Türk Bitig: Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler

Kutadgu Bilig Metni

	Eski Türkçe aslı	Günümüze aktarımı
LXXV	Könilikke Könilik Kişilikke Kişilik Kılmakın Ayur	Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler
5762	Bu bir törlügi ol takı birsini, ayayın eşitgil aça-men anı	Bu bir türlüsüdür; birini daha dinle, ben onu da sana izah edeyim.
5763	Unıttıñmu erki azu örtülüp, bu iş utru tuttuñ ne asğı körüp	Sen bir şeyi acaba unuttunmu, yoksa bu kapalımı kaldı; ne fayda umarak, bu işi yapmak istiyorsun.
5764	Bilir sen ajunda bu ögdi üküş, vefâlığ kişike bolur ay küsüş	Bilirsin ki, dünyada vefalı insanlar çok takdir edilir ve alkışlanır, ey aziz insan.
5765	Ajun boldı erse törü öñdisi, kişike kişilik bolur belgüsi	Dünya yaratılalı beri bir kanun ve âdet vardır ve bunun nişanesi de insanlara karşı insanlık göstermektir.
5766	Kişi edgülükke kılur edgülük, biriñe yanutı kılur on ülüg	insan iyiliğe karşı iyilik yapar; hattâ bir iyiliğe on iyilik ile mukabele etmelidir.
5767	Kimiñ aslı bolsa atadın arığ, anıñdın kelir edgü ilke asığ	Kimin soyu babadan temiz ise, ondan memlekete iyilik ve fayda gelir.
5768	Ana oğrılık suv alınsa yaşut, oğul tuğsa andın bolur halkka yut	Eğer ana hırsızlık suyunu gizlice alır ve bundan bir oğul doğarsa, o memleket için bir âfet olur.
5769	Baka kör sen emdi ilig edgüsin, özüñ buldı nimet yegü kedgüsin	Şimdi hükümdarın iyiliği için çalış, sen ondan, yiyecek, giyecek gibi, bir çok nimetler gördün.
5770	Bu erdem bilig ya ukuşka kamuğ, sebeb boldı ilig açıldı kapuğ	Bütün bu faziletlere, bilgi ve anlayış sahibi olmana hükümdar sebep oldu ve bu yüzden sana bütün kapılar açıldı.
5771	Seni at ayağ birle kıldı uluğ, saña edgülükke ol açtı kapuğ	O sana unvan ve rütbeler verdi, seni yükseltti; iyilik kapılarını o sana açtı.
5772	Unıttıñmu erki bu edgülerig, yanut kılmağumu ay köñli tirig	Bu iyilikleri, acaba unuttunmu; ey gönülü diri; bütün bunlara karşı hiç bir mukabelede bulunmamalımı.
5773	İrig sözledim men sözüg ay kadaş, erilme serilme köñül kılma baş	Ey kardeş, ben bir az sertçe konuştum; bana kızma, hiddetlenme ve gönlün kırılmasın.
5774	Köni söz irig ol köñülke açığ, siñürse anıñ asğı bergey tatığ	Doğru söz sert olur ve gönüle acı gelir; bu sözün mânasını iyice ruhuna sindirirsen, faydası senin için tatlı olur.
5775	İrig sözke buşma kalı tegse söz, köni söz irig ol iriglenme öz	Eğer sana sert söz söyleyen olursa, buna kızma; doğru söz sert olur, sen buna karşı sertlik gösterme.
5776	Muñar meñzetü keldi emdi sözüm, eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm	İmdi buna benzer bir sözüm var; ey güzel yüzlüm, onu dinle.
5777	Köni söz açığ ol siñürgil anı, yarın asğı kelgey süçitgey seni	Doğru söz acıdır; onu hazmedebiiirsen, yarın faydasını görürsün, o sana zevk verir.
5778	Köni söz köñülke kör açığ irig, irig söz köni ol köni söz kanı	Doğru söz, bak, gönüle acı ve sert gelir; sert söz doğrudur; o doğru söz nerede.
5779	Sen oğlan kiçig erken öldi atañ, bilig erdem üstep kızartmadıñ eñ	Sen henüz küçük iken, baban öldü; sen de bilgi ve fazilet kazanarak, saadete ermemiş idin.
5780	İlig aldı körgil igidti seni, anın bolduñ emdi kişiler sanı	Hükümdar seni aldı ve terbiye etti; bu sayede imdi sen insanlar sırasına girdin.
5781	Bu kul küñ at adğır bu yer suv kamuğ, iligdin tegip açtı devlet kapuğ	Bu kul-câriye, at-aygır ve bütün bu yer-su hükümdardan geldi ve sana devlet kapısı açıldı.
5782	Özuñ buldı nimet kamuğ edgülük, yadıldı atıñ ilde bolduñ külüg	Sen her türlü nîmet ve iyilikleri buldun; adın memlekette yayıldı ve sen de meşhur oldun.
5783	Yararmu saña emdi yandru turup, özüñ yüz evürse yağı teg bolup	Şimdi bütün bunlara karşı kalkıp, düşman gibi, ondan yüz çevirmek sana yakışırını.
5784	Tusulğu udında sen andın kaçıp, öñin tursa sen kalğa köñli açıp	Onun için faydalı olabileceğin bir zamanda ondan kaçıp, uzaklaşırsan, onun gönlünü ıztırap içinde bırakmış olursun.
5785	Saña kıldı ilig kamuğ edgülük, yanutı kereksizmü yandru külüg	Hükümdar sana her türlü iyilikleri yapdı; ey şöhretli insan, buna mukabele etmek gerekmezini.
5786	Kişi körse ögse seni alkayu, atıñ barsa ilde vefâlığ teyü	İnsanlar gördükçe seni öğsünler, memlekette adın vefalı insan olarak yayılsın.
5787	Negü ter eşitgil kişi edgüsi, kişilik bolur çın kişi belgüsi	insanların iyisi ne der, dinle; gerçek insanların nişanesi insanlıktır.
5788	Kişilik kıl ay er kişi bol uluğ, kişi mundağ urdı kişilik yoluğ	Ey mert insan, insan ol ve bu vasfınla yüksel; insan insanlık yolunu böyle tarif etti.
5789	Kişi bol kişike kişilik kılın, kişi atı ögdi özüñke alın	însan ol, insanlara karşı insanlık yap; insan vasfını kendin için en yüksek bir unvan olarak taşı.
5790	Saña edgü kıldı ilig miñ yanut, ol edgü yanutı sen edgü anut	Hükümdar sana iyilik yaptı, sen de bu iyiliği iyilik ile karşılamağa çalış.
5791	Yanutluğ kişi ol kişi edgüsi, bodunda talusı kişi belgüsi	İyiliği karşılıksız bırakmayan kimse, insanların iyisi, halkın seçkini ve insanlık nişanesini taşıyandır.
5792	Kiçig erdiñ oğlan biligsiz otun, sini ol yöledi kopurdı kutun	Sen bilgisiz, değersiz, küçük bir çocuk idin; sana o destek oldu ve saadet içinde o seni ylükseltti.
5793	Yuluğ kıl añar emdi cânıñ teniñ, udıp yatma tün kün işin kıl anıñ	Canını ve tenini şimdi ona feda et; uyuyup yatma, gece-gündüz onun hizmetinde bulun.
5794	Ol edgü yanutı bu edgü anut, saña ma bayat berge edgü yanut	O iyilik karşılığında bu iyilik hazır olsun; Tanrı sana da buna mukabil iyilik verir.
5795	Negü ter eşitgil ay köñli yakın, kişilik kılığlı bağırsaklıkın	Kalbi yakın olan ve içten bağlılık ile insanlık yolunda yürüyen adam ne der, dinle.
5796	Kimiñ sen aşın yese sen kıl işin, bağırsaklık artur halâl ye aşın	Sen kimin ekmeğini yersen, onun işini gör; bağlılığını gittikçe arttır ve yediğin ekmek sana halâl olsun.
5797	Tuz etmek hakını küdezip eren, yetürmiş kişike yuluğlar başın	İnsan olanlar tuz-ekmek hakkını gözeterek, bunu verene canlarını feda ederler.
5798	Tilek bulduñ ârzû kamuğ edgü yol, bu kün edgü birle añar sen tusul	Bütün dilek ve arzularını buldun ve ıyı yola girdin, bugün sen de iyilikle ona faydalı ol.
5799	Ağı kedti haz baz özüñ örtti öz, seni yañsağuçı körüp kamdı köz	Sen sırma giydin ve vücûdunu ipekler ile örttün; hased edenlerin gözlen sana bakıp, kamaştı.
5800	Sen emdi iligke kedür edgü at, körüp sızsu düşmân boyun egsü yat	Şimdi sen hükümdara iyi nâm kazandır; düşmanlar bunu görüp, sinsinler ve yabancılar boyun eğsinler.
5801	Tümen ârzû nimet yediñ inçlenip, boyun yal bedüttüñ buka teg kılıp	Sen huzur içinde bin türlü arzu ve nimetlere nail oldun; bir boğa gibi, boyun ve enseni kalınlaştırdın.
5802	Bu küç tutğıl emdi uğ işiñe, duâ artsu edgü uzun yaşıña	Bu kuvveti şimdi hükümdarın hizmetine kullan; uzun ömürlü olması için, halk ona hayır-duâ etsin.
5803	Ajun mâlı terdiñ özüñ boldı bay, kevel mindiñ arkun yeme tazı tay	Sen dünya malını topladın ve zenginleştin; her türlü arap atlarına, cins atlara ve taylara mâlik oldun.
5804	İligke yuluğ kılğıl işlet bu neñ, tilekleri bolsu kızıl kılsu eñ	Bu malı kullan ve hükümdarın uğrunda onları feda et; onun arzulan yerine gelsin ve yüzü gülsün.
5805	İlig tahtka minsün bu kün inçrünüp, yağısı yer öpsü yırak yinçrünüp	Hükümdar bugün huzur içinde tahtına çıksın; onun düşmanı uzaktan başını eğip, yer öpsün.
5806	Uzun kıldı elgiñ yorık kıldı söz, sever sevmez erse saña açtı köz	O sana salâhiyet verdi ve emirlerinin dinlenmesini sağladı; dost düşman, her kes sana bakıyor.
5807	Sen emdi duâ artur edgü adaş, seniñ bolsu devlet uzun bolsu yaş	Ey dostum, sen şimdi hayır-duânın artmasına bak; saadet ve huzur içinde uzun bir ömür sür.
5808	Kişi aslı mundağ kılur edgülük, ot atı ajunda kalır meñülük	Asıl insan böyle iyilik yapar ve onun adı dünyada ebedî kalır.
5809	İdi yakşı aymış bu tazı tili, kişi aslı bilgüke açmış yolı	Arapçada insanların aslını bilmeğe yol açan çok iyi bir söz vardır.
5810	Kişi aslıña kör kılınçı tanuk, kılınçı ne erse kör aslı ol-ok	İnsanların aslına onun hareketi şâhiddir; hareketi nasıl ise, aslı da odur.
5811	Kimiñ aslı edgü kılınçı oñay, isiz aslıña kendü kılkı tanuk	Kiminin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur; kötünün aslına onun kendi tavır ve hareketi delildir.
5812	İlig kılk evürse ay kılkı silig, anı evre yandur ayu ber bilig	Ey temiz tabiatli insan, hükümdar tavır ve hareketini değiştirirse, onu tekrar doğru yola sevk et ve bilgi ile onu aydınlat.
5813	Kamuğ edgülükke ilig boldı baş, bu edgüg kodup sen özüñ kılma taş	Bütün iyilikler hükümdar yanındadır; bu iyiliği bırakıp, sen bunun dışında kalma.
5814	Keñeş kıldıñ emdi ınanıp maña, özüm bilmişin barça aydım saña	Bana itimat ederek, benim ile istişarede bulundun, ben de bütün bildiklerimi söyledim.
5815	Men aymışlarım hem özüñ bilmişiñ, bakıp teñleyü kör açılğay işiñ	Benim söylediklerim ile kendi bildiklerini iyice mukayese eder ve dikkatle gözden geçirirsen, işin kolayca halledilir.
	Öğdülmiş cevabı Odgurmışka	ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
5816	Sevindi kör ögdülmiş aydı kadaş, bu yañlığ kerek ay kişilikke baş	Öğdülmiş sevindi ve : — Ey kardeş, büyük insan böyle olmalıdır — dedi —
5817	İdi yakşı aydıñ bu sözler bu kün, yazıldı maña bu tügülmiş tügün	Bu sözleri bugün çok iyi söyledin; bu düğüm benim için çözülmüş oldu.
5818	Maña örtüg erdi bu sözler neçe, kötürdüñ bu örtüg sen aydıñ aça	Bütün bu söylediklerin benim için mechûl bulunuyordu; izahların ile bu örtüyü kaldırdın.
5819	Özüm kodtı emdi bu ârzû tilek, bayat ok bolu bersü arka yölek	imdi ben bu arzumdan vaz geçtim, Tanrı bana destek ve yardımcı olsun.
5820	Küdezsü idim tutsu köñlüm tüze, ne kılkım kılınçım könilik öze	Rabbim beni korusun, gönlümü temiz tutsun ve hareketlerimde, beni doğru yoldan ayırmasın.
5821	Duâ birle yarı basut kıl maña, unıtma meni sen tutuzdum saña	Sen de duâ ederek, muvaffak olmam için bana yardımda bulun; beni unutma, kendimi sana teslim ettim.
5822	Sözin kesti koptı adakın örü, esenleşti atlandı keldi berü	Sözünü kesti ve ayağa kalktı, vedâlaştı ve atına binip, geri döndü.
5823	Eviñe kelip tüşti kirdi yorıp, aş içgü yedi tındı ança serip	Evine gelip, atından indi ve yürüyerek içeri girdi; yemeğini yedi ve bir müddet istirahat etti.
5824	Kodı ıdtı kesme yaruk yüz tudı, kalık tul tonı kedti belin badı	Gök dul elbisesini giydi ve belini bağladı; zülfünü dağıtıp, parlak yüzünü kapadı.
5825	Yaşık yazdı bolğay örüglüg saçı, tiyiñ kiş öñi tuttı dünyâ içi	Güneş örülmüş saçını çözmüş olacak, dünya içi sincap ve samur rengine büründü.
5826	Töşek koldı yattı bir az inçrünüp, udıdı bir ança süçig amrulup	Yatağını hazırlattı ve yatıp, bir az istirahat etti; bir müddet tatlı ve sakin bir uykuya daldı.
5827	Odundı baka kördi kötrüp başın, kalık kız küler teg yırıştı tişin	Uyandı ve başını kaldırarak, yukarı baktı, gök yüzü kızların tebessümü gibi, dişlerini gösterdi.
5828	Yaşık baş kölürdi yüz açtı yañı, ajun bütrü tuttı ürüñ kuş öñi	Güneş başını kaldırdı, tekrar yüzünü açtı; dünyanın her tarafı ak-kuş rengine girdi.
5829	Turu keldi terkin kör ögdülmişe, yunup tañ namâz kıldı tattı aşa	Öğdülmiş acele yerinden kalktı; âbdest alıp, sabah namazını kıldı; bir az bir şeyler yedi.
5830	Atın mindi bardı yana karşıka, tüşüp kirdi ilig taparu oka	Atına binip, tekrar saraya gitti; inip, doğruca hükümdarın yanına girdi.
	İlig suali Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
5831	Ayıttı ilig andın odğurmışığ, ayur inç esen barmu kılkı bışığ	Hükümdar ona Odgurmış'ı sordu ve : — O kâmil insanın sıhhati nasıldır, râhatmıdır — dedi —
5832	Negü ter meni üşgürürmü duân, duâ ol bayattın belâka amân	Ne der, beni duada hatırlıyor mu; Tanrıya duâ sayesinde insan belâlardan aman bulur.
5833	Duâ birle yalñuk bulur edgülük, duâ birle uçmak bulur meñülük	însan duâ ile iyilik bulur, duâ ile ebedî cennete kavuşur.
5834	Ajunda yok erse bu edgü duâ, esiz yer kodı baray erdi toğa	Dünyada hayır-duâ bulunmasa idi, bu kötü dünya çoktan felâket çukuruna yıkılmış olurdu.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5835	Yanut berdi ögdülmiş aydı bu söz, köni yarlıkadı bilig birle tüz	Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın bu sözü doğru, ilme ve akıla uygundur — dedi —
5836	Kadaşım bu kün anda yalñuzlukun, duâ birle bizni kolur muñluğun	Kardeşim bugün orada yalnızlık ve zaruret içinde, bize duâ etmekle meşguldür.
5837	Biziñde osalrak adın kim bolur, yazuk biz kılurmız duâ ol kılur	Bizden daha gafil kim olabilir; günâhı biz işleriz, o ise, bizim için duâ eder.
5838	Bu kün ol iligke bağırsaklıkın, duâ tilde kesmez ne köñli yakın	Bugün o hükümdara, muhabbet ve ihlâs ile, dâima duâ etmektedir.
5839	Anıñda bağırsak takı kim bolur, özi kadğusın kodtı bizni kolur	Ondan daha merhametli kim olabilir; kendi derdini bırakmış, bizim için Tanrıdan mağfiret niyaz eder.
5840	Biziñde osalrak kim ol ay ilig, yava boldı üd kün tegümez elig	Ey hükümdar, bizden daha gafil kim olabilir; ömrümüz boşuna geçti, ibâdete elimiz değmedi.
5841	Özüñ ârzû nimet bile semritip, erej birle avnur özümiz yatıp	Vücûdumuzu dünya heves ve nimetleri ile semirterek, yatıp, huzur içinde avunup duruyoruz.
5842	Et öz ölgü âhır yegey kurt yılan, ökünçte adın yok çıkıp barsa cân	Vücût nihayet ölecektir, onu kurtlar ve yılanlar yiyecektir; can çıkıp giderken, elde peşimanlıktan başka bir şeyimiz bulunmayacaktır.
5843	Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi, bu söz işke tutsa tap ol ay kozı	Akıllı insan ne der, dinle; ey kuzum, buna göre hareket edersen, bu söz sana yeter.
5844	Et öz semrir erse yılan kurt anuk, özüñ sevnür erse keçigli konuk	Vücût semirirse, onu yiyecek kurtlar ve yılanlar hazırdır; kendi sevincine gelince, sen ancak konup-geçen bir yolcusun.
5845	Tüşüñ teg keçer bu tiriglik barır, tiriglik keçerke keçer kün tanuk	Bu ömür rüyan gibi geçer-gider; hayatın geçeceğine her geçen gün delildir. -
	İlig cevabı Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5846	Yanut berdi ilig ayur ay bügü, neteg tutğu özni negü teg kögü	Hükümdar cevap verdi ve: — Ey hakîm, insan nasıl hareket etmeli ve kendisini nasıl korumalıdır — dedi —
5847	Seniñde bağırsak adın yok maña, ınanıp ışanur-men emdi saña	Bana karşı senden daha bağlı bir kimse yoktur; ben imdi sana inanır ve itimat ederim.
5848	Men emdi ev içre yatur-men osal, işim barça taştın ay bilgi tükel	Ben şimdi ev içinde gafil yatıyorum; ey kâmil insan, işlerim hep dışarıdadır.
5849	Közüm sen kulakım sen körgil eşit, ne teñsiz körünse körü ıdma it	Sen benim gözüm ve kulağımsın, sen gör ve işit; uygunsuz ne görürsen, onu öyle bırakma, düzelt.
5850	Meniñdin kerek bolsa yarı basut, maña ay kılayın ol işke men ot	Sana her hangi bir işte benim de yardımım icap ederse, bana söyle, ben o işe bir çâre bulayım.
5851	Nü kılsun er at bir ikindi bile, yava kılma meni sevinçim tile	Hizmetkârların birbirleri ile olan münâsebetlerini yola koy; beni onlarla boş yere meşgul etme, ben de bir az nefes alayım.
5852	Bodundın yırak tutsu küçkey elig, biligsiz isiz ölsü kalsu bilig	Zâlimin eli halk üzerinden uzak olsun; bilgisiz kötü insanlar ortadan kalksın, bilgili insanlar kalsın.
5853	Bayusu bodun hem itilsü ilim, anıñ şükri kılsu meniñ bu tilim	Halk zenginleşsin ve memleketim düzene girsin; ben de bunlar için Tanrıya şükür ile meşgul olayım.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5854	Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg, bayat bersü tevfik ayâ erde yeg	Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey insanların iyisi, Tanrı sana tevfık ihsan etsin — dedi —
5855	Tilekim bu ol kör kerekim bu ol, aça bersü teñri köni edgü yol	Arzum ve bana lâzım olan da budur; Tanrı doğruluk ve iyilik yolunu açık tutsun.
5856	Erejlensü ilig tirilsü kutun, maña tegsü emgek baş ağrığ bütün	Hükümdar huzura kavuşsun ve saadet içinde yaşasın; bütün zahmet ve dertler bana gelsin.
5857	Saña kıldım emdi özümni yuluğ, sen inçin tirilgil ay ilçi uluğ	İmdi kendimi sana feda ettim; ey ulu hükümdar, sen huzur içinde yaşa!
5858	Bir ök hâcetim bar seniñdin bu kün, yorık kıl anı sen sevinçin ögün	Senden bugün yalnız bir tek dileğim var, düşünerek ve içten duyarak, bu dileğimi kabul et.
5859	Bilir sen kimi tutsa begler yakın, kişi barça soñdar anıñ bar yokın	Bilirsin ki, beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, insanlar dâima onun varım-yoğunu çekiştirirler.
5860	Neçeme meni edgü tutsa özüñ, yoñağçı yoñasa tügülgey yüzüñ	Sen bana ne kadar iyi gözle baksan bile, gammazların fitneleri seni benden soğutabilir.
5861	Negü ter eşitgil toña alp erig, bilip sözlemiş kör bu öt sav erig	Kahraman ve cesur insan ne der, dinle; bu öğüt ve nasihati o bilerek vermiştir.
5862	Et ol bu kişi köñli artar yıdır, anı ked küdezgü ay kılkı kadır	İnsan kalbi ettendir, bozulur ve kokar; ey iradeli insan, onu çok iyi korumalıdır.
5863	Neçe ked er erse yoñağ tıñlamaz, ozunçı ara kirse sernü umaz	Ne kadar olgun ve iftiralara kulak asmaz bir insan olsa bile, müfteri araya girince, itidalini muhafaza edemez.
5864	Neçe ked beg erse ukuşluğ oduğ, yoñağçı yakın bolsa tegrür yoduğ	Ne kadar akıllı ve uyanık bey olursa-olsun, kendisine yaklaşan gammazın zararından kurtulamaz.
5865	Köñül beg-turur bu et öz kul esir, ara sözke tumlır arala isir	Gönül beydir, bu vücut ise, kul ve esirdir; o kendisine söylenen sözlerden bâzan soğur, bâzan da ısınır.
5866	Kişi tabı tört ol karışma yağı, biri küldürür bir kılur ün çoğı	İnsanın tabiati birbirine muhalif ve düşman olan unsurlardan meydana gelir; biri güldürür, biri gürültü ve kavga çıkarır.
5867	Biri ivse biri amulluk tiler, biri külse biri sığıtka ular	Biri acele ederse, biri sükûnet ister; biri gülerse, biri ağlamağa başlar.
5868	Sevinçlig tedükte sakınç keldürür, sakınçlıg tese bu sevinç küldürür	Sevinçli derken, endişeli oluverir; kederli derken, o sevinçle gülmeğe başlar.
5869	Muñar eymenür-men ay ilig kutı, yoñağlı yoñasa bu yalñuk ıtı	Ey devletli hükümdar, benim çekindiğim şudur : insanların köpeği olan bu gammaz iftira ederse,
5870	Ağır bolğa köñlüñ tüñülgey özüñ, yava bolğa tapğum evürgey yüzüñ	Canın sıkılır; sen ümidini keserek, benden yüz çevirirsin ve benim hizmetim de heder olur.
5871	Tilekim bu ol hem ötügüm saña, meni kim yoñasa ayıtğıl maña	Senden dileğim ve ricam şudur: beni biri çekiştirirse, bunu önce bana sor.
5872	Tüp iñe tegü irte artuk ayıt, negü belgürer erse kılğıl ivit	Sonuna kadar araştır ve iyice soruştur; neticede ne çıkarsa, ona göre karar ver.
5873	Saña kim yoñasa eşitgil sözin, çının yalğanın ked ayıt tüp tözin	Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle; fakat bunun doğru olup olmadığını, aslını-esâsını çok iyi araştır.
5874	İdi yakşı aymış kişide burun, sözüg tuñla kılma köñülde orun	insanların ilen geleni çok iyi söylemiştir: sözü dinle, fakat her söze gönlünde yer verme.
5875	Takı munda yegrek ayur uş bu söz, munı işke tutğıl ayâ edgü öz	Bundan daha güzel şöyle bir söz vardır; buna göre hareket et, ey iyi insan.
5876	Sözüg barça tıñla kerekini al, kereksiz sözüg sen yana evre sal	Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al; lüzumsuz olan sözleri orada bırak.
5877	Eşitgil sözüg irte yalğan çınığ, çınıg özke alğıl kına yalğanığ	Sözü dinle, doğru veya yalan olup-olmadığını araştır; doğruyu kabul et, yalanı cezalandır.
5878	Bu yalğan kişi birle artar ajun, köni çın kişi tut ay elgi uzun	Bu dünyayı yalancılar ıfsad eder; ey memleketin hâkimi, doğru ve dürüst insanları kolla.
	İlig cevabı Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5879	Yanut berdi ilig ayur ay kişi, revâ boldı hâcet tilekiñ tuşı	Hükümdar cevap verdi:—Ey hakikî insan, arzun, istediğin gibi, kabul edilmiştir — dedi —
5880	Kişilik saña berdi erklig bayat, köñül til kılık hem köni boldı at	Kadir Tanrı sana insanlık verdi; gönülün, dilin, ahlâkın ve adın doğru oldu.
5881	Seniñdin kaçan kelge isiz yorık, ürüñ süt bile kirdi edgü kılık	Senden ne vakit bir kötülük gelebilir; sen bu iyi ahlâkı ananın, ak sütü ile kazanmışsın.
5882	Seni sözlegüçi kişiler maña, yağı teg yağı ol ay bilgi keñ e	Seni çekiştiren adamları ben kendi düşmanım bilirim, ey bilgili insan.
5883	Kaçan tıñlağay-men olarnıñ sözin, apañ sözleseler üküş ya azın	ister çok, ister az söylesinler, ben onların sözüne hiç kulak asarmıyım.
5884	Negü teg bolur ilde ilçi uluğ, adırmasa edgü isizig kamuğ	iyi ve kötüyü birbirinden tefrik edemeyen bir kimse nasıl memleketin başına geçer ve onu idare eder.
5885	Neteg beg bolur ol bodun erkligi, köni egrini adra tutmaz ögi	Doğru ile eğriyi ayırt edemeyen bir kimse nasıl bey ve halk üzerinde hâkim olur.
5886	Kaçan yer ilin ol tünermiş kün e, sınamış kişig ol sınasa yana	Tecrübe edilmiş bir kimseyi tekrar-tekrar tecrübeye kalkışan o kara bahtlı insan nasıl bir devletin başına geçebilir.
5887	Kalı ârzû yer ol törü bergüçi, köni yalğanığ adra tutmaz tuçı	Doğru ile yalanı ayırt etmekten âciz olan bir hâkim işinde nasıl muvaffak olabilir.
5888	Bayattın maña çın atâ sen bu kün, seniñdin yazıldı kamuğ berk tügün	Sen bugün bana Tanrının gerçek bir ihsanısın; bütün çetin düğümler senin sayende çözülmüştür.
5889	Tapuğ kıldıñ artuk bağırsaklıkın, ötediñ maña sen tuz etmek hakın	Sen bana büyük bir sadâkatle hizmet ettin ve yediğin tuz-ekmek hakkını ödedın.
5890	Meniñdin kerek emdi edgü yanut, saña tegse sen ye tiriglik anut	Senin geçinmen ve hizmetimde hazır bulunabilmen için, benim de şimdi sana buna karşılık ıyı bir mukabelede bulunmam lâzımdır.
5891	Negü ter eşitgil kişi edgüsi, könilik bile halkka yadmış küsi	İnsanların iyisi olan ve halk arasında doğrulukla şöhret kazanan ne der, dinle.
5892	Kişi edgüsi kim kişiler başı, kişilik kılığlı kişike tuşı	İnsanların iyisi ve insanların başı başkalarına karşı her vakit insanca hareket eden kimsedir.
5893	Kişike yanut kıl kişilik teñi, yanutluğ üçün at urundı kişi	İnsana insanlığı nisbetınde mukabelede bulun; böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.
	Öğdülmiş cevabı İligke	ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
5894	Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, erejlensü ilke yetürsü bilig	Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar huzur içinde bulunsun ve memleketi bilgi ile idare etsin — dedi —
5895	Bayat bersü iki ajun edgüsi, ava kelsü ârzû tilek umdusı	Tanrı ona her iki dünya nimetlerini ihsan etsin; bütün arzu, dilek ve umdukları eli altında bulunsun.
5896	Bolu bersü evren oñay evrülüp, udu bersü üdlek tilekçe bolup	Devran onun olsun ve muradlnca dönsün; zemâne onun arzu ve dileklerine uygun hareket etsin.
5897	Ay köñli köni kılkı alçak bütün, tirig bol esen tur tirilgil kutun	Ey ıhlâs sahibi, dürüst ve mütevazı hükümdar, sağ ol, sıhhatli yaşa ve saadet içinde ömür sür.
5898	Maña tegdi sendin kamuğ edgülük, ağırlık ya baylık yegü kedgülük	Ben senden izzet ve ikram, servet, giyecek ve yiyecek, her türlü iyiliği gördüm.
5899	Munu kur badım men tapuğka katığ, bayat bersü tevfik ay bilgi batığ	İşte ben hizmet etmek için gönülden niyet ettim; ey derin bilgili insan, Tanrı bana tevfik ihsan etsin.
5900	Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, ajunka bayat yadtı edgü atı	Ögdilmiş devam etti : — Ey devletli hükümdar, Tanrı senin iyi adını dünyaya yaydı.
5901	At edgü tilegil bayat berdi kut, kutuğ bulduñ erse köñül edgü tut	Sen iyi ad dile, Tanrı sana saadet verdi; saadete erişince, gönlüne hâkim ol.
5902	Tuçı beg bolayın tese belgülüg, bu tört neñ kerek ötrü tegse ülüg	Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için, Allah nasıp ederse, şu dört şey lâzımdır.
5903	Biri til köni bolsa kavli bütün, ikinçi törü kılsa ilke kutun	Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle tatbik etmek.
5904	Üçünçi elig yazsa bolsa akı, tegürse bodunka bağırsaklıkı	Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat göstermek.
5905	Bu törtinç titimlig kerek bolsa alp, yağı boynın egse işin kılsa yarp	Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket işlerini yapmak için, azimkar ve cesur olmak.
5906	Kayu beg bu tört iş tükel kılmasa, irüklük kirür ilke anda basa	Her hangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine getirmezse, memleket inhitata doğru gider.
5907	Bu ol emdi beglik köki yıldızı, bu ol edgü begler yorıkı izi	Beyliğin kökü ve temeli işte budur; iyi beylik vasıflarına iyice sahip olan beylerin tuttukları ve tutacakları yol budur.
5908	Yorık buzmağıl sen bu izçe yorı, bu erdi seniñde ozakı kurı	Sen bu gidişi bozma, bu izden yürü; senden öncekiler bu mertebeye erişmişlerdi.
5909	Kayu beg bu yol kodsa tutsa öñin, buzar beglikin ol alumaz oñın	Hangi bey bu yolu bırakıp, başka bir yol tutarsa, o beyliğini bozar ve bu devletten nasibini alamaz.
5910	Ağır tut ay ilig bu üç törlügüg, ayayın saña men maña tut ögüg	Ey hükümdar, şu üç türlü insana değer ver; sana söyleyeyim, iyice dinle.
5911	Biri alp atım kurç yüreklig eren, kılıç birle ilke tusulur tümen	Biri cesur, kahraman ve tunç yürekli yiğit insandır; o kılıcı ile, memlekete pek çok faydalı olur.
5912	İkinçi bügü bilge ilçi kişi, keñeşke tusulur iter el işi	ikincisi hakîm ve âlim devlet adamıdır; bu insan istişare için faydalı olur ve memleket işini tanzim eder.
5913	Üçünçi tetig uz bitigçi bolur, kiriş hem çıkış bilse kaznak tolur	Üçüncüsü zeki ve mahir kâtiptir; devletin gelir ve giderinin hesabı iyi tutulursa, hazine dolar.
5914	Seçe tut bularığ sen adra öñi, ağırla açınğıl kör asğı teñi	Sen bunları çok iyi seç ve başkalarından farklı muameleye tâbi tut; faydalı oldukları nisbette, onlara in'âm ve ihsanda bulun.
5915	Turu itlü barğay kamuğ işleriñ, iliñ arta barğay keñügey yeriñ	Böylece bütün işlerin yavaş-yavaş düzene girer; ülken günden-güne genişler ve toprakların artar.
5916	Atıñ edgü bolğay çavıkğay özüñ, ajun bodnı körmek tilegey yüzüñ	Adın iyi olur ve sen şöhret bulursun, dünya halkı senin yüzünü görmeği arzular.
5917	Yeme yakşı aymış kişi bilgesi, kişi ölse ölmez kör at edgüsi	Yine insanların âlimi çok güzel söylemiş : insan ölse bile, bu iyi ad ölmez.
5918	Ne edgü bolur kör at edgü bolup, ölüp barsa barmaz kör atı ölüp	Ne güzel, bak, adı iyi olunca, insan kendisi ölse .bile, nâmı ortadan kalkmıyor.
5919	Tirig te kim ölse kör edgü atın, neçe yatsa oprap kara yer katın	iyi ad bırakmış olan bir kimse, her ne kadar kara toprak altında çürüse bile, sen onu diri bil.
5920	Tiriglik tileme at edgü tile, atıñ edgü bolsa tirig sen küle	Sen hayat isteme, iyi ad iste; adın iyi olduğu müddetçe sen dirisin ve bununla iftihar edebilirsin.
5921	Tiriglik kayu ol kör edgü kayu, ayu ber maña sen ay bilge bügü	Hayat nedir ve iyilik nasıl olur; ey âlim hakîm, bunu bana izah et.
5922	Bu edgü-turur kör könilik çını, tiriglik-turur körse edgü anı	Bu iyilik, gerçekte, doğruluktur; buna iyice dikkat edersen, bu hayatın tâ kendisidir.
5923	Kim edgü kılınç tutsa boldı tirig, kim isiz kılık tutsa öldi tirig	Kim iyi hareket ederse, o diridir; kimin tabiatı kötü ise, o daha hayatta iken, ölmüş sayılır.
5924	Keçer dünyâ keçmez bu edgü kılık, bu edgü kılık birle edgü yorık	Bu dünya geçer, fakat iyitabiat ve bu iyi tabiatin çizdiği iyi yol kalır.
5925	Yayığ dünyâ sendin evürse yüzi, kerek bolğu edgü-turur ay kozı	Dönek dünya senden yüz çevirirse, ey kuzum, ondan senin beraberinde götüreceğin şey ancak yaptığın iyiliklerdir.
5926	Avınma bu dünyâ bile ay ilig, vefâ kılğu ermez yetürgil bilig	Ey hükümdar, bu dünyaya güvenme; o sana vefa edecek değildir, bunu iyice bil.
5927	Oyun sakışı ol bu dünyâ işi, adakın tilese berür bu başı	Bu dünya işi bir oyuna benzer; ayağını istersen, o sana başını verir.
5928	Oyunka katılma usa ay unur, oyunka katılsa boyun bağlanur	Ey kudretli insan, mümkün ise, onun oyununa düşme; bu tuzağa düşünce, insanın boynu bağlanır.
5929	Körü barsa yakşı bitimiş bitig, unıtma bu sözni ay köñli tetig	Dikkat edersen, kitapta çok güzel yazılmış; ey uyanık kalpli insan, bu sözü unutma.
5930	Bu dünyâ işi kör oyun ol oyun, oyunka katılma nerek bu oyun	Bu dünya işi oyundur, oyun; oyuna katılma, oyunun ne lüzumu var.
5931	İdiñ yarlığı kıl özüñ kullukı, kalı kılmasa sen anuk tut boyun	Tanrının emirlerini ve kendi kulluğunu yerine getir; eğer bunu yapmazsan, boynunun gitmesine hazırlan.
5932	Munukı ay ilig özüm bilmişin, ötündüm saña men için hem taşın	Ey hükümdar, gizli-âşikâr, bütün bildiklerimi işte sana arzettim.
5933	Sözüm tutsa tutğıl kalı tutmasa, özüñ körge şeksiz maña bütmese	Sözümü tutarsan, tut; eğer bana inanmaz ve sözümü tutmazsan, neticesini, şüphesiz, bir gün kendin görürsün.
	İlig cevabı Öğdülmişke	HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
5934	İlig aydı tevfik kolur-men turup, bayattın bu işke köñül tüz urup	Hükümdar : — Ben gönlümü Tanrıya yönelterek, ondan bu iş için tevfik dilerim — dedi —
5935	Tilese bayat berge yarı basut, maña örtlür erse anı sen yarut	isterse, Tanrı yardım eder ve bana zahir olur; benim göremediğim şeyleri sen bana bildir.
5936	Katığlan taşırtı kamuğ işke bak, oduğ bol kulak köz yiti tut ma sak	Gayret et, dışarıdaki her işi idare et; uyanık ol, gözünü ve kulağımı keskin ve tetikte tut.
5937	Küçüñ yetmişin kıl ınanma maña, takı kalsa yarı kılayın saña	Gücün yettiği her şeyi kendin yap, bana bel bağlama; yapamadıkların kalırsa, ben sana yardım ederim.
5938	Sözüg kesti ilig tilin tındı ol, turup çıktı ögdülmiş akru amul	Hükümdar sözünü kesti ve sustu; Öğdülmiş kalkıp, yavaş ve sessizce huzurdan çıktı.
5939	Atın mindi keldi eviñe yana, tüşüp kirdi evke suçuldı tona	Atına bindi ve evine dönüp geldi; atından inip, içeri girdi ve soyundu.
5940	Keçe yattı erte yana atlanıp, turup karşıka kirdi attın enip	Gece yattı, sabah tekrar atma binip, saraya geldi ve inip, içeri girdi.
5941	Katığlandı ögdülmiş anda naru, kamuğ işni kıldı adakın örü	Öğdülmiş bundan böyle gayretle işe sarıldı; durup-dinlenmeden, bu işler ile meşgul oldu.
5942	Bodun inçke tegdi itildi ajun, erejlendi ilig avındı özün	Halk huzura kavuştu, dünya düzene girdi; hükümdar rahatladı ve memnun oldu.
5943	Eli toldı edgü duâ birle söz, atı kaldı meñü bolup yitgüsüz	Memleketi hayır-duâ ile medh u senaya büründü; adı ebedîleşti; ve unutulmaz oldu.
5944	Ne edgü-turur kör bu edgü törü, törü birle beglik-turur ol örü	Bak, bu iyi kanun ne kadar güzel bir şeydir; beylik kanun ile ayakta durur.
5945	Bu yañlığ beg erse bodun başçısı, meñilig bolur bodnı el barçası	Halkın başında böyle bir bey bulunursa, halk ve memleket dâima rahata kavuşur.
5946	Bodun ma muti bolsa kılkı köni, anın ötrü begler yarutur küni	Halk da mutî ve dürüst insanlardan mürekkep olursa, beyler bu sayede saadete kavuşurlar.
5947	Bu begler bayattın musallat-turur, bodun edgü bolsa beg edgü bolur	Bu beyler hâkimiyetlerini Tanrıdan alırlar; halk iyi olursa, bey de iyi olur.
5948	İsiz kılsa bodnı beg isiz kılur, isizke isiz kılsa ötrü tılur	Halk kötülük yaparsa, bey de kötülük yapar; kötülere ancak kötülük yapmak suretiyle mâni olunabilir.
5949	Yorık tüzse bodnı begi kılk tüzer, kılık tüzse begler tüzün el süzer	Halk tavrını düzeltirse, bey de tabiatini düzeltir; beyler tabiatlerını düzeltirlerse, temiz kalpli insanlar memleketi her türlü kötülüklerden temizlerler.
5950	Bir ança yeme keçti üdlek kün ay, ajun körki keldi bodun boldı bay	Zaman, aylar ve günler bir müddet bu minval üzere geçti; dünya güzelliğini buldu ve halk zengin oldu.
5951	Tuman toz arıdı açıldı tañuk, tüzüldi süzüldi kamuğ bulğanuk	Toz, duman ortadan kalktı, ruhlar inşiraha kavuştu; her türlü bulanık işler süzüldü ve düzene girdi.
5952	Şükür kıldı ilig bayatka yana, telim ögdi birle okıdı senâ	Hükümdar tekrar Tanrıya şükür etti; ona çok hamd ve senada bulundu.