Türk Bitig: Beyliğe Lâyık Bir Beyin Nasıl Olması Gerektiğini Söyler

Baş Kutadgu Bilig

Beyliğe Lâyık Bir Beyin Nasıl Olması Gerektiğini Söyler

Beglikke Sezâ Bolğu Teg Beg Negü Teg Kerekin Ayur
Beyliğe Lâyık Bir Beyin Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
İlig aydı emdi ayıtğu sözüm, bu erdi munu emdi aytur özüm
Hükümdar bunun üzerine şöyle dedi : — Sormak istediğim şey işte şudur.
Törütti apa oğlanın bir bayat, uığ bar kiçig bar isiz edgü at
Bir olan Tanrı insan-oğlunu yarattı, bunlar arasında büyük var, küçük var, kötü ve iyi adlı olanları var.
Biliglig biligsiz çığay bar ya bay, ukuşluğ ukuşsuz otun bar ked ay
Bilgili, bilgisiz, fakir ve zengin var, akıllı, akılsız ve küstah var. İyi söyle,
Negü teg kerek beg munı başlasa, çavı barsa atı işin işlese
Beyin nasıl olması gerek ki, o bunların başına geçsin, işini görsün, nâm ve şöhreti dünyaya yayılsın.
İtilse eli hem bayusa bodun, atı edgü bolsa ol erter üdün
Memleketi düzene girsin, halk zenginleşsin, göçtüğü zamanda, iyi nâm bıraksın.
Hazine o urunsa kümüş hem ağı, yağı boynı yençse kiterse çoğı
Gümüş ve sırmalar ile hazinesi dolsun, düşman boyun eğsin ve kargaşalık ortadan kalksın.
Yumıtsa er at bolsa küçlüg elig, yorıtsa törü tüz yetürse bilig
Asker toplansın, kudretli bir ele sahip olsun, yeter bilgi ile memleketi idare etsin.
Çavıksa ajunda yadılsa atı, bedüse küniñe kötürse kutı
Şöhret kazansın, adı dünyaya yayılsın, günden-güne yükselsin ve saadeti artsın.
Erejin avınsa yese el uzun, bütün cân üzülse yese ol ajun
Huzur içinde ömür sürsün, uzun zaman hükümran olsun, bütün canlar feda olsun, tek o yaşasın.

Öğdülmiş cevabı İligke
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, idi ters ayıttı maña bu bilig
Öğdülmiş cevap verdi ve : — Hükümdar bana çok zor bir şey sordu — dedi —
Bu beglik işin barça begler bilir, törü öñdı kılk yañ olardın kelir
Bu beylik işini hep beyler bilir, kanun ve nizam, örf ve âdet onlardan gelir.
Anasında tuğsa tuğar beglikin, körü ögrenür iş bilür yeglikin
Bey doğarken, beylikle doğar, görerek öğrenir ve böylece işlerin hangisinin daha iyi olduğunu bilir.
Bayat kimke berse bu beglik işi, berür ög köñül kör ol işke tuşı
Tanrı kime bu beylik işini verirse, ona işi ile mütenâsip akıl ve gönül de verir.
Kimi beg törütmek tilese bayat, berür aşnu kılk yañ ukuş yüg kanat
Tanrı kimi bey olarak yaratmak isterse, ona önce münâsip tavır ve hareket ile akıl ve kol kanat verir.
Bu beglik işi boldı begler işi, bu begler işin bildi beglik kişi
Bu beylik işi beylerin işidir, beylerin işini bey olan kimse bilir.
Bu işni ilig mende yegrek bilür, atası beg erdi özi beg-turur
Bu işi hükümdar benden daha iyi bilir, babası bey idi, kendisi de beydir.

İlig cevabı Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
İlig aydı uktum bu söz barça çın, köni sözlediñ söz yıpar burdı kin
Hükümdar dedi : — Anladım, bunların hepsi doğrudur, bu sözü doğru söyledin, sözün misk gibi koktu.
Bu iş kılğuçı kılur öz işi, mün erdem biligli körügli kişi
İşi yapan adam kendi vazifesini yapar, bunun kusur veya fazilet olduğunu gören insan takdir eder.
Men iş kılğuçı-men sen iş körgüçi, işig körgüçidin bilür kılğuçı
Ben iş yapan insanım, sen ise, onu gören insansın, yapan adam işinin nasıl olduğunu görenden öğrenir.
Bayat berdi emdi saña ög köñül, ukuş hem bilig birle bolduñ amul
Şimdi Tanrı sana akıl ve gönül verdi, akıl ve bilgi sayesinde sen işleri sükûnetle ele alıyorsun.
Maña ok tapındıñ kiçigde berü, körü ögrenü bildiñ edgü törü
Küçüklüğünden beri hep benim hizmetimde bulundun, görüp öğrenerek, iyi kanunlar elde ettin.
Kamuğ işni uktuñ ma bildiñ özün, maña ma bağırsak sen kılkın sözün
Bütün işleri artık sen anladın ve kavradın, bana da işin ve sözlerinle candan bağlısın.
Bağırsakka aytur kişi öz sözin, bağırsak yuluğlar kişike özin
insan işini kendisine candan bağlı olana danışır, sâdık insan kendisini başkası için feda eder.
Bağırsak üçün sen büter-men saña, bağırsaklıkın ay bu sözler maña
Bana içten bağlı olduğun için, sana inanıyorum, sözlerime samimiyetle cevap ver.
Negü ter eşitgil bağırsak kişi, bağırsaklık ol kör kişilik başı
Dinle, şefkatli insan ne der, insanl-ığın başı merhamettir.
Bağırsaknı ögdi ukuşluğ üküş, bağırsak kişiler kişike küsüş
Merhametli insanı akıllı çok öğdü, merhametli kimse insan için azizdir.
Bağırsaknı bulsa bağırka urun, maña mundağ aydı bilig hem ukuş
Merhametli birini bulursan, bağrına bas, bilgi ve akıl bana böyle dedi.

Öğdülmiş cevabı İligke
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, esen inç tirilgil ay üsteñ elig
Öğdülmiş cevap verdi ve: — Ey hükümdar, ey üstün el, sağ ol ve huzur içinde yaşa — dedi —
Bu beglikke aşnu tüp aslı kerek, atım alp katığ kurç yana toñ yürek
Beylik için insanın ilk önce asîl soydan gelmesi gerektir, bey cesur, kahraman, kuvvetli ve pek yürekli olmalıdır.
Atası beg erse oğul tuğdı beg, oğul tuğsa beg hem ataları teg
Babası bey ise, oğul bey doğar, o da babaları gibi, bey olur.
Ukuşluğ kerek hem biliglig kerek, akılık kerek hem siliglik kerek
Bey bilgili ve akıllı olmalıdır, cömert ve yumuşak huylu olmak da lâzımdır.
Bilig birle begler bodun başladı, ukuş birle el kün işin işledi
Beyler bilgi ile halka baş oldular ve akıl ile memleket ve halkın işini gördüler.
Beg atı bilig birle bağlığ-turur, bilig lâmı kitse beg atı kalur
Bey adı bilig kelimesi ile ilgilidir, bilig'in lamı giderse, beg adı kalır.
Ked öglüg kerek hem biligli ukuş, biliglig kişiniñ yağısı üküş
Bey çok akıllı olmalı ve aklın kıymetini bilmelidir, bilgili insanın düşmanı çok olur.
Negü ter eşitgil bilig bilmiş er, başında keçürmiş üküş yilmiş er
Bilgiyi takdir eden, görmüş-geçirmiş ve çok gezmiş insan ne der, dinle.
Biliglig kerek beg ukuşluğ oduğ, añar tegmese bir müfâcâ yoduğ
Ansızın bir iftiraya uğramaması için, beyin bilgili, akıllı ve uyanık olması lâzımdır,
Kılınç edgü erdem kerek miñ tümen, atı edgü bolsa tutunsa boduğ
Adının iyiye çıkması ve boyanın tutması için, iyi tavır ve hareket ile binlerce fazilet lâzımdır.
Apa oğlanı barça açlı bedük, bilig birle boldı kör ödrüm ked ök
Bütün insan-oğullarının menşei büyüktür, seçkinler ise, bilgi ile temayüz etmiştir.
Uruğ edgü bolsa er edgü tuğar, er edgü bolup ötrü törke ağar
Uyruğu iyi ise, insan iyi olarak doğar ve iyi olduğu için baş-köşeye geçer.
Iduk ol bu beglik arığlık tiler, arığlık bile ilde saklık tiler
Bu beylik mukaddestir, temizlik ister, halkın da temiz ve uyanık olması lâzımdır.
Bodunka talusı kerek alp atım, bedük işke ötrü bu bolsa titim
Halk için beyin cesur ve kahraman olması iyidir, büyük işleri ancak bu meziyetler ile karşılamak mümkündür.
Negü ter eşitgil ötüken begi, sınap sözlemiş sözni yetrüp ögi
Tecrübeli, sözünü düşünerek söylemiş olan Ötüken beyi ne der, dinle.
Bodunka begi artuk üdrüm kerek, köñül til köni kılkı ködrüm kerek
Halk için beyin çok seçkin olması lâzımdır, özü, sözü doğru ve tabiatı güzide olmalıdır.
Biliglig ukuşluğ bodunka talu, akı hem közi tok ne köñli tolu
Bilgili, akıllı, halka muamelesi iyi, cömert, gözü tok ve gönülü zengin olmalıdır.
Kamuğ edgüke bolsa elgi uzun, uvutluğ silig hem kılınçı tüzün
Her türlü iyiliğe el uzatmalı, haya sahibi, yumuşak huylu ve asil tabiatlı olmalıdır.
Sezâ beg bolur bu bodunka uluğ, munıñdın kelir ötrü edgü uruğ
Böyle bir bey halka lâyık, büyük bir bey olur ve bu beyden de iyi bir hanedan yetişir.
Bilig birle başlar kişi iş başın, ukuş birle uksa oñarur işin
insan her işe başlarken, bilgi ile başlar ve akıl ile sona erdirir.
Bodunuğ bilig birle bastı begi, bilig bolmasa işke yakmaz ögi
Bey halkı bilgi ile elinde tutar, bilgisi olmazsa, aklı işe yaramaz.
Yañılsa bu begler ay ilig kutı, anıñ begligi igler itgü otı
Beyler işlerinde yanılırlarsa, ey devletli hükümdar, onların beyliği hastalanmış demektir, tedavi etmelidir.
Bu beglik igiñe otı ög bilig, ukuş birle emle ay kılkı silig
Beylik hastalığının ilâcı akıl ve bilgidir, ey yumuşak huylu, onu akıl ile tedavi et.
Biliglig ukuşluğ kerek beg tetig, anın kılsa ötrü igiñe itig
Bey bilgili, akıllı ve zeki olmalıdır, beyliğin hastalığına ancak bunlar ile bir çâre bulunabilir.
Biliglig ukuşluğ bügü ilçi beg, ikigün ajunda bolur ornı yeg
Bilgili, akıllı ve hakîm hükümdarın her iki dünyada da makamı yüksek olur.
İkigün ajunuğ buluğlı kişi, idi kutluğ ol bu tükel kut başı
Her iki dünyayı bulan insan çok mes'ûd olur ve bütün saadetlerin başında bulunur.
Muñar meñzetü aydı şâir bu söz, körü barsa mani biligsizke köz
Şâir şu sözü buna benzeterek söylemiştir, dikkat edersen, mânası bilgisiz için gözdür.
Meñilig kayu ol maña ay yora, kişi kutluğı kim kişiler ara
Saadet nedir, bana tarif et, insanlar arasında mes'ûd olan kimdir.
Yese berse dünyâ tirilse kutun, takı bir ajunda bu buldı töre
Kendisi yaşar, başkalarını da yaşatır ve ömrünü saadet içinde geçirirse, böyle bir insan âhirette de baş-köşeyi bulur.
Kılınçı oñay bolsa kılkı köni, sevinçin keçer kör uş ol beg küni
Tabiatı iyi ve hareketi doğru ise, bak, o beyin hayatı sevinç içinde geçer.
Bayat kimke berse bu edgü kılık, bu edgü kılık birle edgü yorık
Tanrı kime bu iyi tabiatı ve bu iyi tabiat ile birlikte iyi gidişi kısmet ederse,
Anıñ boldı dünyâ tü nimet bile, tilese özüñ ye tilese üle
Bu dünya, her türlü nimeti ile birlikte, onun olur, isterse, kendisi kullansın, isterse, başkalarına dağıtsın.
Bayat berse fazlı kulıña kutun, bolur kılkı edgü kılınçı bütün
Tanrı kuluna saadet ile fazileti nasîp ederse, onun tabiatı iyi ve hareketi mükemmel olur.
Kılınç edgü erdem kerek miñ tümen, anın tutsa el kend kötürse tuman
II ve şehirleri idare, sulh ve sükûneti te'min etmek için, hükümdarın iyi tabiat ve binlerce fazilet sahibi olması lâzımdır.
Ne edgü-turur bu kılınç edgüsi, kılınç edgü erke yegü kedgüsi
Bu iyi tabiat ne güzel şeydir, tabiatı iyi olan insanın hayatı da güzeldir.
Bayat kimke berse kılınç arkukı, anı emgetür bu zamane okı
Tanrı kime kötü bir tabiat vermiş ise, bu felek oku ona eziyet çektirir.
Kayu begde bolsa bu arkuk kılınç, işi barça tetrü sevinçi sakınç
Hangi bey kötü bir tabiata sahip olursa, her işi ters gider, sevinç yüzü görmez, dâima keder içinde yaşar.
Sakınuk kerek beg ne kılkı arığ, arığlık tiler tutçı urğı arığ
Bey takva sahibi ve temiz olmalıdır, aslı temiz olan dâima temizlik ister.
Sakınuk kişi köñli korklık bolur, köñül korksa begler işig tüz kılur
Takva sahibi, hataya düşmemek için, dâima titiz davranır, böyle titiz hareket eden beyler doğru iş görürler.
Kalı bolmasa beg sakınuk süzük, arığsız bolur barça kılkı üzük
Eğer bey takva sahibi ve temiz kalpli olmazsa, hiç bir vakit temiz ve isabetli hareket edemez.
Örüglük amulluk bolur begke körk, bu beglik işiñe bu ol bağu örk
Sabır ve sükûnet bey için bir ziynettir, bunlar beyliğin başta gelen meziyetleridir.
Ked ögüg kerek beg oñarsa işin, bilip başlasa ötrü işler başın
J$e bilerek başlamak ve başarı ile tamamlamak için, beyin çok akıllı olması gerektir.
Bu öglüg kişiler oñarur işig, yırak tutğu işte bu ögsüz kişig
îşi akıllı insanlar başarırlar, akılsız kimseleri işten uzak tutmalıdır.
Köñül bolmasa er közi asğı yok, ögi bolmasa er köñül osğı yok
Gönül olmazsa, insan gözünün faydası yoktur, akıl olmazsa, insan gönülünden layıkı ile istifade edemez.
Negü ter eşitgil ay ilçi başı, örüg ked köñüllüg sınamış kişi
Ey hükümdar, dinle, sakin, iyi gönüllü ve tecrübeli insan ne der.
Kayu erde bolsa ukuş birle ög, anı er atağıl neçe ögse ög
Hangi insanda akıl ve anlayış varsa, ona insan de, onu ne kadar öğersen öğ.
Ukuş ög bilig kimde bolsa tükel, yavuz erse ked te kiçig erse ög
Akıl, anlayış ve bilgi tam olarak kimde bulunursa, kötü ise, onu iyi, küçük ise, büyük bil.
Ne edgü-turur bu kişike öge, ögi bolsa ötrü atağu öge
însan için akıl ne iyi şeydir, akıllı insanlara müşavir nazarı ile bakmalı.
İveklik beliñ ol kamuğka yavuz, kalı bolsa begke yüzi boldı boz
Acelecilik her kes için fenadır ve derûnî bir korku neticesidir, eğer bu beyde olursa, onun yüzü kül renkli olur.
İvek kurğu kılkı kılınçı buşı, biligsizke belgü bolur bu işi
Acelecilik, zevzeklik ve hiddetli mizaç — bunlar bilgisizlik alâmetleridir.
İve kılmış işler neçe yeg bolur, ive yese aş suv neçe ig bolur
Acele yapılan işler acı olur, acele yemek-içmek yüzünden hastalık gelir.
Kamuğ iş içinde amulluk üdür, meger tâat erse iviñü yügür
Her işte sükûneti tercih et, yalnız ibâdette acele et, çabuk davran.
Közi tok kerek hem uvutluğ tüzün, açuk hem yaruk bolsa kılkın sözün
Bey tok gözlü, haya sahibi ve yumuşak tabiatlı olmalı, sözünde ve hareketinde açık ve vazıh davranmalıdır.
Todumsuz bolur ol közi suk kişi, közi sukka yetmez bu dünyâ aşı
Gözü aç adam hiç bir şey ile doymaz, gözü aç olana, bütün dünya nimeti kâfi gelmez.
Bu sukluk ig ol bir otı yok emi, anı emleyümez bu dünyâ kamı
Aç gözlülük, ilâcı ve devası bulunmayan bir hastalıktır, onu, bütün dünya kâhinleri bir araya gelse, yine tedavi edemezler.
Kamuğ aç yese içse âhır todur, közi aç kişi ölse açlık kodur
Bütün açlar yer ve içerlerse, nihayet doyarlar, aç gözlü adamın açlığı ancak ölümle nihayete erer.
Közi suk kişi neñke bolmaz bu bay, kamuğ dünyâ bulsa âhır suk çığay
Aç gözlü adamı mal doyurmaz, bütün dünyaya sahip olsa bile,o yine dâima aç gözlü ve fakirdir.
Uvutluğ kerek beg kişide talu, uvutluğ kılınçı irilmez tolu
Bey haya sahibi ve insanların seçkini olmalı, haya sahibinin tavır ve hareketi eksilmeyen bir bütündür.
Kimiñde uvut bolsa kılkı silig, kamuğ tersiz işke tegürmez elig
Haya sahibi kimse yumuşak tabiatlı olur, kendisine yakışmayan hiç bir işe el sürmez.
Bayat kimke berse uvut köz suvı, añar berdi devlet tükel yüz suvı
Tanrı kime haya ve iz'ân vermişse, ona devlet ile birlikte bütün şerefleri vermiş demektir.
Kamuğ teñsiz iştin yığığlı uvut, kamuğ edgü işke ulağlı uvut
Bütün uygunsuz işlere mânı olan hayadır, bütün iyi işlere ulaştıran da hayadır.
Ne edgü neñ ol bu uvut erke körk, kamuğ edgü işke uvut boldı örk
Bu haya ne kadar iyi şeydir ve insan için ne büyük bir zînettir, haya insanı her iyi işe sevkeden bir vâsıtadır.
Tili çın kerek bolsa köñli köni, bodunka asığ kılsa tuğsa küni
Beyin dili dürüst ve kalbi doğru olmalı ki, halka faydalı olsun ve güneşi doğsun.
Kalı bolsa begler hiyânet köñül, bodınka asığ bolmaz andın tüñül
Eğer beylerin gönülünde hiyânet bulunursa, halka faydaları dokunmaz, onlardan vaz geç.
Köñül til oñay bolmasa kör kılık, ol ildin kaçar kut tapulmaz yorık
Beyin gönülü, dili ve tabiatı düzgün olmazsa, saadet o memlekette dolaşamaz, kaçar.
Sözin kıyğuçı begke tutma umunç, tiriglik yava bolğa kılğay ökünç
Sözünde durmayan beye ümit bağlama, ömrün boşuna geçer ve peşiman olursun.
İdi sak kerek beg yana ked oduğ, usat bolsa begler tokınur yoduğ
Bey çok ihtiyatlı ve çok da uyanık olmalı, beyler ihmalkâr olurlarsa, bunun cezasını başkaları çeker.
İki neñ tuıur ilke bağı beki, biri saklık ol bir törü el köki
Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir, biri— ihtiyatlılık, biri — kanun, bunlar esastır.
Kayu beg sak erse ilin bekledi, yağı boynı yençti öze irkledi
Hangi bey ihtiyatlı ise, o memleketini muhafaza eder, düşmana boyun eğdirir ve onu sım-sıkı bağlar.
Kayu beg törü berse elde köni, ilin itti kodtı yaruttı küni
Hangi bey memlekette doğru kanun koydu ise, o memleketini tanzim etmiş ve gününü aydınlatmıştır.
Bu beglik bağı kör bu iki bolur, bu iki tükel bolsa beglik turur
Beyliğin başı işte bu iki şeydir, bu ikisi tam olursa, bey beylik yapar.
Negü ter eşitgil yağıçı kür er, bu saklık bile öz yağısın urar
İhtiyat ile hareket edip, düşmanını yenen, cesur muharip ne der, dinle.
Ayâ ilçi begler ilig kolsa sak, bu saklık bile sen tüzü ilke bak
Ey ülke beyi, memleketin korunmasını istersen, memleketin her tarafında ihtiyat tedbirleri al.
Bu saklık bile arttı begler eli, osallık körü buzdı beglik ulı
Ihtiyatlılık beylerin ülkesini genişletir, ihmalkârlık ise, beyliğin temelini göz göre-göre sarsar.
Bu saklık bile sen yağı boynı yenç, bodunka törü kıl tiril keñrü inç
Bu ihtiyat ile sen düşmanın boynunu vur, halka hüküm et, rahat ve huzur içinde yaşa.
İki neñ bile ilçi beglik buzar, kirür egri yolka könidin azar
Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar.
Biri küç birisi osallık kılur, bu iki bile beg ilin artatur
Bunlardan biri zulüm, biri ihmalkârlıktır, bu ikisi ile bey memleketini harap eder.
Yağı boynı yençmek tiler erse sen, kulak köz kerek sak kılıp tursa sen
Düşmanın boynunu kırmak istersen, gözünü, kulağını tetikte bulundurmalısın.
Bu saklık bile sançtı begler yağı, osallık bile buzdı beglik bağı
Beyler düşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkârlık ile beyliğin bağlarını çözmüşlerdir.
Osal bolsa begler işin bütrümez, osal beg bütün bilgü beglik yemez
Beyler ihmalkâr olurlarsa, işlerini başaramazlar, bey iyice bilmelidir ki, ihmalkârlık ederse, beyliği devam edemez.
Sak er tutçı itnip osalığ busar, osal bolmağınça yağığ kim basar
ihtiyatlı insan dâima hazırlıklı bulunur ve ıhmâlkâre pusu kurar.
Sak erse begi ilke tegmez elig, kalı tegse yetrür ukuş ög bilig
Bey ihtiyatlı olursa, memleketine el dokundurmaz, eğer dokunursa, o bu tecâvüzü akıl, fikir ve bilgisi ile karşılar.
Bu küçkey kişi kendü beglik yemez, bu küçkey küçini bodun kötrümez
Zâlim adam üzün müddet beyliğe sahip olamaz, zâlimin zulmüne halk uzun müddet dayanamaz.
Negü ter eşitgil biliglig sözün, yeyümedi küçkey ilin keç uzun
Bilgili bunu nasıl ifâde eder, dinle, zâlim memleketine uzun müddet hüküm edemez.
Köyer ot-turur küç yağusa küyer, törü suv-turur aksa nimet öner
Zulüm yanar âteştir, yaklaşanı yakar, kanun— sudur, akarsa, nimet yetişir.
Uzun el yiyeyin tese ay bügü, törü tüz yorıtğu bodunuğ kögü
Ey hakîm, memlekette uzun müddet hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.
El artar törü birle itlür ajun, el eksür bu küç birle buzlur ajun
Kanun ile ülke genişler ve dünya düzene girer, zulüm ile ülke eksilir ve dünya bozulur.
Telim ordular buzdı küçkey küçin, toru öldi âhır bu küçkey açın
Zâlim zulmü ile bir çok sarayları harap etmiş ve sonunda kendisi açlıktan ölmüştür.
Köñül tüzse begler yorıtsa törü, bu beglik buzulmaz turur keç örü
Beyler gönüllerini temiz tutar ve kanunu tatbik ederlerse, beylik bozulmaz ve uzun müddet ayakta durur.
Kamuğda yarasız ay ilig kutı, bu begler öze kopsa yalğan atı
Ey devletli hükümdar, en kötüsü beylerin adının yalancıya çıkmasıdır.
Sözi çın kerek beg ne kılkı bütün, ınansa añar halk tirilse kutun
Beyin sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur içinde yaşasın.
Bu yalğan kişiler vefâsız bolur, vefâsız kişi halkka teñsiz kılur
Yalancı insanlar vefasız olur, vefasız kimseler halkın hayrına uygun olmayan işler yaparlar.
Negü ter eşitgil vefâlığ kişi, vefâ ol kişike kişilik başı
Vefalı insan ne der, dinle, insan için insanlığın başı vefadır.
Tili yalğan erniñ cefâ kılkı ol, cefâ kimde erse uş ol yılkı ol
Sözü yalan olan kimsenin tavır ve hareketi cefâdır, cefâ kimde ise, o kimse hayvandır.
Kişi yalğanmda tileme vefâ, bu bir söz sınanmış üküş yılkı ol
Yalancı adamdan vefa bekleme, bu uzun yıllardan beri tecrübe edilmiş bir sözdür.
Yüreklig kerek beg yeme alp atım, yürek birle boldı yağıka titim
Bey cesur, kahraman ve atılgan olmalı, bey cesareti ile düşmana karşı koyar.
Sü başlar eren kür yüreklig kerek, yüreksiz er at alsa andın yürek
Korkak askerin cesaret alması için, kumandanın kahraman ve cesur olması lâzımdır.
Yüreklig yüreksizke bolsa başı, yüreklig bolur ötrü tegme kişi
Cesur insan korkakların başına geçer ve her kes ondan cesaret alır.
Bu sözke tanukı bu beytig okı, bu sözke anuk tut köñül ög takı
Bu söze şahit olarak, şu beyti oku, bu sözü gönülüne al ve aklına koy.
Kür arslan bolu berse ıtka başı, bu ıt barça arslan bolur öz tuşı
Arslan köpeklere baş olursa, köpeklerin her biri kendi karşısındakine arslan kesilir.
Kalı bolsu arslanka ıt başçısı, ol arslan bolur barça ıt sakışı
Eğer arslanlara köpek baş olursa, o arslanların hepsi köpek gibi olur.
Akılık kerek begke kodkı köñül, bu kodkı köñül birle kılkı amul
Beye cömertlik ve alçak gönüllülük lâzımdır, alçak gönllülük ile birlikte tabiatı da sakin olmalıdır.
Akı bolsa begler atı çavlanur, atı çavı birle ajun beklenür
Beyler cömert olursa, adları dünyaya yayılır, bunların nâm ve şöhretim üc dünya korunur.
Ava yığlu tirlür er at sü bolur, er at sü bile er tilekin bulur
Etrafına üşüşerek, asker toplanır ve ordu olur, asker ve ordu ile insan dileğine kavuşur.
Negü ter eşitgil urup yegli er, urup al ay alp er yana erke ber
Harp eden ve hayatını bununla kazanan insan ne der, dinle : ey kahraman, vur al ve aldıklarını tekrar yiğitlere ver.
Akı bol bağışla içür hem yetür, kalı eksüse ur yana al yetür
Cömert ol, bağışla, yedir ve içir, eğer malın eksilirse, tekrar vur, al ve eksileni tamamla.
Azığlığ kür erke bu neñ eksümez, tutuğlı ürüñ kuşka meñ eksümez
Cesur, gözü pek olan insan için mal eksik olmaz, ak doğan için derem eksik olmaz.
Kılıç baldu ok ya kavi küç yürek, bar erken ked er neñke korkmaz kerek
Kılıç, balta, ok, yay ile kuvvet ve cesaret varken, yiğit adam mal için endişe etmemelidir.
Ajunçı bügü beg nelük kenç urur, er at kayda bolsa anuk kenç alur
Dünya hâkimi hakîm bey niçin hazîne toplar, asker nerede ise, oradan hazır hazîne alır.
Bu el tutğuka köp er at sü kerek, er at tutğuka neñ tavar tü kerek
Memleket tutmak için, çok asker ve ordu lâzımdır, askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır.
Bu neñ alğuka bir kerek bay bodun, bodun baylıkıña törü tüz kodun
Bu malı elde etmek için, halkın zengin olması gerektir, halkın zengin olması için de, doğru kanunlar konulmalıdır.
Bularda biri kalsa törti kalur, bu törti yeme kalsa beglik ulur
Bunlardan bin ihmâl edilirse, dördü de kalır, dördü birden ihmâl edilirse, beylik çözülmeğe yüz tutar
Adın ma bu beş neñ yırak tutğu beg, atı edgü bolsa kü çav bolğu teg
iyi nâm ve şöhretle adının yayılmasını isterse, bey bir de şu beş şeyi kendinden uzak tutmalıdır.
Birisi iveklik birisi saran, üçünçi buşılık serin öz tiren
Biri acelecilik, ikincisi cimrilik ve üçüncüsü hiddettir, bunlara karşı mukavemet et, mağlûp olma.
Bu törtünç yavuz begke arkuk kılınç, beşinçi yarağsız bu yalğan erinç
Bir bey için fena olan şeylerin dördüncüsü inatçılıktır, yakışmayan bu şeylerin beşincisi, şüphesiz, yalancılıktır.
Bu kaç neñde begler yırak tutğu öz, atı artamasa yorık bolsa söz
Adının kötüye çıkmaması ve sözünün itibârını kaybetmemesi için, beyler bunlardan kendilerini uzak tutmalıdır.
Bularda eñ ınğa bu arkuk kılınç, bu arkuk kılınçlığ ne muñluğ erinç
Bunların en kötüsü bu inatçılıktır, inatçı kimse, hiç şüphesiz, çok sıkıntı çeker.
Muñar meñzetü sözni şâir ayur, bu şâir sözi tutsa sözke bayur
Şâir buna benzer bir söz söylemiştir, şâir sözüne değer veren insanın ifâdesi zenginleşir.
Ağır yük kişike kılınç arkukı, kılınç arkuk erse bulun at okı
İnatçılık insan ıçm ağır bir yüktür, inatçılıktan kendini kurtar ve onunla savaş.
Yağı kılmağusın kılınçı kılur, yağı bu yağıda negü adrukı
Düşmanın yapamadığı fenalığı onun kendi hareketi kendisine yapar, bunun düşmandan farkı nedir, bu da düşmandır.
Üküş el tutayın tese ay ilig, üç iş kılğu ötrü yetilse elig
Ey hükümdar, bir çok memleketleri elde etmek istersen, yapabilirden, şu üç işi yap.
Oñ elgin kılıç tutsa ursa salıp, sol elgi bile neñ ülese alıp
Sağ elin ile kılıç sallar ve vururken, sol elin ile mal dağıt.
Tilin sözlese söz şekerde süçig, boyun berdi beg kul uluğ ya kiçig
Ağzından çıkan sözler şekerden daha tatlı olsun, böylece bey-kul, büyük-küçük, hepsi sana boyun eğer.
Ay ilig bu kaç ner kerek begke kör, bodunka sevülse orun bolsa tör
Halk tarafından sevilmesi ve itibar görmesi için, ey hükümdar, beyin şu bir şeye sahip olması lâzımdır.
Küler yüz süçig söz silig öz kerek, kılınçı bularka tükel tüz kerek
O güler yüzlü, tatlı sözlü, yumuşak huylu olmalı ve bütün hareketlerinde de bunkra uygun davranmalıdır.
Köñül tutsa kodkı hem elgi akı, bularka yaraşı bağırsaklıkı
Bey gönülünü alçak tutrralı, eli açık olmalı, merhameti de bunlarla mütenâsip bulunmalıdır.
Kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel, yırak erse andın yarağsız muhâl
Her türlü fazileti tam olarak elde etmeli, uygunsuz ve olmayacak şeylerden uzak durmalıdır.
Kişi üdrümi bu bodunda talu, talu üdrüm ol bu irüksüz tolu
Böyle bir bey insanların seçkini ve halkın iyisidir, seçkin ve iyi olan kimse eksilmeyen bir aya benzer.
Ajun bodnı barça añar kul bolur, ajun yer bu begler tilekin bulur
Bütün dünya halkı ona kul olur, bu gibi beyler dünyaya hâkim olurlar ve bütün dileklerine kavuşurlar.
Tügük yüz irig söz küvez kür kılık, kişig yirgürür köndrü bilmez yorık
Asık suratlı, kaba sözlü, kibirli ve mağrur insan her keşi kendisinden nefret ettirir ve işini yoluna koyamaz.
Otunluk iveklik yinik kurğuluk, kara kılkı ol bu yırak turğuluk
Küstahlık, acelecilik, zevzeklik, bunlar avam tabiatıdır, bey bunlardan uzak bulunmalıdır.
Kara kılkı begke kereksiz yağuk, yağuk bolsa begke uçuzluk anuk
Avam tabiatının beye yakın olması uygun düşmez, bu tabiat yaklaşırsa, bey itibârını derhâl kaybeder.
Kara kul karası bolur beg ürüñ, karalı ürüñli adırttı körüñ
Siyah — kul rengidir, bey — beyaz olur, siyah ve beyaz renkleri ayırt edilmiştir.
Talu beg bolayın tese belgülüg, talu tutğu erdem ay atlığ külüg
Seçkin bir bey olabilmek için, fazilete kıymet verilmelidir, ey namlı meşhur.
Atı beg bolur bolsa kılkı kara, karada bu ınğa bolur halk ara
Bir kimsenin adı bey, fakat tabiatı avamınki gibi olursa, o halk arasında avamdan daha aşağı görülür.
Yüzi körki körklüg kerek beg yülüg, bodı ortu bolsa ne çavluğ külüg
Bey güzel yüzlü, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve orta boylu olmalı, aynı zamanda nâm ve şöhret sahibi bulunmalıdır.
Köñli yüzin körse sevse körüp, eli bodnı baksa küvense turup
Yüzünü gören her kes, bakınca, onu sevmeli, memleketi ve halkı ona bakıp, güvenle yaşamalıdır.
Yağıka katığ bolsa ersigliki, körür közke suv berse körklüglüki
Düşmana karşı cesur ve mert olmalı, güzelliği bakan gözü sevgi ile parlatmalıdır.
Ayı bod uzun bolsa ögmez bilig, ayı ma çöküt bolsa bolmaz silig
Bilgi nazarında boyunun çok uzun olması makbul değildir, onun çok bodur olması da güzel düşmez.
Kalı mundağ erse bod ortu kerek, bodı ortu bolsa bolur edgürek
Onun için bey orta boylu olmalıdır, orta boylu olması daha iyidir.
Negü ter eşitgil sınamış kişi, başında keçürmiş yaşamış kişi
Çok yaşamış ve başından çok şeyler geçirmiş, tecrübeli insan ne der, dinle.
Bodı kısğa yunçığ kılınçı buşı, buşı kayda bolsa tütüşke başı
Kısa boylu, bodur kimseler hırçın tabiatlı olurlar, hırçın nereye giderse, orada kavga başlar.
Bod ortu kerek hem teñinçe yarağ, işiñ ortu tut ay biliglig kişi
Boy orta ve her şey bununla mütenâsip olmalı, ey bilgili insan, her işte itidalden ayrılma.
Bor içmez kerek beg fesâd kılmasa, bu iki kılıktın kaçar kut basa
Bey içki içmemeli ve fesatlık yapmamalıdır, bu iki hareket yüzünden, sonunda ikbâl elden gider.
Süçigke süçinse ajun begleri, açığ boldı el kün bodun igleri
Dünya beyleri şarabın tadına alışırlarsa, memleketin ve halkın bundan çekeceği zahmet çok acı olur.
Oyunka avınsa ajun tutğuçı, ilin buzdı boldı özi koltğuçı
Dünyaya sahip olan vaktini kumara verirse, memleketin bozar ve kendisi de muhtaç duruma düşer.
Üdinde keçürse bu beglik işin, anı yetse bolmaz ederse kuşın
Devlet işleri ihmâl edilir ve vakfında yapılmazsa, arkasından avcı kuşla takip etsen bile, bir daha ele geçmez.
Negü ter eşitgil bilig bergüçi, biligsizni bordın söküp tıdğuçı
Bilgi veren ve bilgisizi yererek, içkiden men'eden insan ne der, dinle.
Bor içme ayâ borçı boğuzı kulı, bor içse açıldı çığaylık yolı
Ey içki düşkünü, boğazının esiri, içki içme, içki içersen, sana fakirlik yolu açıldı demektir.
Kara borçı boldı neñi boldı yel, begi borçı bolsa kaçan turğa el
Avam içkiye müptelâ oldu, malı rüzgâr gibi uçtu, bey içkiye müptelâ olursa, memleketi nasıl durur.
Yağı ol bu bor timçi eltür kümüş, kılınçı tütüş boldı kılkı uruş
Bu içki ve meyhaneci düşmandır, insanın parasını alır, içki içen hırçın ve kavgacı olur.
Esürse kişi telve munduz bolur, bu telve işi kör kaçan tüz bolur
insan sarhoş olursa, deli olur ve aklını kaybeder, deli hiç doğru iş yapar mı.
Negü ter eşitgil sakınuk tili, bu söz işke tutğıl ay boğuzı kulı
Takva sahibi insan ne der, dinle, ey boğazının kulu, bu söze göre hareket et.
Neçe kılğu işler bor içse kalur, neçe kılmağu iş esürse kelür
Yapılacak nice işler içki yüzünden yapılamaz, yapılmaması gereken nice işler de sarhoşken yapılır.
Neçe teñsiz işler bor içse bolur, neçe edgü işler esürse kalur
Nice uygunsuz işler içki yüzünden işlenir, nice iyi işler sarhoşluk yüzünden geri kalır.
Bor içse oyunka avınsa begi, kaçan yetgey el kün işiñe ögi
Bey içki içer ve oyunla vakit geçirirse, memleket işini düşünmeğe ne zaman fırsat bulur.
Fesâd kayda bolsa kaçar kut teze, fesâd çın yorır tutçı beglik buza
Nerede fesat olursa, oradan saadet kaçar, gider, fesat, şüphesiz, her yerde dâima beyliğe halel getirir.
Arığ ol bu kut kıv arığlık tiler, süzük ol bu devlet süzükni yüler
Saadet ve ikbâl temizdir, her yerde temizlik arar, bu saadet durudur ve ancak saf olanı destekler.
Begi içgüçi bolsa mufsid otun, kamuğ içgüçi boldı bodnı bütün
Bey içkiye müptelâ, müfsit ve kaba: olursa, onun bütün halkı da ayyaş olur.
Kara teñsizin barça begler iter, begi kılsa ternsiz anı kim yeter
Halkın bütün uygunsuzluklarını beyler düzeltir, bey uygunsuzluk ederse, onu kim yola getirir.
Arığsıznı yalñuk suvun yup arır, kalı artasa suv negün yup arır
insan temiz olmayan şeyleri su ile yıkayıp, temizler, eğer su kirlenirse, o ne ile ve nasıl temizlenir.
Kişi iglese ot otaçı berür, otaçı igiñe otın kim kılur
İnsan hastalanırsa, tabip bunun ilâcını verir, eğer tabip hastalanırsa, onu kim tedavi eder.
Arığ tutğu begler köni kılk kılık, bodun beg yolındın tüzer yol yorık
Beyler tavır ve hareketlerini temiz ve doğru tutmalıdırlar, halk yolunu ve gidişini beyin yoluna uydurur.
Neteg tutsa begler kör öñdi törü, bodun boldı andağ ol öñdi körü
Beyler örf ve kanuna nasıl riâyet ederlerse, halk da aynı şekilde örf ve kanuna itaat eder.
Bu sözke tanukı munu bu söz ol, söziñe baka körse mani tuz ol
İşte şu söz de buna şahittir, bu sözün, dikkat edersen, mânası buna uygundur.
Bu begler ne yolça yorısa kalı, uş ol beg yorıkı bu kulnuñ yolı
Beyler hangi yoldan giderlerse, beylerin bu gidişi kulun da yoludur.
Begi edgü bolsa yorıkı köni, takı artuk edgü yorığay kulı
Beyi iyi ve gidişi doğru ise, kulu da daha iyi yürüyecektir.
Küvez kür kereksiz ne köñli uluğ, küvezlik azıtur könilik yoluğ
Bey mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı, gurur insanı doğru yoldan çıkarır.
Uluğ boldı begler kutun belgülüg, kiçig tutğu köñlin kötürse ülüg
Beyler, şüphesiz, saadetle büyük olurlar, bundan nasip alabilmeleri için gönüllerini küçük tutmalıdırlar.
Negü ter eşitgil ukuşluğ yeg er, bodunda talusı biliglig beg er
Akıllı, insanların iyisi, halk arasında seçkin ve bilgili bey ne der, dinle.
Uluğsığ bedük tutsa begler köñül, seziksiz uçuzluk körür ay oğul
Beyler büyüklük taslar ve kibirli olurlarsa, ey oğul, onlar, şüphesiz, itibar görmezler.
Küvezlik bile kökke ağmaz kişi, kalı kodkı bolsa buzulmaz işi
Gurur ile insan göğe yükselmez, alçak gönüllü olmakla da işi bozulmaz.
Küvezlik asığsız köñül tumlıtur, köñül kodkı bolsa kişig yoklatur
Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur, alçak gönüllülük insanı yükseltir.
Beg alçak kerek bolsa kodkı köñül, munı teg yok erse sen andın tüñül
Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalıdır, eğer böyle değil ise, sen ondan elini çek.
Beg alçak kerek bolsa köñli açuk, yazukluğ kişidin keçürse yazuk
Bey mütevazı ve alçak gönüllü olmalı, suçlu kimselerin de suçunu affetmelidir.
İsinür er at terk bağırsak bolur, bağırsak kişiler tapuğsak bolur
Hizmetinde bulunanlar ona çabuk ısınırlar ve gönülden bağlı olurlar, gönülden bağlı olan, candan adamlar severek hizmet ederler.
Bodun başçı begke bu himmet kerek, bu himmet bile hem mürüvvet kerek
Halka baş olan beye himmet lâzımdır, bu himmet ile birlikte mürüvvet de bulunmalıdır.
Bu himmet mürüvvet bile barsa çav, bolur beg tileki yorır ötrü av
Bey himmet ve mürüvvet ile şöhret bulursa, dileğine erişir ve av ayağına gelir.
Kimiñ himmeti bolmasa ol ölüg, ikigün ajunda bu bulmaz ülüg
Himmet sahibi olmayan kimse ölüdür, o her iki dünyada da mahrum kalır.
Bu himmet bile hem siyâset kerek, siyâsetka beglik riyâset kerek
Himmeti ile beraber, bir de siyâset lâzımdır, siyâset için de beylik şartlarını hâiz bir beyin riyaseti lâzımdır.
Siyâset bile beg tüzer el törü, kara kılkı itlür siyâset körü
Bey memleket ve kanunu siyâset ile düzene koyar, halk hareketini onun siyâsetine bakarak, tanzim eder.
Bu sözke yanutı bu beyt ol tanuk, tanuk kayda bolsa bu huccet anuk
Şu beyitler bu söze cevap ve şahittir, şahit nerede ise, hüccet de oradadır.
Bu begler kapuğın siyâset bezer, siyâset bile beg ilini tüzer
Beylerin kapısını siyâset süsler, bey siyâset ile memleketini düzene koyar.
İsizke siyâset yorıtğu kerek, bodun bulğanukın siyâset süzer
Kötü insanlara karşı siyâset yürütmeli, halk arasında kargaşalığı siyâset yatıştırır.
Bu el tutrukı hem tüpi bekliki, iki neñ-turur aslı yıldız köki
Memleketin direği, temeli, sağlamlığı, esâsı ve kökü iki şeye bağlıdır.
Birisi bodunka törü ol ülüş, birisi er atka ülese kümüş
Bunlardan biri halkın hakkı olan kanun, diğeri de hizmette bulunanlara dağıtılan gümüştür.
Törü birle bodnı sevinse turup, kümüş bolsa er at yarunsa körüp
Kanun himayesinde halk sevinç içinde yaşamalı ve parayı görerek, hizmet edenlerin de yüzleri gülmelidir.
Bu iki kotu bulsa begdin sevinç, eli kapı itlür bulur beg avınç
Bu iki zümre beyden memnun olursa, memleketi ve idaresi düzene girer, bey huzura kavuşur.
Kayu beg bodunka törü bermese, küdezmese bodnın yegüçi yese
Her hangi bir bey halka kanun vermez, halkı korumaz ve halkın serveti kapanın elinde kalırsa,
Ot ıdtı bodunka buzuldı eli, yıkıldı seziksiz bu beglik ulı
O halkın içine ateş atmış olur, memleketi bozulur ve hiç şüphesiz, beyliğin temeli yıkılır.
Kayu beg er atnı sevindürmese, kılıç kında çıkmaz anuñda basa
Hangi bey askerini memnun etmezse, kılıç da kınından çıkmaz.
Kılıç birle begler uzatur elig, kılıçsız osal beg basumaz ilig
Beyler kılıç ile memleketlerine hâkim olurlar, kılıçsız, gafil bey memleketine sahip olamaz.
Kılıç baldu boldı bu el sakçısı, kılıçın alır el bodun başçısı
Kılıç ile balta memleketin bekçisidir, halkın başında bulunan, kılıç sayesinde memleketler ele geçirir.
Negü ter eşitgil ajun tutğuçı, kılıç baldu birle yağığ utğuçı
Dünyayı elinde tutan, kılıç ve balta ile düşmanını yenmiş olan ne der, dinle :
Ayâ el tutuğlı ilig saklağu, osallık bile yer yegüçi ağu
Ey memlekete hâkim olan, onu muhafaza etmeli, zehir yiyen kimse bunu gaflet yüzünden yer.
Kılıç baldu sakçı tutun ay unur, kılıç sakçı bolsa beg inçlik bulur
Ey kudretli, kılıç ve baltayı kendine muhafız yap, kılıç bekçi olursa, bey rahata kavuşur.
Kılıç teprer erken yağı tepremez, kılıç kınka kirse beg inçlik yemez
Kılıç kımıldadığı müddetçe düşman kımıldayamaz, kılıç kınına girerse, beyin huzuru kaçar.
Sevinçlig tut ay beg kılıç urğuçığ, sevinçin tiril tutçı körme açığ
Ey bey, kılıç kullananı her vakit memnun et ve böylece kendin de dâima sevinç içinde yaşa ve zahmet yüzü görme.
Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, bu el işleri ters uluğ kör atı
Öğdülmiş tekrar dedi : — Ey devletli hükümdar, memleket işleri çok ağır, fakat şerefi büyüktür.
Bedük iş bodun başlamakı ağır, baş ağrığ bile tutçı emgek tegir
Halka baş olmak büyük ve ağır bir iştir, o dâima başa dert olur ve insana eziyet verir.
Sevinçi az ol körse kadğu üküş, az ol öggüçisi telimrek söküş
Dikkat edersen, sevinci az, kaygısı çoktur, öğeni az, fakat söğeni daha çoktur.
Kayuka baka körse korkınç-turur, sevinçin sora körse azrak erür
Nereye bakarsan, orada bir tehlike vardır, sevincini sorarsan, o daha azdır.
Üküş sevmegüçi severi az ol, kerişi telimrek ereji az ol
Sevmeyeni çok, seveni nâdirdir, didinmesi çok, rahatı azdır.
Bütünsüz bolur tegme yerde köñül, köñül bütmese erke artuk muñ ol
Hiç bir yerde gönülü emin olmaz, gönülün emin olmaması, insan için, büyük bir ıstıraptır.
Körü barsa tegme işinde hatar, hatarlığ işig körse tatığ kiter
Dikkat edersen, onun her işinde bir tehlike vardır, tehlikeli işin tadı kaçar.
Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi, ukuşluğ sözi körse yinçü tözi
Dinle, akıllı sözü ne der, akıllının sözü, dikkat edersen, tamamen bir inciye benzer.
İlig boynı kılça ükekçe başı, añar ked ınanmaz ukuşluğ kişi
Hükümdarın boynu kıl gibi, başı ise, burç kadardır, akıllı insan ona pek inanmaz.
Kılıç baş özele mesel beglik ol, küniñe añar miñ hafarlığ işi
Beylik baş üzerinde bir kılıç gibidir, her gün onun için tehlikeli bin iş vardır.
Bu yañlığ-turur barça beglik işi, kayusı erej yer kayu öz başı
Her beylik işi böyledir, bazısı huzura kavuşur, bâzısı ise, kendi başını yer.
Özüñ dünyâ ukbi bulayın tese, bu kaç işni kodma katığlan usa
Dünya ve âhireti, bunların her ikisini birden bulmak istersen, şu bir kaç ışı bırakma, muktedirsen, bunları yerine getir.
Köñül til köni tut bayatka sığın, idi yarlığın sen ağır tut tapın
Gönül ve dilini doğru tut, Tanrıya sığın, Allanın emrine itaatsizlik etme.
Negü kelse rabdın tapı bol tapı, özüñ kullukı ol tapılık tüpi
Tanrıdan ne gelirse, ona razı ol, her şeye razı olmak kulluk icâbıdır.
Tüzü halkka köñlün bağırsak bulun, tuçı edgülük kıl sen edgü bulun
Bütün halka içten gelen bir merhamet göster, dâima iyilik yap ve kendin iyilik bul.
Bodunka asığ kıl yulıp kılma yas, kılınç edgü tutğıl isiz yası bas
Halka faydalı ol, ona zarar verme, ıyı hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır.
Seniñ boldı dünyâ tiñlik bile, tiñlik bulunsa yatıp ye küle
Dünya ve hayat senin oldu, hayatta iken, ondan sevinçle istifâde et.
Bütün cân üzülse umunç tut uluğ, bayat birge edgüke edgü yoluğ
Can çıksa dahi, ümidini kesme, inan ki, Tanrı iyiye iyi yol gösterir.
Munukı men aydım eşitti ilig, bu yañlığ kerek begke erdem bilig
İşte benim bu söylediklerimi hükümdar işitti, bey için böyle bir fazilet ve bilgi lâzımdır.
Kayu erde bolsa bu erdem törü, anı beg atap ilke tikgü örü
Hangi insanda bu fazilet ve bu terbiye bulunursa, onu, bey olarak, memlekette yükseltmelidir.
Tükel beg bolur bu bodunka başı, anıñdın bulur tegme edgü kişi
Böylesi mükemmel bir bey ve halka baş olur, insan ondan her türlü iyilik bulur.
Negü ter eşitgil biliglig tetig, biliglig tetig bilgi ilke itig
Bilgili ve zeki insan ne der, dinle, bilgili ve zeki insanın bilgisi memleket için bir zînettir.
Biliglig kerek beg ukuşluğ köni, yüreklig hem öglüg bedüse üni
Bey bilgili, akıllı ve âdil olmalı, şöhretinin yayılması için de cesur ve tedbirli davranmalıdır.
Akı hem tüzün hem uvutluğ silig, bağırsak bolup ked küdezse ilig
Bey, memleketini iyice koruyabilmesi için, bir de asıl, haya sahibi, yumuşak huylu ve merhametli olmalıdır.
Közi tok serimlig ne kodkı köñül, suyurkap keçürgen ne kılkı amul
O gözü tok, sabırlı, alçak gönüllü, şefkatli ve sakin tabiatlı olmalıdır.
Kamuğ erdemi bolsa erde örü, bodunka berür bolsa edgü törü
Bütün faziletlerde her keşten üstün olmalı, halka karşı adaletle muamele etmelidir.
Kayu ilke bolsa bu yañlığ begi, kutuldı ol el bodnı kitti igi
Hangi memleketin beyi böyle olursa, o memleket halkı kurtulur, derdi kalmaz.
Tuğar kut küni ilke inçlik bolur, diriğa bu yañlığ kişiler ölür
Orada saadet güneşi doğar ve memleket huzura kavuşur, fakat ne yazık ki, bu gibi insanlar çok yaşamazlar.
Bu erdi ay ilig meniñ bilmişim, munukı ötündüm saña ukmışım
Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır, aklımın erdiklerini işte sana arzettim.

İlig suali Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
İlig aydı uktum köni sözlediñ, kereki bu erdi bilig yazmadıñ
Hükümdar : — Anladım, doğru söyledin, bana lâzım olan bunlar idi, bilgide yanılmadın— dedi —
Takı bir ayıtğu sözüm bar saña, anı ma açukluğ ayu ber maña
Sana soracak bir sözüm daha var, onu aa bana açık olarak, söyle.
Bu yañlığ begi bolsa erdem tolu, veziri negü teg kerek ay talu
Beyi böyle her türlü fazilet sahibi olursa, ey seçkin insan, veziri nasıl olmalıdır ki,
Kalın kaznak ursa bu altun kümüş, itilse eli artsa ol kend uluş
Altın ve gümüşten zengin bir hazine toplasın, memleket düzene konsun, şehir ve eyâletler çoğalsın.
İlin itse bassa tüz öñdi urup, isinse er at köñli edgü bulup
Memleketi tanzim eyleyerek, doğru kanun ile idare etsin, hizme tinde bulunanlar iyilik görerek, ona ısınsın,
Bodun inçke tegse ilig tegmese, begi atı edgün yadılsa basa
Halk huzura kavuşsun, kimse ona el uzatmasın, beyin adı iyilik ile dünyaya yayılsın.