Göktürkçe Çeviri: Odgurmış'ın Hükümdara Öğüt Verdiğini Söyler

Baş Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
LXXI	Odgurmış İligke Pend Bermişin Ayur	Odgurmış'ın Hükümdara Öğüt Verdiğini Söyler
5132	Yanut berdi odğurmış aydı ilig, bayat bersü barça tilekke elig	Odgurmış cevap verdi ve: — Ey hükümdar, Tanrı her işte sana tevfikini refik etsin — dedi —
5133	Bu kıvçak kovı dünyâ kiçki ajun, neçe beg karıttı kanmaz özün	Bu kof ve boş dünya çok eski bir âlemdir; o nice beyleri ihtiyarlattı, kendisi ihtiyarlamaz.
5134	Seni teg telim beg keçürdi sevip, saña ma anundı keçürgey evip	Senin gibi bir çok beyleri sevdi ve nihayet onlardan yüz çevirdi; şimdi senin için hazırlandı, fakat seni de çabuk bırakacaktır.
5135	Bamağıl muñar sen hakikat köñül, vefâ kılğu ermez hakikat tüñül	Sen ona inanıp, gönül bağlama; o sana hakikî bir vefa gösterecek değildir, ondan vaz geç.
5136	Meniñdin nerek emdi öt sav erig, bu üdlek öti tap saña ay tirig	imdi benim öğüt ve nasihatime ne lüzum var, ey diri; sana feleğin verdiği ibret yeter.
5137	Seniñde ozakı ajun tutğuçı, kanı kança bardı kanı ol küçi	Senden önce dünyaya hâkim olanlar hani, nereye gittiler; o kudret ve ihtişamları nerede.
5138	Olar kança bardı körü bar sakın, saña ma naru barğu üd kün yakın	Onlar nereye gittiler, ibretle bak, düşün; senin için de oraya gidilecek gün yakındır.
5139	Saña tegdi emdi bu beglik kurı, uzun kalğu ermez iş itnıp yorı	Bu beylik sırası şimdi sendedir, fakat uzun kalacak değildir; işini ona göre tut.
5140	Olarka negü kıldı erse asığ, bu kün sen anı kıl yarın bul tatığ	Onlar için ne faydalı oldu ise, bugün sen de onu yap; yarın bunun zevkini tadarsın.
5141	Negüke ökündi ölürde olar, sen andın yırak tur tile edgüler	Ölürken, onlar neye peşiman oldular ise, sen ondan uzak dur ve ancak iyilik düşün.
5142	İdi yakşı aymış biliglig bügü, biliglig sözi yinçü yâkût tegü	Bilgili hakîm çok iyi söylemiş; bilgilinin sözü inci ve yakut gibidir.
5143	Ölügni körügli me kalmaz tirig, ölümke anun tutma kılkıñ irig	Ölüyü gören hiç kimse diri kalmaz; ölüme hazırlan, haşîn olma.
5144	Ölümüg biligli ay kılkı osal, keçer bu tiriglik özüñ ülgi al	Ey ölümü bilip de gafil davranan, hayat geçer, ondan nasibini al.
5145	Usanıp yorığlı ay ârzû kulı, ölümke basıkma kelir alğalı	Gafletle yürüyen ey arzuların esiri, ölüm sana baskın yapmasın; o muhakkak bir gün seni almağa gelecektir.
5146	Baka kör keçürmiş küniñni bu kün, tükel boldı tüş teg sakınğıl ögün	Geçmiş günlerine bugün dikkatle bak, hepsi bir rüya oldu; aklını kullan ve iyi düşün.
5147	Kalı kıldı erse özüñ edgülük, asığ kıldıñ özke eçü meñülük	Eğer sen kentlin iyilik yaptın ise, bundan sen kendine ebedî bir ecir kazandın.
5148	Yava kıldıñ erse tiriglik kalı, ökünç birle tün kün udıma ulı	Eğer ömrünü boşuna geçirdin ise, gece-gündüz durup-dinlenmeden, peşimanlıkla inle.
5149	Tilep bulğu ermez tiriglik tuçı, yana yañu ermez yegitlik küçi	Arzu etmekle devamlı bir hayat temin edilemez; gençlik kuvveti de bir daha geri dönecek değildir.
5150	Bu bulmış üdüg barı kılma yava, ölümke anunğıl tapuğka eve	Bari bu bulduğun zamanı boşuna geçirme; ölüme hazırlan, ibâdete istical et.
5151	Ay ilig baka kör seniñde oza, beg erdi atañ ilde erk türk tüze	Ey hükümdar, bak, memlekette senden önce idareyi elinde tutan bey senin baban idi.
5152	Hazine haşem sü idisi bolup, tirildi bir ança tilekin bulup	Hazinesi, maiyeti ve askeri vardı; bunlara dayanarak, her isteğini buldu ve böylece bir müddet yaşadı.
5153	Ölüm tuttı âhır iletti anı, asığ kılmadı ol bedümiş üni	Sonunda ölüm onu yakaladı ve götürdü; onun büyük şöhreti bir fayda etmedi.
5154	Atañ öldi bardı saña berdi pend, ata pendi tutsa şeker bolğa kand	Baban öldü, gitti ve bu ölümü ile sana öğüt verdi; baba nasihatini tutarsan, o sana bal-şeker olur.
5155	Muñar meñzer emdi eşit uş bu söz, asığ kılğa tutsa ayâ özke köz	îmdi buna benzeyen şu sözü dinle; tutarsan, faydalı olur ve senin görür gözün olur.
5156	Atañ öldi erse kalı ne üdün, saña aydukı ol oğul kör odun	Baban öldüğü zaman sana şöyle söylemiş olur:— Ey oğul, bak ve uyan.
5157	Ölüm tuttı bardım kelir uş saña, katığlan kedin edgü atıñ kodun	Ölüm beni yakaladı, gidiyorum; şimdi sıra senindir; gayret et, kendinden sonra iyi ad bırak.
5158	Atanıñ ananıñ ölümi tükel, oğul kızka pend ol ukup özke al	Ana-babanın ölümü çocuklar için tam bir nasihattir; bunu anlayıp, benimse.
5159	Atañnı anañnı ölüm kodmadı, senimü kodur kör yetilse üdi	Ananı, babanı ölüm bırakmadı; vakti gelince, senimi bırakır.
5160	Olarka cefâ kıldı dünyâ titip, sañamu vefâ kılğa kılkın itip	Onlara acımayan ve cefa eden bu dünya, tabiatini değiştirip, sanamı vefa gösterecek.
5161	Küsüş tut tiriglik kerek işke ıd, üle neñ kişike muyan özke tıd	Hayatı aziz bil ve ancak lüzumlu işlerde kullan; insanlara ihsanlarda bulun ve kendine sevap kazan.
5162	Keçer kün içinde kerekiñ alın, keçürgey seni üd itigiñ kılın	Geçici günler içinden ancak lüzumlu olan şeyleri .al; zaman seni de geçirecektir, buna göre hazırlığını yap.
5163	Özüñ yüdti munça bodun yükleri, oduğ tur osal bolma saknu yorı	Sen bu kadar halkın yükünü yüklenmiş bulunuyorsun; uyanık ol, gafil bulunma ve düşünerek hareket et.
5164	Kalın aç böriler yığıldı saña, koyuğ ked küdezgil ay ilçi toña	Bir sürü aç kurt senin etrafına toplanmıştır; ey kahraman hükümdar, koyunları iyi muhafaza et.
5165	İliñde biregü keçe kalsa aç, anı sendin aytur bayat közni aç	Memlekette bir kimse bir gece aç kalırsa, onu Tanrı sana soracaktır; gözünü aç.
5166	Yula teg küyer sen bu kün ay ilig, yarukluk adınka-turur ay silig	Ey hükümdar, bugün sen bir meş'ale gibi yanıyorsun, fakat bunun ışığı başkaları içindir; ey temiz kalpli insan.
5167	Tiriglik uçuksa yetilse yaşıñ, negüke tusulğay saña bu kişig	Yaşın ileriler ve hayat da sonuna yaklaşırsa, bu adamların sana ne gibi faydaları dokunabilir.
5168	Özuñ otka atma kişiler üçün, özüñni küyürme körürde küçün	İnsanlar için kendini ateşe atma, göz göre-göre zorla kendini yakma.
5169	Uluğluk bedüklük bu beglik kamuğ, kalır bu ölüm kelse açsa kapuğ	Ölüm gelip, kapıyı çalarsa, ululuk, büyüklük ve bütün bu beyliğin hepsi burada kalır.
5170	Köni bol könilik öze kıl törü, uzun turğa beglik adakın örü	Doğru ol ve doğruluk üzere hüküm et; beylik ancak böylelikle uzun müddet payidar olabilir.
5171	Ne edgü bilig berdi bilgi uluğ, bu söz işke tutnup yorı bu yoluğ	Büyük bilgin ne iyi bilgi vermiş, bu söze göre hareket et ve bu yoldan yürü.
5172	Bekütmek tilese bu beglik ulı, törü bergü tutğu könilik yolı	Bu beyliğin temelini sağlamlaştırmak istersen, hüküm ederken, dâimi doğruluk yolunu tutmalısın.
5173	Takı bir ajunuğ tutayın tese, könilikni tutğu söz aydım kese	Öteki dünyayı elde etmek istersen, yine bu doğruluk yolunda devam etmelisin; bunda şüphe yoktur.
5174	Ay beg-men tegüçi bedütme köñül, vefâsız-turur dünyâ devlet tüñül	Ey "ben beyim!" diyen, gurur getirme; dünya ve saadet vefasızdır, ondan vaz geç.
5175	Bu dünyâ kutıña ınanma ayığ, ınançsız-turur kör kılınçı yayığ	Bu dünya saadetine pek güvenme; onun tabiati dönektir, ona inanılmaz.
5176	Ay ilig bu karşı bu ordu orun, saña tegmişi ber tüşün ol körün	Ey hükümdar, bu köşk, bu saray, bu taht senin için, dikkat et, ancak bar durak yeridir.
5177	Seniñde ozakı tüşüp keçtiler, yerikmedi tüşte udu köçtiler	Senden evvelkiler oraya uğrayıp, geçtiler; menzilde yerleşmediler ve öncekileri takip ederek, göçtüler.
5178	Saña tegdi emdi bu ordu orun, köçüñni özüñde oza ıd burun	Bu saray ve taht şimdi sana ulaştı; göçünü kendinden önce gönder.
5179	Bu kün munda etme bu karşı sarây, sini kodmağay bu keçer yıl kün ay	Bugün bu saray ve köşkü burada yapma; bu geçen yıl, ay ve gün seni beraber sürükleyecektir.
5180	Özüñ yatğu ornı gûr ol belgülüg, anı itgü edgü bile ay külüg	Senin yatacağın yer, şüphesiz, mezardır; onu iyilikler ile süsle, ey nâmdar.
5181	Meniñ tep bilir sen bu karşığ bu kün, hakikat baka körse ermez ögün	Bugün bu sarayı "benim" diye bilirsin; iyice düşünürsen, gerçekte o böyle değildir.
5182	Negü ter eşitgil bu karşı saña, baka körse çın ok ayur ay toña	Dinle, bu saray sana ne der; dikkat edersen, çok doğru söyler, ey kahraman.
5183	Munı sen ayur sen meniñ tep meniñ, negüke ayur sen negü teg seniñ	Bunu sen "benimdir, benim!" diye söylersin; niçin böyle dersin, bu nasıl senin olur.
5184	Seniñde basakı saña çık teyür, anundı küder uş meniñ ter meniñ	Senden sonrakiler sana "çık!" der; onlar da oraya girmeğe hazırlanıp, "benimdir, benim!" diye beklerler.
5185	Tünek ol bu dünyâ ay dünyâ begi, tünek içre bolmaz sakınçta öñi	Ey dünya beyi, bu dünya bir zindandır; zindan içinde endişeden başka bir şey bulunmaz.
5186	Tünekte sen artuk tileme sevinç, sevinç aslı uçmak-turur hem avınç	Zindanda sen fazla sevinç bekleme; sevinme ve avunma yeri ancak cennettir.
5187	Bu erter erejig erej tutmağıl, ya keçgü sevinçig sevinç temegil	Geçici rahatı huzur olarak kabul etme, geçecek sevince de sevinç deme.
5188	Ne yañlığ bu devlet turumaz kaçar, terilmiş neñiñni tükel ol saçar	Saadet böyledir, duramaz, kaçar; topladığın malları o hep saçar.
5189	Anı kıl tutaşı tirilgü orun, bu ajun neñin kod añar yüz urun	Ancak orasını ebedî hayat yeri telâkki et; bu dünya malını bırak, yüzünü oraya doğru çevir.
5190	Erej kut tilek ârzû meñü tile, bu meñü erej kolsa emgek bile	Bu huzur, arzu ve dilekleri bırak, ebediyeti ara; ebedî huzuru isteyen bunun zahmetine katlanmalıdır.
5191	Bayat fazlıña bir baka kör sakın, neçe edgülük kıldı yetrü bakın	Düşün, Tanrı fazlı ile sana ne kadar iyilik etmiştir, buna dikkat et.
5192	Kalın halk öze kıldı elgiñ uzun, tilek ârzû berdi yorık til sözün	Kalabalık halk üzerine seni hâkim kıldı; dilek ve arzularını verdi ve fermanlarını yürüttü.
5193	Seni teg et özlüg bayat kulların, saña kıldı muñluğ körür sen barın	Senin gibi olan Tanrı kullarını sana muhtaç etti; işte bunların hepsini görüyorsun.
5194	Munıñ şükri kılğu bu kün ay ilig, bayat hâlkıña bolğıl edgü silig	Ey hükümdar, bugün buna şükür etmeli; Tanrının yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et.
5195	Könilik üçün teñri tikti seni, köni bol könilik öze tur kanı	Tanrı seni doğruluk için bu mevkie getirdi; haydi doğru ol ve doğruluk ile yaşa.
5196	Ukuş birle işle kamuğ işlerig, havâka basıkma köñül tut tirig	Her işi akıl ile işle, nefsin esiri olma, gönlünü diri tut.
5197	Bağırsak bulun barça bodnuñ öze, törü kıl uluğka kiçigke tüze	Bütün halka karşı merhametli ol; büyüğe-küçüğe doğruluk ile hüküm et.
5198	Bodun kılkı teñsiz bolup artasa, körü ıdma itgil kısa tut basa	Halkın tavır ve hareketi değişir ve bozulursa, onu dâima göz önünde bulundurup, fesada sapmalarına meydan verme.
5199	Negü ter eşitgil ay bilgi teñiz, bilig birle işlep kızartğıl meñiz	Ey hükümdar, dinle, bilgisi deryalar gibi engin olan insan ne der; bilgi ile hareket et, yüzün güler.
5200	Bu kün edgü bolsun tese sen kamuğ, özüñ edgü bolğıl ay ilde uluğ	Bugün her kesin iyi olmasını istersen, kendin iyi ol, ey memleketin büyüğü.
5201	Kamuğ bulğanuknı süzeyin tese, özüñ süzgü bodnuñ süzülgey basa	Bütün bulanıklıkları durultmak istersen, kendi ruhunu tasfiye et; halk, ister-istemez, durulur.
5202	Bu begler baş ol kança barsa başı, udula barır barça udmış kişi	Bu beyler baştır; baş nereye giderse, onu takip eden bütün insanlar da ona uyarlar.
5203	Bodun artasa anı begler tüzer, kalı artasa beg anı kim süzer	Halk bozulursa, onu beyler düzene koyar; eğer beyler bozulursa, onları kim düzeltir.
5204	Sen öz kılkıñ itgil kılınıñ könit, bodun kılkı itlür sen özni avıt	Sen kendi hareketini doğrult, tavrını düzelt; halkın hareketi kendiliğinden düzene girer.
5205	Yarağlığnı itmek tilese özüñ, yarağsızka yakma kesildi sözüg	Sen kendine yakışır şeyler yapmak istersen, yakışmayan şeylere yaklaşma; işte bu kadar.
5206	Otunka katılma fesâddın yıra, bu iki kılıktın bolur er kara	Küstahlara uyma, fesattan uzak kal; bu iki işi insanı karaya bulaştırır.
5207	Yarağsız yavuz neñ özüñ kolmasa, yarağsıznı kılma söz aydım kese	Kat'î olarak söylüyorum ki, uygunsuz ve kötü şeylerle karşılaşmak istemiyorsan, yakışık almayan şeyleri yapma.
5208	Erejke avınma sen içme süçig, teñiz ol bu iki añar yok keçig	Rahata dalıp oyalanma, içki içme; bu ikisi öyle bir denizdir ki insana geçit vermez.
5209	Kılıkıñ köni tut kılınçıñ silig, ukuş bolsu yolıñ keñeşçiñ bilig	Tavrın doğru ve hareketin temiz olsun; yoldaşın akıl ve müşavirin bilgi olsun.
5210	Köñül til köni tut kör erdem uluğ, özüñni unıtma yañılma yoluğ	Gönül ve dili doğru, fazileti ise, yüksek tut; gaflete dalma ve yolunu şaşırma.
5211	Kötürme köñül sen küvezlenmegil, er at sü telim tep kögüz kermegil	Alçak gönüllü ol, gururlanma; "hizmetkârlarım ve askerim çok!" diye kibirlenme.
5212	Neçe kür kögüzlüg küvenür erig, ölüm yerke kömdi eşüdi yerig	Nice cesur, mağrur ve kibirli insanları ölüm yere gömdü ve üzerlerini toprak ile örttü.
5213	Yeme yakşı aymış biliglig bedük, biliglig sözi tutsa tuşlar ked ök	Bilgili büyük insan da iyi söylemiş; bilgili sözünü tutan her yerde iyilikle karşılaşır.
5214	Hazinem üküş tep küvenme neñin, haşem sü telim tep kötürme egin	Hazinem çok! diye, bu mala güvenme; ,.hizmetkârım ve askerim çok!" diye gururlanma.
5215	Küçiñe küvenip kögüz kergüçi, yorıtumadı bir çıbunka alın	Kuvvetine güvenerek, kibirlenen kimse bir sineğe bile çâre bulamadı.
5216	Buşı bolma işte sen övke yığın, kalı kelse övkeñ özüñ kıl ağın	Bir işle meşgul olurken, hiddetlenme, öfkene mâni ol; eğer gazaba gelirsen, dilsiz imiş gibi hareket et.
5217	Eve işleme iş meger din işi, ivek işte asğın bulumaz kişi	Din işinden başka işlerde acele etme; insan acele işin faydasını görmez.
5218	Açığ bergü erse ivit terk tegür, kının berge ursa amulluk üdür	ihsanda bulunurken, acele et ve çabuk ver; cezalandırmak ve dayak atmak hususunda teenni ile hareket et.
5219	İvek kurğu bolma kılınçın sözün, seriñil seriñen atanur tüzün	Harekette aceleci ve sözde zevzek olma, sabırlı ol; sabırlı insana halîm derler.
5220	Akı bol bodunka üle neñ yetür, saran bolsa begler atın artatur	Cömert ol, halka mal dağıt ve yedir; beyler hasis olursa, adları kötüye çıkar.
5221	İrig sözlemegü özüñ tutğu berk, irig sözke tumlır kişi köñli terk	Beyler haşîn söz söylememeli ve kendilerine hâkim olmalıdır; haşîn söz insanların gönlünü çabuk soğutur.
5222	Süçig sözle barça kiçike tilin, açuk tut yüzüñni yaruk tut alın	Her kese tatlı söz söyle, yüzünü açık ve alnını parlak tut.
5223	Bodunda talu sen talu tut kılık, köñül til köni tut köni tut yorığ	Sen halkın seçkinisin, hareketin de seçkin olsun; düşüncen ve sözün de dürüst ve doğru olsun.
5224	Kara edgü bolsa anıñ edgüsi, öziñe bolur ay bodun belgüsi	Ey halkın göz diktiği insan, avam halk iyi olursa, onun iyiliği ancak kendisinedir.
5225	Kalı edgü tutsa bu begler kılınç, kamuğ edgü ilke bolur miñ sevinç	Eğer bu beyler iyi hareket ederlerse, bütün memleket bin türlü sevinç ile dolar.
5226	Apañ bolsa begler kılınçı isiz, isizler küçeyür buzar edgü iz	Beyler kötü hareket ederlerse, kötüler kuvvetlenir iyi an'aneleri bozarlar.
5227	İsiz bolma atıñ isiz kılmağıl, isizlerni kısğıl bolu bermegil	Kötü olma ve adını kötüye çıkarma; kötüleri zapt ve rapt altında bulundur, onlara müsamaha göstesme.
5228	İsizlik ağu ol yeme bu ağu, ağu yegli bolmaz tiriglik yegü	Kötülük zehirdir, o zehri yeme; zehir yiyenin hayatı mahvolur.
5229	Ukuşluğ kim erse anı tut yakın, biliglig sözin tut küdezgil hakın	Akıllı kimseleri kendine yakın tut; bilgilinin sözüne göre hareket et ve onun hakkını gözet.
5230	Bütün çın köni edgü atlığ kişig, özüñke yakın tut añar ber işig	Bütün dürüst, doğru ve iyilikle şöhret kazanmış kimseleri kendine yakın tut ve işi onlara ver.
5231	Bu alçı ajun kılkı irsel yayığ, osal bolma saklan yolı ked tayığ	Bu aldatıcı dünyanın hareketi vefasız ve dönektir; gafil olma; dikkat et, yolu çok kaygandır.
5232	Bezenip kör itnıp köñülüg alır, köñül berdiñ erse yüz evrer barır	O bezenip süslenerek, gönülü alır; gönül verince de senden yüz çevirir, gider.
5233	Ölümüg unıtma sakınç kısğa tut, ölümke basıkma ayâ ilçi kut	Ölümü unutma, uzun emeller besleme, ölümün baskınına uğrama, ey devletli hükümdar.
5234	Udıma bu ğaflet bile ay ilig, esürme bu beglik bile ay silig	Ey hükümdar, bu gaflet uykusuna dalma; ey temiz kalpli insan, bu beylik seni sarhoş etmesin.
5235	Bu künki erejke avınma sakın, yarınkı erejig tile ked bakın	Bugünkü huzura aldanma, dikkatli ol ve iyice düşün, yarınki huzuru ara.
5236	Sevinçi uzun ol erej üküş, erej bolsa mundağ kerek bolsa tuş	Onun sevinci çok ve huzuru uzun sürer; hüzûr olunca, böyle olmalıdır.
5237	Erej edgü kolsa yorı edgü bol, üküş nimet içre yorı meñü bol	Huzur ve iyilik istersen, yürü, iyi ol; bol nîmet içinde ebedî hayat sür.
5238	Negü ter eşitgil bilig bulmış er, bilig birle ilde ağır bolmış er	Bilgi elde eden ve bilgi ile memlekette hürmet kazanmış olan insan ne der, dinle.
5239	Bayat berse izzin yok ol ğâyeti, üküş rahmet içre özüñ râhati	Tanrı izzet verirse, bunun sonu yoktur; bol rahmet içinde rahat yaşarsın.
5240	Kalı öz kürese uçuzluk anuk, uçuzluk kıyınka kimiñ tâkati	Eğer ondan kaçarsan, zillet hazırdır; zilletin azabına kim tahammül edebilir.
5241	Ay ilig otaçı sanı sen bu kün, bodun barça iglig saña muñluğun	Ey hükümdar, sen bugün bir hekimsin; halkın ise, sana muhtaç olmanın hastasıdır.
5242	Kayusı kötürmiş bolur küç irinç, kayusı çığaylık bile yer sakınç	Bâzısı darlığa düşmüştür ve bedbahttır; bir kısmı da fakirlik iztırâbı içindedir.
5243	Kayu aç kayusı yalınmış bolur, kayu kadğu birle olınmış bolur	Bâzısı aç, bâzısı da çıplaktır; bâzısı ise, endişe içinde kıvranır.
5244	Seniñde-turur kör bularnıñ emi, otağıl dârû birle bolğıl kamı	Bütün bunların devası sendedir; sen onların hekimi ol, ilâç ver ve tedavi et.
5245	Kalı kılmasa sen emi ya otı, bodunka bolur sen tiriglik yutı	Eğer sen bunlara, ilâç vererek, tedavi etmezsen, halk için bir hayat felâketi olursun.
5246	Seniñdin ayıtğay yarın bir bayat, cevâbın anutğıl özüñke berât	Tanrı bunu yarın sana sorar; orada kendini kurtaracak cevabı hazırla.
5247	Tiriglik keçer terk bu beglik kalur, kereklig saña edgü atıñ-turur	Hayat çabuk geçer, bu beylik kalır; sana lâzım olan iyi adındır.
5248	Tarılağ-turur bu ajun ay ilig, negü ekse anda alır bu elig	Ey hükümdar, bu dünya tarladır; bu el buraya ne ekerse, orada onu biçer.
5249	Yorı edgülük kıl ekin edgülük, saña edgü bolğay eçü meñülük	Yürü, iyilik yap, iyilik ek; bundan sen ebedî iyilik bulursun.
5250	Negü ter eşitğıl bügü ilçi beg, bu beglik işini bilir yolçı beg	Memleket idare eden hakîm bey ve bu idare işinde yol gösteren bey ne der, dinle.
5251	Ayâ beg boluğlı bodunka uluğ, köñül til kiçig tut özüñke yuluğ	Ey halkın büyüğü olan hükümdar, kendine fidye olarak, tevazuu ve tatlı dili kullan.
5252	Ayâ baş boluğlı ay üsteñ elig, kamuğ işke aşnu sen işlet bilig	Ey memleketin başı, ey iktidar sahibi, sen her işte önce bilgiyi tatbik et.
5253	Bilig birle işle kamuğ törlüg iş, biligdin kelir ol kamuğ körklüg iş	Her türlü işi bilgi ile işle; her güzel iş bilgi ile meydana gelir.
5254	Barığlı-turur bu ajun kalğusuz, özüñ edgülük kıl yitip barğusuz	Bu âlem kalacak değil, nasıl olsa gidecektir; sen kaybolup gitmeyecek bir iyilik yap.
5255	Kalır dünyâ âhır toğuğlı ölür, isiz edgü erse kör atı kalur	Dünya kalır, doğan nihayet ölür; insandan kalan ancak iyi veya kötü addır.
5256	İsizke katılma küyürgey isiz, atıñ edgü bolsa kalır edgü iz	Kötüye katılma, kötü seni yakar; adın iyi olursa, senden iyi iz kalır.
5257	Ay ilig katığlan oduğ tur oduğ, usayuk kişike tokınur yoduğ	Ey hükümdar gayret et, uyanık dur, uyanık; gafil olan kimseye başkalarının zararı dokunur.
5258	Bu beglik köki sak oduğluk-turur, takı bir ajun kolsa mundın bulur	Beyliğin kökü ihtiyatlı olmak ve uyanık durmaktır; bir dünya daha istersen, onu da bunlarla bulursun,
5259	Usanma usansa bu beglik barır, usayuk ikigün ajunda ulır	Gafil olma; gafil olursan, bu beylik gider; gafil insan her iki dünyada bedbaht olur.
5260	Hasım kılma özke yeme tökme kan, bu iki yazukka ulır çıksa cân	Kendine düşman edinme ve kan dökme; can çıkarken, bu iki günahtan dolayı inler.
5261	Harâmka katılma küdez öz katığ, harâm yegli ornı tamu ol batığ	Harama el uzatma, kendini iyice gözet; haram yiyenin yeri cehennemin dibidir.
5262	Bağırsak bulun barça yalñuk öze, kişi yası kolma yorıma aza	Bütün insanlara karşı merhametli ol; başkalarının zararını isteme, yolunu şaşırma.
5263	Bor içme fesâdka katılma yıra, bu iki buzar karşı ordu tura	Şarâp içme, fesada katılma; onlardan uzaklaş; bu ikisi köşk, saray ve kaleleri yıkar.
5264	Ölümke tuğar bu tuğuğlı kişi, atın iz kodur bu ölügli kişi	Her doğan ölmek için doğar; ölen kimse adı ile bir iz bırakır.
5265	Tutamça tiriglik tüker alkınur, isiz edgü erse kör atı kalur	Bu bir tutam hayat tükenir, sona erer; insanın, ister iyi, ister kötü olsun, ancak adı kalır.
5266	Avınç birle ögrir bu dünyâ seni, usanma udıtmasu ğaflet küni	Bu dünya seni avutarak oyalar; gafil olma, gaflet seni uyutmasın.
5267	Bu ğaflet-turur kör udıtur kişig, udığlı kişi kodtı yumğı işig	İnsanı uyutan bu gaflettir; uyuyan insan işini-gücünü Wakir.
5268	Bu ğaflet yok erse kişike kamuğ, firişte bolup kılğay erdi tapuğ	însan bu gaflete hiç düşmese idi, o melek olur ve yalnız ibâdet ederdi.
5269	İdi yakşı aymış biliglig sözi, uka barğıl emdi ay köñli yazı	Bilgili insan bu sözü çok iyi söylemiş; ey gönülü açık, şimdi bunu anlamağa çalış.
5270	Kamuğ ğaflet ol bu sevinçin sarab, bu ğaflet bile öz yokadur aceb	Sevinç ile neş'e hep gaflet eseridir; bu gaflet ile insan kendisini öyle mahveder ki.
5271	Usanma udıtmasu ğaflet usı, bu ğaflet usındın küdezgü ya rab	Gafil olma, gaflet uykusu seni uyutmasın; ey rabbim, beni bu gaflet uykusundan koru.
5272	İliñde yiti tut közüñ kulğakıñ, tözüke tegürgil bağırsaklıkıñ	Memleketinde gözünü ve kulağını keskin tut; merhametini her kese ulaştır.
5273	Saña bolğa âhır bayat aytığı, bayat aytığı ol yazukluğ ağı	Sonunda Tanrı sana bunu soracaktır; her günahkâr Tanrının suâl ağına düşer.
5274	Baka tur negü ter sakınuk kişi, sakınuk sözin tutsa itlür işi	Dikkat et, takva sahibi insan ne der; takva sahibinin sözünü tutanların işi yoluna girer.
5275	Ay boşlağ yorığlı bodun öktemi, bayat aytığı bar anutğıl emi	Ey isyan vadilerinde başı-boş dolaşan insan, Tanrı bunu senden soracaktır, cevabını hazırla.
5276	Köñülçe yorığlı ay teltük müne, ayıtğay seniñdin bayat bir küne	Ey kendi arzusuna göre hareket eden günahkâr ve mâyûp insan, birgün Tanrı bunun hesabını senden soracaktır.
5277	Ay yegli içigli yavalık bile, sakışka anunğıl çıkış yol tile	Ey yiyip-içmekle hayatını boşuna geçiren, hesaba hazırlan, çıkar yol ara.
5278	Ayıtğu-turur kör bayat barçanı, kutulğu yeriñ barmu kaçğıl kanı	Tanrı her şeyi soracaktır; kaçıp-kurtulacak yerin var mı, hani.
5279	Ay ilig kılıç berge sende-turur, bu berge kıyınlar isizke erür	Ey hükümdar, kılıç ve sapa sendedir; bu kamçılar, bu cezalar kötüler içindir.
5280	İsizler isizliklerin esmese, sen esme kının berge tutğıl basa	Kötüler kötülüklerini bırakmadıkları nisbette, sen de cezalarını eksik etme, elinde sopan hazır bulunsun.
5281	İsizlerke berge urup könmese, özüñ saknu turğu olardın usa	Kötüler, dayak atıldığı hâlde, yola gelmezlerse, kendini mümkün mertebe onlardan korumağa çalış.
5282	İlig bolsa isiz ajunuğ buzar, kısığlısı bolmasa yoldın azar	Hükümdar kötü olursa, dünyayı bozar; ona mâni olan çıkmazsa, yolunu şaşırır.
5283	Ağırla sen edgüg tegür edgülük, bodun edgü bolğay tüzü ay külüg	Sen iyiye kıymet ver, ona her türlü iyiliği yap; ey nâmdar, böylece bütün halk iyi olur.
5284	Oyunka avınma özüñni küdez, erejke sevinme künüñ kaldı az	Oyunla oyalanma, kendini koru; rahata güvenme, günün az kalmıştır.
5285	Könilik öze sen turu kıl törü, törü birle beglik-turur ol örü	Sen her vakit doğrulukla hüküm et; beylik kanun ile ayakta durur.
5286	Küçüñ yetmişinçe katığlansu öz, yava kılsa udrı kolu tursu öz	insan gücü yettiği kadar gayret göstermeli, ihmâl ettikleri için de her vakit Allahtan affını istiğfar etmelidir.
5287	Negü ter eşitgil bodun başçısı, törü birle ilde yadığlı küsi	Dinle, halkın başında bulunan ve kanun ile memlekete şöhretini yayan insan ne der.
5288	Ayâ beg katığlan bu tâkat teñi, törü kıl bodunka tegürgil oñı	Ey bey, gücün yettiği kadar kanunu tatbik et ve halkın hakkını vermeğe çalış.
5289	Kalı tuşsa takşır yana udri kol, tilin künde tevbe kılınğıl yañı	Eğer kusur edersen, Tanrıdan affını dile ve her gün tekrar-tekrar tövbe et.
5290	Üküş kaznak urma sen altun kümüş, negü bulsa bergil ülegil üküş	Çok altın-gümüş toplayıp, hazine yapma; ne bulursan, ver, çok dağıt.
5291	Seniñde kedin kalğa tutsa ölüm, oğul kız isizlikke bulğay tolum	Ölüm yakalarsa, bu mal geride kalacak ve evlâtlar onu kötü yollarda sarfedeceklerdir.
5292	Katığlan tiriglikte mâl açnu ıd, sakıştın kutulğı muyan özke tıd	Malın; kendinden önce, henüz hayatta iken, göndermeğe gayret et; o baş belâsından kurtul, yerine sevap kazan.
5293	İdi yakşı aymış bodunlar begi, bodunda bedüki kişide yegi	Halkın beyi, halkın büyüğü ve insanların iyisi çok yerinde söylemiştir.
5294	Ay kaznak uruğlı ajun begleri, özüñde kedin kodma kaznak yorı	Ey hazine toplayan dünya beyi, yürü, kendinden sonra hazine bırakma.
5295	Erej adnağu kılğa sakış saña, ülüg tegmesü ay uruğluğ karı	Huzuru başkası sürüp, derdi sana kısmet olmasın, ey asîl ihtiyar.
5296	Ayâ bay boluğlı bodunda talu, kokuz kıl bu baylık muyan al tolu	Ey zengin ve halkın seçkini, bu serveti dağıt, bol-bol sevap al.
5297	Vefâsız ajunka köñül bamağıl, cefâ kılğa âhır bolu bermegil	Vefasız dünyaya gönül bağlama, ona uyma, sonunda o sana cefâ edecektir.
5298	Ayâ beg boluğlı bodunda burun, burun ıd bu beglik sen itgil orun	Ey halkın ileri geleni olan bey, bu beyliği önceden bırak ve kendine bir yer hazırla.
5299	Közi suk ay artuk uzun saknur er, ölüm tutmaz erken barıñ barça ber	Ey aç gözlü ve tamahkâr insan, henüz ölüm yakalamadan, neyin varsa, hepsini ver.
5300	Ölüm tutsa âhır bu neñ asğı yok, turu kalğa mâlıñ saña tatğı yok	Nihayet ölüm yakalayınca, bu malın faydası yoktur; malın geri kalacak ve artık onun zevkini süremeyeceksin.
5301	Aş az ye ay ilig üküş kıl tapuğ, söz az sözle ögren sen erdem kamuğ	Ey hükümdar, az ye, çok ibâdet kıl; bütün faziletleri bil, fakat sözü az söyle.
5302	Çığay tul yetimig baka tur körü, bularığ küdezse bolur çın törü	Fakir, dul ve yetimleri kolla; bunları korumak, kanunu gerçekten tatbik etmek demektir.
5303	Uşakçı kişig kılma özke yakın, ozunçığ özüñdin yırak tut sakın	Dedi-koducu kimseyi kendine yakın tutma; müfteriyi kendinden uzaklaştır, ondan sakın.
5304	Bu yañlığ kişi ol kişi yaslığı, kişi yaslığın sen yağı bil yağı	insanların zararlısı böyle kimselerdir; zararlı kimseleri sen her vakit kendine düşman bil.
5305	Kişi sukıña berme ilde elig sizik, tutma buzğay itilmiş ilig	Aç gözlü kimseye memlekette mevki verme; onun memleket nizâmını bozacağından hiç şüphe etme.
5306	Katığlan özüñni tamudın yırat, kamuğ edgülük kıl küdezgey bayat	Gayret et, kendini cehennemden uzaklaştır; her vakit iyilik yap, Tanrı seni korur.
5307	Bu künki künüñde yarınkı künüñ, barı edgü bolsun yarınkı tünüñ	Bugünkü gününden yarınki günün ve gecen daha iyi olsun.
5308	İdi yakşı aymış biliglig tüzün, bitimiş bu kılğu işiñni sözün	Bilgili ve yumuşak huylu insan çok iyi söylemiş ve yapacağın işi yazı ile tesbit etmiştir.
5309	Bu künke yarın bar ayıtğu küni, yarınka sakınsa yorığı köni	Bugün için yarın bir hesap günü vardır; yarını düşünerek, doğru hareket et.
5310	Usanma oduğ tur udıma odun, udır köz oduğ tut unıt bu unı	Gafil olma, uyanık dur, uyuma, uyan; uyuyan gözü uyanık tut, bu uykuyu bırak.
5311	Bu din dalı dünyâ dalı karşı ol, yağuşmaz ikigün yolı yarşı ol	Din dalı ile dünya dalı birbirine karşıdır; ikisi birbirine yaklaşmaz, bunların yolu birbirini keser.
5312	Bu din dünyâ birle birikmeki sarp, kavuşmaz ikigün munı bilse tap	Dinin dünya ile birleştirilmesi güçtür; bu ikisi bir araya gelmez, bunu bilmek kâfidir.
5313	Birisi yağusa birisi tezer, iki birle tutsa kişi yol azar	Biri yaklaşırsa, diğeri kaçar; ikisini birlikte tutmak isteyen kimse yolunu şaşırır.
5314	Tüpi yel-turur dünyâ yağmur sanı, kelir çoğlayur az öçer terk üni	Dünyayı fırtına ve yağmur bil; gelir, gürler, fakat çabuk sükûn bulur.
5315	Kelir kut kapuğda kalın yumdarur, köñül basa yumğığ adınka berür	Saadet gelir, kapıda bir kalabalık toplanır; ona gönül bağlarsan, hepsini başkasına verir.
5316	Bayudum tese sen çığay bolğu ber, ağır-men tese sen uçuz kılğa yer	Zenginleştim derken, bir gün fakir oluverirsin; "itibardayım" derken, toprak seni zelîl ediverir.
5317	Ajun toklukı barça açlık-turur, ereji sevinçi kör emgek erür	Dünya tokluğu hep açlıktan ibarettir; onun huzuru, sevinci hep zahmettir.
5318	Ay ilig bu nefsiñ yağıla katığ, tilekini berme yitürme tatığ	Ey hükümdar, bu nefsine kuvvetle karşı koy; onun arzusunu yerine getirip, ona zevk sürdürme.
5319	Kamuğda isizrek yağı bu-turur, muñar edgü kılsa bu isiz kılur	En kötü düşmanın budur; sen ona iyilik yaparsan, o sana kötülük eder.
5320	Vefâ kılsa yandru yanutı cefâ, cefâ kılsa ötrü kılur bu vefâ	Vefalı olursan, karşılığında sana cefâ eder; ona cefâ edersen, vefakârlık gösterir.
5321	Bu nefsiñ uçuzla ağır bolğa cân, bilig beg bolup kör ukuş bolğa han	Bu nefsine değer verme, canın aziz olur; bilgi bey olup, akıl hanlık eder.
5322	Bu dünyâ yağı ol bu nefsiñ yağı, bu iki yağınıñ yadığlığ ağı	Bu dünya bir düşmandır, nefsin ise, başka bir düşmandır; bu iki düşmanın her yerde tuzağı hâzırdır.
5323	Bu kutka küvenip kötürme köñül, ınanma tiriglikke artuk tüñül	Saadete güvenme, alçak gönüllü ol; hayata pek inanma-, ondan elini çek.
5324	Bedüklük uluğluk bu keçgü-turur, bu devlet otı barça öçgü-turur	Büy-üklük ve ululuk, bunlar geçicidir; bu saadet ateşi bir gün söner.
5325	Negü ter eşitgil ay aslı bedük, bağırsak sözi tutsa asğı ked ök	Aslı büyük olan ne der, dinle; sana acıyan insanın sözünü tutarsan, çok fayda görürsün.
5326	Bu beglik bile sen kötürme egin, kögüz kerme artuk özüñni sakın	Sen beylik ile mağrur olma, fazla kibir getirme; kendini koru.
5327	Yirindi ajunuğ süründike kod, bayat birge anda tü nimet yegin	Bu hakir dünyayı sür, at; Tanrı orada sana her türlü iyi nimet ihsan eder.
5328	Ay ilig ked üdrüm tile üç kişig, anıñda basa bir bu üçke işig	Ey hükümdar, şu üç işe çok seçkin kimseleri ara ve bu işleri onlara ver.
5329	Bularda biri kazı yinçge arığ, sakınuk kerek tegse halkka asığ	Bunlardan biri— kadıdır; halka faydalı olabilmesi için, onun çok temiz ve takva sahibi olması lâzımdır.
5330	İkinçi halifet kerek çın bütün, bodun bulsa inçlik tirilse kutun	İkincisi — hükümdara vekâlet edecek olan kimsedir; halkın huzur bulması ve saadetle yaşaması için, bunun dürüst ve güvenilir bir kimse olması şarttır.
5331	Üçünçi ked üdrüm kerek bu vezir, bodunka negü tegse mundın tegir	Üçüncüsü—vezirdir; bunun çok seçkin bir kimse olması lâzımdır; halka ne gelirse, ondan gelir.
5332	Bu üç işte bolsa kişisi köni, bodun inçke tegdi yarudı küni	Bu üç işe bakan kimseler doğru olursa, halk huzura kavuşur, günü aydın olur.
5333	İtilgey iliñ hem bayuğay bodun, saña artğa edgü duâ ol üdün	Memleketin düzene girer ve halk zenginleşir ve neticede bunlar sana hayır-duâ ederler.
5334	Bu üç işte bolsa yarağsız kişi, yarağsız bolur barça el kün işi	Bu üç yerde işe yaramayan insanlar bulunursa, bütün halkın işi kötü olur.
5335	Muñar meñzetü keldi emdi sözüm, eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm	Şimdi aklıma buna benzer bir söz geldi; ey güzel yüzlüm, sen bunu dinle
5336	Bu begke vezir ol tutup yetgüçi, eli kapğı atı bu ol etgüçi	Bir beye yol gösteren vezirdir; halka, muhafızlara ve hizmetkârlara nizam veren odur.
5337	Kalı tetrü yetse burunduk vezir, kamuğ tetrü boldı özüm ayğuçı	Eğer vezir yuları ters tarafa çekerse, her şey ters olur; bu benim kanâatimdir.
5338	Bu dünyâ itiglig bu tirki sanı, yorığlı bu yalñuk neçe yer anı	Dünyayı kurulu bir sofra bil; insanlar hayat müddetince burada bulunan nimetlerden ne kadarını yiyebilirler-.
5339	Biziñde ozakı kotu barğuçı, yedi todtı kandı ölüp yatğuçı	Bizden önce gelen ve şimdi ölüp-giden nesiller ondan yedi, doydu ve kalktılar.
5340	Uluğ toy bakıp kör yaturlar küdü, okır bizni barğu seziksiz udu	Büyük bir kalabalık mahşeri bekleyerek yatıyor ve bizi çağırıyor, biz de onları takip edeceğiz.
5341	Takı bir kotu ol karındakılar, biziñde basa tirki yegli olar	Diğer bir nesil de ana karnındakilerdir; bizden sonra bu sofradan yiyecekler onlardır.
5342	Biziñ kopğumıznı küder bu kotu, küder kelgümizni olar ay botu	Bu nesil bizim kalkmamızı bekliyor; ötekiler ise, bizim gelmemizi bekliyorlar, ey yavrum.
5343	Bu kün bizke tegdi bu tirki yemi, neçe birge erki yegü kedgümi	Bu sofradan yemek yemek bugün bize nasîp oldu; acaba bize daha ne kadar yiyecek ve giyecek verecek.
5344	Okırlar ölüp yatğuçılar naru, sürerler karındakılar kop teyü	Ölüp-yatanlar oraya çağırılıyorlar; karındakiler ise, bu sofradan "kalk" diye bizi zorluyorlar.
5345	Birisi sürer kör birisi okır, bu ikin ara kim erejke tegir	Biri iter, biri çağırır; bu ikisi arasında kim huzura kavuşabilir.
5346	Ay ilig usanma sakınma uzun, uzun kalğu ermez ay kılkı tüzün	Ey hükümdar, gafil olma, uzun emellere kapılma; ey asîl tabiatli, burada uzun kalınacak değildir.
5347	Harâmka katılma ay ilig sakın, harâmka kararur köñül bil yakın	Harama el uzatma, kendini gözet; ey hükümdar, iyi bil ki, haram gönülü karartır.
5348	Sakınuk bolayın tese ay külüg, halâl ye halâldin kötürgil ülüg	Ey şöhretli insan, takva sahibi olmak istersen, halâl ye, nasibini halâlden al.
5349	Negü ter eşitil halâl yegli er, sakınuk başı çın halâl tegli er	Takva sahiplerinin başı, gerçekten halâl arayan ve halâl yiyen insan ne der, dinle.
5350	Halâl yegli kılmaz bayatka yazuk, halâl ye halâl kıl yarınlık azuk	Halâl yiyen kimse Tanrıya karşı günâh işlemez; halâl ye, yarın için azığın da halâl olsun.
5351	Kimiñ boğuzı egni bar erse arığ, arıdı anıñdın yazukı arığ	Kimin boğazı ve üstü-başı temiz olursa; onun üzerinden bütün günahlar gider.
5352	Arığlık tilese arıtğıl boğuz, arıtsa boğuz boldı asğıñ ögüz	Temizlik istersen, boğazından geçen halâl lokma olsun; böyle yapan insanın elde edeceği nimetler, nehirler gibi, bol ve devamlı olur.
5353	Özüñ asğı kolma bodun asğı kol, bodun asğı içre özüñ asğı ol	Kendi menfaatini arama, halkın menfaatini düşün; senin menfaatin halkın menfaati içindedir.
5354	Negü ter eşitgil uluğ kend begi, kamuğ iş içinde yetürmiş ögi	Her türlü işe aklı eren Uluğ-Kent beyi ne der, dinle.
5355	Kut ol beg bodunka kutadğu kerek, kutadsa bodun karnı todğu kerek	Bey halk için bir saadettir, halk mes'ûd olmalıdır; halkın mes'ûd olması için, karnının doyması lâzımdır.
5356	Bu begler teñiz ol tüpi yinçülüg, teñizke yağuğlı bayuğu kerek	Beyler dibi inci dolu bir denizdir, denize yakın duran zenginleşmelidir.
5357	Bu begler tağ ol kâni altun kümüş, kümüş kân kazığlı bayur ol üküş	Bu beyler, içinde altın ve gümüş mâdenleri bulunan bir dağdır; gümüş mâdenlerine kazma vuran insan çok zengin olur.
5358	Asığlığ kerek beg kör elgi akı, ajun bodıña tegse andın tokı	Bey insanlara faydalı ve cömert olmalı, dünya halkına ondan tokluk gelmelidir.
5359	Yaşık teg yaruğıl ay ilçi bügü, bodun bulsu sendin kör içgü yegü	Ey hakîm hükümdar, güneş gibi parla; halk senin sayende bol yiyecek ve içeceğe kavuşsun.
5360	Emânet yüdürdi bayat boynuña, küdez bu emânet ayıtğa saña	Tanrı senin boynuna emânet yüklemiştir; bu emâneti gözet, onu sana soracaktır.
5361	Ay ilig baka kör sen özke közün, bir özke neçe neñ terer sen özün	Ey hükümdar, sen kendine bir bakıver; sen üzerinde ne kadar şey toplamışsın.
5362	Teñizdeki gevher tükemez saña, tüpütdeki yâkût yetümez saña	Denizdeki gevher senin için tükenmez; dibindeki incinin arkası kesilmez.
5363	Yağız yer katındakı altun kümüş, terer sen hazine urur sen üküş	Sen kara toprak altındaki altm-gümüşü toplar ve hazineler vücûda getirirsin.
5364	Bu tağlar katında çıkar gevherığ, kazıp yetrümezler saña ay arığ	Bu dağlar altından çıkan cevherleri kaza-kaza sana yetiştiremezler, ey temiz ruhlu insan.
5365	Yağız yer özele önügli evin, terip sen tolular sen kaznak evin	Kara toprak üzerinde biten hububatı sen toplayıp, ambarlarını doldurursun.
5366	Uçuğlı yorığlı suv içre balık, kutulmaz seniñdin ayâ sarp kılık	Uçan, yürüyen ve suda yüzen mahlûkların hiç biri senin elinden kurtulamaz, ey çetin huylu insan.
5367	Ajun tezginür ilde arkış yorıp, ağı çuz tiyiñ kiş alır sen terip	Kervanların diyâr-diyâr gezerek, dünyayı dolaşır; sen ipekli ve sırmalı kumaşlar ile sincap ve samur kürkleri toplarsın.
5368	Kasab tûsi rûmi ajun tañsukı, saña kelse tolmaz ağı kaznakı	Kasab, tûzî ve rûmî kumaşları gibi, dünyanın nadide şeyleri sana gelir; fakat hazinen ve ambarların yine dolmaz.
5369	Kevel tazı büktel tağı arkunı, akur toldı tolmaz bu sukluk kanı	Arap küheylanı, binek ve diğer cins atlar ile ahırların dolmuştur; fakat bu aç gözlülük doymak bilmez.
5370	Tirildi tümen miñ talu köp titir, yazıda kalın yond akurda katır	Binlerce seçme dişi deve, ovada kalabalık at sürüleri ve ahırda katırlar toplanmıştır.
5371	Yazı tağ yerig tut yorır koy sürüg, ya kul küñ tapuğçı ay kılkı örüg	Ova ve dağlık yerlerde dolaşan koyun sürüleri, kul, câriye ve hizmetkârların dolu; ey sakin tabiatli insan.
5372	Ya kuzda yorığlı kalın köp kotoz, ya tüzde yorığlı ud iñek öküz	Bir de şimaldeki dağlarda sürülerle dolaşan yaban sığırı veya ovada dolaşan inek ve öküz sürüleri.
5373	Kayada yorığlı bu ımğa teke, kutulmaz seniñdin ay ersig böke	Kayalara tırmanan bu dağ keçileri ve geyikler; ey yiğit pehlivan, hiç bin senin elinden kurtulamaz.
5374	Sığun muyğak erse sukak ya ıvık, saña yem tükemez ay edgü kılık	Erkek ve dişi dağ keçileri, ak geyik veya sarp kaya geyikleri, bunlar senin için tükenmez bir yiyecek, ey iyi tabiatli.
5375	Kulan ya tağı tut takı kök teke, tutup keldürürler saña ay böke	İster yaban eşeği veya tagı, ister boz geyik olsun, eypehlivan, bunları, yakalayıp, hep sana getirirler.
5376	Böri tilkü arslan adığ ya toñuz, seniñdin kutulmaz ölür avda tüz	Kurt, tilki, arslan, ayı veya-domuz hiç biri senin elinden kurtulamaz, hepsini de avlar öldürürsün.
5377	Kuğu korday erse ya turna yuğak, ya toy tut ya yögdik ya todlıç ya kak	Her cins kuğular, turna ve su kuşları yahut toy kuşu veya yügdik, todlıç ve kazlar;
5378	Kalıkta uçuğlı kara kuş yorı, seniñdin keçümez ayâ kök böri	Havada uçan karakuş sürüleri. . ., ey boz kurt, canlarını senin elinden kurtaramazlar.
5379	Uçarığ uçurmaz seniñ kuşlarıñ, yorırığ yorıtmaz kör esriñ ıtıñ	Senin av kuşların uçanı uçurmaz; senin kaplanın, köpeğin yürüyeni yürütmez.
5380	Atalığ atasız kalır yalñuzun, analığ anasız bolur ögsüzün	Babalı babasız olur, yetim kalır; analı anasız olur, öksüz kalır.
5381	Bu munça ajun barça bütrü saña, tükemez tüker sen ay küçlüg toña	Bütün bunların hepsi senin için bıtmez-tükenmez; fakat sen tükenirsin, ey kudretli yiğit.
5382	Kamuğ bir boğuzka eginke bolup, ajun barça terdiñ kodur sen ölüp	Hep bu boğazına yiyecek ve sırtına giyecek bulmak için, bütün dünyayı topladın; fakat bir gün ölüp, bunları arkada bırakacaksın.
5383	Negü asğı âhır ajun terdüküñ, ecel cân terer kör üzer bu köküñ	Bu dünya malını toplamanın nihayet faydası nedir; bak, ecel can toplar ve senin kökünü kazır.
5384	Körü barsa barça bu sukluk-turur, sukun açmış özler kaçan tok bolur	Dikkat edersen, bütün bunlar aç-gözlülüktür; tamahkârlıkla acıkan kimseler ne vakit doyarlar.
5385	Negü ter eşitgil közi tok kişi, bu köz toklukı ol bu baylık başı	Gözü tok insan ne der, dinle; zenginliğin başı tok gözlü olmaktır.
5386	Ajun bütrü bulsa közi suk tükel, anı bay tese bolmağay bu muhâl	Gözü aç olan bütün dünyayı elde etse bile, ona zengin denilmez, denilemez.
5387	Çığay tep ayurlar kayu ol çığay, közi suk çığay ol neçe erse bay	Fakir derler, fakir olan kimdir; fakir, istediği kadar zengin olsun, aç gözlü olan kimsedir.
5388	Közi suk kişike bayup asğı yok, sukuğ yarlıkağıl ayâ köñli tok	Aç gözlü kimseye zenginliğin bir faydası yoktur; ey gönülü tok olan, aç gözlüye acı.
5389	Közi sukka tütmez bu dünyâ bütün, barı tap tegüçi tirildi kutun	Aç gözlüye bütün bu dünya malı az gelir; olana kanâat eden kimsenin ömrü saadet içinde geçer.
5390	Közi suk kişi neñke todmaz közi, meger tolmağınça kara yer tozı	Gözü aç insan; kara toprağın tozu gözüne doluncaya kadar, mala doymaz.
5391	Bu erdi ay elig meniñ bilmişim, saña sözledim men negü ukmışım	Ey hükümdar, benim bildiğim bu kadardır; düşündüklerimi ve inandıklarımı sana söyledim.
5392	Munu sözledim söz eşitti özüñ, yete baksa köñlüñ açılğa közüñ	İşte ben söyledim, sen dinledin; iyice bakarsan, gönülün ve gözün açılır.
5393	Sözüm tutsa asğı yarın teggey ök, kalı tutmasa sen saña bolğa yük	Sözümü tutarsan, yarın faydası dokunur; eğer tutmazsan, vebal altında kalırsın.
5394	Negü ter eşitgil ukuşluğ tili, saña ötler emdi eşitse kalı	Akıllı insan ne der, dinle; eğer dinlersen, bu senin için bir nasihattir.
5395	Nasihat kişike kılur ol tusu, nasihat tigüle tilese yesü	Nasihat insana fayda getirir; nasihati lokma-lokma ver, isterse, yesin.
5396	Kalı bu tegüni yeyü bilmese, katılma kodu ber küyer ot yesü	Eğer bu lokmaları yemeyi bilmezse, karışma; bırak, kor yesin.
	İlig cevabı Odgurmışka	HÜKÜMDARIN ODGURMIŞ'A CEVABI
5397	Bu sözler eşitti elig yığladı, ayur ay odğurmış kişide kedi	Hükümdar bu sözleri dinledi, ağladı ve : — Ey insanların iyisi ve seçkini — dedi —
5398	Meñilig sen emdi ay köñli oduğ, bu beglik maña boldı emdi yoduğ	Ey gönülü uyanık ve huzur içinde bulunan insan, bu beylik şimdi bana bir felâket oldu.
5399	Men emdi bilindim açıldı közüm, meni otka atmış meniñ bu özüm	Ben artık iyice anladım ve gözüm açıldı; ben kendimi ateşe atmışım.
5400	Könilikte azmış özüm ay uluğ, ayu berdiñ emdi könilik yoluğ	Ey ulu, ben doğruluktan ayrılmışım; sen şimdi o yolu bana gösterdin.
5401	Duâ kıl ay odğurmış emdi maña, bayat bersü tevfik kör edgü yaña	Ey Odgurmış, şimdi bana duâ et; Tanrı iyilik yolunda bana tevfikini refik etsin.
	Odgurmış cevabı İligke	ODGURMIŞ'IN HÜKÜMDARA CEVABI
5402	Yanut berdi odğurmış aydı ay beg, bayat bersü tevfik tilekiñke teg	Odgurmış cevap verdi : — Ey hükümdar, Tanrı senden istediğin tevfikı esirgemesin — dedi —
5403	Katığlan ukuş birle basğıl havâ, havâka basıksa bolur er yava	Gayret et, akıl ile heva ve hevesi zapt ve rapt altına al; kendisini heva ve hevese kaptıran kimsenin hayatı heder olur.
5404	Seni alktaçı bu et öz tatğı ol, et öz kılkı barça saña katğı ol	Seni bitiren bu nefsânî zevklerdir, senin için vaz geçilmesi zor olan işte bu nefsânî arzulardır.
5405	İdi kiçki dünyâ-turur bu karı, telim beg keçürdi bu kılkı turı	Bu dünya çok eski ihtiyar bir dünyadır; bu haşîn dünya bir çok beyleri görüp-geçirdi.
5406	Telim beg karıttı seniñ teg erig, seni me uzun tutmağay bu tirig	Senin gibi yiğit bir çok beyleri ihtiyarlattı; seni de uzun müddet yaşatmaz.
5407	Olar bardı kaldı saña bu orun, yava kılma üd kün kerekiñ körün	Onlar gitti ve bu taht sana kaldı; vaktini boş geçirme, hazırlık gör.
5408	Ölümüg unıtma ay elig odun, sezik tutma kelgey saña terk üdün	Ey hükümdar, uyan, ölümü unutma; şüphe etme, o çok kısa bir zamanda sana da gelecektir.
5409	Özüñni unıtma ay ilig sakın, kalı öz unıtsa tüp üñke bakın	Ey hükümdar, dikkatli ol, kendini unutma; eğer kendini unutursan, aslını hatırla.
5410	Bu iki neñig kim unıtsa kalı, anıñdın yıradı könilik yolı	Eğer bir kimse bu iki şeyi unutursa, o doğruluk yolundan uzaklaşır.
5411	Negü ter eşitgil özin bilmiş er, havâsın ukuşka bulun kılmış er	Dinle, kendini bilen, heva ve hevesini aklına esir eden insan ne der.
5412	Ölümüg unıtma gûrüñ yurtuñ ol, özüñni unıtma savı yurtuñ ol	Ölümü unutma, asıl yerin mezarındır; "kendini unutma" sözünü her ân hatırla.
5413	Menidin törümiş özüñ men teme, özüñ men tese ay unu ornuñ ol	Sen meniden türemişsin, "ben!" deme; sen "ben!" dersen, bak, işte değerin.
5414	Busuğda-turur bu körünmez ölüm, çıkatuşsa hergiz unıtmaz yolum	Bu görünmez ölüm pusudadır; karşıma çıkmak isterse, hiç bir zaman izimi kayıp etmez.
5415	Tirigke adın hiç yok erse kıyın, tap erdi bu açığ ölümke bakın	insan için başka hiç bir eziyet olmasa bile, bu acı ölüme bakmak kâfidir.
5416	Tap erdi yana bu ölümde basa, kara yer katında ölüp oprasa	Ölümden sonra kara toprak altında çürüyüp-dağılmak da yeter bir ibrettir.
5417	Anıñda basa kör neçe işler ol, anı barça körgü ölüm açsa yol	Bundan başka, ölüm sana yol açınca görülecek daha nice işler vardır.
5418	Bu halığ bilirde ukuşluğ kişi, negü teg udır inç neteg yer aşı	Akıllı insan bu hâli görürken, nasıl rahat uyur ve nasıl yiyip-içebilir.
5419	Negü ter eşitgil bilig bergüçi, bilig birle himmet ulu tutğuçı	Dinle, bilgi veren ve bilgi ile dünyanın hakikî değerini anlayan insan ne der.
5420	Bedük tut bu himmet ediz tut köñül, kodu ber bu dünyâ munıñdın tüñül	Himmeti büyük ve gönülü yüksek tut; bu dünyayı bırak, ondan vaz geç.
5421	Tünek ol bu dünyâ içi ok yılan, munı kod yaruk çın ajunka ulan	Bu dünya, içi engerek yılanı dolu, bir zindandır; onu bırak, aydın ve hakikî dünyaya ulaşmağa çahş.
5422	Süzük cân kepi bu kara yer tuğı, kara yer kep örtnür ay kılkı ağı	Bu duru canın kalıbı olan vücûd bu kara toprak tıkacıdır; ey gönlünde hazineler taşıyan insan, kara toprak bunlar ile dolar.
5423	Bu dünyâ tünek ol kararçku kuduğ, belâ mihnet ol barça munda yoduğ	Bu dünya bir zindan, karanlık bir kuyudur; burası dâima belâ, mihnet ve felâketler ile doludur.
5424	Ne inçlik tiler sen tünekte turup, ne ârzû kolur sen köñül ög urup	Zindanda bulundığun müddetçe ne huzur istersin, aklına ve kalbine gelen ne gibi şeyi arzu edebilirsin.
5425	Kodu ber avutça kara toprakığ, uluğ meñü el kol nerek bu sakığ	Bu bir avuç kara topraktan vaz geç, büyük ve ebedî diyarı iste; bu seraba neden aklanıyorsun.
5426	Bu toğ toz tumandın örü tart özüñ, süzük meñü el kol sen açğıl közüñ	Bu toz, toprak ve dumanın fevkına yüksel, duru ve ebedî diyarı iste, gözünü aç.
5427	Neçe miñ yaşasa sen âhır ölüm, yeter ök tutar ok seni ay künüm	Sen ne kadar çok yaşarsan-yaşa, ölüm nihayet bir gün gelip, seni yakalar, ey günüm.
5428	Neçe artsa dünyâ baş ağrığları, takı artuk artar ay ersig urı	Dünya malı ne kadar artarsa, onun derdi zevkinden daha fazla olur, ey yiğit oğul.
5429	Neçe miñ yaşap er tilese tilek, tükel ök bolumaz bulunsa tilek	insan binlerce sene yaşayıp, arzu ettiği şeylere kavuşsa bile, yine dileği bitmez.
5430	Negü ter eşitgil ay kılkı arığ, bu üdlek okı birle köñli balığ	Temiz kalpli ve bu zemâne oku ile gönülü yaralanmış olan kimse ne der, dinle.
5431	Tükel miñ yaşasa tilekin temâm, tükel ök bulumaz kerekin temâm	insan bin yıl yaşasa bile; arzu ve ihtiyaçlarının hepsini tamamlayamaz.
5432	Tilekin tilegli tükelin tiler, tilekin tüketse tüker çın temâm	Arzu eden kimse her çeşit dilekte bulunur; arzusunun tükenmesi ile ancak onun dilekleri sona erer.
5433	Söz asğı ol ermez üküş sözlese, ya sözni tañırkap üküş tıñlasa	Sözün faydası çok söylemekte veya söylenenleri hayretler içinde çok dinlemekte değildir.
5434	Söz asğı ol ol kör eşitmiş sözüg, alıp işke tutsa könitse özüg	Sözün faydası işittiğin sözü işe tatbik etmekte ve böylece kendini doğru yola yöneltmektedir.
5435	Üküş sözledim söz eşittiñ tükel, sözüm işke tutğıl anıñ asğı al	Çok söz söyledim, sen hepsini dinledin; bu sözlerime göre hareket et ve bunların faydasını gör.
5436	Tilim tıdnumadı telim sözledi, sözüm eksümedi suvı eksüdi	Dilim kendisini tutamadı ve çok konuştu; sözüm azalmadı, fakat itibârı azaldı.
5437	Bayat bersü tevfik saña ay ilig, kamuğ edgülükke tegürgil elig	Ey hükümdar, Tanrı sana tevfik versin de çok iyilikler yap.
5438	Tilek bersü teñri küdezsü seni, duâda unıtma ay ilig meni	Tanrı sana dileğini versin ve seni korusun; ey hükümdar, sen beni duada unutma.
5439	Sözin kesti koptı adakın örü, ilig tıdtı aydı az oldur teyü	Sözünü kesti, ayağa kalktı; hükümdar: —Bir az daha otur— diyerek ,onu alakoydu.
5440	Çıkardı yegü içgü törlüg aşı, ayur azkına tat ay edgü kişi	Her türlü yiyecek ve içecek çıkardı : — Ey aziz insan, azıcık bunlardan tat — dedi.
5441	Elig sundı odğurmış aldı tegü, yedi içti azrak ol içgü yegü	Odgurmış elini uzatıp, bir lokma aldı; bir az yedi ve içti.
5442	Elig tarttı aştın yemedi adın, şükür kıldı rabka atadı atın	Yemekten elini çekti ve fazla yemedi; Tanrıya şükür etti, onun ismini zıkreyledi.
5443	Örü turdı odğurmış aydı selâm, ilig me yanut berdi kıldı kıyâm	Odgurmış ayağa kalktı ve selâm verdi; hükümdar da ayağa kalkıp, ona mukabelede bulundu.
5444	Turup çıktı odğurmış andın yorıp, udu çıktı ilig uzatu barıp	Odgurmış odadan çıktı, hükümdar da onu teşyi için, arkasından geldi.
5445	Esenleşti ilig bile ol kör e, eligleşti kaldı ilig kadğur a	O hükümdar ile vedâlaştı, müsâfaha ettiler; hükümdar mahzun bir hâlde kaldı.
5446	Turup bardı andın yana tağ tapa, kadaşı udu bardı elgin öpe	Odgurmış oradan ayrılıp, dağlara doğru gitti; kardeşi elini öptü ve bir müddet beraber yürüdüler.
5447	Evürdi kadaşın kör odğurmış a, esenleşti yandı kör ögdülmiş e	Odgurmış kardeşini geri çevirdi; Öğdülmiş onunla vedâlaşarak, ayrıldı.
5448	Eviñe kelip kirdi köñli kokuz, sakınç kadğu birle udıtmadı köz	Öğdülmiş evine gelip girdi; içinde bir boşluk hâsıl oldu; keder ve kaygıdan gözüne uyku girmedi.
5449	Toğardın yaşık baş kötürdi örü, kuğu kırtışı boldı dünyâ tolu	Doğudan güneş başını yukarı kaldırdı; dünyanın her tarafı kuğu rengine büründü.
5450	Yaşık koptı kögsin kötürdi örü, ajun toldı kâfûr saçar teg tolu	Güneş çıktı, göğüsünü yükseltti; dünyanın her tarafı saçılan kâfur ile doldu.
5451	Firişte yüzi teg yarudı ajun, kalık boldı kâfûr saçar teg yüzün	Dünya, melek yüzü gibi, parladı; gök yüzü kâfur saçılmış gibi oldu.
5452	Yana koptı terkin töşekin türüp, ma yundı yükündi köñül tüz urup	Yatağından çabucak kalktı ve âbdest alarak, ihlâs ile namazını edâ etti.
5453	Tonın kedti atlandı evdin kör e, yana karşıka bardı andın kör e	Giyindi ve evinden çıkıp, atına binerek, saraya gitti.
5454	Tüşüp kirdi karşı içiñe yorıp, okıdı ilig bu köründi kirip	Atından inip, saraya girdi; içeriye doğru yürüdü; hükümdarın daveti üzerine, huzura girdi.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
5455	Ayıttı ilig aşnu odğurmışığ, neçe kalmışığ hem kaçan barmışığ	Hükümdar önce Odgurmış'ı, onun ne kadar kaldığını ve ne zaman gittiğini sordu.
5456	Yana aydı ilig ay ögdülmişim, açığ boldı emdi maña yer aşım	Sonra: —Ey Öğdülmış'im, yemek bana artık zehir oluyor —dedi—
5457	Negü teg tirilgü bu künde naru, çöküp bardı egnim kopumaz örü	Bugünden sonra nasıl yaşarım; omuzlarım çöktü, artık bir daha kalkamaz.
5458	Nerek emdi beglik bu yalñuk yüki, bu kadğu sakınç üzdi köñlüm köki	İmdi bu beyliğe ve insanların yükünü taşımağa ne lüzum var; bu endişe ve kaygı kalbimi parçaladı.
5459	Er atsız bolumaz bodun başlasa, ya beglik işin barça beg işlese	Halkı idare eden veya beyliğin bütün işlerini gören bir bey hizmetkârsız yapamaz.
5460	Er at tutsa şeksiz kerek neñ tavar, bu neñ bolmasa er yığılmaz añar	Hizmetkâr olunca da, şüphesiz, mal ve servet lâzımdır; mal olmazsa, başkasının hizmetine kimse girmez.
5461	Negü ter eşitgil bu sü başlar er, tiriglik ıdıp beg işin işler er	Ordunun başında bulunan ve hayatını feda ederek, beyin emirlerini yerine getiren insan ne der, dinle.
5462	Hazine er at boldı begler küçi, bu iki bile er alır öz öçi	Hazine ve ordu beylerin kuvvetini teşkil eder; bu ikisi ile insan kendi öcünü alır.
5463	Bu iki bile beg bedüklük bulur, bu iki yumıtsa bedür beg tâcı	Bu ikisi ile bey büyüklük bulur; bu ikisi bir araya gelirse, beylik tacı azamet kazanır.
5464	Er at tirgüke kör telim neñ barır, neñ almak tilese körü küç tegir	Asker toplamak için, çok masrafa lüzum vardır; mal toplamak için de bile bile cebir kullanmak gerekir.
5465	Bir egnim meniñ me bir ök bu boğuz, nelük munça yalñuk yüki yüdmek öz	Benim ancak bir sırtım ve bir tek boğazım var; niçin bu kadar insanın vebalını yükleneyim.
5466	Neçe me çığay erse kalmaz açın, alır bu ölüm kör tirigde öçin	Ne kadar fakir olsa bile, insan aç kalmaz; bu ölüm her yaşayandan bir gün öcünü alır.