Türk Bitig: Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler

Baş Kutadgu Bilig

Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler

Öğdülmiş İligke İl İtgü Törüsin Ayur
Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler
Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, kamuğ işke öñdün yorıtsun elig
Öğdülmış cevap verdi ve : — Hükümdar önceden her türlü tedbiri alsın — dedi —
Yarağsız yorıtma tiliñde yavuz, bayat taplamağay ay bilgi ögüz
Onun ağzından fena ve yakışıksız söz çıkmasın, ey bilgisi nehirler gibi bol olan, Tanrı bunu hoş karşılamaz.
Bu beglik küçün almadıñ sen tilep, bayat berdi fazlı bile belgülep
Bu beylik mesnedine sen isteyerek gelmedin, onu Tanrı kendi fazlı ile sana ihsan etti.
Ağırladı berdi bu beglik saña, munıñ şükri kılğıl ay bilgi keñ e
Lütuf ederek, sana bu beyliği verdi, ey bilgisi geniş olan insan, buna şükür et.
Köñül tüz özüñsüz bayatka tapın, bodunka törü kıl bağırsaklıkın
Hâlis gönül ve temiz kalple Tanrıya ibâdet kıl, halka merhamet ve şefkat göster.
Havâñnı ukuş birle basğıl utup, bu nefsiñ bilig birle yençgil tutup
Heva ve hevesini yenerek, akıl ile ona hâkim ol, bilgi ile nefsin başını ez.
Negü ter eşitgil bilig bergüçi, bilig birle nefsig havâğ basğuçı
Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve hevaya hâkim olan insan ne der, dinle.
Et öz tüz tilese havâ boynı sı, havâ ölse könlür et öz egrisi
Vücûdun doğru olmasını istersen, heva ve hevesin boynunu ez, heva ölürse, vücûdun eğriliği düzelir.
Katığlan havâka bulun bolmağıl, havâ nefs ikigün bu din oğrısı
Gayret et, nevanın esiri olma, heva ve nefis, bunların ikisi de din hırsızıdır.
Nelük boldı âciz özüñ ay ilig, kamuğ edgü kılğu küçüñ bar elig
Ey hükümdar, sen nasıl böyle âciz duruma düştün, her türlü iyiliği yapabilirsin, kuvvet ve kudretin var.
Negüke muñadur sen munça katığ, negüke kılur sen tiriglik açığ
Niçin bu kadar çok kederleniyorsun, neden bu hayatı kendine zehir ediyorsun.
Hazine telim bar er at sü üküş, kamuğ işke yolçı bilig bar ukuş
Hazinen çok, adamların ve askerin var, her türlü işe yol gösteren bilgi ve akla sahipsin.
Er atnı sevindür hazine üle, olardın özüñke miñ ârzû tile
Hazineni aç ve servet dağıt, adamlarını sevindir, onlar senin her arzunu yerine getirirler.
Negü ter eşitgil yağıçı kür er, kümüş berse altun yağısın urar
Düşmana karşı koyan cesur insan ne der, dinle, altın ve gümüş veren düşmanını mağlûp eder.
Kalı kolsa sen tutçı üsteñ elig, er atnı sevindür öge ber erig
Eğer sen her vakit üstün gelmek istersen, adamlarını memnun et ve onlara değer verip, öğerek, şevke getir.
Er atnı sevindür tilegil tilek, tilek barça kelgey yağı boynı eg
Adamlarını önce memnun et, sonra onlardan iş bekle, bütün arzuların yerine gelir, düşman önünde boyun eğer.
Er at köp kalın tut sevindür sen e, sevüg cânnı bergey saña bir kün e
Adamların çok ve kalabalık olsun, onları sevindir, onlar da bir gün senin için sevgili canlarını verirler.
Er at sü bile yenç bu kâfir yağığ, bayattın tile küç sen arkañ arığ
Asker ve ordu ile bu düşman kâfirini ez, gönül temizliği ile Tanrıdan kuvvet ve tevfik dile.
Bu kâfir üçün tut er at sü tolum, ölüp tüşse kâfirde bolmaz ölüm
Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir, kâfirler ile dövüşürken ölmek, ölüm değildir.
Evin barkın örte sığıl burhanın, anıñ ornı mescid cemâat kılın
Onların evini-barkını yak, burkanını kır, yerine cami yap, etrafına islâm cemâati toplansın.
Bulun kılğıl oğlın kızın kul küñin, hazine ur anda sen almış neñin
Oğlunu ve kızını esir ederek, kul ve câriye er, oradan aldığın servetle hazine kur.
Müsülmânlık açğıl şeriatnı yad, atıñ bolğa edgü özüñ bolğa ked
İslâmiyeti aç, şeriati yay, böylece seçkin bir şahsiyet olur ve iyi bir nâm kazanırsın.
Müsülmânka yakma tegürme elig, anıñ hasmı teñri-turur ay ilig
Müslümanlara karışma ve onlara tecâvüz etme, ey hükümdar, onların karşısında Tanrı vardır.
Müsülmân müsülmân bile ol kadaş, kadaşka katılıma ulam edgüleş
Müslüman müslüman ile kardeştir, kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin.
Törü ber bodunka erej kılsunı, saña edgü birle duâ bolsunı
Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur, sana hayır-duâ etsinler.
Bayat berge ötrü sevinçin saña, seniñ bolğa iki ajun ay toña
Tanrı sana bunun ecrini verir, her iki dünya senin olur, ey kahraman.

İlig cevabı Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
İlig aydı körklüg ayur sen bu söz, özüm me munı ok tiler kılsa öz
Hükümdar:—Bu sözleri güzel söylüyorsun—dedi—ben de aynı şeyleri yapmak istiyorum.
Kanıkı muñar teggü işim ay er, munı kılğuka sen maña yarı bir
Ey yiğit, bununla meşgul olacak insan nerede, bu işleri başarmak için sen bana yardım et.
El itgü bodun süzgü aşnu turup, bu iç taş yorığlı yarağın körüp
İlk önce memleket düzene girmeli ve fesad ortadan kalkmalıdır, iç ve dış işlerin ıyı yürümesine dikkat etmelidir.
Severig sevindür kör açığ berip, seni sevmegüçini sürgil serip
Dostlarını ihsanlarda bulunarak, sevindir, düşmanlarını acımadan sürgün et.
Munıñda eñ aşnu el itgü kerek, bu iç taş kebitler arıtğu kerek
Bunun için ilk önce memleket düzene girmeli ve bütün meyhaneler ortadan kaldırılmalıdır.
Bodunuğ törü birle tüzgil tükel, süzülsü kör ilde yarağsız muhâl
Memlekette bu kötü yerler tasfiye edilmeli, halka kanunla, her bakımdan, düzen verilmelidir.
Kanı inç el itgü tegümez özüm, bu iş iş öze boldı yummaz közüm
Huzur ve memleketin nizâmı nerede, bunun için kendim uğraşamıyorum, iş iş üzerine yığıldı, gözümü yumacak vaktim yok.

Öğdülmiş cevabı İligke
ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg, uzatma işig sen kamuğ işke teg
Öğdülmış cevap verdi ve: —Ey hükümdar, işi sürüncemede bırakma, her işle meşgul ol — dedi —
Negüke uzatur sen kılğu işiñ, uzatma işiñ kıl keçer bu yaşıñ
Yapacağın işi niçin geri bırakıyorsun, işini geri bırakma, yap, ömür geçip gidiyor.
Bu kün kılmasa iş yarın iş bolur, işiñ iş öze bolsa irklıp kalur
Bugünkü işi yapmazsan, yarının işi de buna eklenir, iş iş üzerine gelir ve yığılır, kalır.
Bu künki işiñ kodma kılma yarın, yarın bolsa işiñ kalur kılmadın
Bugünkü işini yarına bırakma, yarın işin olursa, bu yapılamadan kalır.
İte tur süze tur bu el işlerin, bodun inçke teggey özüñ me yarın
Halkın ve kendinin yarın huzura kavuşabilmeniz için, bu memleket işlerinin günü-gününe görülmesi lâzımdır.
İsiz bolma isiz isizke yorıt, isizlerni barça iligdin arıt
Zâlim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et, bütün memleketi kötülerden temizle.
Köni bol köni kıl köni tut yorık, isiz egri köñey evürgey kılık
Doğru ol, doğru yola git ve her vakit doğruluk ile hareket et, böylece kötü ve eğri yola gelir ve tavrını değiştirir.
Bu tetrü kılınçlığ bu tetrü kişi, isiz tügmeginçe oñarmaz işi
Bu ters tabiatlı, zararlı ve kötü adamların eli-kolu bağlanmadıkça, işler selâmetle yürümez.
İsizig yağutma tokığay yoduğ, köniler bile sen tirilgil oduğ
Kötüyü kendine yaklaştırma, zararı dokunur, dâima uyanık ol ve doğru insanlar ile yaşa.
Negü ter eşitgil köni köñli tüz, köñül til kılınçı kamuğ kılkı uz
Doğru ve dürüst gönüllü, düşüncesi, sözü, işi ve bütün hareketi iyi olan insan ne der, dinle.
İsizke katılma yorığıl köni, köni egri birle küni tar küni
Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma, kötüler arasında doğru insanın güneşi kararır.
Kim isiz kılınsa yolında yoduğ, könike köni bol könilik küni
Kötülük yapanlar hüsrana mahkûm olurlar, kıyamet gününde Tanrının karşısına doğru insan olarak çık.
Ay ilig er attın saña çâre yok, er at birle begler süzer bulğanuk
Ey hükümdar, çaresiz, sana adamlar lâzımdır, beyler fesadı bunlar ile ortadan kaldırırlar.
Er at tergü yığğu açınğu açığ, çığayığ bayutğu todurğu açığ
Bir çok adamlar toplamalı ve onlara ihsanlarda bulunmalı, fakiri zenginleştirmeli ve açı doyurmalıdır.
Tapuğda yorığlı umınçka yorır, tapuğçı umınç kesse turmaz barır
Hizmette bulunan kimse bir şeyler ümit eder, hizmetkâr ümidini keserse, durmaz, gider.
Ay ilig tapuğçı bu kaç törlüg ol, seçe adra tutğıl yañılmasu yol
Ey hükümdar, hizmetkâr bir kaç türlüdür, bunları seç ve ayn-ayrı muameleye tâbi tutarak, hizmet gördür, yollarını şaşırmasınlar. ..'
Olarda birisi tiler yüz suvı, añar yüz suvı kılğu kansa kıvı
Onlardan biri şeref için çalışır, onu, şeref vermek suretiyle, tatmin et.
Takı bir kotusı tiler neñ tavar, yuluğ kılsu cânın tavar ber añar
Biri mal ve mülk ister, ona mal ver, canını sana feda etsin.
Takı bir tiler neñ yeme yüz suvı, hem at ton tiler kör yorısa savı
Bâzısı hem mal, hem şeref ister, bir de unvan, hıl'at ve nüfuz peşindedir.
Kalı alp atım erse bergil kümüş, kılıç ursu açsu saña kend uluş
Eğer cesur ve kahraman kimse ise, ona gümüş ver, kılıç kullansın, sana şehir ve memleketler fethetsin.
Biliglig ukuşluğ er erse silig, ağırla tegür neñ uzatğıl elig
Bilgili, akıllı ve temiz kalpli insan ise, ona hürmet göster, ihsanlarda bulun ve himaye et.
İsiz erse küçkey kötürme anı, elig berme ilke ulıtğay seni
Kötü ve zâlim olan kimseyi yükseltme, ona memlekette nüfuz verme, seni. çok üzer.
Kötürme bayutma isiz öktemig, ağu kılğa şeksiz saña ot emig
Zâlim ve kötü kimseyi yükseltme ve onu zengin etme, o sana, şüphesiz, ilâç ve devayı zehir hâline getirir.
Negü ter eşitgil böke yavğusı, bayusa baş egmez bodun yuvğası
Böke yavgusu ne der, dinle, en zayıf insan bile, zenginleşirse, ferman dinlemez olur.
İsizig bayutma ay kılkı unur, isizler bayusa kılınç artatur
Ey kudretli hükümdar, kötüleri servet sahibi etme, kötüler, zenginlenince, hâl ve tavırlarını değiştirirler.
Elig tarlıkı bolsa edgü yime, kılınç artatur kör muñadıp bu ma
Eli darlıkta kalıp, muhtâc duruma düşünce, iyilerin bile tavır ve hareketi bozulur.
Muñadsa ma edgü kılıklığ kişi, kılınç artatur hem ol edgü tuşı
iyi tabiatlı insanın da, muhtâc duruma düşünce, iyiiiği nisbetinde hareketi kötüleşebilir.
İsizig uçuzla köninge yorık, ağırlağıl edgüg ol itgey kılık
Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini düzeltir, iyiye itibar gösterırsen, onun hâl ve tavrı daha da iyi olur.
Bağırsak kişig tut özüñke yakın, uvutsuznı özdin yırak tut sakın
Sana gönülden bağlı-olan kimseyi kendine yakın tut, hayâsız kimseleri de kendinden uzaklaştır, onlardan kendini koru.
Asığlığ kayu ol asığsız kayu, sen adra seçe tut ay bilge bügü
Kim faydalıdır, kim faydasızdır, ey âlim hakîm, sen bunları iyice seç.
Sever sevmezig me seçe tut öñin, severke sevüg bol yağıka yalın
Seni seven ve sevmeyenleri de iyice ayırt et, sevene karşı sevimli ve düşmana karşı da yalın ateş gibi ol.
Yırak tut sevinçiñ tilemez kişig, sevitme añar berme kılğu işig
Senin memnun olmanı istemeyen kimseyi kendinden uzak tut, onu başkalarına da sevdirme ve ona hiç bir vazife verme.
Eminig hiyânet bile katmakıl, yarağlığ yarağsız bile tutmağıl
Hıyanet ile emniyeti bir araya getirme, yarayan ile yaramayanı bir arada tutma.
Bir işni ikigüke ayma tilin, işeñü bolur iş kalur kılmadın
Bir işi iki kişiye birden tevdi etme, onlar birbirlerine yüklerler ve iş yapılmadan kalır.
İşiñ iş biligli kişilerke bir, kılu bilmese iş sınıp kadğu yer
işi iş bilen kimselere ver, iş yapamayan insan onu beceremezse, üzülür ve müteessir olur.
Tapuğka bolup berme erke işig, özüñke tusulğu üçün tut kişig
Hizmettir diye, olur-olmaz insanlara iş verme, işi sana faydalı olacak şekilde becerikli kimselere ver.
El asğı tile me öz asğıñ tile, kişi asğıña bakma turma ile
Memleketin faydasını kendi menfaatin ile telif et, başkasının menfaatini düşünüp, ona bağlanma.
Kişi köñli körme ol asğı üçün, el asğı tile özni buzma küçün
Başkasının gönülüne bakma, her kes kendi istifâdesini kollar, memleket menfaatini ara ve kendini zorla fena duruma düşürme.
Saña kim tusulur tusulğıl añar, tusulmaz kişig kıl özüñde sıñar
Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol, faydasız kimseyi kendinden uzak bulundur.
Ağırlayu tut sen asığlığ kişig, añar ber ay ilig kereklig işig
Faydalı insana her vakit itibar göster, ey hükümdar, lüzumlu işleri ona gördür.
Saña kılğu işler bu ol ay ilig, munı kıldıñ erse sen ittiñ ilig
Ey hükümdar, senin yapacağın işler bunlardır, bunları yaparsan, memleket düzene girer.
Atıñ edgü bolğa kutulğay özüñ, seniñde kedin kalğa atıñ sözüg
Adın iyi olur, kendin kurtulursun, dünyada senden sonra da adını ve sözlerini dâima yâd ederler.
Bayuğay bodun el itilgey orun, neçe kolsa kaznak hazine urun
Halk zenginleşir, memleket ve saltanat işleri tanzim edilir, ne kadar istersen, o kadar hazine toplayabilirsin.
Negü ter eşitgil bağırsak kişi, bağırsaklıkı kör söziñe tuşı
İçten bağlı olan insan ne der, dinle, onun dili ile gönülü birdir.
Kayu el begi bolsa edgü köni, bayudı ol el bodnı tuğdı küni
Hangi memleketin beyi iyi ve doğru olursa, - o memleketin halkı zenginleşir ve başına gün doğar.
Bodun baylıkı begke baylık-turur, tilese anı tut tilese munı
Halkın zenginliği beyin zenginliğidir, ister onu, ister bunu temin et.
Uluş kend içinde sen oğrığ, arıt ümeg arkışığ yolda imin yorıt
Şehir ve kasaba içinde hırsızı ortadan kaldır, yolcu ve kervan emniyet içinde sefer etsin.
İç ilde kötürgil bodun küçlerin, taşırtın arıtğıl karakçı barın
Memleket içinde halka zulüm edenleri yok et, dış eyâletlerde de bir tane yol kesen şaki bırakma.
İsizniñ kını birle kılkın evür, isizke isizlik yaraşur tegür
Kötüyü, ceza vererek, doğru yola getir, kötüye kötü muamele lâyıktır, sen de öyle yap.
İsizig ya çoğda oruda kerek, yorık bolsa edgü ayâ sarp yürek
İyinin serbest dolaşabilmesi için, kötünün ya zincirde veya zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek.
Adın ma bu el bodnı kaç törlüg ol, munı adra tutğu açuk bolsa yol
Bir de memleketin ahâlisi bir kaç türlüdür, her kesin rahatça çalışabilmesi için, bunlara ayrı-ayrı muamelelerde bulunmalıdır.
Olarda biri bilge âlim-turur, bu âlim bile erke kut kıv bolur
Onlardan biri âlimlerdir, bunlar insanı devlet ve saadete kavuştururlar.
Ağırla bularığ negü aysa kıl, şeriat yolı tut boyun ber egil
Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse, yap, şeriat yolunu tut, hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle eğil.
Bularnıñ hakı tıdma içgü yegü, berü tur muñadmasu ilçi bügü
Ey hakîm hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve yiyecek, içeceklerini temin et, muhtaç duruma düşmesinler.
Köñül inçliki birle ögretsüler, biligsizler andın ma ögrensüler
Gönül huzuru ile öğretsinler, bilgisizler de onlardan bilgil öğrensinler.
Bulurda basa muhtesibler-turur, bular elgi küçlüg kerek ay unur
Bunlardan sonra muhtesipler gelir, ey kudretli, bunlar kuvvetli olmalıdırlar.
Kısa tutsa fâsık yava boşlağığ, tolu tutsa mescid cemâatlarığ
Fâsık, serseri ve başı-boş dolaşanları inzibat altında bulundursunlar, mescidleri cemâat ile dolu tutsunlar.
Basakı kotu ol saña tapğuçı, tıda tutmasa sen bu ol kopğuçı
Bundan sonraki zümre senin hizmetinde bulunanlardır, mâni olamazsan, sana karşı gelebilecek olanlar bunlardır.
Bular yük kötürmez bularnıñ yüki, saña yüdgü tegse munıñ emgeki
Bunlar yük altına girmezler, hizmetleri nisbetinde bunların yükünü sen kendin yüklenmelisin.
Bularda basa kaldı bodnuñ kara, bularnı törü birle edgü kör e
Bunlardan sonra avam kısmı gelir, bunlara kanunu tatbik et ve iyi bak.
Bu ma üç kotu ol munı adra tut, küçeme küçese bolur elke yut
Bunlar da üç .zümredir, bunları birbirlerinden ayrı tut, onları zorlama, zorlarsan, bu memleket için felâket olur.
Bularda birisi bu baylar-turur, bodun küçlügi bu ay kılkı unur
Bunlardan biri zenginlerdir, ey kudretli insan, halk arasında kuvvetli olanlar bunlardır.
Bularda basası kör ortu kişi, bu ortu kılumaz bu baylar işi
Bunlardan sonra orta hâili insanlar gelir, orta halliler zenginlerin yaptıklarını yapamazlar.
Çığaylar-turur kör bularda basa, bularığ küdezgü kamudın oza
Bunlardan sonra fakirler gelir, her şeyden önce bunlar korunmalıdır.
Yüdürmegü baylar yükin ortuka, bu ortu buzulğa tükel artağa
Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemelidir, yoksa, bu orta halliler bozulur ve büs-bütün sarsılır.
Çığayka yüdürmegü ortu yüki, çığay ölge açın üzülge köki
Orta hâili kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli, yoksa, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur.
Çığayığ küdezilse ortu bolur, bu ortu berer tınsa baylık bulur
Fakiri korursan, o orta hâili olur, orta hâili bir az kendisini toplarsa, zengin olur.
Çığay ortu bolsa bu ortu bayur, bayusa bu ortu iliñ bay tolur
Fakirler orta hâili olursa, orta halliler zenginleşir, orta halliler zenginleşirse, memleket zengin olur.
El itlür erejke tegir bu bodun, duâ artar ötrü saña ol üdün
Memleket düzene girer ve halk huzura kavuşur, o zaman sen de çok hayır-duâ alırsın.
Negü ter eşitgil uç ordu hanı, at edgü tile ay ölügli kanı
Uç-Ordu hanı ne der, dinle, ey fânî insan, iyi ad dile.
Kimiñ edgü atı bile çıksa cân, kesilmez anıñ atı edgü duân
Kim iyi ad bırakarak, ölürse, onun adı hayır-duâ ile yaşamakta devam eder.
Ölüp kim kalur erse edgü duâ, yana bir tiriglik bulur bu toğa
Kim ölür ve hayır-duâ ile anılırsa, o yeniden doğarak, tekrar hayat bulmuş olur.
Kerek yer öze tur kerek yer katın, çavıksa özüñ kör bu edgü atın
İyi ad ile şöhret kazandıktan sonra, ister yerin üstünde, ister altında ol.
At edgü kerek kör öz ölgü-turur, ölür öz atı kalsa meñü-turur
İyi ad lâzımdır, vücud bir gün ölecektir, vücûd ölür, adı kalan insan ebedi olur.
Raiyyet hakı bar seniñde kör üç, bu haknı ötegil özün kılma küç
Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır, bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme.
Birisi iliñde arığ tut kümüş, yarın küdezgil ay bilgi üküş
Banlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru, ey bilgili insan.
Takı bir bodunka törü bir köni, kötür bir ikedin küçin kör anı
ikincisi halkı âdil kanunlar ile idare et, birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru.
Üçünçi imin tut kamuğ yollarığ, karakçığ sekerçig arıtğıl arığ
Üçüncüsü bütün yolları emin tut, yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır.
Ötemiş bolur sen raiyyet hakı, sen ötrü hakıñ kol ay ilçi akı
Böylece' tebea hakkını ödedikten sonra, sen de onlardan kendi hakkını isteyebilirsin, ey cömert hükümdar.
Raiyyet öze ol seniñ üç hakıñ, tilegü olardm sen aç kulğakıñ
Tebea üzerinde senin üç hakkın vardır, bunu onlardan istemelisin, iyice dinle.
Biri yarlığıñnı ağır tutsalar, negü erse terkin anı kılsalar
Biri halk senin emirlerine hürmet etmeli ve bu emir ne olursa-olsun, onu derhâl yerine getirmelidir.
İkinç tıdmasalar hazine hakı, üdinde tegürse ay elgi akı
ikincisi hazine hakkını gözetmeli ve bunu vaktinde ödemelidirler, ey di açık insan.
Üçünçi yağıka yağı bolsalar, severiñ kim erse anı sevseler
Üçüncüsü senin dostuna dost ve düşmanına düşman olmalıdır.
Ötemiş bolur sen özüñ hakların, olar ma ötemiş bolur öz hakın
Böylece sen onlara karşı vazifeni yapmış olursun, onlar da senin hakkını ödemiş olurlar.
Bu yañlığ kerek beg yorısa yoluğ, râiyyet uş andağ kerek ay uluğ
Ey ulu, bu yolun yolculuğunda bey böyle olmalı, tebea da böyle olmalıdır.
Bodun bulsa ötrü begi edgüsin, begi bulsa inçlik yorıtsa küsin
Böylelikle halk beyinin iyiliğini görür, bey de huzura kavuşur ve dünyaya şöhretini yayar.
Ay ilig bu ol bu kutuñ belgülüg, saña iki ajun tegürgü ülüg
Ey hükümdar, sana her iki dünyayı te'min edecek kısmet ve saadet, şüphesiz budur.
Anıñda basa bilge âlim turup, bodunka bilig bersü yetrü körüp
Bundan sonra âlimler harekete geçip, ihlas ile halka bilgi versinler.
Yana elgi küçlüg bolur muhtesib, isizlerni yığsu cemâat kezip
Muhtesibin de elinde salâhiyet olmalıdır, o da cemâati dolaşarak, kötülüklere mâni olsun.
Satığçı küdezsü emanetlerin, kılu tursu uzlar nasihatların
Satıcı emânetlerini gözetsin, san'at ustaları başkalarını yetiştirmekte devam etsinler.
Tarığçı tarığka erig bolsunı, yeme yılkıçı igdiş üklitsüni
Çiftçiler çiftlikte gayret etsinler, hayvan besleyenler de onları çoğaltsınlar.
Er at kaldı emdi saña tapğuçı, yağıka börike bu ol yortğuçı
Şimdi senin hizmetinde bulunan kimseler kaldı, düşmana ve kurda karşı koyan bunlardır.
Sevindür bularığ açın neñ bile, körü tur adın işke katma yul a
Onları memnun et, ihsanlarda bulun, dikkat et, onlara başka iş verme, verilmiş ise, onu bu işten al.
Tusulur teñinçe ağırla açın, bayutğıl neñin sen bedütgil küçin
Faydalı oldukları nisbette onlara izzet, ikram ve ihsanda bulun, gelirlerini artır ve rütbelerini yükselt.
Yağıka börike itinsü tolum, adaşka bolup öz yağıka ölüm
Düşmana ve kurtlara karşı silâhlarını hâzır bulundursunlar, dosta yâr olup, düşmana ölüm olsunlar.
Açılğay seçilgey kamuğ işleriñ, süzülgey itilgey kamuğ işleriñ
Böylece bütün yakın olanların seçilir ve belli olur, bütün işlerin de durulur ve yoluna girer.
Saña bolğa iki ajun edgüsi, bayatım sevinçi özüñ bolğusı
Sen her iki dünyada iyilik bulursun ve Tanrım da senden razı olur.
Könilik bu ol kör köni bol köni, tilekke tegürgey könilik seni
Bak, doğruluk budur, doğru ol, doğru, doğruluk seni dileğine kavuşturur.
Seni teñri sevgey könilik üçün, könide adın kılma halkka öçün
Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın, halka kızıp, onlara karşı doğruluktan ayrılma.
Negü ter eşitgil ay köñli yaruk, munıñ manisi kör bu sözke anuk
Gönülü parlak olan insan ne der, dinle, bak, bunun mânasını bu söz te'yit eder.
Könilik üçün kök adakın-turur, yayılmaz üçün yerde ot yem önür
Doğruluk yüzünden gök ayakta durur, yer sabit olduğu İçin, üzerinde ot ve ekin biter.
Yayılma köni tur köñül tut köni, köni iki ajun könilik bulur
Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut, doğru olan her iki dünyada doğruluk bulur.
Ay ilig munukı özüm bilmişin, ötündüm saña men için hem taşın
Ey hükümdar, işte ben bildiklerimi, gizli-âşikãr, sana arzettim.
İkigün ajunluk asığ kılğu söz, bu erdi munukı ayu berdi öz
Her iki dünya için faydalı olan sözler işte benim sana söylediklerimdir.
Bu ajun ereji bile edgü at, saña bolğa dünyâ ya ukbi ulat
Bu dünya huzuru sana dünyayı ve iyi ad -bırakmak için çalışman da sana ukbâyı te'min edecektir, ona göre hareket et.
Bu dünyâ neñi barça kalğu-turur, atıñ edgü kılğıl öz ölgü-turur
Bütün bu dünya malı kalacak ve kendin bir gün öleceksin, iyi ad kazanmağa çalış.
Bilig yakşı sözler muña meñzetü, sözi mani birle añar yañzatu
Bilgili insan buna kıyas ederek, çok güzel bir söz söylemiştir.
Atım edgü bolsun özüm ölsüni, tirig ölgü âhır atım kalsunı
Kendim öleyim, adım iyi olsun, her diri nihayet ölecektir, dünyada adım kalsın.
Usa edgülük kıl at edgü tile, özünç meñü atın tirig bolsunı
Mümkün mertebe iyilik yap, iyi ad dile ve bu ebedî ad ile yaşamakta devam et.
Eşitti ilig söz sevindi katığ, köñül köz yaruttı bulundı tatığ
Hükümdar bu sözleri duyunca, çok memnun oldu, sevinçle gönül gözü parladı ve hayattan tekrar tad almağa başladı.

İlig cevabı Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
Öküç alkıtu ögdi ögdülmişig, ayur sözlediñ sen özüñ bilmişig
Hükümdar Öğdülmiş'i candan alkışladı, öğdü ve : — Sen kendi bildiğini söyledin — dedi —
Bayat bersü tevfik bu künde naru, sen aymış bu sözler tutayın körü
Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin, senin söylediğin sözleri dikkatle yerine getireyim.
Seni teg basutçı maña berdi rab, umar-men tilese tilek berge tep
Rabbim bana senin gibi bir yardımcı verdi, isterse, onun diğer dileklerimi de vereceğini umarım.
Bayat bersü ârzû tilekiñ tükel, tükel kıldıñ ârzûm ayâ edgü fâl
Sen benim bütün arzularımı yerine getirdin, ey iyi talih, Tanrı senin de bütün arzu ve dileklerini yerine getirsin.
Bu künde naru sen bağırsaklıkın, basut kıl maña sen ay köñli yakın
Bugünden sonra da sen sadâkatle bana yardımda devam et, ey gönülü bana yakın olan insan.
Büter-men saña çın ınanur özüm, sözüg örtme mende ay körklüg yüzüm
Ben sana inanıyor ve gerçekten itimat ediyorum, ne düşündüğünü bana açıkça söyle, ey güzel yüzlüm.
Maña kün negü teg yarumış künüm, seniñde körür-men men emdi münüm
Sen benim parlak güneşimsin, ben şimdi kusurlarımı senin sayende görüyorum.
İdi yakşı sözler köñül bulmış er, köñül til birikip yakın bolmış er
Gönül sahibi, düşüncesi ve sözü bir olan dost insan çok iyi söylemiştir.
Köñül kimke bütse anı küzñü tut, özüñ körge sen tep anı utru tut
Gönülün tamamen inandığı kimseyi kendine ayna edin, kendini görebilmek için onu dâima karşında bulundur.
Bağırsak kişi özke küzñü bolur, añar baksa kılk yañnı tüzgü bolur
İçten bağlı olan kimse insana ayna olur, insan ona bakarak, tabiat ve tavrını düzeltebilir.
Kimiñ köñli kimke yakin bolsa çın, añar bütgü özke yakın bolsa çın
Bir kimse birine içten bağlı olur ve gerçekten yakınlık gösterirse, ona itimat edilmelidir.
Bütülmiş kişike ayıtğu sözüg, bütülmiş kişi aysa tutğu sözüg
Sözü itimat edilen kimseye sormalı ve böyle bir kimsenin de sözünü tutmalıdır.
Eşitti kör ödülmiş ilig sözin, sevindi ilel tep yaruttı közin
Öğdülmiş hükümdarın sözlerini işitti, yüzü güldü ve sevinerek "baş üstüne!" dedi.
Sözin kesti ilig özi amrulup, kopup çıktı ögdülmiş andın turup
Hükümdar müsterih olarak, sözünü bitirdi, Öğdülmiş kalkıp, huzurdan çıktı.
İlig anda naru kör inçlik kodup, ilin itti tüzdi köp emgek yüdüp
Hükümdar bundan sonra rahatını bırakıp, çok zahmet yüklenerek, ilini tanzim etti ve düzeltti.
İsizig yırattı kör edgüg kamuğ, öziñe yakın kıldı berdi yoluğ
Kötüleri kendisinden uzaklaştırdı, bütün iyileri de etrafına topladı ve onlara çalışma imkânları verdi.
Tüzüldi bodun hem süzüldi eli, tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili
Memleketi duruldu ve halkı da düzene girdi, halkın şikâyeti kesildi ve uzun bir müddet için huzura kavuştu.
Tatıdı tiriglik el asğı bile, erejin avındı sevinçin küle
Memleketin refahı sayesinde hayatın zevki arttı, hak sevinçle ve gülerek, günlerini huzur içinde geçirdi.
İlig me ağırladı ödülmişig, ınandı añar berdi barça işig
Hükümdar Öğdülmiş'i de takdir etti ve ona itimat ederek, bütün işleri eline bıtraktı.
Yorıdı bir ança bu ögdülmişe, tirildi / erildi sakınç kadğu birle bışa
Öğdülmiş bir müddet böyle devam etti, fakat endişe, kaygı içinde kıvranıyor ve kendisini günahkâr addediyordu.
Öziñe baka kördi kılkın işin, tiriglik yegitlik yava kılmışın
Kendine dikkat etti, hâl ve tavrına baktı, hayatını ve gençliğini sosuna geçirmiş olduğunu gördü.
Açıldı yarup köñli kögsi közi, arıtmak tiledi bu köñli tözi
Gönülü, kalp gözü parlayarak açıldı, gönlünün tamamiyle temizlenmesini arzu etti.