oğula-kıza bilgi öğretir.
1495	Kiçiglikte bilse oğul kız neni,  karıp ölmeginçe unıtmaz anı	Oğul-kız küçüklükte ne öğrenirse, yaşlanıp, ölünceye kadar onu unutmaz.
1496	Tüketti bitig türdi badı türe,  alıp oğlıña berdi elgin sunup	Mektubu tamamladı, dürüp bağladı; eli ile uzatarak, oğluna verdi.
1497	Ayur bu bitig tut yitürme oğul,  iligke tegürgil kumarum bu ol	Oğlum —dedi—bu mektubu sakla, kaybetme; hükümdara götür, ona mirasım budur.
1498	Bitigim okısun sözüm tutsunı,  ölümke anunsun işin itsüni	Mektubumu okusun, sözümü tutsun; ölüme hazırlansın ve işini ona göre tanzim etsin
1499	Uluğ tındı ötrü oğulka baka,  ayur sen munı uk könike yaka	Uzun bir müddet sustu, sonra oğluna bakarak, dedi:—Sen bunu anla, doğruluktan ayrılma.
1500	Yana aldı oğlın koyıña kuça,  öpüp yığladı barnu yaşın saça	Oğlunu kucaklayarak, tekrar bağrına bastı; öpüp ağladı, yüzü göz yaşları ile kaplandı.
1501	Ayur ay oğul kördüñ emdi meni,  ne hâlin barır-men unıtma munı	Ey oğlum;— dedi— işte beni görüyorsun; ben ne hâlde gidiyorum, bunu hatırından çıkarma.
1502	Saña ma seziksiz bu üd kelgü ol,  osal bolma âhır özüñ ölgü ol	Sana da, şüphesiz, bu an gelecektir; gafil olma, bir gün sen de öleceksin.
1503	Kereklig sözüg men tutuzdum saña,  sözümni unıtma duâ kıl maña	Ben sana gereken sözleri söyledim; sözümü unutma ve bana duâ et.
1504	Kalı ilig üdlep tilese seni,  yorık tüz tapuğ kıl basınma anı	Eğer gün gelir de hükümdar seni isterse, tavır ve hareketini düzelt, ona hizmet ve hürmette kusur etme.
1505	Yava bolma boşlağ yügürme özün,  köni bol silig bol kılınçın sözün	Aylak olma ve başı-boş dolaşma, kendi-kendine koşma; işinde ve sözünde dürüst ve mülayim ol.
1506	Keçe yatsa keç yat yana erte tur,  yatıp erte kopğan kutın arturur	Gece geç yat, yine de^ erken kalk; yataktan erken kalkan saadetini arttırır.
1507	Bayat yarlığın sen ağır tut ağır,  iligke tapuğ kıl isiñil bağır	Tanrı buyruğuna çok itaat et; hükümdara hizmet et ve ona gönülden bağlan.
1508	İsizke yağuma yırak tur teze,  yorı edgülük kıl yorık yol tüze	Kötüye yaklaşma, ondan uzak dur; kaç; dâima iylik yap, tavır ve hareketini düzelt.
1509	Sözüñni küdezgil selâmet yorı,  özüñni küdezgil esenin karı	Sözünü gözet, emniyet içinde yaşa; kendini gözet, esenlik ile ihtiyarla.
1510	Sözin kesti oğlın kuçup yığladı,  olındı yana ol ökünçler yedi	Sustu, oğlunu kucaklayıp, ağladı; tekrar ah-vah etti ve peşimanlıklar getirdi.
1511	Ayur ay ınançsız ajun bi-vefâ,  nelük kıldıñ emdi maña sen cefâ	Ey vefasız, güvenilmez dünya, — dedi—niçin şimdi baha cefa ediyorsun.
1512	Tü nimet bile bu igidmiş özüm,  kirür bu kara yerke körklüg yüzüm	Bol nimet içinde beslenmiş olan bu vücudum ve bu güzel yüzüm kara toprağa giriyor.
1513	Anadın neteg toğdum erse bu kün,  anıñ teg barır-men yalıñın muñun	Anadan nasıl doğdum ise, bugün o şekilde ve aciz içinde gidiyorum.
1514	Negü ter eşitgil ölügli ök er,  ölümke ökünüp ulığlı bek er	Ölmek üzere bulunan ve ölürken peşiman olarak, inleyen kuvvetli insan ne der, dinle.
1515	Karındın çıkardıñ karınka kirür,  şekerdin igidtiñ yılanka berür	Karından çıkardın, tekrar karına giriyorum; şeker ile beslediğin bu vücûdu yılana veriyorum.
1516	İsizim yegitlik tiriglik isiz,  ökünçün sığıt birle gûrke kirür	Bana yazık oldu, gençliğime ve hayatıma yazık oldu; peşimanlıkla ve ağlayarak, mezara giriyorum.
1517	Sığıt kodtı ay toldı yetrüp ögin,  kumaru üledi kişike neñin	Ay-Toldı başına aklını topladı, ağlamağı bıraktı; malını, miras olarak, başkalarına dağıttı.
1518	Bahil koldı barça kadaşlarka ol,  tiler boldı cânı yaşıl kökke yol	Bütün akrabaları ile helâllaştı; canı mâvî göğe doğru yol almak istedi.
1519	Közin kökke tikti kötürdi elig,  şahâdet bile kesti teprer tilig	Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı; son sözü kelime-i şehâdet oldu.
1520	Yaruk cân üzüldi tünerdi küni,  bayat atı birle kesildi tını	Nurlu can ayrıldı, günü karardı; Tanrı adı ile son nefesini verdi.
1521	Edizlik tiledi süzük cân turuğ,  uçup bardı cân kaldı kalbüd kuruğ	Saf ve temiz ruhu yükselmek diledi; ruhu uçtu, gitti, boş bir kalıp kaldı.
1522	Bolup toğmaduk teg yitip bardı cân,  ajunda atı kaldı belgü nişân	Rûh, hiç doğmamış gibi, kayboldu, gitti; dünyada alâmet ve nişan olarak, yalnız adı kaldı.
1523	Negü ter eşit emdi köñli köni,  osallık usındın odunmış küni	Şimdi dürüst gönüllü ve gaflet uykusundan uyanmış insan ne der, dinle.
1524	Et öznüñ evi ol bedizlig eviñ,  süzük cân evi ol bediz teg teniñ	Bu süslü evin vücûdun evidir; o heykel gibi vücûdun temiz ruhun evidir.
1525	Kuruğ kaldı kalbüd uçup barsa cân,  bayat bildi kança barır erse cân	Rûh uçup gidince, vücût boş kalır; ruhun nereye gittiğini ancak Tanrı bilir.
1526	Ediz boldı ornı ay kutluğ kuta,  töñitse kodı ense boldı yuta	Ey devletli, onun yeri yükseklerdedir; onun yükselmesi saadet, aşağı inmesi felâkettir.
1527	İkide biri boldı şeksiz ülüg,  tirildi ölümsüz uzun meñlüg	Şüphesiz, ona ikisinden biri nasip olur; o ölümsüz, uzun, ebedî bir hayat sürmeğe başlar
1528	Ne muñluğ-turur körse yalñuk özi,  yorırda yiter atı keslür sözi	Dikkat edersen, insan ne kadar âciz bir mahlûktur; yürürken, yere serilir ve sesi kesilir.
1529	Kayudın kelir erki kança barır,  kayuda-turur erki kayda yorır	Nereden gelir, nereye gider; nerede durur, nerede yürür.
1530	Biligli bilirmü negü ter negü,  ukuğlı ukarmu negü ter bügü	Bunu bilen varını, ne der, ne; akıllı anlarmı, hakîm buna ne der?
1531	Biligli bayat ol bilir bu işig,  ukuğlı uğan ol ukar bu işig	Bu işi bilen, ancak her şeyi bilen Tanrıdır; bu işin hikmetini ve sırrını bilen, ancak hüküm eden Allahtır.
1532	Ara yer içer kör yorır belgüsüz,  ara köz körürde bolur belgüsüz	Bâzan kaybolur, kendisini göstermeden dolaşır; bâzan daha göz önünde iken, silinip gider.
1533	İdi kısğa özlüg bu yalñuk özi,  sakınçı uzun hem bedük til sözi	Bu insanın kendisi çok kısa ömürlüdür; fakat emeli uzun, dili ve sözü büyüktür.
1534	Körü barsa yalñuk bu erksizlikin,  nelük munça yavlak kötürdi egin	İnsanın bu aczine dikkatle bakarsan, kötülerin niçin bu kadar gurur getirdiklerine hayret edersin.
1535	İki künlük erter ajunuğ bulup,  nelük kerdi kögsin kaya teg bolup	İki günlük bu geçici dünyayı bulunca, niçin kaya gibi, göğüs kabartırlar.
1536	Negü ter eşitgil odunmış kişi,  ölümüg ukup yolka könmiş kişi	Uyanmış ve ölümü anlayarak, doğru yola girmiş olan insan ne der, dinle.
1537	Ne teñsiz ölüm sen ay yavlak ölüm,  tusulmaz saña itse tük miñ tolum	Ey kötü ölüm, sen ne eşi-benzeri olmayan bir şeysin ki, yüz binlerce silâhın sana karşı bir tek faydası yoktur.
1538	Tözüke tegir sen kutulmaz biri,  isiz edgü neñke sen ök sen turı	Her kese gelirsin, hiç kimse senden kurtulamaz, iyi ve kötü şeylerin hepsini tuzağına düşürürsün.
1539	Kerek erdi bilge tirilse kutun,  kamuğ ölsün erdi biligsiz otun	Alimlerin saadet içinde ömür sürmeleri lâzımdı, bütün câhil küstahlar hep ölmeli idiler.
1540	İsiz edgü kalmaz neçe tüz ölür,  uluğ ya kiçig tut kara yer bolur	iyi veya kötü, hiç biri kalmaz, hepsi de ölür; büyük veya küçük, hepsi kara toprak olur.
1541	Ölümtin keçig yok tirig buldaçı,  nece keç tirilse ölüm keldeçi	Ölümden kurtuluş yoktur; insan ne kadar çok yaşarsa-yaşasın, ölüm gelecektir.
1542	Ne yakşı ayur bu bodun başlar er,  biligin ukuşun işin işler er	Halkın başında bulunan, bilgi ve anlayış ile işini gören insan ne güzel söylemiştir.
1543	Ne edgü iş erdi ölüm bolmasa,  ne körklüg iş erdi kişi ölmese	Ölüm olmasa idi, ne iyi olurdu; insan ölmese idi, ne güzel olurdu.
1544	Erinçke tegürdi meni bu ölüm,  ölüm ol buzuğlı tüp üm hem ulum	Bana zevk ve saadet veren bu hayatımdır; benim esas ve temelimi bozan ölümdür.
1545	Ölümke tañ ermez toğuğlı ölür,  toğuğlı ölür kör kara yer bolur	Ölüme hayret edilmez, her doğan ölür; doğan ölür ve kara toprak olur.
1546	Kişi isiz ermez kişilik isiz,  eren isiz ermez könilik isiz	İnsana yazık değil, insanlığa yazıktır; ferdlere yazık değil, doğruluğa yazıktır.
1547	Bu kurtğa kılınçı bu ol öñdisi,  kerek öñdi tutğıl kerek tüñdisi	Bu dünya acuzesinin huyu ve âdeti budur; ister beğen, ister beğenme.