Türk Bitig: Odgurmış'ın Öğdülmiş İle Münazara Ettiğini Söyler

Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
XLI	Odgurmış Öğdülmiş Birle Münâzara Kılmışın Ayur	Odgurmış'ın Öğdülmiş İle Münazara Ettiğini Söyler
3318	Yanut berdi odğurmış aydı sözüg, eşittim sözümni eşitgil özüñ	Odgurmış cevap verdi : — Söylediklerini dinledim, sen de benim sözlerimi dinle — dedi —
3319	Yakınlık ulamış üçün bir bayat, muyan bersü miñ miñ tümen edgü at	Gösterdiğin bu yakınlığın Tanrı ecrini ihsan etsin, iyi insanlara bahşettiği yüz binlerce sevaba sen de nail ol.
3320	Takı bir sözüg ay ne erki adın, anı ma maña sözle kodrna kedin	Başka söyleyeceğin söz ne imiş, onu da bana söyleyiver.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMUŞ'A CEVABI
3321	Cevâb kıldı ögdülmiş aydı bu söz, seni kördi erse yaruk boldı köz	Öğdülmış cevap verdi ve : — Bu sözüm şudur — dedi— seni görünce, özüm parladı.
3322	Kişi öz tilekin yorısa yoluğ, añar tegmez emgek ay bilgi uluğ	insan kendi arzusu ile yol yürürse, zahmet çekmez, ey bilgisi büyük.
3323	Negü ter eşitgil sınamış sözi, anıñ manisi uk ay köñli yazı	Tecrübeli insan ne der, dinle; mânasına dikkat et, ey huzura kavuşmuş insan.
3324	Kayu işke ârzû yorısa tilek, adak ursa buldı ol ârzû yölek	Hangi işe arzu ve dilek ile girişilirse, bu dilek her adımda ona bir destek olur.
3325	Tilek birle mañsa yırak yer yakın, kaçan körse yüzin bulur cân ilek	istekle yürüyünce, uzak yer yakın olur; arzuladığı yüzü görünce, can sahibini bulur.
3326	Yana aydı ögdülmiş uş bu özüm, saña kadğura tilde kesmez sözüm	Öğdülmiş devam etti:—îşte ben dâima seni merak ediyorum, dilimden düşürmüyorum.
3327	Uluş kendni kodtuñ yakın ka kadaş, kişide yıradıñ biliş yok adaş	Köy ve şehri, yakın akraba ve kardeşleri bıraktın, insanlardan uzaklaştın; burada hiç bir tanıdık ve ahbabın yok.
3328	Ağır yük yüdüp bu özüñ yalñuzun, yalıñ aç yorır sen ne yunçığ özün	Tek başına ağır zahmetlere katlandın; aç ve çıplak yaşıyorsun, dermansız bir hâldesin.
3329	Kadaş köñli barça saña kadğurar, körü ıdsa bulmaz köñül yelgürer	Senin için bütün akrabaların sızlanıyor; görmek isteyince, bulamıyor ve iştiyak içinde çırpınıyorlar.
3330	Apa oğlanı barça yalñuz umaz, özüñ munda yalñuz kalı iglemez	Hiç bir insan tek başına yapamaz; sen burada yalnızsın, hasta da olabilirsin.
3331	Bu kadğu meni evde yatğurmadı, sakınç kadğu birle özüm umadı	Bu düşünce ile ben evde duramadım; endişe ve kayguya karşı koyamadım.
3332	Saña ok törütmedi teñri tamuğ, saña aymadı bu adâbığ kamuğ	Tanrı cehennemi yalnız senin için yaratmadı; bütün bu azapları yalnız senin için zikretmedi.
3333	Negü ol nelük munça emger özüñ, maña belgülüg ay bileyin sözüg	Niçin ve neden kendine böyle eziyet ediyorsun; bana bunu açıkça söyle, ben de senin bu husustaki fikirlerini anlayayım.
	Odgurmış cevabı Öğdülmişke	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3334	Yanut berdi odğurmış aydı bu söz, eşittim eşitgil cevâb bersü öz	Odguımış cevap verdi :— Bu sözünü dinledim; ben de cevap vereyim, dinle— dedi —
3335	Bu söz kim sen aydıñ bağırsaklık ol, kadaş belgüsi hem yağuk yaklık ol	Bu söylediğin sözler senin şefkatinden ileri geliyor; bu akrabalık nişanesi ve yakınlık alâmetidir.
3336	Kadaş kadğuların kadaş yemese, adın yat kaçan yer kadaş bolmasa	Akrabaların kederini akrabalar paylaşır; insanın bir akrabası olmazsa, onun İstırabına yabancı kimseler nasıl ortak olabilirler.
3337	Özüm ka kadaştın neçe adrılıp, nelük turğay erdim bu yerke kelip	Ben de kardeş ve akrabalardan ayrılarak, buraya gelip, niçin bu kadar zaman burada kaldım.
3338	Baka kördüm emdi dinim yegliki, bu yerde köründi özüm yegliki	Çünki dinimin selâmetini ve kendi menfaatimi bunda gördüm.
3339	Anın keldim emdi bu yerke turup, bayat tapğı kılsa men yalñuz bolup	Onun için kalkıp, buraya geldim; halvete çekilip, böylece Tanrıya ibâdetle meşgul olmak istedim.
3340	Bu dünyâ işiñe katılmış kişi, kılumaz tapuğ birle ukbi işi	Bu dünya işlerine karışan kimse aynı zamanda ibâdet ve âhiret işini yerine getiremez.
3341	Bu halkka tüzü yapmağınça kapuğ, törütügli rabka kılumaz tapuğ	İnsan bütün bu halka kapısını kapatmayınca, yaratan Tanrıya ibâdet edemez.
3342	Havâ nefs boyunın sığu ked katığ, özüñ ötrü bulsa tapuğda tatığ	İnsan ibâdette zevk bulabilmek için, hevesin kafasını iyice ezmelidir.
3343	Negü ter eşitgil sakınuk kişi, havâ bire bolmaz bütün din işi	Takva sahibi insan ne der, dinle; nefsine kapılan kimse din işini tam yapamaz.
3344	Havâ nefs bile kör yağı ol uluğ, bu iki azıtur tapuğçı kuluğ	Din hevesin ve nefsin en büyük düşmanıdır; bu ikisi ibâdet etmek isteyen kulu yolundan şaşırtır.
3345	Havâka bolu berse tutğun bolur, et öz ârzû bulsa meni kul kılur	Nefsine kapılırsa, insan onun esiri olur; tenin arzusuna uyarsam, beni kul eder
3346	Havâka basıkma ukuş birle kes, et öz baş kötürse bilig birle bas	Hevesin tesirinde kalma, akıl ile karar ver; ten baş kaldırırsa, bilgi ile hâkim ol.
3347	Bu yañlığ üçün men uluş kend kodup, bu yerke sığındım ağır yük yüdüp	Böyle olduğu için, ben köy ve şehirleri bırakıp, ağır zahmetlere katlanarak, buraya sığındım.
3348	Kişide öñin boldum erse kalı, kuruğ sözlemez-men ne ğibet tili	İnsanlardan ayrı yaşıyorsam, buna mukabil boş söz de sarfetmiyorum ve dedi-kodu yapmıyorum.
3349	Bu yalñuz-turur sen tediñ ay kadaş, bayat yadı iş tap maña ay adaş	Ey kardeş, sen bana:—Yalnız yaşıyorsun—dedin; ey dostum, zikruHah benim için kâfi bir arkadaştır.
3350	Yakın ka kadaştın yırak boldukum, olarka tüdürmedim açım tokum	Yakın akraba ve kardeşlerden uzak bulunmama gelince, ne aç olduğum zaman ve ne tok olduğum zaman, onlara bir yük olmadım.
3351	Bodun köñli yuvka küdezmeki sarp, köñül sınsa hasmı bayat adli tap	Halkın gönülü yufkadır, onu muhafaza etmek çok güçtür; burada gönül kınlırsa, ilâhî adaletle karşılaşılır; bu ise, kâfidir.
3352	Neçe bolmasa halkka mendin asığ, yeme körmegeyler meniñdin yasığ	Her ne kadar benden halka fayda yok ise de, onlar benden zarar da görmezler.
3353	Asığ yas ne edgü ne isiz barı, bayattın-turur kör anıñ takdiri	Fayda ve zarar, iyilik ve kötülük hep Tanrıdan gelir; bu onun takdiridir.
3354	Bu arşta kodı kör serâka tegi, tüzü barça bir teg bayatka muñı	Yukarıdaki Arş ile aşağıdaki toprak arasında bulunan her şey, aynı şekilde, Tanrıya muhtacdır.
3355	Negü bar kişiler ara ay külüg, asığ tut ya kor yas saña belgülüg	Ey namlı, insanlar arasında ne var, fayda yahut zarar ve ziyan, onu sen biliyorsun.
3356	Negü asğı bar tep ayur sen tapuğ, tapuğ kulluk ol kulka açtı kapuğ	İbâdetin ne faydası var — diye soruyorsun; ibâdet kulluktur ve kula kapıları açar.
3357	Kul atı anın boldı kulka ayağ, tapuğ kılsa tün kün ulu bolsa tağ	Kul adı bundan dolayı kula unvan oldu; o dağa çekilip, gece-gündüz ibâdet etmelidir.
3358	Yaratsa yaratmasa erklig bayat, tapuğ atı tilde atamasa at	Kula bu ad verilmemiş olsa bile, kadir Tanrı ister kabul etsin-ister etmesin, ibâdet ve zikir dilden düşmemelidir.
3359	Bu yalñuzlukumdın maña yası yok, et öz din esenin munın buldum ok	Bu yalnızlığımın bana zararı yoktur; ten ve din sıhhatini ben burada buldum.
3360	Negü ter eşitgil bu beyt ayğuçı, taşı körme mani baka kör içi	Şu beyti söyleyen ne der, dinle; dışına bakma, içine ve mânasına dikkat et.
3361	Yorı yalñuz işsiz ay yalñuk uzı, tutı kıldı yalñuz tili kör sözi	Ey insanların mahiri, tek başına ve arkadaşsız yürü; bak, papağan konuşmağı ve söz söylemeği kendi başına elde etti.
3362	Tapuğçı tapınsa bu yalñuz özün, negü kor kılur künke yalñuz özi	Kul yalnız ve tek başına ibâdet ederse, bu tek bir kimseden halka nasıl zarar gelebilir.
3363	Kişike katılmaknı ögdüñ kadaş, negü teg kalılğu ya bolsa adaş	Ey kardeş, insanlara karışmağı öğdün; fakat insan onlara nasıl katılır ve onlar ile nasıl ahbap olur.
3364	Maña kelmişiñde berü men bu kün, tapuğdın kesildim baka kör ögün	işte bana geldiğinden beri ben bugün ibâdetten geri kaldım; bir düşünsene.
3365	Tek ök bir saña öz katılmış üçün, yası munça erse küçeme küçün	Bir tek seninle buluşmanın zararı bu kadar olursa, artık beni fazla zorlama.
3366	Özüm kirse emdi kişiler ara, kaçan tegge elgim tapuğka kör e	imdi ben insanlar arasına girersem, ibâdete ne zaman elim değer.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3367	Yanut berdi ögdülmiş aydı sözüg, eşittim eşit sen evürme yüzüñ	Öğdülmiş cevap verdi ve: — Sözünü dinledim, sen de beni dinle, yüzünü çevirme — dedi —
3368	Sen aymış bu söz barça andağ-turur, hakikat körü barsa tıldağ-turur	Söylediklerinin hepsi doğrudur; lâkin dikkat edersen, bunlar hakikatte ancak birer bahanedir.
3369	Kişike tusulğu kerek bu tirig, tirig tutsa atın kopursa erig	İnsan hayatında kendisini yükseltmek ve adını yaşatmak için, başkalarına faydalı olmalıdır.
3370	Tiriglik nişânı ne ol belgüsi, kişi körmese bir anıñ edgüsi	İnsanlar ondan bir iyilik görmezlerse, onun yaşadığı nereden belli olur.
3371	Kisi alğu tuğsa oğul kız üküş, oğulsuz tese erke körksüz söküş	İnsan evlenmeli ve bir çok çoluk-çocuk sahibi olmalıdır; "evlâtsızdır" — demek, insan için bir hakarettir.
3372	Negü ter eşitgil kişi üdrümi, uruğ kesmegüke kisi ol emi	İnsanların seçkini ne der, dinle; neslin kesilmemesinin çâresi kadındır.
3373	Oğulsuz ölürde ökündi tilin, ayâ kin keligli oğul kız kılın	Evlâtsız insan ölürken peşimanlığını ikrar etti ve:— Ey benden sonra gelen sen, çoluk-çocuk sahibi ol— dedi.
3374	Kimiñ oğlı kalsa atada kedin, atama anı sen tirigde adın	Öldükten sonra evlâdı kalan bir baba için "yaşamıyor" denilemez.
3375	Oğulsuz kişi ölse kesti uruğ, ajunda atı yitti ornı kuruğ	Evlâtsız insanın, ölünce, nesli kesilir; dünyadan adı silinir ve yeri boş kalır.
	Odgurmış cevabı Öğdülmişke	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3376	Yanut berdi odğurmış aydı bu çın, munıñda adınsığ yeme bar adın	Odgurmış cevap verdi ve : —Doğru, fakat bunun başka türlü bir şekli de var — dedi —
3377	Kalı edgü bolsa oğul kız silig, anı teg bolur kim yorıttıñ tilig	Eğer çoluk-çocuk iyi ve hayırlı olursa, bu iş senin dediğin gibi olur.
3378	Kalı bolsa isiz ulıtğay seni, özüñ ölse terkin unıtğay seni	Eğer evlât hayırsız çıkarsa, hayatta seni inletir; ölünce de, seni çabucak unutur.
3379	İsiz kılğa atıñ öze karğışın, seni sökge yat baz uluğlar başın	Senin adını kötüler ve üstelik, büyükler başta olmak üzere, bütün yat-yabancı bed-duâ ederek, sana söğer.
3380	Oğul kız yağı ol yağı ne kerek, yağısız tiriglik takı edgürek	Çoluk-çocuk insana düşmandır, düşman neyine gerek; düşmansız hayat sürmek daha iyidir.
3381	Yağıdın negü teg yarukluk bolur, yağı atı yaska tanukluk berür	Düşmandan nasıl rahatlık umarsın; düşmanın atı bile senin aleyhine şahitlik eder.
3382	Ne edgü bilig berdi bilgi koyuğ, oğul kız atı erke kitmez oyuğ	Bilgisi derin olan insan ne iyi bilgi vermiştir; oğul-kızın adı, insan için, giderilemeyen bir gölgedir.
3383	Muñar meñzer emdi biliglig sözi, köni sözlemiş körse köñli yazı	Bilgilinin buna benzer bir sözü vardır; dikkat edersen, temiz kalpli insan doğru söylemiştir.
3384	Özüñ sızğurur sen oğul kız teyü, bu emgek biligli oğul kız kayu	Sen oğul-kız diye, kendini üzersin; bu zahmeti takdir eden oğul-kız nerede.
3385	Terer sen harâmığ barır sen kalır, sen ınçık yeyü bar ol ârzû yeyü	Haram toplarsın; gidersen, kalır; sen inleye-inleye git, safâsını o sürsün.
3386	Kime mindi sakın kisi alğuçı, teñiz otra kirdi kime miñüçi	Evlenen kimseyi bir gemiye binmiş farzet, gemiye binen kimse denize açılır.
3387	Oğul kız törüse kimesi sınur, kime sınsa suvda tirig kim kalur	Oğul-kız dünyaya gelirse, gemisi parçalanır; gemi parçalanınca, su içinde kim diri kalır.
3388	Oğul kız atasın suyurkağu ol, oğul kız atası yemi ağu ol	Oğul-kız sahibi insanın kusuruna bakmamak; evlât sahibinin yediği zehirdir.
3389	Oğul kız isizi atada kedin, atamaz atasın anasın adın	Evlâtların hayırsızı ölen anne ve babasını, bir kerre olsun, anmaz.
3390	Bu yañlığ iyâldın kaçan bar vefâ, kılıkı yavuz ol kılınçı cefâ	Böyle çocuktan hiç vefa umulurmu; onun tabiatı kötü ve işi gücü cefâdır.
3391	Oğul kız atası tü emgek küder, belâ mihnet erse yañan teg yüder	Oğul-kız babası her türlü zahmete katlanır; belâ ve mihnetleri de fil gibi yüklenir.
3392	Adaş koldaş ardaş tutuñu tediñ, bu edgü idi ters yüki yüdmekiñ	Dost, ahbap ve arkadaş edinmeli—dedin; bu iyi, fakat bunların yükünü yüklenmek çok zordur.
3393	Yeme yakşı aymış bügü bilgi yarp, kişi köñli yuvka küdezmeki sarp	Parlak bilgili hakîm yine çok güzel söylemiş; insanın gönülü yufka ve muhafazası güçtür.
3394	Sırınçğa sakışı-turur bu köñül, idi ked küdez sınmasu ay oğul	Gönül sırça gibidir; ey oğul, onu çok iyi muhafaza et, kırılmasın.
3395	Köñül oğlağu ol sınağı muñar, isigke erir terk soğukka toñar	Gönül nazlıdır, bu tecrübe edilmiştir; şöyle ki, sıcakta erir, soğukta donar.
3396	Adaş köñli sınsa bolur kır yağı, yağı kayda bolsa bolur miñ çoğı	Dostun gönülü kırılırsa, o içinden sana düşman olur; düşmanın bulunduğu yerde huzur ve sükûn kalmaz.
3397	Yağıdın tiriglik tatığsız bolur, yağı kayda erse yarağsız bolur	Düşman yüzünden hayat tatsızlaşır; nerede olursa-olsun, düşman zararlıdır.
3398	Neçe me kiçig erse düşmân saña, anı sen uluğ tut ay ersig toña	Düşman senin için ne kadar küçük olursa-olsun, sen onu büyük kabul et, ey merd ve cesur insan.
3399	Çıbun boldı düşman yañanka bedük, ısırsa yañanığ suçıtur ked ök	Sinek fil için büyük bir düşmandır; fili ısırdığı zaman, onu zıp zıp zıplatır.
3400	Negü ter eşitgil yağılığ kişi, yağı birle urşu tükemiş yaşı	Dinle, düşmanı olan ve ömrünü düşman ile çarpışarak geçiren insan ne der.
3401	Kiçig düşmânım tep usanma özün, nelük korkayın tep küvenme sözün	Düşmanım küçüktür — diye, sen ihmalkâr davranma; — niçin korkayım — diyerek, öğünme.
3402	Yağıñ boldı erse osal bulmağıl, yağıka yağı bol tüzünke tüzün	Düşmanın varsa, onu ihmâl etme; düşmana karşı düşmanca hareket et; iyi huylu insana karşı da halîm-sehm ol.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3403	Yanut berdi ögdülmiş açtı tilin, ayur söz eşitgil köñülke alın	Ögdilmiş cevap verdi, söze başladı : — Sözümü dinle ve kalbine yerleştir — dedi —
3404	Törütti bayat bu ajunuğ bilip, yegü içgü ıdtı halâldin kılıp	Tanrı bu dünyayı bilerek yarattı; helâlinden yiyecek ve içecek gönderdi.
3405	Katılsa karılsa tutup edgü iş, işi edgü bolsa kılur edgü iş	iyi arkadaş edinerek, onlarla düşüp-kalkmalı; insanın arkadaşı iyi olursa, kendisi de iyi olur.
3406	Kişi asğı bolsa kişike katıl, kişike tusulmak kişi asğı bil	Başkalarına faydalı olabileceğin yerde insanlara karış; bil ki, insanlara faydalı olmak insanın kendi menfaatidir.
3407	Bu yalñuz yorığlı kişi kıvçakı, kişike tusulmaz bolur ay akı	Ey cömert, bu tek başına yaşayan yabanî adamın başkalarına faydası dokunmaz.
3408	Kişike tusulmaz kişi ol ölüg, tusulğıl ölüg bolma ersig külüg	Başkalarına faydası dokunmayan insan ölü gibidir; faydalı ol, ölü olma; ey mert yiğit.
3409	Telim bolsa erke adaş koldaşı, yadıldı atı ilke itti işi	Bir kimsenin arkadaş ve ahbabı ne kadar çok olursa, onun adı o nisbette memlekete yayılır ve işi yoluna girer.
3410	Bu dünyâ içinde bulur bu tilek, kalı ukbi kolsa bu ol hem yölek	O bu dünyada dileğine kavuşur; eğer âhiret saadeti isterse, onu da bununla temin eder.
3411	Sakınç kadğu bolsa yuluğlar özüñ, sevinç bolsa sevnür yarutur közüg	Kara gününde bu dostlar onun uğrunda hayatlarını feda ederler, sevinçli gününde de sevinçten gözleri parlar.
3412	Yadar erdemin barça halkka ayur, münin körse kizler til açmaz tuyur	Onun faziletini her kese söyler ve yayarlar; kusurunu görünce de, ağızlarını açmazlar, gizlerler.
3413	Yağı ol erig yatsa odğurğuçı, münin erdemin ilke bildürgüçi	insanı gaflet uykusundan uyandıran düşmandır ve yine düşmandır ki, onun kusıîr ve faziletlerini memlekete ilân eder.
3414	Yağı bolmağınça er ersigliki, kaçan belgürer ilde atı köki	Düşmanı olmazsa, insanın mertliği, adı ve aslı ne zaman belli olur.
3415	Üküş bolsa emdi bu erdem kimiñ, üküş boldı teñsiz yağısı anıñ	Kimin fazileti çok olursa, onun dengi olmayan düşmanı da o kadar çok olur.
3416	Kimiñ erdemi bolsa aslı ağı, tepiz el kişisi ol erke yağı	Kim faziletli ve asîl nesepli olursa, memleketin her tarafında bir çok kimseler ona düşman olurlar.
3417	Ked erke bolur kör yağı belgülüg, yavuzka yağı yok yavuz er ölüg	iyi insanın düşmanı belli olur; kötünün düşmanı yoktur; kötü adam zâten ölüdür.
3418	Kayu erke düşmân yumıtsa kalın, ol er erdemi erde artuk bilin	Hangi insanın etrafına bir düşman kalabalığı toplanmış ise, bil ki, o insanın fazileti diğerlerinden fazladır.
3419	Yağı birle tegşıp er atı bedür, yağısız kişi atı kopmaz yatur	Düşman ile çarpışa-çarpışa insanın adı büyür; düşmansız kimsenin adı yükselmez, yerde kalır.
3420	Negü ter eşitgil kör erdemlig er, bu erdem bile er tilek ârzû yer	Faziletli insan ne der, dinle; bu fazilet ile insan dilek ve arzusuna nâıl olur.
3421	Negü er bolur kör miñ er düşmânı, miñer sözlemese küniñe anı	Bin tane düşmanı olup da, hakkında her gün bin defa konuşulmayan insana insan denilirmi.
3422	Börimü bolur körgil ıtta kayar, udula işitse miñ itler üni	Bak, arkasından binlerce köpeğin sesini duyunca, kaçana kurt mu denir.
3423	Kişig soñdamaz-men tediñ yalñuzun, kuruğ sözlemez-men tediñ til sözün	Yalnız olunca, insanları çekiştirmem; dilimi lüzumsuz ve boş lâflar ile günaha sokmam — dedin.
3424	Kimi sözlegey sen kişi bolmasa, kişiler arala özüñ turmasa	Ortada kimse yoksa ve kendin insanlar arasında oturmuyorsan, kimin hakkında konuşacaksın.
3425	Er ol er-turur kör kişiler ara, yorıp til küdezse bu bulsa töre	Bak, yiğit o kimsedir ki, insanlar arasında gezer, fakat dilini muhafaza eder ve böylece baş-köşeye geçer.
3426	İrig sözke yumşak yanut kılsa öz, açığ sözleseler süçig tulsa söz	Kaba söze yumuşak cevap vermeli ve acı sözlere de tatlı sözle mukabele etmelidir.
3427	Kişi yüki yüdse yüdürmese yük, cefâ kılsalar bu vefâ kılsa şük	Başkalarının yükünü yüklenmeli, fakat onlara yük yüklememeli; cefâ edenlere karşı, ses çıkarmadan, vefa göstermelidir.
3428	Köñülde kiterse kör öç keklerin, tilinde yorıtsa köñülde barın	Öç ve kibiri gönülden atmalı, gönlünde ne varsa, dilinde de o olmalıdır.
3429	Negü ter eşitgil kişi edgüsi, bu edgü bile yadmış atı küsi	İyilik ile nâm ve şöhret kazanmış olan, insanların iyisi ne der; dinle.
3430	İrig sözlemegil kişike tilin, irig sözke ağrır köñül keç yılın	İnsanlara karşı kaba söz söyleme; kaba sözün acısını gönül uzun yıllar çeker.
3431	Seni kim söker erse öggil anı, otun ol bolur sen tüzünler sanı	Sana kim söğerse, sen onu eğmelisin; böyle olursa, o küstahlardan sayılır, sen de asillerden sayılırsın.
3432	Cefâ kılğuçıkakılu tur vefâ, vefâ er kılur ol isizler cefâ	Cefâ edene karşı vefa göstermekte devam et; yiğit olan vefa gösterir; kötüler ise, cefâ ederler.
3433	Kesilse seniñdin yakın ka kadaş, yakınlık ula sen aña ay adaş	Yakınların, akraba ve kardeşlerin senden uzaklaşsalar bile, ey arkadaş, sen onlara karşı dâima yakınlık göster.
3434	Saña küç kılur erse küçkey kalı, keçürgil anı sen bu ol din yolı	Eğer zâlim sana zulüm ederse, sen onu affet, din yolu budur.
3435	Yazuk kılsa kul küñ keçür ol yazuk, bu yazuk keçürmiş muyan kıl azuk	Kul ve câriye suç işlerlerse, sen onların suçunu bağışla; bu suç bağışlama sevabını, âhiret için, kendine azık et.
3436	Bu ol erlik anın eren yük yüdüp, yorır sabrı birle ölümüg küdüp	Yiğitlik budur; bunun için er olanlar zahmete katlanıp, sabırla ölümü bekleyerek dolaşırlar.
3437	Bu kün sen bir evke kirip yalñuzun, ne edgü bulur sen ay kılkı tüzün	Bugün sen tek başına bir eve kapanmakta ne gibi bir fayda umuyorsun, ey yumuşak huylu.
3438	Erej ârzû nimet közün körmediñ, kümüş gevher altun bakır bulmadıñ	Huzur, arzu ve nimeti gözünle görmedin; gümüş, mücevher, altın ve bakıra da hiç sahip olmadın.
3439	Sarây karşı yer suv seni birle yok, at üstem kız oğlan kanı birle yok	Senin sarayın, köşkün, yerin ve yurdun yok; at, koşum, çoluk-çocuk hani; bunlardan hiç biri sende yok.
3440	Kişiler öze yok saña erk elig, özüñ yığsa sen bolsa atıñ silig	İnsanlar üzerinde de senin hiç bir kuvvet ve hâkimiyetin yok ki, onu kötüye kullanmayasın ve temiz nâm kazanasın.
3441	Kayu neñ bulup kodtuñ emdi anı, kayu telve zâhid atadı seni	Ne buldun ki, sonra ondan vaz geçtin; hangi mecnûn sana zâhid adını taktı.
3442	Üküşüg kodup er azığ taplasa, bu er ötrü zâhid bolur kur basa	Erkek olan, çoğu elde edebildiği hâlde, az ilev iktifa eder; böyle bir insan zâhidlik mertebesine erişir.
3443	Tilep bulmasa barça zâhid bolur, sabırda adın hile bulmaz-turur	Yoksa, aradığını bulamayan her kes zâhid olur; sabırdan başka bir çâre bulamadığından, elindeki ile yetinir.
3444	Er ol er bolur kör miñ ârzû bulup, añar yüz evürse eren teg bolup	Erkek o kimsedir ki, bin arzusunu bulur ve ondan mertçe yüz çevirir.
3445	Yetürse içürse çığayka ülep, bayatka tapuğ kılsa köñlin ulap	Yedirir, içirir ve malını fakirlere dağıtarak, Tanrıya can ve gönülden ibâdet eder.
3446	Kelir bolsa dünyâ köñül bamasa, barır erse ağrıp kaşın tügmese	Gelen dünya nimetlerine gönül bağlamaz; elinden gidenlere de içi sızlayıp, yüzü buruşmaz.
3447	Kalı üstese elgi ârzû öze, özini tutunsa köñül til tüze	Arzusunu elde etmek için kuvvet bulduğu hâlde, kendisini tutar, gönülüne ve diline hâkim olur.
3448	Bu sözke yakar körse mani bu söz, eşit işke tutğıl ayâ kılkı tüz	Dikkat edersen, şu sözün mânası buna uyar; dinle ve ona göre hareket et, ey yumuşak huylu.
3449	Erende eri ol kamuğ neñke erk, bulup kılğu yerde özin tutsa berk	Erlerin eri odur ki, her şeye muktedir olur; fakat yapmağa gelince, nefsine karşı mukavemet eder.
3450	Takı erde yegrek eren ol-turur, miñ ârzû bulup bu özin tıdsa terk	Yine bu erden daha iyi erkek odur ki, bir arzusuna nail olduğu hâlde, kendisine derhal hâkim olur.
	Odgurmış cevabı Öğdülmişke	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3451	Yanut berdi odğurmış aydı çın ay, negü ol tilekiñ ayâ körki ay	Odgurmış cevap verdi:—Doğru söyle, arzun nedir, ey ay gibi güzel yüzlüm — dedi —
3452	Negü sözlese men sözümni yerip, cevâbın kılur sen özümni serip	Ben ne söylersem, reddediyorsun; sözümü beğenmeyip, itirazda bulunuyorsun.
3453	Açukluğ maña ay tilekiñ ne ol, negü kolğu erse aça sözle kol	Bana açık söyle, dileğin nedir; ne istiyorsan, açıkça söyle ve iste.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3454	Yanut berdi ögdülmiş aydı özüm, tilek birle keldi açayın sözüm	Öğdülmiş cevap verdi : — Ben buraya bir maksatla geldim, dileğimi arzedeyım — dedi —
3455	Bu kün toğdı ilig eşitti seni, öziñe kereklep kör ıdtı meni	Hükümdar Kün-Toğdı seni haber aldı; sana ihtiyacı olduğu için, beni gönderdi.
3456	Katığ ârzûladı seni körgüke, meni sözçi ıdtı okıp eltgüke	Seni görmeği çok arzu etti; seni çağırıp götürmek İçin, dâvetçı olarak, beni yolladı.
3457	Neçe me ağır kelse barğu kerek, iligke tegip bir körüngü kerek	Ne kadar ağır gelse bile, senin oraya kadar gidip, hükümdara bir görünmen gerekir.
3458	İlig me idi edgü sultân-turur, bodunka bağırsak sevüg cân-turur	Hükümdar çok iyi bir padişahtır; çok merhametli, halkın candan sevdiği bir insandır.
3459	Kim ilig yüzin körse kutluğ bolur, ikigün ajunda tükel kut bulur	Hükümdarın yüzünü gören her kes kutlu olur; her iki dünyada tam saadete kavuşur.
3460	Negü ter eşitgil bu el kend begi, ajun başlap ilke yetilmiş ögi	Devleti idare eden, memleket işlerinde dirayet sahibi olan memleket beyi ne der, dinle.
3461	Törülüg köni beg kut ol belgülüg, kutı birle tegrür tözüke ülüg	Kanunlara riâyet eden, doğru bey, gerçekten, bir saadettir; onun saadetinden her kes kendisine hisse alır.
3462	Kayuda çavıksa köni beg atı, añar barğu andın bulur er kutı	Nerede adaleti ile şöhret bulan bir bey bulunursa, oraya gitmeli; insan onda saadetini bulur.
3463	Bu kök tirgüki ol könilik törü, törü artasa kök turumaz örü	Adalete istinat eden kanun — bu göğün direğidir; kanun bozulursa, gök yerinde duramaz.
3464	Törülüg bu begler yok erse tirig, bayat buzğay erdi yeti kat yerig	Bu kanun koyan beyler hayatta bulunmasalardı, Tanrı yedi kat yerin nizâmını bozmuş olurdu.
3465	Köni beg yüzi körse kutluğ bolur, muyanka tegir hem yazukı yulur	Adil beyin yüzünü gören kutlu olur; sevaba girer ve günahtan kurtulur.
3466	Bilir sen bu kün men kişi boldukum, sebeb ilig erdi yölekim tokum	Bilirsin, bugün benim adam olmama sebep hükümdardır; o bana destek olmuştur.
3467	Bayat berdi erdi ukuş ög bilig, tüzü edgülükke tegürdüm elig	Tanrı bana anlayış, akıl ve bilgi verdi ve ben bundan dolayı her türlü iyiliği yapmağa muvaffak oldum.
3468	Bayat berdi tevfik kamuğ edgüke, bodun asğıña hem yüki yüdgüke	Halka faydalı olmak ve onun yükünü yüklenmek hususunda her türlü iyilik için Tanrı bana tevfık ihsan etti.
3469	Seni me tiler emdi ilig bu kün, elig bir kılıp yazsa beglig tügün	El-ele verip, beylik düğümünü çözmek için, hükümdar bugün seni de istiyor.
3470	Okıtçı meni ıdtı emdi saña, meni yalñuz ıdma ay ersig toña	Şimdi sana dâvetçi olarak beni gönderdi; ey mert yiğit, ben yalnız dönmeyeyim.
3471	Bitig ıdtı ilig öz elgin bitip, negü sözledi erse körgil okıp	Hükümdar kendi eli ile yazıp, sana bir mektup da gönderdi; ne demiş ise, kendin bak, oku.
3472	Çıkardı bitig berdi elgin sunup, bitig aldı odğurmış açtı tutup	Çıkarıp, mektubu sundu; Odgurmış aldı ve bir az düşünceli, mektubu açtı.
	Odgurmış suali Öğdülmişke	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
3473	Okıdı bitig keç sakındı uzun, ayur ked bilig bermiş ilig sözün	Mektubu okudu, uzun-uzun düşündü ve: — Hükümdar çok manalı sözler yazmış —dedi —
3474	Okımış ilig emdi kelgil teyü, kamuğ edgülükni atamış sayu	îmdi hükümdar— "Gel!" — diye davet etmiş, her türlü iyilikleri teker-teker sayıp dökmü
3475	Bedük iş-turur kör bu işler maña, neteg kılğu ayğıl keñeş ber muña	Bunlar benim için çok büyük bir iştir; söyle, bana bir akıl öğret, ne yapmalı?
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3476	Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, seni sözleyü şük kurıtmaz tilig	Öğdülmiş cevap verdi : — Hükümdar dâima senden bahseder, bir ân bile seni dilinden düşürmez — dedi —
3477	Tili teprese sözde atıñ çıkar, seni körgüke ol köz açtı bakar	Konuşmağa başlar-başlamaz, ağzından adın çıkar; o seni dört gözle beklemektedir.
3478	Kimi sevse ermiş köñül ârzûlap, tilin sözde atı yorır söz ulap	Gönül arzulayarak, kimi severse, her sözde onun adı dilinden düşmezmiş.
3479	Sevitmiş negü ter bu beytig okı, sevüglüg yüzi ol köñül toklukı	Şu beyti oku, kendisini sevdirmiş insan ne der; gönlü doyuran, sevgilinin yüzüdür.
3480	Köñül kimni sevse körür közde ol, közün kança baksa uçar yüzde ol	Gönül kimi severse, göz dâima onu görür; göz nereye bakarsa, orada o uçar.
3481	Köñülde negü erse ârzû tilek, ağız açsa barça tilin sözde ol	Gönülde arzu ve dilek ne ise, insan söze başlayınca, dâima ondan bahseder.
	Odgurmış cevabı Öğdülmişke	ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
3482	Yanut berdi odğurmış aydı maña, keñeş ber yarağı ne ol ay toña	Odgurmış cevap verdi : — Ey yiğit, bana tavsiyede bulun, ne yapmalıyım — dedi —
3483	Bağırsak kadaşım sen ök sen yakın, keñeş ber ötegil kadaşlık hakın	Sevgili kardeşim, bana yakın ol=>n sensin; bir fikir ver, kardeşlik hakkını yerine getir.
3484	Seniñdin kolur-men bu işke keñeş, bilig birle sen bu keñeşke teñeş	Bu işte senin bilgin ile mütenâsip bir tavsiyede bulunmanı istiyorum.
3485	Kadaş sen tilese yeme tut adaş, adaşlı kadaşlı ikigün tüdeş	Sen bir kardeşsin, istersen arkadaş olarak da kabul et, kardeş ve arkadaş arasında fark yoktur.
3486	Bağırsak sen ök sen bu kün çın maña, negü kılğu ayğıl büter-men saña	Bugün bana gerçekten bağlı olan sensin; ne yapmalı, söyle; sana güveniyorum.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
3487	Yanut berdi ögdülmiş aydı bu söz, ayıtma maña sen ayâ kutluğ öz	Ögdülmiş cevap verdi ve: —-Ey mübarek insan, bunu sen bana sorma — dedi —
3488	Meni ıdtı ilig okıtçı saña, negü teg keñeşür sen emdi maña	Hükümdar beni sana dâvetçi olarak gönderdi; sen şimdi benim ile nasıl istişarede bulunursun.
3489	Baralım timekte adın yok sözüm, neteg ayğa barma teyü bu özüm	Gidelim—demekten başka, benim bir sözüm yoktur; ben sana nasıl "gitme" diyebilirim.
3490	Seni birle bolsa kör asğı üküş, öz asğın tilerke keñeşmez ukuş	Seninle birlikte bulunmak benim için çok faydalıdır; kendi faydasını isteyen kimse ile akıllı insan istişare etmez.
3491	Negü ter eşitgil biliglig çigil, biligsiz eşitgil boyun bir egil	Bilgili çiğil ne der, dinle; ey bilgisiz, dinle ve buna boyun eğ.
3492	Öz asğı tilerke keñeşmegü söz, saña asğı bolmaz ayâ kutluğ öz	Kendi istifâdesi bahis mevzuu olan bir kimse ile istişarede bulunmamalı; ey mübarek insan, bundan sana fayda gelmez.
3493	Keñeş ol kişike keñeş ay kadaş, ol er kolmaz erse öz asğın adaş	Ey arkadaş, istişare ederken, kendi faydasını düşünmeyen kimse ile istişare et.
3494	Öz asğın tilegli öz ülgi üçün, yarağlığnı teñsiz-turur ter küçün	Kendi faydasını düşünen kimse, menfaati için, münâsip olanın dahi uygun olmadığını söyler.
3495	Neçe iş kişike keñeşgü kerek, köñül taplamış işni kılğu kerek	Bâzı işler vardır ki, insanlar ile istişare etmek lâzımdır; fakat neticede insan yine gönlünün münâsip gördüğü işi yapmalıdır.
3496	Özüñke bağırsak seniñ öz özüñ, kişike ınanma kesildi sözüg	Seni en çok düşünen yine bizzat kendinsin, insanlara güvenme; işte o kadar.
3497	Sen ök bil negü kılğu erse keñeş, tileme meniñdin bu işke keñeş	Ne yapmak lazımsa, bunu kendin bilmelisin; istişare et, fakat benden bu iş için fikir sorma.
3498	Seni alğalı keldim andın turup, keñeş bu yorı barğıl emdi kopup	Oradan kalkıp, buraya seni götürmek için geldim; tavsiyem şu: yürü, buradan kalkıp, oraya gidelim.
3499	Kişiler arakı muyan edgülük, bu yerde bulunmaz munu belgülük	İnsanlar arasına karıştığın zaman elde edeceğin sevap ve iyilik burada bulunmaz, bu şüphesizdir.
3500	Uluş kend içindeki edgü neçe, saña sözledim emdi adra seçe	Kasaba ve şehir içindeki çeşitli iyilikleri şimdi sana teker-teker ve açık olarak söyledim.
3501	Bilir sen bu gözler köni sözledim, saña edgü koldum bilir bir idim	Bunları doğru söylediğimi takdir edersin; Tanrı bilir ki, senin iyiliğini istedim.
3502	Kişidin kaçar sen ne kıldı kişi, kişike katıl it kişiler işi	İnsanlardan kaçıyorsun, onlar sana ne yaptı; insanlara karış ve onlar gibi yaşa.
3503	Müsülmân işin it muñıña yara, bayat birge uçmak kör ornuñ töre	Müslümanların işini gör, ihtiyaçlarına yardım et; Tanrı sana cennet verir, yerin baş-köşe olur.
3504	Köñül til köni tut kılınçıñ bütün, kayuda tilese tirilgil kutun	Gönlünde ve dileğinde hulûs sahibi ol, hareketin dürüst olsun; nerede istersen, orada saadet içinde ömür sür.
3505	Kişisiz tirilme kişiler ara, kişi aybı körme özüñni kör e	insanlardan uzaklaşıp, yalnız yaşama; başkasının kusurunu görme, kendine bak.
3506	Muñar meñzer emdi bu beyt ay bügü, okığu munı ötrü işke bağu	Ey hakîm, şu beyit imdi buna benzer; bunu okumalı ve ona göre hareket etmelidir.
3507	Kayuda tilese yorı edgü bol, tüpi aslı kolma özüñ edgü kol	Nereye gidersen git, yalnız iyi ol; soya ve asalete bakma, kendinde iyilik ara.
3508	Kişi edgüsi kör unıtmaz özin, kayuda yorısa teler edgü yol	İnsanların iyisi gaflete düşmez; nereye giderse, orada doğru yolu arar.
3509	Er edgü kerek tutsa edgü kılınç, kayuda tilese bulur miñ sevinç	İnsan iyi olmalı; iyi hareket eden kimse her yerde bin türlü sevinç bulur.
3510	Bu edgü kamuğ yerde edgü bolur, ol edgü yanutı hem edgü bulur	İyilik her yerde iyidir; insan iyiliğe karşı her yerde iyilik bulur.
3511	Sen edgü kılınç tut isiz bolmağıl, kayuda tilese yorı korkmağıl	Sen iyilik yap, kötü olma; böylelikle nerede istersen, orada korkmadan dolaşabilirsin.