| Eski Türkçe aslı | Günümüze aktarımı | |
|---|---|---|
| LXXII | Öğdülmiş İligke İl İtgü Törüsin Ayur | Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Tanzim Etme Usûlünü Söyler |
| 5467 | Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, kamuğ işke öñdün yorıtsun elig | Öğdülmış cevap verdi ve : — Hükümdar önceden her türlü tedbiri alsın — dedi — |
| 5468 | Yarağsız yorıtma tiliñde yavuz, bayat taplamağay ay bilgi ögüz | Onun ağzından fena ve yakışıksız söz çıkmasın; ey bilgisi nehirler gibi bol olan, Tanrı bunu hoş karşılamaz. |
| 5469 | Bu beglik küçün almadıñ sen tilep, bayat berdi fazlı bile belgülep | Bu beylik mesnedine sen isteyerek gelmedin; onu Tanrı kendi fazlı ile sana ihsan etti. |
| 5470 | Ağırladı berdi bu beglik saña, munıñ şükri kılğıl ay bilgi keñ e | Lütuf ederek, sana bu beyliği verdi; ey bilgisi geniş olan insan, buna şükür et. |
| 5471 | Köñül tüz özüñsüz bayatka tapın, bodunka törü kıl bağırsaklıkın | Hâlis gönül ve temiz kalple Tanrıya ibâdet kıl, halka merhamet ve şefkat göster. |
| 5472 | Havâñnı ukuş birle basğıl utup, bu nefsiñ bilig birle yençgil tutup | Heva ve hevesini yenerek, akıl ile ona hâkim ol, bilgi ile nefsin başını ez. |
| 5473 | Negü ter eşitgil bilig bergüçi, bilig birle nefsig havâğ basğuçı | Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve hevaya hâkim olan insan ne der, dinle. |
| 5474 | Et öz tüz tilese havâ boynı sı, havâ ölse könlür et öz egrisi | Vücûdun doğru olmasını istersen, heva ve hevesin boynunu ez; heva ölürse, vücûdun eğriliği düzelir. |
| 5475 | Katığlan havâka bulun bolmağıl, havâ nefs ikigün bu din oğrısı | Gayret et, nevanın esiri olma; heva ve nefis, bunların ikisi de din hırsızıdır. |
| 5476 | Nelük boldı âciz özüñ ay ilig, kamuğ edgü kılğu küçüñ bar elig | Ey hükümdar, sen nasıl böyle âciz duruma düştün; her türlü iyiliği yapabilirsin, kuvvet ve kudretin var. |
| 5477 | Negüke muñadur sen munça katığ, negüke kılur sen tiriglik açığ | Niçin bu kadar çok kederleniyorsun, neden bu hayatı kendine zehir ediyorsun. |
| 5478 | Hazine telim bar er at sü üküş, kamuğ işke yolçı bilig bar ukuş | Hazinen çok, adamların ve askerin var; her türlü işe yol gösteren bilgi ve akla sahipsin. |
| 5479 | Er atnı sevindür hazine üle, olardın özüñke miñ ârzû tile | Hazineni aç ve servet dağıt, adamlarını sevindir; onlar senin her arzunu yerine getirirler. |
| 5480 | Negü ter eşitgil yağıçı kür er, kümüş berse altun yağısın urar | Düşmana karşı koyan cesur insan ne der, dinle; altın ve gümüş veren düşmanını mağlûp eder. |
| 5481 | Kalı kolsa sen tutçı üsteñ elig, er atnı sevindür öge ber erig | Eğer sen her vakit üstün gelmek istersen, adamlarını memnun et ve onlara değer verip, öğerek, şevke getir. |
| 5482 | Er atnı sevindür tilegil tilek, tilek barça kelgey yağı boynı eg | Adamlarını önce memnun et, sonra onlardan iş bekle; bütün arzuların yerine gelir; düşman önünde boyun eğer. |
| 5483 | Er at köp kalın tut sevindür sen e, sevüg cânnı bergey saña bir kün e | Adamların çok ve kalabalık olsun, onları sevindir; onlar da bir gün senin için sevgili canlarını verirler. |
| 5484 | Er at sü bile yenç bu kâfir yağığ, bayattın tile küç sen arkañ arığ | Asker ve ordu ile bu düşman kâfirini ez; gönül temizliği ile Tanrıdan kuvvet ve tevfik dile. |
| 5485 | Bu kâfir üçün tut er at sü tolum, ölüp tüşse kâfirde bolmaz ölüm | Asker, ordu ve silâhını kâfirlere çevir; kâfirler ile dövüşürken ölmek, ölüm değildir. |
| 5486 | Evin barkın örte sığıl burhanın, anıñ ornı mescid cemâat kılın | Onların evini-barkını yak, burkanını kır; yerine cami yap, etrafına islâm cemâati toplansın. |
| 5487 | Bulun kılğıl oğlın kızın kul küñin, hazine ur anda sen almış neñin | Oğlunu ve kızını esir ederek, kul ve câriye er; oradan aldığın servetle hazine kur. |
| 5488 | Müsülmânlık açğıl şeriatnı yad, atıñ bolğa edgü özüñ bolğa ked | İslâmiyeti aç, şeriati yay; böylece seçkin bir şahsiyet olur ve iyi bir nâm kazanırsın. |
| 5489 | Müsülmânka yakma tegürme elig, anıñ hasmı teñri-turur ay ilig | Müslümanlara karışma ve onlara tecâvüz etme; ey hükümdar, onların karşısında Tanrı vardır. |
| 5490 | Müsülmân müsülmân bile ol kadaş, kadaşka katılıma ulam edgüleş | Müslüman müslüman ile kardeştir; kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin. |
| 5491 | Törü ber bodunka erej kılsunı, saña edgü birle duâ bolsunı | Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur; sana hayır-duâ etsinler. |
| 5492 | Bayat berge ötrü sevinçin saña, seniñ bolğa iki ajun ay toña | Tanrı sana bunun ecrini verir; her iki dünya senin olur, ey kahraman. |
| İlig cevabı Öğdülmişke | HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI | |
| 5493 | İlig aydı körklüg ayur sen bu söz, özüm me munı ok tiler kılsa öz | Hükümdar:—Bu sözleri güzel söylüyorsun—dedi—ben de aynı şeyleri yapmak istiyorum. |
| 5494 | Kanıkı muñar teggü işim ay er, munı kılğuka sen maña yarı bir | Ey yiğit, bununla meşgul olacak insan nerede, bu işleri başarmak için sen bana yardım et. |
| 5495 | El itgü bodun süzgü aşnu turup, bu iç taş yorığlı yarağın körüp | İlk önce memleket düzene girmeli ve fesad ortadan kalkmalıdır; iç ve dış işlerin ıyı yürümesine dikkat etmelidir. |
| 5496 | Severig sevindür kör açığ berip, seni sevmegüçini sürgil serip | Dostlarını ihsanlarda bulunarak, sevindir; düşmanlarını acımadan sürgün et. |
| 5497 | Munıñda eñ aşnu el itgü kerek, bu iç taş kebitler arıtğu kerek | Bunun için ilk önce memleket düzene girmeli ve bütün meyhaneler ortadan kaldırılmalıdır. |
| 5498 | Bodunuğ törü birle tüzgil tükel, süzülsü kör ilde yarağsız muhâl | Memlekette bu kötü yerler tasfiye edilmeli; halka kanunla, her bakımdan, düzen verilmelidir. |
| 5499 | Kanı inç el itgü tegümez özüm, bu iş iş öze boldı yummaz közüm | Huzur ve memleketin nizâmı nerede, bunun için kendim uğraşamıyorum; iş iş üzerine yığıldı, gözümü yumacak vaktim yok. |
| Öğdülmiş cevabı İligke | ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI | |
| 5500 | Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg, uzatma işig sen kamuğ işke teg | Öğdülmış cevap verdi ve: —Ey hükümdar, işi sürüncemede bırakma, her işle meşgul ol — dedi — |
| 5501 | Negüke uzatur sen kılğu işiñ, uzatma işiñ kıl keçer bu yaşıñ | Yapacağın işi niçin geri bırakıyorsun; işini geri bırakma, yap; ömür geçip gidiyor. |
| 5502 | Bu kün kılmasa iş yarın iş bolur, işiñ iş öze bolsa irklıp kalur | Bugünkü işi yapmazsan, yarının işi de buna eklenir; iş iş üzerine gelir ve yığılır, kalır. |
| 5503 | Bu künki işiñ kodma kılma yarın, yarın bolsa işiñ kalur kılmadın | Bugünkü işini yarına bırakma; yarın işin olursa, bu yapılamadan kalır. |
| 5504 | İte tur süze tur bu el işlerin, bodun inçke teggey özüñ me yarın | Halkın ve kendinin yarın huzura kavuşabilmeniz için, bu memleket işlerinin günü-gününe görülmesi lâzımdır. |
| 5505 | İsiz bolma isiz isizke yorıt, isizlerni barça iligdin arıt | Zâlim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et; bütün memleketi kötülerden temizle. |
| 5506 | Köni bol köni kıl köni tut yorık, isiz egri köñey evürgey kılık | Doğru ol, doğru yola git ve her vakit doğruluk ile hareket et; böylece kötü ve eğri yola gelir ve tavrını değiştirir. |
| 5507 | Bu tetrü kılınçlığ bu tetrü kişi, isiz tügmeginçe oñarmaz işi | Bu ters tabiatlı, zararlı ve kötü adamların eli-kolu bağlanmadıkça, işler selâmetle yürümez. |
| 5508 | İsizig yağutma tokığay yoduğ, köniler bile sen tirilgil oduğ | Kötüyü kendine yaklaştırma, zararı dokunur; dâima uyanık ol ve doğru insanlar ile yaşa. |
| 5509 | Negü ter eşitgil köni köñli tüz, köñül til kılınçı kamuğ kılkı uz | Doğru ve dürüst gönüllü, düşüncesi, sözü, işi ve bütün hareketi iyi olan insan ne der, dinle. |
| 5510 | İsizke katılma yorığıl köni, köni egri birle küni tar küni | Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma; kötüler arasında doğru insanın güneşi kararır. |
| 5511 | Kim isiz kılınsa yolında yoduğ, könike köni bol könilik küni | Kötülük yapanlar hüsrana mahkûm olurlar; kıyamet gününde Tanrının karşısına doğru insan olarak çık. |
| 5512 | Ay ilig er attın saña çâre yok, er at birle begler süzer bulğanuk | Ey hükümdar, çaresiz, sana adamlar lâzımdır; beyler fesadı bunlar ile ortadan kaldırırlar. |
| 5513 | Er at tergü yığğu açınğu açığ, çığayığ bayutğu todurğu açığ | Bir çok adamlar toplamalı ve onlara ihsanlarda bulunmalı; fakiri zenginleştirmeli ve açı doyurmalıdır. |
| 5514 | Tapuğda yorığlı umınçka yorır, tapuğçı umınç kesse turmaz barır | Hizmette bulunan kimse bir şeyler ümit eder; hizmetkâr ümidini keserse, durmaz, gider. |
| 5515 | Ay ilig tapuğçı bu kaç törlüg ol, seçe adra tutğıl yañılmasu yol | Ey hükümdar, hizmetkâr bir kaç türlüdür; bunları seç ve ayn-ayrı muameleye tâbi tutarak, hizmet gördür, yollarını şaşırmasınlar. ..' |
| 5516 | Olarda birisi tiler yüz suvı, añar yüz suvı kılğu kansa kıvı | Onlardan biri şeref için çalışır; onu, şeref vermek suretiyle, tatmin et. |
| 5517 | Takı bir kotusı tiler neñ tavar, yuluğ kılsu cânın tavar ber añar | Biri mal ve mülk ister; ona mal ver, canını sana feda etsin. |
| 5518 | Takı bir tiler neñ yeme yüz suvı, hem at ton tiler kör yorısa savı | Bâzısı hem mal, hem şeref ister; bir de unvan, hıl'at ve nüfuz peşindedir. |
| 5519 | Kalı alp atım erse bergil kümüş, kılıç ursu açsu saña kend uluş | Eğer cesur ve kahraman kimse ise, ona gümüş ver; kılıç kullansın, sana şehir ve memleketler fethetsin. |
| 5520 | Biliglig ukuşluğ er erse silig, ağırla tegür neñ uzatğıl elig | Bilgili, akıllı ve temiz kalpli insan ise, ona hürmet göster, ihsanlarda bulun ve himaye et. |
| 5521 | İsiz erse küçkey kötürme anı, elig berme ilke ulıtğay seni | Kötü ve zâlim olan kimseyi yükseltme, ona memlekette nüfuz verme; seni. çok üzer. |
| 5522 | Kötürme bayutma isiz öktemig, ağu kılğa şeksiz saña ot emig | Zâlim ve kötü kimseyi yükseltme ve onu zengin etme; o sana, şüphesiz, ilâç ve devayı zehir hâline getirir. |
| 5523 | Negü ter eşitgil böke yavğusı, bayusa baş egmez bodun yuvğası | Böke yavgusu ne der, dinle; en zayıf insan bile, zenginleşirse, ferman dinlemez olur. |
| 5524 | İsizig bayutma ay kılkı unur, isizler bayusa kılınç artatur | Ey kudretli hükümdar, kötüleri servet sahibi etme; kötüler, zenginlenince, hâl ve tavırlarını değiştirirler. |
| 5525 | Elig tarlıkı bolsa edgü yime, kılınç artatur kör muñadıp bu ma | Eli darlıkta kalıp, muhtâc duruma düşünce, iyilerin bile tavır ve hareketi bozulur. |
| 5526 | Muñadsa ma edgü kılıklığ kişi, kılınç artatur hem ol edgü tuşı | iyi tabiatlı insanın da, muhtâc duruma düşünce, iyiiiği nisbetinde hareketi kötüleşebilir. |
| 5527 | İsizig uçuzla köninge yorık, ağırlağıl edgüg ol itgey kılık | Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini düzeltir; iyiye itibar gösterırsen, onun hâl ve tavrı daha da iyi olur. |
| 5528 | Bağırsak kişig tut özüñke yakın, uvutsuznı özdin yırak tut sakın | Sana gönülden bağlı-olan kimseyi kendine yakın tut; hayâsız kimseleri de kendinden uzaklaştır, onlardan kendini koru. |
| 5529 | Asığlığ kayu ol asığsız kayu, sen adra seçe tut ay bilge bügü | Kim faydalıdır, kim faydasızdır, ey âlim hakîm, sen bunları iyice seç. |
| 5530 | Sever sevmezig me seçe tut öñin, severke sevüg bol yağıka yalın | Seni seven ve sevmeyenleri de iyice ayırt et; sevene karşı sevimli ve düşmana karşı da yalın ateş gibi ol. |
| 5531 | Yırak tut sevinçiñ tilemez kişig, sevitme añar berme kılğu işig | Senin memnun olmanı istemeyen kimseyi kendinden uzak tut; onu başkalarına da sevdirme ve ona hiç bir vazife verme. |
| 5532 | Eminig hiyânet bile katmakıl, yarağlığ yarağsız bile tutmağıl | Hıyanet ile emniyeti bir araya getirme; yarayan ile yaramayanı bir arada tutma. |
| 5533 | Bir işni ikigüke ayma tilin, işeñü bolur iş kalur kılmadın | Bir işi iki kişiye birden tevdi etme; onlar birbirlerine yüklerler ve iş yapılmadan kalır. |
| 5534 | İşiñ iş biligli kişilerke bir, kılu bilmese iş sınıp kadğu yer | işi iş bilen kimselere ver; iş yapamayan insan onu beceremezse, üzülür ve müteessir olur. |
| 5535 | Tapuğka bolup berme erke işig, özüñke tusulğu üçün tut kişig | Hizmettir diye, olur-olmaz insanlara iş verme; işi sana faydalı olacak şekilde becerikli kimselere ver. |
| 5536 | El asğı tile me öz asğıñ tile, kişi asğıña bakma turma ile | Memleketin faydasını kendi menfaatin ile telif et; başkasının menfaatini düşünüp, ona bağlanma. |
| 5537 | Kişi köñli körme ol asğı üçün, el asğı tile özni buzma küçün | Başkasının gönülüne bakma, her kes kendi istifâdesini kollar; memleket menfaatini ara ve kendini zorla fena duruma düşürme. |
| 5538 | Saña kim tusulur tusulğıl añar, tusulmaz kişig kıl özüñde sıñar | Sana kim faydalı ise, sen de ona faydalı ol; faydasız kimseyi kendinden uzak bulundur. |
| 5539 | Ağırlayu tut sen asığlığ kişig, añar ber ay ilig kereklig işig | Faydalı insana her vakit itibar göster; ey hükümdar, lüzumlu işleri ona gördür. |
| 5540 | Saña kılğu işler bu ol ay ilig, munı kıldıñ erse sen ittiñ ilig | Ey hükümdar, senin yapacağın işler bunlardır; bunları yaparsan, memleket düzene girer. |
| 5541 | Atıñ edgü bolğa kutulğay özüñ, seniñde kedin kalğa atıñ sözüg | Adın iyi olur, kendin kurtulursun; dünyada senden sonra da adını ve sözlerini dâima yâd ederler. |
| 5542 | Bayuğay bodun el itilgey orun, neçe kolsa kaznak hazine urun | Halk zenginleşir, memleket ve saltanat işleri tanzim edilir; ne kadar istersen, o kadar hazine toplayabilirsin. |
| 5543 | Negü ter eşitgil bağırsak kişi, bağırsaklıkı kör söziñe tuşı | İçten bağlı olan insan ne der, dinle; onun dili ile gönülü birdir. |
| 5544 | Kayu el begi bolsa edgü köni, bayudı ol el bodnı tuğdı küni | Hangi memleketin beyi iyi ve doğru olursa, - o memleketin halkı zenginleşir ve başına gün doğar. |
| 5545 | Bodun baylıkı begke baylık-turur, tilese anı tut tilese munı | Halkın zenginliği beyin zenginliğidir; ister onu, ister bunu temin et. |
| 5546 | Uluş kend içinde sen oğrığ, arıt ümeg arkışığ yolda imin yorıt | Şehir ve kasaba içinde hırsızı ortadan kaldır, yolcu ve kervan emniyet içinde sefer etsin. |
| 5547 | İç ilde kötürgil bodun küçlerin, taşırtın arıtğıl karakçı barın | Memleket içinde halka zulüm edenleri yok et, dış eyâletlerde de bir tane yol kesen şaki bırakma. |
| 5548 | İsizniñ kını birle kılkın evür, isizke isizlik yaraşur tegür | Kötüyü, ceza vererek, doğru yola getir; kötüye kötü muamele lâyıktır, sen de öyle yap. |
| 5549 | İsizig ya çoğda oruda kerek, yorık bolsa edgü ayâ sarp yürek | İyinin serbest dolaşabilmesi için, kötünün ya zincirde veya zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek. |
| 5550 | Adın ma bu el bodnı kaç törlüg ol, munı adra tutğu açuk bolsa yol | Bir de memleketin ahâlisi bir kaç türlüdür; her kesin rahatça çalışabilmesi için, bunlara ayrı-ayrı muamelelerde bulunmalıdır. |
| 5551 | Olarda biri bilge âlim-turur, bu âlim bile erke kut kıv bolur | Onlardan biri âlimlerdir; bunlar insanı devlet ve saadete kavuştururlar. |
| 5552 | Ağırla bularığ negü aysa kıl, şeriat yolı tut boyun ber egil | Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse, yap; şeriat yolunu tut, hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle eğil. |
| 5553 | Bularnıñ hakı tıdma içgü yegü, berü tur muñadmasu ilçi bügü | Ey hakîm hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve yiyecek, içeceklerini temin et, muhtaç duruma düşmesinler. |
| 5554 | Köñül inçliki birle ögretsüler, biligsizler andın ma ögrensüler | Gönül huzuru ile öğretsinler, bilgisizler de onlardan bilgil öğrensinler. |
| 5555 | Bulurda basa muhtesibler-turur, bular elgi küçlüg kerek ay unur | Bunlardan sonra muhtesipler gelir; ey kudretli, bunlar kuvvetli olmalıdırlar. |
| 5556 | Kısa tutsa fâsık yava boşlağığ, tolu tutsa mescid cemâatlarığ | Fâsık, serseri ve başı-boş dolaşanları inzibat altında bulundursunlar; mescidleri cemâat ile dolu tutsunlar. |
| 5557 | Basakı kotu ol saña tapğuçı, tıda tutmasa sen bu ol kopğuçı | Bundan sonraki zümre senin hizmetinde bulunanlardır; mâni olamazsan, sana karşı gelebilecek olanlar bunlardır. |
| 5558 | Bular yük kötürmez bularnıñ yüki, saña yüdgü tegse munıñ emgeki | Bunlar yük altına girmezler; hizmetleri nisbetinde bunların yükünü sen kendin yüklenmelisin. |
| 5559 | Bularda basa kaldı bodnuñ kara, bularnı törü birle edgü kör e | Bunlardan sonra avam kısmı gelir; bunlara kanunu tatbik et ve iyi bak. |
| 5560 | Bu ma üç kotu ol munı adra tut, küçeme küçese bolur elke yut | Bunlar da üç .zümredir, bunları birbirlerinden ayrı tut; onları zorlama; zorlarsan, bu memleket için felâket olur. |
| 5561 | Bularda birisi bu baylar-turur, bodun küçlügi bu ay kılkı unur | Bunlardan biri zenginlerdir, ey kudretli insan, halk arasında kuvvetli olanlar bunlardır. |
| 5562 | Bularda basası kör ortu kişi, bu ortu kılumaz bu baylar işi | Bunlardan sonra orta hâili insanlar gelir; orta halliler zenginlerin yaptıklarını yapamazlar. |
| 5563 | Çığaylar-turur kör bularda basa, bularığ küdezgü kamudın oza | Bunlardan sonra fakirler gelir; her şeyden önce bunlar korunmalıdır. |
| 5564 | Yüdürmegü baylar yükin ortuka, bu ortu buzulğa tükel artağa | Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemelidir; yoksa, bu orta halliler bozulur ve büs-bütün sarsılır. |
| 5565 | Çığayka yüdürmegü ortu yüki, çığay ölge açın üzülge köki | Orta hâili kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli; yoksa, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur. |
| 5566 | Çığayığ küdezilse ortu bolur, bu ortu berer tınsa baylık bulur | Fakiri korursan, o orta hâili olur; orta hâili bir az kendisini toplarsa, zengin olur. |
| 5567 | Çığay ortu bolsa bu ortu bayur, bayusa bu ortu iliñ bay tolur | Fakirler orta hâili olursa, orta halliler zenginleşir; orta halliler zenginleşirse, memleket zengin olur. |
| 5568 | El itlür erejke tegir bu bodun, duâ artar ötrü saña ol üdün | Memleket düzene girer ve halk huzura kavuşur; o zaman sen de çok hayır-duâ alırsın. |
| 5569 | Negü ter eşitgil uç ordu hanı, at edgü tile ay ölügli kanı | Uç-Ordu hanı ne der, dinle; ey fânî insan, iyi ad dile. |
| 5570 | Kimiñ edgü atı bile çıksa cân, kesilmez anıñ atı edgü duân | Kim iyi ad bırakarak, ölürse, onun adı hayır-duâ ile yaşamakta devam eder. |
| 5571 | Ölüp kim kalur erse edgü duâ, yana bir tiriglik bulur bu toğa | Kim ölür ve hayır-duâ ile anılırsa, o yeniden doğarak, tekrar hayat bulmuş olur. |
| 5572 | Kerek yer öze tur kerek yer katın, çavıksa özüñ kör bu edgü atın | İyi ad ile şöhret kazandıktan sonra, ister yerin üstünde, ister altında ol. |
| 5573 | At edgü kerek kör öz ölgü-turur, ölür öz atı kalsa meñü-turur | İyi ad lâzımdır, vücud bir gün ölecektir; vücûd ölür, adı kalan insan ebedi olur. |
| 5574 | Raiyyet hakı bar seniñde kör üç, bu haknı ötegil özün kılma küç | Tebeanın senin üzerinde üç hakkı vardır; bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme. |
| 5575 | Birisi iliñde arığ tut kümüş, yarın küdezgil ay bilgi üküş | Banlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru, ey bilgili insan. |
| 5576 | Takı bir bodunka törü bir köni, kötür bir ikedin küçin kör anı | ikincisi halkı âdil kanunlar ile idare et; birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru. |
| 5577 | Üçünçi imin tut kamuğ yollarığ, karakçığ sekerçig arıtğıl arığ | Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır. |
| 5578 | Ötemiş bolur sen raiyyet hakı, sen ötrü hakıñ kol ay ilçi akı | Böylece' tebea hakkını ödedikten sonra, sen de onlardan kendi hakkını isteyebilirsin, ey cömert hükümdar. |
| 5579 | Raiyyet öze ol seniñ üç hakıñ, tilegü olardm sen aç kulğakıñ | Tebea üzerinde senin üç hakkın vardır; bunu onlardan istemelisin, iyice dinle. |
| 5580 | Biri yarlığıñnı ağır tutsalar, negü erse terkin anı kılsalar | Biri halk senin emirlerine hürmet etmeli ve bu emir ne olursa-olsun, onu derhâl yerine getirmelidir. |
| 5581 | İkinç tıdmasalar hazine hakı, üdinde tegürse ay elgi akı | ikincisi hazine hakkını gözetmeli ve bunu vaktinde ödemelidirler, ey di açık insan. |
| 5582 | Üçünçi yağıka yağı bolsalar, severiñ kim erse anı sevseler | Üçüncüsü senin dostuna dost ve düşmanına düşman olmalıdır. |
| 5583 | Ötemiş bolur sen özüñ hakların, olar ma ötemiş bolur öz hakın | Böylece sen onlara karşı vazifeni yapmış olursun, onlar da senin hakkını ödemiş olurlar. |
| 5584 | Bu yañlığ kerek beg yorısa yoluğ, râiyyet uş andağ kerek ay uluğ | Ey ulu, bu yolun yolculuğunda bey böyle olmalı, tebea da böyle olmalıdır. |
| 5585 | Bodun bulsa ötrü begi edgüsin, begi bulsa inçlik yorıtsa küsin | Böylelikle halk beyinin iyiliğini görür; bey de huzura kavuşur ve dünyaya şöhretini yayar. |
| 5586 | Ay ilig bu ol bu kutuñ belgülüg, saña iki ajun tegürgü ülüg | Ey hükümdar, sana her iki dünyayı te'min edecek kısmet ve saadet, şüphesiz budur. |
| 5587 | Anıñda basa bilge âlim turup, bodunka bilig bersü yetrü körüp | Bundan sonra âlimler harekete geçip, ihlas ile halka bilgi versinler. |
| 5588 | Yana elgi küçlüg bolur muhtesib, isizlerni yığsu cemâat kezip | Muhtesibin de elinde salâhiyet olmalıdır; o da cemâati dolaşarak, kötülüklere mâni olsun. |
| 5589 | Satığçı küdezsü emanetlerin, kılu tursu uzlar nasihatların | Satıcı emânetlerini gözetsin; san'at ustaları başkalarını yetiştirmekte devam etsinler. |
| 5590 | Tarığçı tarığka erig bolsunı, yeme yılkıçı igdiş üklitsüni | Çiftçiler çiftlikte gayret etsinler, hayvan besleyenler de onları çoğaltsınlar. |
| 5591 | Er at kaldı emdi saña tapğuçı, yağıka börike bu ol yortğuçı | Şimdi senin hizmetinde bulunan kimseler kaldı; düşmana ve kurda karşı koyan bunlardır. |
| 5592 | Sevindür bularığ açın neñ bile, körü tur adın işke katma yul a | Onları memnun et, ihsanlarda bulun; dikkat et, onlara başka iş verme; verilmiş ise, onu bu işten al. |
| 5593 | Tusulur teñinçe ağırla açın, bayutğıl neñin sen bedütgil küçin | Faydalı oldukları nisbette onlara izzet, ikram ve ihsanda bulun; gelirlerini artır ve rütbelerini yükselt. |
| 5594 | Yağıka börike itinsü tolum, adaşka bolup öz yağıka ölüm | Düşmana ve kurtlara karşı silâhlarını hâzır bulundursunlar; dosta yâr olup, düşmana ölüm olsunlar. |
| 5595 | Açılğay seçilgey kamuğ işleriñ, süzülgey itilgey kamuğ işleriñ | Böylece bütün yakın olanların seçilir ve belli olur; bütün işlerin de durulur ve yoluna girer. |
| 5596 | Saña bolğa iki ajun edgüsi, bayatım sevinçi özüñ bolğusı | Sen her iki dünyada iyilik bulursun ve Tanrım da senden razı olur. |
| 5597 | Könilik bu ol kör köni bol köni, tilekke tegürgey könilik seni | Bak, doğruluk budur, doğru ol, doğru; doğruluk seni dileğine kavuşturur. |
| 5598 | Seni teñri sevgey könilik üçün, könide adın kılma halkka öçün | Sen doğrulukla Tanrının sevgisini kazanırsın; halka kızıp, onlara karşı doğruluktan ayrılma. |
| 5599 | Negü ter eşitgil ay köñli yaruk, munıñ manisi kör bu sözke anuk | Gönülü parlak olan insan ne der, dinle; bak, bunun mânasını bu söz te'yit eder. |
| 5600 | Könilik üçün kök adakın-turur, yayılmaz üçün yerde ot yem önür | Doğruluk yüzünden gök ayakta durur; yer sabit olduğu İçin, üzerinde ot ve ekin biter. |
| 5601 | Yayılma köni tur köñül tut köni, köni iki ajun könilik bulur | Sağa sola meyletme, doğru dur, gönlünü dürüst tut; doğru olan her iki dünyada doğruluk bulur. |
| 5602 | Ay ilig munukı özüm bilmişin, ötündüm saña men için hem taşın | Ey hükümdar, işte ben bildiklerimi, gizli-âşikãr, sana arzettim. |
| 5603 | İkigün ajunluk asığ kılğu söz, bu erdi munukı ayu berdi öz | Her iki dünya için faydalı olan sözler işte benim sana söylediklerimdir. |
| 5604 | Bu ajun ereji bile edgü at, saña bolğa dünyâ ya ukbi ulat | Bu dünya huzuru sana dünyayı ve iyi ad -bırakmak için çalışman da sana ukbâyı te'min edecektir; ona göre hareket et. |
| 5605 | Bu dünyâ neñi barça kalğu-turur, atıñ edgü kılğıl öz ölgü-turur | Bütün bu dünya malı kalacak ve kendin bir gün öleceksin; iyi ad kazanmağa çalış. |
| 5606 | Bilig yakşı sözler muña meñzetü, sözi mani birle añar yañzatu | Bilgili insan buna kıyas ederek, çok güzel bir söz söylemiştir. |
| 5607 | Atım edgü bolsun özüm ölsüni, tirig ölgü âhır atım kalsunı | Kendim öleyim, adım iyi olsun; her diri nihayet ölecektir, dünyada adım kalsın. |
| 5608 | Usa edgülük kıl at edgü tile, özünç meñü atın tirig bolsunı | Mümkün mertebe iyilik yap, iyi ad dile ve bu ebedî ad ile yaşamakta devam et. |
| 5609 | Eşitti ilig söz sevindi katığ, köñül köz yaruttı bulundı tatığ | Hükümdar bu sözleri duyunca, çok memnun oldu; sevinçle gönül gözü parladı ve hayattan tekrar tad almağa başladı. |
| İlig cevabı Öğdülmişke | HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI | |
| 5610 | Öküç alkıtu ögdi ögdülmişig, ayur sözlediñ sen özüñ bilmişig | Hükümdar Öğdülmiş'i candan alkışladı, öğdü ve : — Sen kendi bildiğini söyledin — dedi — |
| 5611 | Bayat bersü tevfik bu künde naru, sen aymış bu sözler tutayın körü | Bugünden itibaren Tanrı bana tevfik versin; senin söylediğin sözleri dikkatle yerine getireyim. |
| 5612 | Seni teg basutçı maña berdi rab, umar-men tilese tilek berge tep | Rabbim bana senin gibi bir yardımcı verdi; isterse, onun diğer dileklerimi de vereceğini umarım. |
| 5613 | Bayat bersü ârzû tilekiñ tükel, tükel kıldıñ ârzûm ayâ edgü fâl | Sen benim bütün arzularımı yerine getirdin; ey iyi talih, Tanrı senin de bütün arzu ve dileklerini yerine getirsin. |
| 5614 | Bu künde naru sen bağırsaklıkın, basut kıl maña sen ay köñli yakın | Bugünden sonra da sen sadâkatle bana yardımda devam et, ey gönülü bana yakın olan insan. |
| 5615 | Büter-men saña çın ınanur özüm, sözüg örtme mende ay körklüg yüzüm | Ben sana inanıyor ve gerçekten itimat ediyorum; ne düşündüğünü bana açıkça söyle, ey güzel yüzlüm. |
| 5616 | Maña kün negü teg yarumış künüm, seniñde körür-men men emdi münüm | Sen benim parlak güneşimsin; ben şimdi kusurlarımı senin sayende görüyorum. |
| 5617 | İdi yakşı sözler köñül bulmış er, köñül til birikip yakın bolmış er | Gönül sahibi, düşüncesi ve sözü bir olan dost insan çok iyi söylemiştir. |
| 5618 | Köñül kimke bütse anı küzñü tut, özüñ körge sen tep anı utru tut | Gönülün tamamen inandığı kimseyi kendine ayna edin; kendini görebilmek için onu dâima karşında bulundur. |
| 5619 | Bağırsak kişi özke küzñü bolur, añar baksa kılk yañnı tüzgü bolur | İçten bağlı olan kimse insana ayna olur; insan ona bakarak, tabiat ve tavrını düzeltebilir. |
| 5620 | Kimiñ köñli kimke yakin bolsa çın, añar bütgü özke yakın bolsa çın | Bir kimse birine içten bağlı olur ve gerçekten yakınlık gösterirse, ona itimat edilmelidir. |
| 5621 | Bütülmiş kişike ayıtğu sözüg, bütülmiş kişi aysa tutğu sözüg | Sözü itimat edilen kimseye sormalı ve böyle bir kimsenin de sözünü tutmalıdır. |
| 5622 | Eşitti kör ödülmiş ilig sözin, sevindi ilel tep yaruttı közin | Öğdülmiş hükümdarın sözlerini işitti, yüzü güldü ve sevinerek "baş üstüne!" dedi. |
| 5623 | Sözin kesti ilig özi amrulup, kopup çıktı ögdülmiş andın turup | Hükümdar müsterih olarak, sözünü bitirdi; Öğdülmiş kalkıp, huzurdan çıktı. |
| 5624 | İlig anda naru kör inçlik kodup, ilin itti tüzdi köp emgek yüdüp | Hükümdar bundan sonra rahatını bırakıp, çok zahmet yüklenerek, ilini tanzim etti ve düzeltti. |
| 5625 | İsizig yırattı kör edgüg kamuğ, öziñe yakın kıldı berdi yoluğ | Kötüleri kendisinden uzaklaştırdı, bütün iyileri de etrafına topladı ve onlara çalışma imkânları verdi. |
| 5626 | Tüzüldi bodun hem süzüldi eli, tınıp inçke tegdi yıl ay kün tili | Memleketi duruldu ve halkı da düzene girdi; halkın şikâyeti kesildi ve uzun bir müddet için huzura kavuştu. |
| 5627 | Tatıdı tiriglik el asğı bile, erejin avındı sevinçin küle | Memleketin refahı sayesinde hayatın zevki arttı; hak sevinçle ve gülerek, günlerini huzur içinde geçirdi. |
| 5628 | İlig me ağırladı ödülmişig, ınandı añar berdi barça işig | Hükümdar Öğdülmiş'i de takdir etti ve ona itimat ederek, bütün işleri eline bıtraktı. |
| 5629 | Yorıdı bir ança bu ögdülmişe, tirildi / erildi sakınç kadğu birle bışa | Öğdülmiş bir müddet böyle devam etti; fakat endişe, kaygı içinde kıvranıyor ve kendisini günahkâr addediyordu. |
| 5630 | Öziñe baka kördi kılkın işin, tiriglik yegitlik yava kılmışın | Kendine dikkat etti, hâl ve tavrına baktı; hayatını ve gençliğini sosuna geçirmiş olduğunu gördü. |
| 5631 | Açıldı yarup köñli kögsi közi, arıtmak tiledi bu köñli tözi | Gönülü, kalp gözü parlayarak açıldı; gönlünün tamamiyle temizlenmesini arzu etti. |