Türk Bitig: Öğdülmiş'in Hükümdar Kün-Toğdi'nin Hizmetine Girdiğini Söyler

Baş Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XXVI	Öğdülmiş Küntoğdı İlig Tapuğiña Kirmişin Ayur	Öğdülmiş'in Hükümdar Kün-Toğdi'nin Hizmetine Girdiğini Söyler
1591	İlig aydı munda naru ay oğul, maña tapnu turğıl çökürme köñül	Hükümdar:— Ey oğlum —dedi— bundan sonra benim hizmetimde bulun; artık gönlünü ferah tut.
1592	Atañ tapğı bar erdi artuk telim, öteyümedim bardı kaldı birim	Senin babanın çok büyük hizmeti vardı; hakkını ödeyememiş ve ona borçlu kalmıştım.
1593	Ötegü kerek men bu haklar saña, kişiler tili bolmasa ber maña	Töhmet altında kalmamak için, bu borcu şimdi sana ödemem gerektir.
1594	Negü ter eşitgil uç ordu begi, bilip sözlemiş sözke yetrüp ögi	Sözü bilerek ve anlayarak söylemiş olan Uç-Ordu beyi ne der, dinle.
1595	Kişi emgek ıdsa saña belgülüg, unıtma ol emgekni bolma ölüg	Sana bir kimsenin gerçekten emeği geçmiş ise, bu emeği unutma ve ona karşı, ölü gibi hareketsiz kalma.
1596	Kişilikni kodma ay aslı kişi, kişilik kılu tur kişike tuşı	Ey asîl insan, insanlığı bırakma; insanlara karşı dâima insaniyet ile muamele et.
1597	Kimiñ emgeki kirse kimke birer, yanutın üküş kıl sen ötrü añar	Kimin sana bir az emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.
1598	Kişi emgekini bilümez kişi, tükel ud bolur bu ay ilçi başı	Başkasının emeğini takdir etmeyen kimse, tam mânası ile, bir öküz olur; ey devlet adamı.
1599	Yorı ud atanma kişilik kıl a, kişike kişi bol kişilik bile	Yürü, adın öküze çıkmasın, insanlık yap; insanlara karşı insaniyetle hareket ederek, insan ol.
1600	Kişilik üçün at urundı kişi, kişilik bile at kötürdi kişi	insana insanlığından dolayı bu ad verilmiştir; insan insanlık ile adını yükseltir.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1601	Yer öpti kör ögdülmiş aydı ilig, ilel köz yarutsa maña buldum ig	Öğdülmiş yer öptü ve dedi:—Ey hükümdar, hükümdarın memnuniyeti bana her şeyden üstündür.
1602	Tapuğçı kuluñ-men begim sen uluğ, uluğ beg ağırlar tapuğçı kuluğ	Ben hizmetkâr kulunum, sen benim büyük beyimsin; büyük bey hizmetkâr kulunu değerlendirir.
1603	Tilese ağır tut tilese uçuz, yuluğ kıldım emdi saña men bu öz	İstersen değer ver, istersen değersiz bul, ben kendimi artık senin hizmetine vakfettim.
1604	Turup çıktı akru kapuğka kelip, bir ança yorıp bardı evke tegip	Kalktı, kapıya gelip, yavaşça çıktı; bir az dolaştıktan sonra, evine döndü.
1605	Kurın badı ögdülmiş anda naru, kıyıksız tapuğ kıldı ilde turu	Bundan sonra Öğdülmiş kollarını sıvadı; kapıdan ayrılmayarak, saadetle hizmete başladı.
1606	Tapındı keçe tañda tepremedi, tünin yattı yatğak aş anda yedi	Sabah-akşam aralıksız hizmet etti; yemeğini orada yedi ve geceleyin de muhafızlık etti.
1607	İlig köñliñe sığdı erse tapuğ, elig berdi devlet açıldı kapuğ	Hükümdar hizmetinden memnun kaldıkça, saadet ona el verdi ve kapılar açıldı.
1608	Negü ter eşit bu tapuğ kılğuçı, tapuğ birle devlet atın miñüçi	Hizmet eden ve hizmetinden dolayı saadet atına binen insan ne der, dinle.
1609	Ay begler sevinçi tilegli kişi, kamuğ beg tileki öze kıl işi	Ey beyleri memnun etmek isteyen kimse, her işi beylerin arzusuna göre yap.
1610	Begi taplamaz işni kılsa kulı, ilenç özke kılğu sarılsa kalı	Kul beyinin hoşuna gitmeyen bir işi yapar da nikbete uğrarsa, kabahati kendinde aramalıdır.
1611	Kalı kılsa begler tapısız tapuğ, yava kıldı tapmış tiriglik kamuğ	Eğer beylerin beğenmeyeceği şekilde hizmet ederse, o hizmette geçirdiği bütün hayatını boşuna harcamış olur.
1612	Yakın tuttı ilig kör ögdülmişig, törüçe ayu berdi tegme işig	Hükümdar Öğdülmiş'i günden-güne kendisine yakın tuttu, her işin nasıl yapılacağını ona anlattı.
1613	Yana bir kün oldrup muñadtı ilig, ayur ay diriğâ yitürdüm erig	Yine bir gün hükümdar üzüntü içinde kendi-kendine : — Ne yazık, o mükemmel insanı kaybettim — dedi —
1614	Kapuğda kalın bod terildi tolu, kanı bir işimke yarağlı talu	Hizmetimde bir çok insanlar var, fakat hani işime yarayan, seçkin biri.
1615	İşim barça sındı yok ol bildeçi, kanı bir bağırsak işim kıldaçı	Bütün işlerim bozuldu, iş bilen yok; bana yardım edecek, candan bağlı bir insan nerede?
1616	Negü ter eşitgil sınamış kişi, sınap edgü isizni bilmiş kişi	Tecrübeli ve tecrübesi ile iyiyi ve kötüyü tefrik eden insan ne der, dinle.
1617	Tilese bulur barça ârzû kişi, tilek teg kişi bulmaz edgü başı	İsterse, insan bütün arzularına kavuşur, fakat istediği gibi ve iyilerin başı olan bir insan bulamaz.
1618	Bu bod sın yoñlı kara baş kalın, kişi tep ınanğu kişi yok bilin	Bu insan kılığında dolaşan hizmetkâr takımı kalabalıktır; fakat bil ki, içlerinde insan diye güvenilecek kimse yoktur.
1619	Kişide kereki yarağlısı ol, yarap hem tusulup yorığlısı ol	Lâzım olan insan, işe yarayan insandır; işe yarayan insan da, faydalı olan insandır.
1620	Negü ter eşitgil bu şir ayğuçı, sözüg mani birle tizip kodğuçı	Şiir söyleyen ve sözü mâna ile birlikte dizip, bize bırakan insan ne der, dinle.
1621	Yorığlı körür-men yarağlısı yok, yarağlı bulunsa yorığlısı yok	Etrafımda dolaşanları görüyorum, fakat işe yarayanı yok; işe yarayanı da bulunursa, benim etrafımda dolaşmaz.
1622	Kalın bod kara baş yorığlı telim, telimde tilese tusuğlısı yok	Hizmetkâr kılığında dolaşan kalabalık çok; bu kalabalık arasında, istediğim zaman, bir faydalısı bulunmaz.
1623	Yana aydı ilig meselde kelir, uruğluğ kişi ölse urğı kalır	Hükümdar devam etti : — Şöyle bir mesel vardır, asîl insan ölse dahi soyu kalır — dedi —
1624	Negü ekse yerke yana ol önür, oğul tuğsa kılkı ataka barur	Yere ne ekilirse, yine o biter; oğlunun tabiatı da babasına çeker.
1625	Bu ay toldı oğlı ata yurnı ol, ata barsa oını oğul ornı ol	Ay-Toldı'nın oğlu da babasından bir parçadır; baba giderse, yerine oğlu kalır.
1626	Ata bardı ornı kuruğ hem kokuz, kokuz tolğuka kördüm oğlın ked uz	Baba gitti, yeri boş ve açık kaldı; bu boşluğu doldurmak için, oğlunu çok el-verişli gördüm.
1627	Munı edleyin men bu bolsun kişi, kişi bolmış asğın tusulğay tuşı	Ben onu yetiştireyim, adam olsun; adam olan her vakit faydalı olur.
1628	Boluğluğ körür-men yarağu munı, kiçiglikte taştın adın yok müni	Ben onun işe yarayacağını ve yetişeceğini görüyorum; yaşının küçüklüğünden başka bir kusuru yoktur.
1629	İdi yakşı aymışıla atlığı, bodunda bedüki kişi kutluğı	İnsanların büyüğü ve kutlusu olan, Ha'nın mâruf şahsiyeti çok yerinde söylemiş.
1630	Elig ursa begler kimi edlese, yakur baş bolur bu beginde basa	Beyler kime el uzatıp, yetiştirırlerse, sonunda beye yakın olur ve sırada beyden sonra o gelir.
1631	Kimi tutsa begler öziñe yakın, yağudı tileki kereki bakın	Beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, onun dilek ve arzusu eli altında bulunur.
1632	Küle baksa begler kişike turup, aña yığlu tirlür er at yüz urup	Beyler kime güler yüz gösterırlerse, hükümdarın hizmetinde bulunanlar onun ağzına bakar ve onun etrafında toplanırlar.
1633	İlig aydı emdi maña çâre yok, munı edlese-men kişi bolğu ok	Hükümdar devam etti : — Şimdi benim için başka bir çâre yok; onu yetiştirirsem, o muhakkak adam olur.
1634	Ötemiş bolayın atası hakın, kılayın kişilik bağırsaklıkın	Ona şefkatle insanlık göstereyim, böylece babasının hakkını da ödemiş olurum.
1635	Bu ay toldı tapğı telim erdi kör, kişilik kılayın anıñ yañı kür	Ay-Toldı'nın hizmeti çok idi; ona karşılık merdce hareket edeyim ve insaniyet göstereyim.
1636	Kişilik tidüküm bolur edgülük, bu edgü bolur ol yegü kedgülük	İnsaniyet dediğim, iyiliktir; bu iyilik, başkalarını yedirmek ve giydirmektir.
1637	Kişi aslı edgüg unıtmaz bolur, kişi urğı köñlin emitmez bolur	İnsanın asılı iyiliği unutmaz olur; insanın soylusu gönlünü başka tarafa kaydırmaz olur.
1638	Negü ter eşitgil avıçğa sözi, avıçğa sözin tut unıtma kozı	Atalar sözü ne der, dinle; atalar sözünü tut, ey kuzum, bunu unutma.
1639	Bu edgü kılu tur ay edgü kişi, karımaz bolur edgü meñü yaşı	Ey iyi insan, iyilik yapmakta devam et; iyilik ihtiyarlamaz, onun ömrü ebedîdir.
1640	Bu edgü karımaz yeme opramaz, yaşı ked uzun ol atı artamaz	İyilik ihtiyarlamaz ve yıpranmaz; onun ömrü çok uzundur; iyiliğin kötü olmak ihtimâli yoktur.
1641	Ağırladı ilig kör ögdülmişig, añar aydı edgü isiz öz işig	Hükümdar Öğdülmiş'i takdir etti; iyi ve kötü, bütün işlerini ona danıştı.
1642	Açındı ilig kör kötürdi örü, bolu berdi evren emitti naru	Hükümdar ona ihsanlarda bulundu ve onu yükseltti; bir gün geldi, devlet idaresine âit bütün kanunlara vâkıf oldu.
1643	Oñardı törü hem toku iç tapuğ, açıldı tapuğdın tilemiş kapuğ	Kanun, erkân ve iç-hizmeti muvaffakiyetle yerine getirdi; bu hizmetinden dolayı, kendisine arzu ettiği kapılar açıldı.
1644	Müni boldı erdem sözi boldı söz, ilig turdı erse añar açtı köz	Kusuru fazilet oldu, sözü söz oldu; hükümdar uyanır-uyanmaz, ilk defa onu görür idi.
1645	İlig aydı emdi tilemiş işim, tüzü itlü barğay içim hem taşım	Hükümdar : — içeride ve dışarıda arzu ettiğim işler şimdi yoluna girecektir — dedi —
1646	Boluğı bar erdi munuñ belgülüg, anın edledim kıldım açığ ülüg	Bunun, belli ki, bir mayası vardı; onun için onu yetiştirdim ve ona ihsanlarda bulundum.
1647	Munu boldı emdi tilek teg kişi, takı bolğusı bar yetilse yaşı	îşte şimdi, arzu ettiğim gibi, bir adam oldu; yaşı büyüdükçe, daha da inkişaf edecektir.
1648	Uluğ bolğu olan ne ersig toğan, kiçigde bolur barça belgü nişân	Doğuştan merd ve insan olup, yükselecek olan çocuğun daha küçükken bütün alâmetleri belirir.
1649	Muñar meñzer emdi bu beytig okı, uka barsa mani açılğay takı	Şimdi buna benzeyen şu beyti oku; düşününce, mânası da anlaşılır.
1650	Kamuğ bolğu neñke bolur belgü teñ, kiçigde bedüginçe ol bolğu teñ	Bütün olacak şeylerin olacağını gösteren bir belirtisi vardır; küçüklükten itibaren büyüyünceye kadar belirti hep kendisini gösterir.
1651	Yimiş yegü nimet çeçekinde kör, kamuğ neñke yañzağ munı bilgü teñ	Meyveyi, yiyecek nimetleri, çiçekte iken, görmeli; her işte misâl olarak, bunu örnek tutmalı.
1652	Tapındı bu ögdülmiş utru turup, kıyılmadı tañda keçe üd bolup	Öğdülmiş hükümdarın huzurunda hizmet etti; sabah-akşam dâima hizmette bulundu, hiç bir kusur göstermedi.
1653	Kiterdi özindin yarağsız muhâl, tusuldı kamuğ törlüg işke tükel	Uygunsuz ve lüzumsuz hareketlerini terkettı, her türlü işte tam istifade edilecek hâle geldi.
1654	Kutuldı ilig kitti emgekleri, bodun asğı arttı yenip yükleri	Hükümdar bir çok zahmetlerden kurtuldu; halkın üzerindeki yük hafifledi ve kazancı arttı.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1655	İlig ündedi bir kün ögdülmişig, añar sözledi söz ukup bilmişig	Hükümdar bir gün Öğdülmiş'i çağırdı, düşündükleri ve bildikleri hakkında onunla konuştu.
1656	İlig aydı emdi eşit ay oğul, söz aytur özüm sen maña tut köñül	Hükümdar : — Ey oğlum — dedi — şimdi dikkat et, sana soracaklarım var, beni can ve gönülden dinle.
1657	Ayu ber kişike tusulur kayu, kayu ol tususı maña ay sayu	Söyle, bakalım, insan için faydalı olan şeyler nedir, faydaları nelerdir; bana bunları birer-birer anlat.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1658	Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg, bilig ordusı ay kişilerde yeg	Ögdilmiş cevap verdi :—Ey beyim, ey bilgi hazinesi, ey insanların iyisi — dedi —
1659	Kişike tusulğu ikigü ajun, kılınç edgüsi ol ay kılkı tüzün	Ey asîl tabiatli, her iki dünyada insanlara faydalı olan şey, iyilik yapmaktır.
1660	İkinçi uvut ol üçünçi köni, bu üç neñ bile er bulur kut küni	ikincisi — haya, üçüncüsü — doğruluktur; insan bu üç şey ile saadet güneşine erer.
1661	Kılınç edgü bolsa kamuğ halk sever, kılıkı köni bolsa törke ağar	îyı hareket eden kimseyi her kes sever, dürüst tabiatli olan insan baş köşeye çıkar.
1662	Uvut ol tıdığlı kamuğ teñsizig, uvutsuzluk erke idi teñsiz ig	Her türlü densizliğe haya mâni olur; hayâsızlık insan için çok fena bir hastalıktır.
1663	Takı bir siliglik kılınçı köni, ikigü ajunda kutadur küni	Bir de yumuşak huylu olan ve doğru hareket eden insanın her iki dünyada günü kutlu olur.
1664	Könilik uvut hem bu edgü kılınç, üçegün birikse bu buldı sevinç	Doğruluk, haya ve iyi hareket — bu üçü kimde bileşirse, o insan mes'ûd olur.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1665	Yana aydı ilig eşittim bu söz, tusulmaz kayu ol kişike yavuz	Hükümdar tekrar sordu:—Bu sözleri dinledim; peki, insan için kötü ve faydasız olan şeyler nedir?
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1666	Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, bügülep bu sözke yetürsü bilig	Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar kendi feraseti ile bunun cevabını bulabilir — dedi —
1667	Kişike tusulmaz tükel yas kılur, bu üç neñ-turur kör ay ilçi unur	Ey kudretli devlet adamı, faydasız olan ve insana dâima zarar veren şu üç şeydir.
1668	Biri arkuk erse bu kılkı yavuz, takı biri yalğan tüzer erse söz	Biri—kötü tabiatli ve inatçı olmak, biri — yalan söylemektir.
1669	Takı bir saran ol kişide eli, bu üç neñ üçegü biligsiz yolı	Biri de — insanları aşağılık eden hasisliktir; bunların üçü de bilgisizlikten ileri gelir.
1670	Kimiñ bolsa arkuk kılınçı otun, işi barça tetrü bolur tuğsa kün	Kim haşîn tabiatli ve inatçı olursa, onun işi her zaman ters gider.
1671	Çavıksa kim erse bu yalğan tilin, savı bardı yalñuk ara sen bilin	Eğer bir kimse yalan söylemekle şöhret bulmuşsa, bil ki, o insanlar arasında dâima bu şöhretle anılır.
1672	Saranlıkta ınğa negü bar adın, terer neñ yeyümez kalır neñ kedin	Hasislikten daha kötü başka ne var; hasis toplar, yiyemez ve malı arkada kalır.
1673	Negü ter eşitgil saranığ bilig, ay çırğuy ay muñluğ ay tügmiş elig	Bilgi hasis hakkında ne der, dinle : —Ey zavallı, ey biçâre, ey sıkı el.
1674	Tere bildiñ altun yeyü bilmediñ, bu altun yığıp bir nelük bermediñ	Altın toplamasını bildin, fakat yemesini bilmedin, bu altını yığdın da, bir tanesini olsun, neden başkasına vermedin.
1675	Ay dünyâ terip sen yeyümez kişi, yegüçi anundı anuk tut aşı	Ey bu dünyayı toplayıp, yiyemeyen kimse, yiyiciler hazırlandı, sen yiyeceği hazırla.
1676	Ol üç neñ kimiñ bolsa keldi kutı, bu üç neñ kimiñ bolsa yitti atı	O üç şey kimde varsa, saadet onundur; bu üç şey kimde varsa, onun adı mahvolur gider.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1677	Yana aydı ilig eşittim munı, takı bir sözüm bar ayu ber anı	Hükümdar yine dedi : —Bunları dinledim, bir sözüm daha var, ona da cevap ver.
1678	Anadınmu bilge tuğar bu kişi, azu ögrenürmü yetilse yaşı	insan anadanmı âlim olarak doğar, yoksa yaşı ileriledikçemi öğrenir?
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1679	Yanut berdi ögdülmiş ilig kutı, bilig hem ukuş ol bu erdem atı	Öğdülmiş cevâp verdi : — Ey devletli hükümdar, bu faziletin bir adı da bilgi ve akıldır.
1680	Biligsiz tuğar ol turu ögrenür, bilig bilse ötrü kamuğ iş unar	İnsan bilgisiz doğar ve yaşadıkça öğrenir; bilgi sahibi olunca, her işinde muvaffak olur.
1681	Anadın toğuğlı biligsiz tuğar, bilig ögrenür ötrü törke ağar	Anadan doğan bilgisiz doğar, bilgi öğrenir ve böylelikle itibar kazanır.
1682	Ukuş ol anı yalñuk ögrenmedi, tadu birle katlıp törütür idi	Çalışmakla elde edilemeyen şey akıldır; Tanrı onu insanın hamuruna katar.
1683	Ukuşta adın barça erdemlerig, kişi ögrenür ötrü yetlür bilig	insan akıldan başka bütün faziletleri öğrenir ve böylece bilgisi gelişir.
1684	Sevindi ilig kör eşitti bu söz, ayur öz tilekini buldı bu öz	Hükümdar bu sözleri işitti ve sevindi : — Ben istediğimi buldum — dedi —
1685	Atasın yitürdüm munukı oğul, ata ornı tutlı bulup edgü yol	Babasını kaybettim, fakat işte oğlu, doğru yolda yürüyerek, babasının yerini aldı.
1686	Bayatka şükür kılğu emdi üküş, bodunka törü kılğı edgü ülüş	Şimdi halika şükür ve halka da hakkı olan iyi nizam ile hüküm etmeliyim.
1687	Bağırsak körür-men bu ögdülmişig, bütünlük bile kıldı barça işig	Ben bu Ögdilmiş'i bana sadâkatle bağlı görüyorum; her işi dürüstlük ile yerine getiriyor.
1688	Añar ma bu kün kılğu edgü yanut, ol edgü yanutın bu bulsu anut	Ona da bugün iyilik ile mukabele etmeliyim; iyiliğinin karşılığını o hazır bulsun.
1689	Negü ter eşitgil kişi üdrümi, kişi üdrümi hem bodun ködrümi	Halk arasında temayüz etmiş olan seçkin insan ne der, dinle.
1690	Kişilik kılurka kişilik anut, kişilik teñinçe törü kıl yanut	insanlık edene karşı insanlık göster, insana insanlığı nisbetinde mukabele et.
1691	Vefâka vefâ ol kişilik hakı, vefâ kıl kişi bol atıñnı bedüt	Vefaya karşı vefa göstermek insanlık vazifesidir; vefakârlik et, insan ol, ve adını yükselt.
1692	Küniñe ağırladı ilig anı, kamuğ ilke toldı kör atı üni	Hükümdar onu günden-güne yükseltti; adı ve şöhreti bütün ülkeye yayıldı.
1693	Bodunda bedük boldı belgü nişân, ajunda çavı bardı edgü duân	Derecesi ve mevkii halk arasında yükseldi; hayır-duâlar aldı ve şöhreti dünyaya yayıldı.
1694	Uluğ boldı iş tuş ara belgülüg, bedük boldı begler ara bu külüg	Eşi-akrânı arasında yükselmiş olduğu gibi, bu şöhreti ile beyler arasında da büyüklerden oldu.
1695	Köñül til kiçig tuttı kılkı oñay, yaraştı kamuğ birle keçti kün ay	Her kese karşı tevâzû gösterdi, mülayim davrandı; her keşle iyi geçindi; böylece günler ve aylar geçti.
1696	Köñül kodkı tuttı tilin söz süçig, bodunuğ işitti taşığ hem içig	Alçak gönüllü ve tatlı dilli idi; içten ve dıştan halkı kendisine ısındırdı.
1697	Adaş koldaş ardaş tutundı kalın, adaş koldaş ol erke arka bilin	Bir çok dost ve arkadaş edindi; dost ve arkadaş insan için bir destektir.
1698	Kimiñ bolsa koldaş adaşı telim, anıñ arkası bek kaya ol yalım	Kimin arkadaşı ve dostu çok ise, o arkasını sağlam ve yalçın bir kayaya dayamış demektir.
1699	Kimiñ arkası bolsa küçlüg bolur, bu küçlüg kişi kutka tüplüg bolur	Kimin arkası varsa, kuvvetli olur; kudretli insanın saadeti temelli olur.
1700	Ne edgü bolur kutka kodkı köñül, ne körklüg bolur bilge bolsa amul	Saadete alçak gönüllülük ne kadar uyar; âlim bir insana hilm ve şefkat ne kadar yakışır.
1701	Yeme yakşı aymış bu öglüg kişi, kim öglüg sözin tutsa itlür işi	Akıllı insanda ne güzel söylemiş; kim akıllı insanın sözünü tutarsa, işi yoluna girer.
1702	Kimiñ birle devlet yaraşsa kelip, köñül kodkı tutğu kiçiglik kılıp	Saadet gelip, kiminle bağdaşırsa, o kimse tevâzû göstermeli ve alçak gönüllü olmalıdır.
1703	Kelir erse devlet kişike küle, tutup berklegüsi kiçiglik bile	Saadet gelir ve insanın yüzüne gülerse, bil ki, onun devamını sağlayacak şey tevâzûdur.
1704	Köçüt teg bolur kut tüpi hem tözi, köñül kodkısı ol anıñ yıldızı	Saadet aslında göç atı gibidir, göçer-gider; onu bulunduğu yerde tutan kök, alçak gönüllülüktür.
1705	Ne edgü bolur kodkı alçak kişi, ne körklüg bulur künde itlür işi	Alçak gönüllü insan ne kadar iyi ve güzel olur; onun işi dâima yolunda gider.
1706	Uluğsığ küvez kür kişi ol turı, küniñe kodı ol küvezlik kurı	Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibârı günden-güne azalır.
1707	Kamuğka yaraşur bu kut ursa yüz, ukuşluğka artuk yaraşur ked uz	Saadet gelirse, her kese yakışır; fakat akıllı insanlar ile daha çok bağdaşır.
1708	Muñar meñzer emdi bu beytig okı, okığıl uka bar ay elgi akı	Ey iyi ve cömert insan, şimdi bu mealde olan şu beyti oku da mânasına iyice nüfuz et.
1709	Biligsizke devlet yaraşsa kelip, biligligke artuk yaraşur bilip	Saadet bilgisize de gelir ve yakışırsa da, bunun mâhiyetini daha iyi bildiği için, bilgiliye daha çok yakışır.
1710	Biligsiz bile tursa devlet kalı, biliglig bile turğa tüp lüg erip	Mademki saadet bilgisiz ile birlikte yaşayabiliyor, bilgili ile elbette daha esaslı surette bağdaşacaktır.
1711	Biligsiz bedük bolsa devlet bile, biliglig bedükrek kü çav at bile	Saadet bilgisizi yükseltirse, elbette bilgiliyi, şöhret ve nâm ile, ondan daha çok yükseltecektir.
1712	Biligsizke devlet kelir erse kut, turumaz bu devlet anıñ birle büt	Bilgisize saadet ve ikbâl gelirse de, bil ki, bu sâadet onda devamlı olmaz.
1713	Munukı bu sözke tanuk keldi söz, okığıl munı sen ayâ köñlin tüz	İşte buna şu söz şâhiddir; ey kalbi temiz, sen bunu oku.
1714	Kelir kut kişike ağırlar anı, siñer ol ağırlık yorısa köni	Saadet insana gelir ve onu yükseltir; insan doğru hareket erderse, bu itibâr ona yâr olur.
1715	Bolumsuzka devlet kelü berse kut, teper devletin ol keçürmez küni	Olmayacak himseye devlet ve saadet gelirse, o ayağına gelen bu devleti derhâl teper.
1716	Sınadı kör ilig bu ögdülmişig, könilik öze buldı barça işig	Hükümdar bu Öğdülmiş'i tecrübe etti ve bütün işlerini sadâkatle ifâ ettiğini gördü.
1717	Ağırladı ança kötürdi örü, uçuzladı ança yavuzrak körü	Bâzan itibar gösterdi, onu yükseltti; bâzan sert muamele ile, onun itibarını kırdı.
1718	Ağırlık üdinde kişig sermedi, uçuzluk üdinde tapuğ kesmedi	İtibarda iken, o başkalarına kaba muamele etmedi, itibardan düştüğü zaman da işini aksatmadı.
1719	İligke yışığ boldı köñlin bütüp, ağı kaznakı berdi edgü tutup	Hükümdara sadâkatle bağlanarak, ona bir siper oldu; hazineyi ve malı iyi idare etti.
1720	Emanet yüdürdi boyunka uluğ, emanet yüder erke cânım yuluğ	Boynuna büyük bir emânet yüklendi; emânet yüklenen insana canım feda olsun.
1721	İşin sürdi ögdülmiş artuk köni, küniñe yakın tuttı ilig anı	Öğdülmiş büyük bir sadâkatle işine devam etti; hükümdar onu günden-güne kendisine yaklaştırdı.
1722	Aça adra tuttı kamuğ işlerin, sakışlığ bitip kodtı barça barın	Bütün işlerini açık olarak ve yerli-yerinde yaptı; her birinin hesabını ayrı-ayrı kaydetti.
1723	Küdezdi öziñ neñke suklanmadı, tapundı bu kılça kıyık kılmadı	Hükümdarın malını iyi idare etti, kendi çıkarını düşünmedi; hizmette kıl kadar eğrilik göstermedi.
1724	Negü ter eşitgil yetilmiş yaşı, tiriglikte kızrak bütün çın kişi	Yaşını-başmı almış, hayatta nâdir bulunan, doğru ve dürüst insanlardan biri ne der, dinle.
1725	Ağır neñ kişike bu altun kümüş, özin tutğuçı er kümüşte küsüş	insan için altın-gümüş kıymetli bir şeydir; fakat kendisine hâkim olan kimse, gümüşten daha kıymetlidir.
1726	Kümüşke ilinmegli yalñuk bütün, tegir çın tükel bu ajunka kutun	Gümüşe kapılmayan, doğru insan saadet içinde tam ve gerçek dünyaya erişir.
1727	Biliglig bilig berdi bilgin kör e, köni çın kişi bolsa közke süre	Bilgili insan bilgisi ile şu öğüdü vermiştir: doğru ve dürüst insan bulursan, onu sürme gibi, gözüne çek.
1728	Takı munda yegrek ayur kör ukuş, bağırsakka cân berse ermez üküş	Bak, akıl bundan daha iyi söyler: şefkatli bir insana canını dahi feda etsen çok değildir.
1729	Köni tep ayurlar kayu ol köni, könilik kılığlı emânet küni	Doğru diye söylerler; emânete hiyânet etmeyen doğru nerede?
1730	Erende kayu ol tükel irtegü, köni erse kılkı anı er tigü	İnsanlar arasında hangisi mükemmeldir; aramalı, tavır ve hareketi doğru ise, ona er demeli.
1731	Kişide kayu ol kişi öggüsi, akı öggüsi ol saran sökgüsi	İnsanlar arasında öğülmeğe değer kimdir; cömert öğülmeğe ve hasis ise, söğülmeğe lâyıktır.
1732	Apa oğlanın körse muñluğ tigü, bütün kün tirer neñ bulumaz yegü	İnsan oğlu ne kadar zavallıdır, o bütün gün toplar, fakat yiyecek bir şey bulamaz.
1733	Kayu yügrü tınmaz ajun tezginür, kayu cân yuluğlar teñizke kirür	Kimi durmadan koşar, dünyayı dolaşır; kimi canını feda eder, denize dalar.
1734	Kayu tağ kazar körse toplur kayağ, kayu yer kulaçlayu yügrür yadağ	Kimi dağ kazar, bakarsın, kayaların dibine iner; kimi yeri kulaçlayarak, yaya koşar.
1735	Kayu art aşar kör ögüzler keçer, kayu yer kazar suv kuduğda içer	Kimi, bak, tepeler aşar, dereler geçer; kimi yer kazar ve suyu kuyudan içer.
1736	Kayusı çerigde kılıç baldu yer, kayusı turada yuluğda karır	Kimi orduda kılıç ve balta yer; kimi kaleyi muhafazaya memur olur, orada ihtiyarlar.
1737	Kayu oğrı tevlig karakçı kunuk, kayusı basımçı ölütçi kıruk	Kimi hırsız, sahtekâr, yan-kesici, dolandırıcı; kimi zâlim olur, kimi öldürücü ve yıkıcı olur.
1738	Bu emgek neçe boğuzı egni üçün, tirer neñ yemez ölse emger küçün	insanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir; mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebali altında kalır.
1739	Bu barça biligsiz kişi kılkı ol, biligsiz kişiler tükel yılkı ol	Bunlar hep bilgisiz insanların işidir; bilgisiz insanlar tam bir hayvan sürüsüdür.
1740	Bayatka bütügli biliglig kişi, tegürmiş üdinde tükel yer aşı	Tanrıya inanan bilgili insan, kısmetinde ne varsa, onunla iktifa eder.
1741	Negü ter eşitgil ukuşluğ amul, yorığlı tınığlı küdezçisi ol	Hayatın bu tecellilerini iyi gören akıllı ve sakin insan ne der, dinle.
1742	Kerek yat kerek dünyâ tezgin yügür, negü erse kısmet saña ol tegür	ister yat, ister dünyayı dolaş, koş; kısmetin ne ise, sana o nasip olur.
1743	Köñül til köni tut ay bilge bügü, saña eksümegey üdinde yegü	Ey âlim hakim, gönül ve dilini doğru tut; vakti gelince, yiyeceğin eksik olmaz.
1744	Bu baylık tilese ajun edgüsi, könilik bile ol anıñ bulğusı	Zenginlik ve dünya nimetleri istersen, bunlar doğruluk ile elde edilir.
1745	Takı bir ajunuğ bulayın tese, könilik bütünlük bile kol usa	Âhiretini de mâmur etmek istersen, elinden gelirse, bunun çâresini doğrulukta ve imanda ara.
1746	Yeme yakşı aymış ögi yetmiş er, könilik bile bu ajun tutmış er	Aklı eren ve doğruluk ile dünyayı elde eden insan da iyi söylemiş.
1747	Bu dünyâda baylık tilese özüñ, köni bol könilik öze tut sözüg	Bu dünyada zenginlik dilersen, özünle ve sözünle doğru ol.
1748	Takı bir ajunuğ tutayın tese, könilik bile tut köñül til özüñ	Âhireti kazanmak istersen, özünü, sözünü ve gönlünü dâima temiz tut.
1749	Ay ilig körü bar kişiler küni, ne körklüg keçer ol yorısa köni	Ev hükümdar, dikkat et, doğru hareket ederlerse, insanların hayatı ne kadar güzel geçer.
1750	Könilik bütünlük bile kıl bu iş, kişilik bile kıl kamuğ törlüg iş	Bunu doğruluk ve imanla kendine eş edin, her türlü işi insanlık ile yap.
1751	Kopurdı kutı künde ögdülmişig, sav aydı bodunka eşitti kişig	Öğdülmiş'i saadeti günden-güne yükseltti; halka emirler verdiği gibi, onların dileklerini dinlemeği de ihmâl etmedi.
1752	İlig me sınadı kamuğ törlügün, bütünlük bile buldı baktı ögün	Hükümdar da onu her şekilde denedi, iyice tetkik etti, onun doğru ve dürüst hareket ettiğini gördü.
1753	Bütün buldı ilig kör ögdülmişi, seziksiz köni tep negü kılmışı	Bütün yaptıklarının şüphesiz, doğru olduğunu gören hükümdar öğdülmiş'in sadâkatine inandı.
1754	Negü ter eşit emdi bilge öge, biligsiz ukup emdi boynuñ ege	Hükümdara her hususta yol-iz gösteren âlim müşavir ne der, dinle; ey bilgisiz, bunu anla ve itiraz etme.
1755	Körü barğu begler tapuğçı kulın, tapındurğu kulnı sınayu ulın	Beyler hizmetkârlarına dikkat ve hizmete girecekleri de esaslı bir şekilde tecrübe etmelidir.
1756	Begiñe yarağlığ körünse kulı, añar ötrü açğu ağırlık yolı	Ancak kulun işin ehli olduğu görüldükten sonra, bey ona izzet ve ihsan kapısını açmalıdır.
1757	Tilekçe bolur iş tapuğçı bedür, tapuğçı bedüse beg atı bedür	İşi beyin arzu ettiği şekilde olursa, hizmetkâr büyür; hizmetkâr büyüyünce, beyin de şöhreti artar.
1758	İdi yakşı aymış bu yağma begi, kamuğ işke bilgi yetilmiş ögi	Her işe bilgisi ve aklı ermiş olan Yağma beyi çok iyi söylemiş.
1759	Ayâ beg işig iş biliglike ber, yarağlığ köni tüz yorığlıka ber	Ey bey, işi işin ehline, işe yarayana, hareketi doğru ve dürüst olana ver.
1760	Kayu beg yarağsızka berse işi, yarağsız özi kıldı kılmaz kişi	Eğer bir bey işi ehliyetsiz bir kimseye verirse, ehliyetsizliği başkası değil, kendisi göstermiş olur.
1761	Bayat kimni erse kötürse kutun, añar işçi berür yarağlığ bütün	Tanrı bir kimseyi mes'ûd etmek ve yükseltmek isterse, ona ehliyetli ve dürüst hizmetkârlar verir.
1762	Kötürmişni ilmek tilese yana, añar işçi berür yarutmaz küne	Eğer yükselttiğini tekrar düşürmek isterse, ona gün göstermeyen hizmetkâr verir.
1763	Yeter ol biligsiz barır bu otun, işi barça buzlur kopar kök tütün	O bilgisiz idare dizginini eline alır ve bu odun onu takip eder; böylece bütün işi bozulur ve toz-dumana katılır.
1764	Ağırladı ilig kör ögdülmişig, ınandı añar berdi yumğı işig	Hükümdar Öğdülmiş'i yükseltti; ona inandı ve bütün işleri onun eline verdi.
1765	Kamuğ ilke kıldı kör elgi uzun, uzun boldı elgi yorık til sözün	Bütün memlekete onu hâkim kıldı; o her işte kudret ve nüfuz sahibi oldu.
1766	Ayağ berdi tamğa at üstem kedüt, ağırladı aşru tükel boldı kut	Ona unvan, mühür, at, koşum ve hil'at verdi; çok itibar gösterdi; o ikbâlin son derecesine vâsıl oldu.
1767	Üküş edgü yarlığ tümen edgü söz, ilig yarlıkadı yakın boldı öz	Hükümdar ona verdiği beratlarda kendisinden büyük bir sitayişle bahsetti ve o hükümdarın yakınlarından oldu.
1768	Kapuğdakı er at kiçig ya uluğ, tañuk tuttı barça kılıp cân yuluğ	Kapıda hizmet eden büyük-küçük, her kes, ona candan fedaya hazır olduklarını bildirdiler.
1769	Kamuğ işçi barça köründi kelip, tapuğ tozğu birle neñ artut kılıp	Hizmetinde bulunanların hepsi gelip, tebrik ettiler; hediye olarak, yiyecek ve giyecek bir çok şeyler takdim ettiler.
1770	Uru bardı ögdülmiş edgü törü, ağrladı tegme kişisin körü	Öğdülmiş iyi kanunlar vaz'etmekte devam etti; her keşi, derecesine göre, taltif etti.
1771	Bodundın kötürdi kamuğ küç basınç, özindin kiterdi yarağsız kılınç	Halk üzerinden bütün zor ve tazyiki kaldırdı;- kendisinden hiç bir uygunsuz hareket sâdir olmuyordu.
1772	Tüzüldi törü hem itildi eli, ilig inçke tegdi bekip el ulı	Kanunlar vaz'edildi ve memleket düzene girdi; ülkenin temeli sağlamlaştı ve hükümdar huzura kavuştu.
1773	Sevigli telim boldı sevmez yağı, ilin kodtı kaçtı süzüldi toğı	Onu sevenler çoğaldı, sevmeyen ve düşman olanlar ülkesini bırakıp, kaçtı; artık meydanda toz-duman nâmına bir zerre kalmadı.
1774	Kutuldı ilig kıldı inçin sevinç, tatıldı tirigük bu buldı avınç	Hükümdar sıkıntıdan kurtuldu, huzur ve sevince kavuştu; işleri görüldü, kendisi rahat etti.
1775	Bu yañlığ asığlar biligdin kelir, ukuşluğ biliglig siligdin kelir	Bu gibi faydalar bilgiden gelir; akıllı, bilgili ve iyi huylu kimseden gelir.
1776	Kalı ögmegü ol ukuşluğ kişig, neteg yirmegü bu ukuşsuz işig	Akıllı insan nasıl öğülmez, akılsız kimsenin işi nasıl yerilmez.
1777	Uğuşluğ işi barça ülgülüg ol, biligsiz işi barça telgülüg ol	Akıllının işi hep ölçüye göre biçilir; bilgisizin işi ise, hep gelişi güzel kesilir.
1778	Ne edgü yaraşur ukuşluğka kut, ya edgü kılınçlığ biligligke büt	Akıllıya saadet ne güzel yakışır; akıllıya veya iyi hareket eden bilgiliye saadet ne iyi uyar, düşün.
1779	Negü ter eşitgil ıla beg sözi, sözi manisi ol sözüñke tözi	Ila beyi ne der dinle; bu sözün mânası senin sözlerine temel olsun.
1780	Biligsizke devlet kelür erse kut, bodun barça buzlur bolur elke yut	Bilgisize devlet ve saadet gelirse, halkın arasına fesat girer ve bu, memleket için, öldürücü bir felâket olur.
1781	Ukuşuğka tegse adın begliki, ilin inçke tegrür bu bir sözke büt	Eğer beylik akıllı bir insanın eline geçerse, o ülkesini huzura kavuşturur; sen bu söze inan.
1782	Bilig inçke tegdi yarudı küni, bayatka şükür kıldı ögdi anı	Hükümdar huzura kavuştu, günü aydınlandı; Tanrıya şükür, hamd ve sena etti.
1783	Közin kökke tikti kötürdi elig, ayur ay idim sen birigli bilig	Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı ve:— Ey rabbim—dedi — bilgi veren sensin.
1784	Bilig berdiñ ilke elig berdiñ erk, könilik öze tut köñül bolsu berk	Bilgi verdin ve kuvvetle beni ülkenin hâkimi kıldın; gönlüme kuvvet ver ve beni doğru yoldan ayırma.
1785	Sen ök bir maña küç kamuğ edgüke, elig asrakılar yükin yüdgüke	Ey rabbim, bana kuvvet ihsan et; bütün iyiliklere muvaffak olayım ve tebeamın yükünü cesaretle yükleneyim.
1786	Çığayka üledi ökü neñ tavar, köñül tüzdi rabka kamuğdın sıñar	Fakirlere çok eşya ve mal dağıttı; her hususta Tanrı'ya gönül bağladı.
1787	Tirildi bu yañlığ sevinçin kün ay, tüzü el karası tükel boldı bay	Günler ve aylar böyle sevinç içinde geçti; bütün memleket halkı hep zenginleşti.
1788	Kişi üdrümi kör bu yañlığ bolur, isizim bu yañlığ kişiler ölür	Seçkin insan, bak, böyle olur; ne yazık ki, böyle insanlar da fânidir.
1789	Meñilig bodun kim bu yañlığ begi, meñelig beg ol kolsa bodnı yegi	Böyle bir beye sahip olan halk bahtiyardır; halkının iyiliğini isteyen bey, dirayetli bir beydir.
1790	İsiz edgüler ölse toprak bolur isiz, neçe bolsa toprak kör atı kalur	îyi veya kötü, ölünce, hep toprak olur; fakat ne kadar toprak olsalar bile, adları kalır.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1791	İlig bir kün oldurdı yalñuz özi, bu ögdülmişig ündep aydı sözi	Hükümdar bir gün tek başına oturuyordı; Öğdülmiş'i çağırdı ve konuşmağa başladı.
1792	Ayur ay ögdülmiş bak emdi maña, atañ emgeki kirmedi bir saña	Ey Öğdülmiş— dedi— şimdi bana bak, sana babanın hiç bir emeği geçmedi.
1793	Atañ öldi kaldıñ sen oğlan kiçig, kiçigke bedüktin bolur yol keçig	Baban öldüğü zaman sen bir çocuk idin; küçüklere yolu-izi büyükler gösterir.
1794	Atañ ögretümedi erdem bilig, tegümedi mendin yeme ök elig	Baban sana fazilet ve bilgi öğretmedi; ben de bu hususa sana. pek yardım edemedim.
1795	Neteg met yumıttı bu erdem saña, ayu bergil emdi munı sen maña	Nasıl oldu da bunca fazilet sende toplandı; şimdi sen bana bunu söyle.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1796	Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, uzun keç yaşasu bu üsteñ elig	Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdarın ömrü ve devleti uzun olsun — dedi —
1797	Bayat kimke berse inâyet ülüg, tilekke tegir boldı atlığ külüg	Tanrı kime inayet eder ve kısmet verirse, o dileğine kavuşur, şöhret sahibi olur.
1798	Muñar meñzetü aydı türkçe mesel, başında keçürmiş bu kökçin sakal	Görmüş-geçirmiş şu ak-sakal, şu türkçe mesel, bu hususta, bak, ne der :
1799	Bayat fazlı birle bedür ol kişi, tilekin bulur künde itlür işi	İnsan Tanrı fazlı ile büyür ve dileğine kavuşur; onun işi günden güne yoluna girer.
1800	Bayat bermişin halk tıdumaz küçün, yağız yer yaşıl kök tirilse öçün	Kara toprak ile mavi gök, öç almak için, birleşse bile, Tanrı'nın verdiğine insan mâni olamaz.
1801	Bayattın kerek barça işke yölek, anın bulsa ötrü kişi öz tilek	Her işte Tanrının yardımı şarttır; insan ancak onunla dileğine kavuşabilir.
1802	Yana ma ay ilig ata alkışı, oğulka tegir ol sevinçi tuşı	Bir de, ey hükümdar, çocuk ne kadar babasının rızasını alırsa, o kadar onun duasına nail olur.
1803	Atam kıldı erdi kör edgü duâ, duâ birle tegdim bu yerke ağa	Babam bana hayır-duâ etmiş idi; ben o duâ ile yükselerek, bu mevkie ulaştım.
1804	İligni sebeb kıldı erklig idim, bu erdem biligdin turu kalmadım	Kadir rabbim hükümdarı da sebep kıldı, ben de bu fazilet ve bilgiden hâlî kalmadım.
1805	Elig urdı ilig meni edledi, bolu berdi evren özüm yokladı	Hükümdar beni tuttu ve beni değerlendirdi; felek de müsait davrandı ve ben yükseldim.
1806	Küle baksa begler kimi edlese, ava yığlur ârzû kerek ol yese	Beyler kime gülerek bakar ve kimi değerlen dirirlerse, istediği şeyler ona doğru koşar ve etrafına üşüşür; yeter ki, o bundan faydalanmasını bilsin.
1807	Kişi köñli bağ ol yaşarğu suvı, bu begler sözü birle edgü savı	İnsanın gönlü bir bahçedir; onu yetiştiren su, beylerin sözleri ve nasihatleridir.
1808	Kayu bağka tegse suv eksümedin, çeçek yazlur anda tümen tü yıdın	Hangi bahçe devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve kokulu çiçek açılır.
1809	Begi yarlığı bolsa edgü söze, kulı köñli yükser yazar kaş köze	Bey onun hakkında iyi sözler sarfederse, kulun gönlü açılır ve yüzü güler.
1810	Kalı bolmasa edgü yarlığ tilin, yaşarmış çeçekler kurır terk bilin	Eğer bey ona karşı lütuf kâr davranmazsa, yeşeren çiçek çabuk kurur; bunu böyle bil.
1811	Bayat fazlı kolğu kerek kul kamuğ, bayat fazlı bolsa açıldı kapuğ	Kul dâima Tanrının fazıl ve inayetini istemelidir; .Tanrının fazıl ve inayeti olursa, kapılar açılır.
1812	Muñar meñzetü aydı şâir bu söz, munı ukğıl emdi ayâ edgü öz	Şâir bu mânada şu sözü söylemiştir; ey iyi insan, şimdi bunu dinle ve anla.
1813	Bayat fazlı birle ağırlar kuluğ, bilig kapğı açlur oñarur yoluğ	Tanrı kulunu fazıl ve inayeti ile yükseltir; ona bilgi kapısı açılır ve isteği rast gider.
1814	Bilig bilse künde kutadur küni, neçe me kiçig erse bolur uluğ	insan bilgi bilirse, hayatta günden-güne saadeti artar; kendisi ne kadar küçük olsa bile, yeri büyük olur.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1815	Yana aydı ilig ay ögdülmişe, bilig bilgüçiler neteg bilmişe	Hükümdar tekrar dedi:—Ey Öğdülmiş, peki, bilgi sahibi olanlar bunu nasıl elde ederler.
1816	Kişi ögrenipmü bolur ol bügü, azu tadu birle tuğarmu tigü	İnsan öğrenerekmi hakîm olur, yoksa doğuştanını böyle doğar?
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1817	Yanut berdi ögdülmiş açtı tilin, ayur-men urayın bu sözke ulın	Öğdülmiş cevap verdi; söze başladı ve : — Bunun esâsını izah edeyim — dedi —
1818	Törütürde berse bayat ög köñül, tükel mâye buldı biligke oğul	Tanrı yaratırken, akıl ve gönül ihsan ederse, çocuk bilgi için tam bir sermâye elde etmiş olur.
1819	Küniñe neñedür turu öglenür, negüni tilese bilür ögrenür	O günden-güne gelişir, gittikçe aklı tekâmül eder ve her istediğini öğrenir, bilir.
1820	Biligke tegir ötrü bilge bolur, bu bilgi bile asğı ilke tolur	Böylece bilgiye erişir ve bir gün âlim olur; bu bilgi ile memlekete çok faydası dokunur.
1821	Törütür üdinde köñül bermese, tilekke tegümez bu anda basa	Tanrı yaratırken, gönül vermezse, insan hiçbir dileğine erişemez.
1822	Takı bir sebeb kolsa oğlan bilig, kiçigde tegürgü biligke elig	Bir şart daha var; çocuk bilgi isterse, öğrenmeğe küçük yaştan başlamalıdır.
1823	Kiçig oğlan erken bilig ögrenür, uluğ bolsa ötrü tilekke tegür	însan, küçük çocuk iken, bilgi öğrenir ve büyüyünce, dileğine kavuşur.
1824	Bilig erdem edgü kılınç ya kılık, kişi ögrenür ötrü tüzlür yorık	Bilgi, fazilet, iyi tavır ve hareketi insan öğrenir ve böylece gidişi düzelir.
1825	Bilig tut ya erdem kişi ögrenür, meger bu ukuş ol tadudın önür	Bilgiyi olsun, fazileti olsun, insan öğrenebilir; fakat akıl ise, insan ile birlikte doğar.
1826	Muñar meñzetü keldi türkçe mesel, okığıl munı sen asığ özke al	Buna benzer türkçe bir ata-sözü vardır; bunu oku ve istifâde et.
1827	Kişi ögrenür bilgi artar üküş, neçe ögrenip uksa bolmaz ukuş	İnsan çok şeyler öğrenir ve bilgisi artar; fakat ne kadar öğrense ve anlasa bile, yine aklı elde edemez.
1828	Bayattın erür bu ukuş bolğusı, tadu birle kirse bolur belgüsi	Akıllı olmak Tanrı vergisidir; ancak buna doğuştan sahip olursa, aklın emareleri kendisini gösterir.
1829	Bayattın atâ ol ukuş belgülüg, ukuştın bulur er miñ edgü ülüg	Akıl, şüphesiz, Tanrının ihsanıdır; insan akıl ile bin türlü iyi kısmet ve nimete nail olur.
1830	Kişide uluğrak ukuşluğ kişi, ukuş boldı erke miñ erdem başı	Akıllı insan insanların büyüğüdür; akıl insan için bin türlü faziletin başıdır.
1831	Ukuşsuz kişini kişi temegü, neçe sözlese söz yeme bütmegül	Akılsız insana insan dememeli; ne kadar söylerse-söylesin, ona inanmamalı.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1832	Yana aydı ilig eşittim bu söz, takı bir sözüm bar ayıtğu bu öz	Hükümdar yine dedi: — Bu sözleri dinledim, soracak bir sözüm daha var.
1833	Ukuşuğ adırtu biligde öñi, negü teg-turur ay sözüñnüñ oñı	Aklı bilgiden başka bir şey olarak ayırdın, bununla ne demek istiyorsun, doğrusunu söyle.
1834	Negü ol ukuş ornı kayda-turur, kayudın kopar kopsa kayda barur	Aklın yeri neresidir, o nerede bulunur; nereden çıkar ve çıkınca, nereye gider?
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
1835	Yanut berdi ögdülmiş aydı ukuş, ağır neñ-turur ol kişike küsüş	Öğdülmiş cevap verdi ve:—Akıl insan için aziz ve kıymetli bir şeydir — dedi —
1836	Ukuş ornı üstün meñede-turur, ağır neñ üçün ornı başta erür	Aklın yeri üstte, beyindedir; kıymetli bir şey olduğu için, onun yeri baştadır.
1837	Kişen ol kişike ukuş belgülüg, kılınçı köni ol işi ülgülüg	Akıl insan için, şüphesiz, bir köstektir; hareketi doğru ve işi ölçülüdür.
1838	Bağırsak bayat kör üdürmiş kulın, kişedi ukuş birle kılkın tilin	Merhametli Tanrı seçmiş olduğu kulunun hareketini ve dilini akıl ile kösteklemiştır.
1839	Ukuşsuz ölüg ol ukuşluğ tirig, ukuş munça teñlig adırtlar erig	Akılsız ölüdür, akıllı ise, diridir; akıl insanları bu şekilde bir birinden ayırt eder.
1840	Karartğku ev ol bu kişi tün sanı, ukuş bir yula teg yarutur anı	insan, gece gibi, karanlık bir evdir; akıl, bir meş'ale gibi, onu aydınlatır.
1841	Ukuştın kelür kör kamuğ edgülük, biligin bedür er bolur belgülük	Her türlü iyilik akıldan gelir; insan bilgi ile büyür ve temayüz eder.
1842	Bu iki bile boldı yalñuk uluğ, bu ikin oñarur könilik yoluğ	însan-oğlu bu ikisi ile yükselmiştir; o doğruluk yolunda bu iki şey ile muvaffak olur.
1843	Biligin seçildi kişi yılkıdın, biligde bedükrek negü bar adın	İnsan hayvandan bilgisi ile ayrılmıştır; bilgiden daha büyük başka ne vardır.
1844	Muñar meñzetü sözledi kör ukuş, ukuş işke tutsa kör asğı üküş	Aklın buna benzer bir sözü vardır; akıl yerinde kullanılırsa, faydası çoktur.
1845	Kişi yılkı birle adırtı bilig, bilig birle yalıñuk kötürdi elig	İnsanı hayvandan ayıran şey bilgidir; insan-oğlu bilgi ile hâkim vaziyete geçmiştir.
1846	Yorı yılkı bolma bilig ukuş, bilig birle sözle yorık tut tilig	Yürü, hayvan olma; akıllı ol ve bilgi öğren; bilgi ile söyle, sözün muteber olsun.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
1847	Yana aydı ilig takı bir sözüm, erür bu ayur-men ay körklüg yüzüm	Hükümdar tekrar dedi:— Ey benim güzel yüzüm, sormak istediğim bir şey daha var.
1848	Maña ayğıl emdi ukuş sûreti, negü teg bolur ol yörügi atı	Şimdi bana aklı tarif et, onun mâhiyeti nasıldır ve adı nedir?
1849	Yüzi körki kılkı kılınçı ne ol, yaşı kurı bod sın avınçı ne ol	Yüzü, görünüşü, tavır ve hareketi nasıldır; yaşı, derecesi, boyu posu nasıldır ve ne ile avunur?