Hükümdar Kün-Toğdı'nın Odgurmış'a Mektup Yazıp Gönderdiğini Söyler

Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XXXIX	Küntoğdı İlig Odgurmışka Bitig Bitip Idmışın Ayur	Hükümdar Kün-Toğdı'nın Odgurmış'a Mektup Yazıp Gönderdiğini Söyler
3187	Devât koldı kâğıd bitidi bitig,  bitig birle itti işiñe itig	Hükümdar hokka ve kâğıt istedi, mektup yazdı; mektup ile işini düzene koydu.
3188	Bayat atı birle sözüg başladı,  törütgen igidgen keçürgen tedi	Tanrı adı ile başladı: — Yaratan, besleyen ve göçüren odur— dedi.
3189	Ayur-men bitidim bayatım atı,  bu at ol kamuğ törlüg igke otı	Sonra devam etti : — Tanrının adını yazdım, bu ad her türlü derde devadır.
3190	Üküş ögdi artuk telim miñ senâ,  kılur-men bayatka añar yok fenâ	Tanrıya pek çok hamd ve binlerce sena ederim, onun için fânilik yoktur.
3191	Tiledi törütti kamuğ teprerig,  tirilgü berür yem tutar ol tirig	Bütün hareket edenleri o diledi ve yarattı; onlara rızık ve hayat veren odur.
3192	Uğan ol köni çın törü bergüçi,  törümiş kamuğ halkka yetrür küçi	Kadirdir, âdildir, hak kanunları koyan odur; yarattığı bütün mahlûklara gücü yeter.
3193	Yaşıl kök yarattı yaruttı kün ay,  kara tün yaruk kün sakışlığ yıl ay	Mavi göğü yarattı, güneş ve ayı aydınlattı; karanlık gece ve aydın gün yıl ve ay hesabını bulmak içindir.
3194	Törütti bu evren tuçı evrülür,  bayat hükmi takdir bile tezginür	Bu feleği yarattı, durmadan döner; Tanrının hükmü ve takdiri ile hareket eder.
3195	Törütmezde aşnu yorıttı kazâ,  kazâka tapı bol boyun eg uda	Yaratmadan önce, kaza tâyin etti; kazaya razı ol, boyun eğ ve ona uy.
3196	Negü kolsa kıldı ne kolsa kılur,  negü aysa boldı ne aysa bolur	Ne istedi ise, yaptı ve ne isterse, yapar; ne dedi ise, oldu ve ne derse, olur.
3197	İligdin selâm köñül aytu bitig,  bitidim esenlik öze ay tetig	Bu hükümdardan selâm ve hatır sorma mektubudur; ey zeki insan, bunu sana sağlık dileği ile yazdım.
3198	Esen barmu erki et öz inçlikin,  negü teg yüder erki üdlek yükin	Vücûdun sağ ve sıhhattemidir; devran yükünü acaba nasıl yükleniyor.
3199	Eşittim seniñ edgü kılkıñ yañıñ,  bu üdte yok ol tep saña tuş teñiñ	Senin iyi tavır ve hareketini duydum; bu devirde sana denk ve eş bulunmadığını işittim.
3200	Bayat kılmış emdi saña edgülük,  bilig bermiş erdem ukuş ög ülüg	Tanrı sana şimdi lütfetmiş, bilgi vermiş; fazilet, akıl ve anlayış nasip etmiştir.
3201	Bu yañlığ kılınçıñ eşitti özüm,  sini ârzûladı ay körklüg yüzüm	Senin böyle olduğunu işittim, ey güzel yüzlüm, gönülüm seni arzuladı.
3202	Kadaşıñnı ıdtım bu ögdülmişig,  sözümni tegürgey ukup bilmişig	Akrabanı, Öğdülmiş'i gönderdim; sözümü ve anlayıp, bildiklerini sana eriştirecektir.
3203	Yakın ka kadaştın yitürmiş sen öz,  uluş kend bodundın evürmiş sen yüz	Sen yakın akraba ve kardeşlerden uzaklaşmışsın; köy, kasaba ve şehir halkından yüz çevirmişsin.
3204	Turup tağka kirmiş özüñ yalñuzun,  tapuğ kılğuka bu tapuğ ked uzun	İbâdet etmek için, kalkıp, tek başına dağa çıkmışsın; fakat bu ibâdet çok uzun sürmüş.
3205	Negü kıldı erdi kadaşlar saña,  nelük yüz evürdüñ aça ay maña	Akrabaların sana ne yaptı, niçin onlardan yüz çevirdin; bunu bana izah et.
3206	Kalı tegdi erse saña küç basınç,  berü kel maña ay bu kadğu sakınç	Eğer zulüm görmüş isen, bana gel; bu dert ve endişeni bana anlat.
3207	Saña men bereyin törü küç bile,  bu yerde tirilgil sevinçin küle	Ben kudretimle senin hakkını te'min edeyim; neş'e ve sevinç içinde burada yaşa.
3208	Kadaştın kadaşka asığlar bolur,  asığ birle yalñuk tatığlar bulur	Akraba akrabadan istifâde eder; insan bu suretle zevka kavuşur.
3209	Barışğu kerek ka kadaşlar bile,  katılğu kerek iş adaşlar bile	Akraba ve kardeşler ile barışmak, eş ve dostlar ile kaynaşmak lâzımdır.
3210	Kayuda yaraşıklık erse yakın,  ol işte bolur asğı köñlün bakın	Nerede yakınlık ve uygunluk varsa, o işte fayda vardır; bunu iyice düşün.
3211	Negü ter eşitgil bu şir ayğuçı,  ikigü yaraşsa asığ yer tuçı	Şâir ne der, dinle; iki insan birbirine uygun düşerse, bu dâima onların faydalarına olur.
3212	Yağız yer yaşıl suv yaraştı bile,  ara miñ çeçekler yazıldı küle	Kara toprak, mavi su birbiri ile uyuştu; ortada binlerce çiçek gülerek, açıldı.
3213	Yaraşık yorısa kadaş ya adaş,  olardın bolur kap kadaşka bile	Akraba veya arkadaşlar birbirlerine uygun hareket ederlerse, bunlardan yeni akraba ve ahbaplıklar meydana gelir.
3214	Kalı bardıñ erse tapuğ kılğalı,  tapuğ kendte kılğıl bu ol din yolı	Eğer ibâdet etmek için oraya gittin ise, ibâdeti şehirde kıl; din yolu budur.
3215	Uluş kendte tâat telim bar ıduk,  uş ol yerde yetrü körü barsa yok	iyice düşünürsen, Allanın büyük emirlerini yerine getirmek fırsatı, oraya nisbetle, burada daha çoktur.
3216	Bilig ögren aşnu tapuğka üküş,  biligsiz tapuğ asğı bolmaz ülüş	ibâdet etmek için, önce çok bilgi edin, bilgisiz ettiğin ibâdet fayda gelmez.
3217	Kişi iki törlüg kişi atanur,  biri ögretigli biri ögrenür	iki türlü insana insan derler: biri —öğreten, biri— öğrenen.
3218	İkide naru barça yılkı sanı,  tilese munı tut tilese anı	Bu ikisinden başkasını hep hayvan olarak kabul et; hangisini istersen, onu seç.
	İlig pendi Odgurmışka	HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A NASİHATİ
3219	Sen emdi kayu sen maña ay aça,  ikide biri bol üçünçte kaça	Şimdi sen hangisisin, bana açıkça söyle; ikisinden biri ol, üçüncüsünden kaçın.
3220	Bilig bildiñ erse tükel ögrenip,  anı işlet emdi kör emgek ıdıp	Zahmetle öğrenerek, bütün bilgilere sahip oldun; şimdi bunları, zahmet çekmeden, işlet.
3221	Kalı bilmediñ erse ögren bilig,  tapuğlarka ötrü tegürgil elig	Eğer henüz öğrenmedin ise, bilgi öğren ve ibâdetlere de ondan sonra başla.
3222	Negü ter eşitgil bilig bergüçi,  bilig birle tâat tapuğ kılğuçı	Bilgi veren ve bilgi ile tâat ve ibâdet eden ne der, dinle.
3223	Bilig birle yakğıl bayat tapğıña,  bilig tamğa bolur tamu kapğıña	Tanrı ibâdetine bilgi ile yaklaş; bilgi cehennem kapısını mühürler.
3224	Bilig birle tâat muyanı tümen,  biligsiz tapuğ kılsa bulmaz muyan	Bilgi ile yapılan ibâdetin sevabı çoktur; bilgisiz kimse ibâdet ederse, sevap kazanamaz.
3225	Biligsiz tapuğ kılmışında körü,  biliglig udımış muyanı örü	Bilgisizin ibâdet ile meşgul olmasından, bilgilinin uyumasının sevabı daha çoktur.
3226	Uluş kend içinde tapuğ bar telim,  uş ol yerde kılsa bulumaz yarım	Köy ve şehir içinde yapılacak çok ibâdet vardır; orada bunun yarısı bile bulunmaz.
3227	Seniñ anda tapğuñ namâz ol biri,  takı biri rûza tutar sen urı	Senin oradaki ibâdetinin biri namaz, biri de tuttuğun oruçtur, ey oğul.
3228	Munıñda adın anda tâat kayu,  maña körkitü ber tilin sözleyü	Bunlardan başka orada hangi ibâdet var; söyle, göster.
3229	Atandı özüñ emdi zâhid atı,  bu atıñ saña boldı tâat yutı	Sen şimdi zahit adını aldın; bu adın ibâdetin için sana büyük bir felâket oldu.
3230	Muñar arsıkar erse emdi özüñ,  bu tâat yava boldı kesgil sözüg	Bununla şimdi kendini aldatıyorsun, bu ibâdet boşunadır; sözünü kes.
3231	Tapuğ kılğu halktın anı kizlegü,  üküş tâat erse anı azlağu	ibâdet kılmalı, fakat onu halktan gizlemeli; ibâdet ne kadar çok olsa dahi, onu azımsamalıdır.
3232	Kişi edgüsi kılsa tâat tapuğ,  anı halkta kizler yapar bu kapuğ	insanların iyisi tâat ve ibâdet ederken, onu halktan gizler ve kapısını kapatıı.
3233	Negü ter eşit emdi mani bu söz,  bu söz işke tutğıl ayâ edgü öz	Şimdi bu sözün mânası nedir, dinle; ey iyi insan, bu söze göre hareket et.
3234	Eren er katında özin kizledi,  tapuğ kıldı yüz yıl anı azladı	Gerçek insan başkalarının yanında kendisini gizlemiş; yüz yıl ibâdet kılmış ve bunu da azımsamıştır.
3235	Tapuğ kizlegü kıl kişi körmesü,  bu söz sırrım erdi özüm sözledi	İbâdeti gizlemeli; yap, fakat insanlar görmesin; bu sözüm bir sır idi; iste şimdi açığa vurdum.
3236	Berü kel uluş kendte kılğıl tapuğ,  kamuğ edgülükke açılsu kapuğ	Buraya gel, köy veya şehir içinde ibâdet et; sana her türlü iyilik kapıları açılsın.
3237	Bodunka tusulğıl muñıña yara,  kadaşka bağır ber yakınlık ula	Halka faydalı ol, muhtaçlara yardım et; akrabalarına yakınlık göster, bağrını aç.
3238	Telim ögsüzüg kör ya tul tulsakığ,  ya közsüz ya oldrum yeme aksakığ	Bak, burada bir çok yetim, dul, âciz, kör, kötürüm ve topallar vardır.
3239	Cemâat bile kıl fariza namâz,  çığaylar hacı kıl âdina namâz	Farz namazlarını cemâat ile kıl, fakirler haccı olan cuma namazlarını edâ et.
3240	Halâl dünyâ kazğan çığayka üle,  kişi elgi tutğıl yanut kıl yöle	Helâl dünyalık kazan ve fakirlere dağıt; insanlara yardımda bulun ve onlara güler yüzle muamele et.
3241	Bu samış tapuğ barça tâat-turur,  bu tâat bile barça râhat-turur	Bu sayılan hizmetler birer ibâdettir; bunları yerine getiren herkes müsterih olabilir.
3242	Munı barça kodtı özüñ yalñuzun,  namâz rûza tuttı ay kılkı tüzün	Bütün bunları sen terkettin; tek başına namaz kılıyor ve oruç tutuyorsun, ey asîl tabiatlı.
3243	Namâz rûza barça öz asğıñ-turur,  öz asğın tilegli bağırsız bolur	Namaz ve oruç, bunlar hep kendi menfaatin içindir; hep kendi menfaatini düşünen insan hodkâm olur.
3244	İdi yakşı aymış kişi üdrümi,  kişike bağırsak kişi ködrümi	insanların seçkini ve olgun olanı merhametli insan çok güzel söylemiş.
3245	Kişi edgüsi bu öz asğın kodup,  kişi asğı kolsa kör emgek yüdüp	insanların iyisi — kendi menfaatini bırakıp, zahmet yüklenerek, başkalarının faydasını isteyen kimsedir.
3246	Bağırsak kerek er ne bağrı süçıp,  törü berse edgü isizke açıp	İnsan merhametli olmalı ve kötülere acıyarak, onlara şefkatle iyi yolu göstermelidir.
3247	Tirig yalñuk oğlı tusulğan kerek,  tusulmaz kişi tuğsa ölgen kerek	Hayatta iken, insan-oğlu faydalı olmalı; faydalı olmayacak kimse, doğar doğmaz ölmelidir.
3248	Kişike tusulur kişi edgüsi,  bu edgü kişi ol bodun todğusı	insanların iyisi başkalarına faydalı olur; halk için lüzumlu olan bu iyi insandır.
3249	Tapuğka ınanıp kayu erse kul,  bulumadı teñri sevinçiñe yol	İbâdetine güvenen bir kul Tanrıyı memnun edecek yolu henüz bulamamış demektir.
3250	Bayatım sevinçi tilese özüñ,  müsülmân sevinçi tile kes sözüg	Sen Tanrının rızasını elde etmek istersen, müslümanların memnun olmasını dile; sözü fazla uzatma.
3251	Seniñ tapğıña muñluğ ermez bayat,  özüñ kullukı kıl tile edgü at	Tanrı senin ibâdetine muhtaç değildir; kendi kulluğunu yerine getir ve iyi ad kazanmağa bak.
3252	Kimiñ atı kul bolsa kılkı tapuğ,  tapuğsuz kul atı mecâz ol kamuğ	Adı kul olanın yapacağı şey ibâdettir; bütün ibâdetsiz kulların adı bir mecazdan ibarettir.
3253	Tapuğ kıl tapuğ tınma kulluk bu ol,  tapuğka baka kör me bekle bu yol	ibâdet, durmadan ibâdet kıl, kulluk budur; ibâdete dikkat et ve bu yoldan ayrılma.
3254	İdi yakşı aymış bügü bilgi keñ,  munı işke tutğıl ayâ elgi keñ	Bilgisi geniş hakîm çok yerinde söylemiş; buna göre hareket et, ey eli açık insan.
3255	Tapuğ tâatim tep küvenme üküş,  tapuğ kıl bayatka tapuğluğ küsüş	İbâdet ve tâatte bulundum diye, fazla gurur getirme; ibâdete devam et, Tanrıya ibâdet eden insan azizdir.
3256	Tapuğ kıl bayatka bu ol kullukuñ,  tapındım teyü sen unıtma ukuş	İbâdet kıl, Tanrıya kulluğun budur; fakat ibâdet kıldım diye, idrâkini kaybetme.
3257	Ay odğırmış emdi okır-men seni,  öz asğı tiler tep sakınma meni	Ey Odgurmış, bugün seni davet ediyorsam, kendi menfaatimi düşünüyorum zannetme.
3258	Kalı kelse asğı tususı saña,  yeme kelmese sen yası yok maña	Eğer gelirsen, senin için faydalı olur; gelmezsen de, bana bir zarar gelmez.
3259	Okır-men seni halkka edgü üçün,  bu edgü bodun asğı buzma küçün	Seni halkın iyiliği için davet ediyorum; bu iyilik halkın menfaatidir; buna karşı gelme.
3260	Baka kör-men aymış bu sözler tapa,  çın erse berü kelgil andın kopa	Benim bu söylediklerime bir dikkat et; doğru ise, oradan kalk, buraya gel.
3261	Meni birle turğıl maña kıl basut,  çığayığ yülegil neñin edgü tut	Benimle beraber ol, bana yardım et; fakirleri destekle, onların vaziyetini düzeltmeğe çalış.
3262	Özüñke muyan ol maña edgü at,  ikigü ajun birge erklig bayat	Bu senin için sevaplı bir iş ve benim için ise, iyi bir addır; buna karşılık kadir Tanrı sana her iki dünyayı nasip eder.
3263	İnini edgeke yet özüñ edgü bol,  kişi edgü erdin tüzer edgü yol	Beni iyiliğe doğru götür, kendin iyi ol; insan iyi insanlara bakarak, yolunu düzeltir.
3264	Sebeb bolğıl emdi maña edgüke,  bayat birge edgü saña ay böke	Bugün bana iyilik yapmam için bir sebep ol; ey pehlivan, Tanrı sana da bunun karşılığını verir.
3265	Negü ter eşitgil tejik bilgesi,  tejik bilgeleri çavıkar küsi	İranlı âlim ne der, dinle; iranlı âlimlerin şöhreti büyüktür.
3266	Begi bolsa edgü bodunka bütün,  anıñ asğı barça bodun yer kutun	Bey halka karşı iyi ve âdil olursa, onun faydası bütün halka dokunur ve halk saadete kavuşur.
3267	Özüñ edgü kolma begiñ edgü kol,  begi edgü bolsa bodun asğı ol	Kendi iyiliğini istersen, beyin iyi olmasını iste; beyin iyi olması halkın menfaatidir.
3268	Kara edgü bolsa bir özke bolur,  begi edgü bolsa bodun kün körür	Halk iyi olursa, bu iyiliği onun yalnız kendisi içindir; beyi iyi olursa, halk gün görür.
3269	Kişi tep ayurlar kayu ol kişi,  kişike asığ kılsa itse işi	insan derler, insan kimdir; insan başkalarına faydalı olan ve onların işlerini gören kimsedir.
3270	Tüzü yalñuk oğlı sever edgüni,  bu edgü kayu ol ögeyin anı	Bütün ınsan-oğulları iyiyi severler; iyi nerede, ben de onu öğeyim.
3271	Bu edgü ol ol kılsa halkka asığ,  bu asğı bile bulsa bodnı tatığ	iyi, halka faydalı olan ve bundan dolayı ona zevk veren şeydir.
3272	Bağırsak bolur halkka edgü kişi,  bağırsak bolun bulduñ edgü başı	iyi insan halka karşı şefkatli olur; merhametli olursan, sen de iyi insan olursun.
3273	Munu sözledim söz bitigin ulam,  tükettim sözümni kurıttım kalem	işte yazı ile ulaştırılacak sözlerimi söyledim; sözümü bitirdim ve kalemi sildim.
3274	Takı ma negü erdi erse sözüm,  kadaşıñ tegürgey tilin ay yüzüm	Bundan başka daha söylenecek. ne gibi sözüm varsa, akraban bunları da ağızdan bildirecektir, ey ay yüzlüm.
3275	Bitig türdi badı öze tamğalap,  sunup berdi ögdülmiş aldı ulap	Mektubu katladı, bağladı ve üzerini mühürleyerek, uzattı; Öğdülmiş gelip, elinden aldı.
3276	İlig aydı barğıl takı ma negü,  yarağlığ söz erse tegür ay bügü	Hükümdar : — Git, daha münâsip ne gibi söz varsa, ona ulaştır, ey hakîm — dedi —
3277	Katığlan anı keldür emdi maña,  kuruğ kelme ansız maña ay toña	Şimdi gayret et, onu bana getir; ey yiğit, bana onsuz, boş gelme.
3278	Biliglig negü ter eşitgil özüñ,  yalavaç tetig ıd tutuzma sözüg	Bilgili ne der, dinle; zeki elçi gönder ve sözünü ona tevdi et.
3279	Negü tutzayın men saña emdi söz,  kamuğ söz seniñde ayâ köñli tüz	Ben sana şimdi ağızdan "ne söyleyeyim; ey kalbi doğru, söylenecek sözlerin hepsini sen biliyorsun.
3280	Negü sözlegü erse sözle tilin,  yarağı ne erse sen andağ kılın	Ne söylemek icap ederse, sen ağızdan söyle; nasıl münâsip görürsen öyle hareket et.
3281	İlel tep turup çıktı ögdülmişe,  ol edgü kılınç birle igdilmişe	iyi terbiyeye, iyi tavır ve harekete sahip olan Öğdülmiş— "Baş üstüne!"— diyerek, kalkıp çıktı.
3282	Atın mindi evke yüz urdı turup,  kelip tüşti kirdi yaka kur yörüp	Atına bindi, evine doğru hareket ederek, gelip indi; evine girdi, yaka ve kuşağını çözdü.
3283	Yaşık yandı yerke yakurdı başın,  yaruk dünyâ meñzi karardı ışın	Güneş döndü, başını yere yaklaştırdı; dünyanın aydınlık yüzü kırmızı sise büründü.
3284	Küdı ıdtı kesme yaruk yüz tudı,  sevüg zülfi toldı yokaru kodı	Perçemini aşağı salıverdi, parlak yüzü kapandı ve güzel zülfü her tarafı kapladı.
3285	Turup yundı kıldı bu yatğu namâz,  töşek koldı yattı udıp bardı az	Kalkıp abdest aldı ve yatsı namazını kıldı; döşek istedi ve yatıp, bir az uyudu.
3286	Beliñlep odundı kötürdi başın,  kara zengi kılmış yüzini ışın	Birden silkinerek, tekrar uyandı, başını kaldırdı; sis gök yüzünü siyah zenciye döndürmüştü.
3287	Turup yundı kıldı yana tañ namâz,  duâ kıldı tesbih yeme küdti az	Kalkıp abdest aldı, sabah namazını kıldı; duâ etti, teşbih çekti; yine bir az bekledi.
3288	Tüme torku kalkan kötürdi öşün,  yaruk yüz küler teg yarudı ajun	Yüzünü örten ipek kalkan sıyrıldı; gülen parlak yüz gibi, dünya aydınlandı.