| Eski Türkçe aslı | Günümüze aktarımı | |
|---|---|---|
| VIII | Kitâb İdisi Öz Udrin Ayur | Kitap Sahibi Kendi Özrünü Söyler |
| 192 | Tilekim söz erdi ay bilge bügü, kedin keldeçike özüm sözlegü | Ey âlim hakîm, dileğim benden sonra geleceklere kalacak bir söz söylemek idi. |
| 193 | Ukuş keldi utru ayur bütrü kör, sözüñ bolsa yañluk saña bolğa kor | Anlayış karşı geldi ve: —İyice dikkat et; sözün yanlış olursa, sana zararı dokunur — dedi — |
| 194 | Bodun tili yavlak seni sözlegey, kişi kılkı kirtüç etiñni yegey | Halkın dili kötüdür, seni çekiştirir; insanın tabiati kıskançtır, etini yer. |
| 195 | Baka kördüm erse yinik boldı yük, özüm aydı sözle sözüñ barı tök | Dikkatle bakınca, yüküm hafifledi; kendi-kendime : — Söyle, içindekileri dök — dedim. |
| 196 | Negülük tese sen ayayın saña, eşitgil sözümni ay ersig toña | Sebebini sorarsan, sana söyleyeyim; ey mert yiğit, sözümü dinle. |
| 197 | Bu yalñuk atı boldı yalñluk üçün, bu yalñluk uruldı bu yalñuk üçün | Bu yalnguk (insan) adı insana yanıldığı ( yangluk ) için verildi; yanılmak ( yangluk ) insan ( yalnguk ) için yaratıldı. |
| 198 | Yañılmaz kişi kim ayu ber maña, yañılmış tümen miñ ayayın saña | Sen bana yanılmayan bir kimse söyleyebilirmısin; ben sana yandan binlerce insan göstereyim. |
| 199 | Biliglig idi az biligsiz üküş, ukuşsuz üküş bil ukuşluğ küsüş | Bilgi sahibi insanlar pek azdır; bilgisiz ise, çoktur; bil ki, anlayışsız insanlar çok; anlayışlılar ise, nâdirdir. |
| 200 | Biligsiz biligligke boldı yağı, biligsiz biligligke kıldı çoğı | Bilgisiz bilgiliye dâima düşman olmuştur; bilgisiz bilgili ile her zaman mücâdele halindedir. |
| 201 | Kişide kişi adrukı bar telim, bu adruk biligdin ayur bu tilim | İnsandan insana çok fark vardır; bu fark bilgiden ileri gelir, sözüm buna dâirdir. |
| 202 | Biligligke sözledim uş bu sözüm, biligsiz tilini bilümez özüm | Bu sözümü bilgili için söyledim, bilgisizin dilini ben de bilemiyorum. |
| 203 | Biligsiz bile hiç sözüm yok meniñ, ay bilge özüm uş tapuğçı seniñ | Benim bilgisiz ile hiç bir sözüm yoktur; ey bilgili, işte ben senin kulunum. |
| 204 | Sözüm sözlemişke saña eymenü, özüm üdri koldı saña uş munu | Sözümü sana söylemiş olduğum için, çekinerek, işte böyle senden özür diledim. |
| 205 | Sözüg sözledeçi azar hem yazar, ukuşluğ eşitse oñarur tüzer | Sözü söyleyen yanılabilir ve şaşırır; anlayışlı isterse, bunu düzeltir ve tashih eder. |
| 206 | Burundukluğ ol söz teve burnı teg, barur kança yetse titir boynı teg | Söz, deve burnu gibi, yularlıdır; o, dişi deve boynu gibi, nereye çekilirse, oraya gider. |
| 207 | Bilig sözledeçi kişi bar üküş, anı bildeçi er maña ked küsüş | Sözü bilerek söyleyen çok kimse var; benim için sözü anlayan adanı azizdir. |
| 208 | Kamuğ edgülükler bilig asğı ol, bilig birle buldı mesel kökke yol | Bütün iyilikler bilginin faydasıdır; bilgi ile göğe dahi yol bulunur. |
| 209 | Bilig birle sözle kamuğ sözni sen, biligin bedük bil kamuğ özni sen | Sen her sözünü bilgi ile söyle; her kesin bilgi ile büyük olduğunu bil. |
| 210 | Yaşıl köktin endi yağız yerke söz, sözi birle yalñuk ağır kıldı öz | Söz kara yere mâvî gökten indi; insan kendisine sözü ile değer verdirdi. |
| 211 | Kişi köñli tüpsüz teñiz teg-turur, bilig yinçü sanı tüpinde yatur | İnsan gönülü dibi olmayan bir deniz gibidir; bilgi onun dibinde yatan inciye benzer. |
| 212 | Teñizdin çıkarmasa yinçü kişi, kerek yinçü bolsun kerek say taşı | İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o, ister inci olsun - ister' çakıl taşı, farketmez. |
| 213 | Yağız yer katındakı altun taş ol, kalı çıksa begler başında tuş ol | Kara toprak altındaki altın taştan farksızdır; oradan çıkınca, beylerin başında tuğ tokası olur. |
| 214 | Biliglig çıkarmasa bilgin tilin, yarutmaz anıñ bilgi yatsa yılın | Bilgili bilgisini dili ile meydana çıkarmazsa,- yıllarca yatsa bile, onun bilgisi muhitini aydınlatmaz. |
| 215 | Ukuşlı biligli idi edgü neñ, kalı bulsa işlet uçup kökke teñ | Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık. |
| 216 | Negü ter eşitgil bu el kend begi, ukuşka biligke yetürmiş ögi | Anlayış ve bilginin ne olduğunu bilen, bu memleket beyi ne der, dinle. |
| 217 | Ajun tutğuka er ukuşluğ kerek, bodun basğuka ög kerek hem yürek | Dünyayı elde tutmak için, insan anlayışlı olmalıdır; halka hâkim olmak için ise, hem akıl, hem cesaret gerektir. |
| 218 | Ukuş birle tuttı ajun tutğuçı, bilig birle bastı bodun basğuçı | Dünyayı elinde tutan, onu anlayış ile tuttu; halka hükmeden, bu işi bilgi ile yaptı. |
| 219 | Ajunka apa enmişinde berü, ukuşluğ uru keldi edgü törü | Adem'in dünyaya indiğinden beri iyi nizam dâima anlayışlı insanlar tarafından vaz'edilegelmiştir. |
| 220 | Kayu üdte erse bu künde burun, biligligke tegdi bedükrek orun | Hangi çağda olursa-olsun, bugüne kadar daha yüksek yer dâima bilgiliye kısmet olmuştur. |
| 221 | Ukuş birle eslür kişi artakı, bilig birle süzlür bodun bulğakı | İnsanların kötüsü anlayış yolu ile asılır; halk arasında çıkan fitne bilgi ile bastırılır. |
| 222 | Bu ikin itümese kodğıl bilig, kılıçka tegürgil sen ötrü elig | İşleri bu ikisi ile de halledemezsen, bilgiyi bırak, elini kılıca daya. |
| 223 | Bügü bilge begler bodunka başı, kılıç birle itmiş biligsiz işi | Halkı idare eden, hakîm ve âlim beyler bilgisizin işini kılıç ile halletmişlerdir. |
| 224 | Ajun tutğuka er ukuş bilse ked, bodun basğuka er bilig bilse ked | Dünyayı elde tutmak için, insanin anlayışlı olması ve halkı itaat altına almak için de, bilgili bulunması elzemdir. |
| 225 | Bu iki birikse bolur er tükel, tükel er ajunuğ temâm yer tükel | Bu ikisi bir kimsede toplanırsa, o tam insan olur; tam insan dünyanın bütün nimetlerine nail olur. |
| 226 | Apañ iki ajun kolur erse sen, otı edgülük ol kılur erse sen | Sen her iki dünyayı arzu ediyorsan, bunun çâresi — iyilik yapmaktır. |
| 227 | Kalı edgü bolmak tilese özüñ, yorı edgülük kıl kesildi sözüñ | Eğer kendin iyilik bulmak istiyorsan, yürü, iyilik et; başka söze ne hacet. |
| 228 | Kişi meñü bolmaz bu meñü atı, anın meñü kaldı bu edgü atı | İnsan ebedî değildir, ebedî olan — onun adıdır; iyi kimselerin adı bunun için ebedî kalmıştır. |
| 229 | Özüñ meñü ermez atıñ meñü ol, atıñ meñü bolsa özüñ meñü ol | Kendin ebedî değilsin, adın ebedîdir; adın ebedî olursa, kendin de ebedî olursun. |