Türk Bitig: Öğdülmiş Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
Baş Kutadgu Bilig

Öğdülmiş Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması Gerektiğini Söyler

  1. Öğdülmiş İligke Aş Başçi H V Ân Sâlâr Negü Teg Kerekin Ayur
    Öğdülmiş Hükümdara Aşçı-Başının Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
  2. Yanut berdi ögdülmiş aydı elig, bu işke bütün er kerek ked silig
    Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, bu işe mükemmel ve temiz ruhlu bir insan lâzımdır — dedi —
  3. Kişide talusı köni çın kişi, üdürgü añar bergü aş suv işi
    İnsanlar arasında doğru, dürüst ve seçkin bir kimse bulmalı ve yemek içmek işini onun eline bırakmalıdır.
  4. Bu işke idi çın bütün er tile, bağırsak tapuğsak uvutı bile
    Bu iş için çok dürüst ve doğru bir insan ara, o şefkatli, işine gönülden bağlı ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
  5. Bağırsak tapuğçı bütün çın kişi, begiñe yuluğlar et öz cân başı
    İçten bağlı olan hizmetkâr, doğru ve dürüst insan tenini, canını ve başını beyine feda eder.
  6. Boğuzdın bolur barça begke hatar, işin kılsa aşçı anı kim yeter
    Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir, aşçı işini yaparken, onu kim sevk ve idare eder.
  7. Kamuğ yerde begler küdezgü özin, yigü içgüde açğu saklık közin
    Beyler her yerde kendilerini gözetmelidirler, yemek-içmekte ise, bilhassa ihtiyat gözünü açmalıdırlar.
  8. Bodun başlar erke bolur miñ yağı, yağı bolsa kimke yadığlığ ağı
    Halkın başında bulunan kimsenin bir çok düşmanı olur, kimin düşmanı varsa, ona karşı ağ hazırlanmış demektir.
  9. Bütün çın bışığ bolmasa bu kişi, hatarlığ bolur aşta begler işi
    Aşçı güvenilir, doğru ve olgun bir kimse olmazsa, yemek-içmekte beylerin durumu tehlikeye girer.
  10. Muñar kiçki eski tapuğçı kerek, açınu süçinü aşın berse terk
    Bu iş için çok eski ve emektar bir hizmetkâr lâzımdır ki, beyi esirgeyerek, yemeği zevkle ve vaktında hazırlasın.
  11. Telim tapğı erse üküş emgeki, añar bütse bolğay açınmış begi
    İhsanını esirgemeyen bey hizmeti uzun ve emeği çok olan kimseye güvenebilir.
  12. Negü ter eşitgil kişi edgüsi, kalı teñlemiş teg ukuş belgüsi
    Zekâsı bu vasıfları hâiz olan, insanların iyisi ne der, dinle.
  13. Kayu neñe emgek katılsa üküş, sevüg boldı ol neñ kamuğda küsüş
    Hangi işe çok emek sarfedilmiş ise, insan onu sever ve onu her şeyden tutar.
  14. Kayu neñke ıdsa tiriglik kişi, sevüg boldı ol neñ sevüg cân tuşı
    insan ömrünü hangi şeye sarfederse, o şey sevimli can kadar kıymetli olur.
  15. Tiriglik isiz ermez emgek isiz, bu emgekke bermez tiriglik isiz
    Ömür aziz değil, emek azizdir, bu emeğe sarfedilmeyen hayata yazıktır.
  16. Tiriglik barır er açımaz tilin, yava bolsa emgek açır kiç yılın
    Hayat gider, insan buna acıdığını itiraf etmez, emek boşa giderse, bunun acısı uzun seneler unutulmaz.
  17. Közi tok kerek ked yeme köñli bay, arığlık kerek hem yüzi körki ay
    Aşçı-başının gözü çok tok ve gönlü zengin olmalı, temiz olduğu gibi, yüzü ve kıyafeti de ay gibi parlamalıdır.
  18. Sakınuk kerek din şeriat bilir, bu mundağ kişidin bütünlük kelir
    Takva sahibi, din ve şeriatı tanır bir insan olmalıdır, böyle insandan doğruluk gelir,
  19. Arığ boldı begler tadusı özi, arığ bolmasa aş kaçan yer kozı
    Beylerin kendileri ve onları vücûda getiren dört unsur temizdir, yemek temiz olmazsa, onu nasıl iştihâ ile yiyebilirler.
  20. Arığ bolsa aşçı arığ aş berür, arığ bolsa aş suv seve ked yelür
    Aşçı temiz olursa, temiz yemek verir, yemek temiz olursa, seve-seve yenilir.
  21. Közi suk kişi aşka sukluk kılur, elig tegrür aşka aşığ artatur
    Aç gözlü kimse yemeğe karşı haris davranır, yemeğe elini sokar ve onu berbat eder.
  22. Közi suk kişiniñ kılınçı yeg ol, kılınç yegliki erke teñsiz ig ol
    Aç gözlü adam çiğ tavırlı olur, çiğ tavırlı olmak insana yakışmayan bir hastalıktır.
  23. Neçe me bütün çın er erse köni, anıñda bütün çın özüñ bil munı
    Ne kadar güvenilir, doğru ve dürüst bir insan bulsan bile, bil ki, senin için en güvenilir ve doğru kimse yine kendinsin.
  24. Bütün tutğu barça kişig çın bışığ, özüñ ked sakıñu küdezgü başığ
    Bütün doğru ve olgun insanlara güvenmeli, fakat insan daha çok kendi-kendisini korumalı ve başını gözetmelidir.
  25. Muñar meñzetü keldi emdi bu söz, unıtma bu sözni ayâ edgü öz
    Buna benzer şöyle bir söz vardır, ey iyi insan, bu sözü unutma.
  26. Kamuğnı bütün tut küdezgil özüñ, özüñke bağırsak seniñ öz közüñ
    Her kese güven, fakat kendini gözet, sana karşı şefkatli olan, senin kendi gözündür.
  27. Kamuğda azizrek bu cânıñ aziz, aziz cânnı bek tut uzatma sözüg
    Her şeyden daha fazla bu canın azizdir, azız canı koru ve sözü uzatma.
  28. Yüzi körki körklüg kerek kılkı uz, yülüg bolsa bodluğ tili köñli tüz
    Onun yüzü, kıyafeti güzel, tavrı iyi, saçı-sakalı düzgün, yakışıklı ve özü-sözü bir olmalıdır.
  29. Bu körklüg kişi közke körnür arığ, arığ bolmasa aş boğuzka karığ
    Böyle güzel bir kimse göze temiz görünür, yemek temiz olmazsa, insanın boğazında kalır.
  30. Arığlıknı sevmiş-turur bir bayat, arığlık bile er bulur edgü at
    Tanrı temizliği sever, temizlik ile insan iyi ad kazanır.
  31. Arığlıknı barça kişiler tiler, arığ bolsa aş suv kişi ârzûlar
    Temizliği bütün insanlar ister, yemek temiz olursa, insan ona arzu duyar.
  32. Yırak tutğu aşta arığsız kişi, arığsız kişiniñ arığsız işi
    Temiz olmayan kimseyi yemekten uzak tutmalı, temiz olmayan insanın işi de temiz değildir.
  33. Könilik kerek hem bülün çın kılık, köni bolmasa er tüzümez yorık
    Âşçı-başı doğru, dürüst ve itimat edilir bir kimse olmalıdır, doğru olmayan insan gidişini düzeltemez.
  34. Kalı egri bolsa bu aş başçısı, kamuğ egri boldı anıñ işçisi
    Eğer aşçı-başı eğri olursa, onun bütün yamakları da eğri olur.
  35. Yumıtsa kalın yeg bu aş oğrısı, kaçan körki kelgey begi tirkisi
    Bu ham insan sürüsü, yemek hırsızları, mutbahta toplanırsa, beyin safrası nasıl güzel olur.
  36. Könilik kerek erke edgü kılınç, anın bulsa ötrü tilemiş sevinç
    İnsana doğruluk ve iyi hareket lâzımdır, insan bunlar ile arzu ettiği sevinci bulur.
  37. Negü ter eşitgil köni kılklığ er, köni kılkı bolsa ajun bütrü yer
    Doğru hareketli insan ne der, dinle, doğru hareket eden insan dünyanın bütün nimetlerine nail olur.
  38. Köni kayda bolsa kutadur küni, tünermez küni er yorısa köni
    Doğru insan nerede olursa-olsun, onun günü kutlu olur, doğru hareket eden insanın gündüzü geceye dönmez.
  39. Hıyânet kayu yerde ursa adak, asığ bergü barça kaçar ked yırak
    Hıyanet nereye ayak basarsa, faydalı olan her şey oradan çok uzaklara kaçar.
  40. Hıyânet kişi kayda sunsa elig, teñiz erse suğlur kurıtur yerig
    Hıyanet eden adam bir yere el attımı, deniz bile olsa, kurutur.
  41. Bağırsak kerek ked begini sever, uvutluğ kerek ked özini yığar
    Aşçı-başı sâdık olmalı ve beyini çok sevmeli, nefsine hâkim ve haya sahibi bir kimse olmalıdır.
  42. Ukuşluğ kerek hem biliglig kerek, üdi bolsa aşka eriglig kerek
    Aşçı-başı akıllı ve bilgili olmalı, yemek vakti gelince, elini çabuk tutmalıdır.
  43. Törüçe yorısa tapuğ kılsa öz, kirürde çıkarda köni tutsa köz
    Usûl ve erkânı dâiresinde hareket ile hizmet etmeli ve girip-çıkarken, dâima önüne bakmalıdır.
  44. Ukuş işke tutsa küdezse özin, bilig işke tutsa tıdusa közin
    Aklını kullanarak, kendisini gözetmeli, bilgisini kullanarak, gözüne olmalıdır.
  45. Vefâ kılsa begke tilep edgü at, ol at birle edgü kalır meñü at
    İyi ad dileyerek, beye vefalı olmalı, bu iyi ad ile onun adı da ebedîleşmiş olur.
  46. Ukuşluğ kişiler at edgü kolur, biliglig kişiler ınançlığ bolur
    Akıllı insanlar iyi ad isterler, bilgili insanlar itimâda lâyık olurlar.
  47. Ukuşluğ kişidin kişilik kelür, biliglig kişiler kişisi bolur
    Akıllı insandan İnsanlık gelir, bilgili kimse insanların insanı olur.
  48. Negü ter eşitgil ukuşluğ kişi, ukuşluğ kişi ol kişide başı
    Akıllı insan ne der, dinle, insanların başı akıllı insandır.
  49. Ukuşluğ vefâlığ kişi tüzüni, yuluğlar kişike kamuğ özini
    Akıllı, vefalı kimse insanların asilidir, o başkaları için her vakit kendisini feda edebilir.
  50. Arığsız cefâlığ kılınçı otun, kalı aydı erser kıyar sözini
    Temiz olmayan, cefakâr ve küstah kimse, söz vermiş olsa dahi, sözünden döner.
  51. Munu aydım emdi ay elig kişi, bu yañlığ kerek bolsa aşçı başı
    Ey hükümdar, Şte söyledim, aşçıbaşı olacak insan böyle olmalıdır.
  52. Kirip ötrü tirki ayak başlasa, anıñdın begi aş seziksiz yese
    Böyle bir kimse sofra ve kapları idare eder ve beyi de, ondan şüphe etmeden, yemeğini yiyebilir.
  53. Bu erdi ay elig özüm bilmişin, ayu berdim emdi köñül bulmışın
    Ey hükümdar, benim bildiğim bunlardır, hatırıma gelenleri işte arzettim.

    İlig suali Öğdülmişke
    HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
  54. Elig aydı uktum eşittim munı, takı bir sözüm bar ayu ber anı
    Hükümdar : — Bunu dinledim ve anladım — dedi — bir sözüm daha var, onu da soyleyiver.
  55. Maña ayğıl emdi idişçi başı, negü teg kerek kılsa içgü işi
    Şimdi bana içkici-başını anlat, içki işine bakan insan nasıl olmalıdır ki,
  56. İnansa añar beg ne köñli bütüp, alıp içse içgü anı çın tutup
    Bey ona inansın ve iç huzuru ile onu doğru bilerek, elinden içki içsin.