Eski Türkçe Sözlük

Eski Türkçe Sözlük - Türk dilinin, öz Türkçe'nin köklerinden, bin yıl önceki halinden, güzel kapsamlı bir eski Türkçe kelimeler dizini, Divânu Lügati't-Türk dizini.

a: şaşalamayı anlatan bir edat· I, 39
aba: ayı· I, 86
aba: baba· I, 86
aba: ana· I, 86 bkz> ana, apa
aba başı: dağlarda yetişip dağlıların yediği hıyar gibi dikenli bir ot; yer mürveri, Cannabis sativa. I, 86
abaçı: umacı, bununla çocuklar korkutulur; a ğır basma, kâbus· I, 136
abakı: bostan korkuluğu, I, 136
abalı: bir şeyi az görme ve azımsama zamanında söylenen kelime· I, 137
abarñ: "eğer" anlamına şart edatı, I, 134, 399, 442; II, 209
abıdmak: gizlemek, saklamak· I, 216 bkz>ab ıtmak
abımak: gizlemek, örtmek. III, 250
abıtgan: daima gizleyen, saklayan· I, 154
abıtmak: gizlemek, saklamak, örtülmek· I, 206, 216 bkz>
abıdmak aç: aç, karnı tok olmayan, I, 75, 79, 387, 452. 453, 517; II, 227
aç: çağırma, ünde, ünlem edatı· I, 35
açı: yaşlı kadın, hanım nine· I, 87 bkz> eçi
açıg: nimet içinde yaşayış, I, 63
açıg: hanın bahşışı· I, 63
açıg: acı, acı olan her nesne; ekşi· I, 63, 279; II, 75, 299, 311; III, 272
açıglıg: bolluk içerisinde bulunan (kimse)· I, 147
açıglıg: ekşili, içine konanı ekşiten, I, 147 bkz>açıglık § açıglıg küp; içine konanı ekşiten küp, içinde ekşi bulunan küp·.I, 147
açıklıg tutmak: iyi gıdalar ile beslemek· I, 63 ,
açıglık: acılık· I, 150 bkz> açıglıg
açıgsamak: canı ekşi istemek· I, 279, 302
açıgsımak: ekşimek, acılaşmak· I, 282
açık: büyük kardeş, I, 64
açıkmak: acıkmak· I, 21, 190
açılmak: açılmak· I, 193, 194; II, 71, 122 bkz> açl ınmak
açımak: ekşimek, (yara, vücut) acımak· III, 252
açınmak: doyumluk ve yem vermek, açınmak; açılmak; açar gibi görünmek. I, 199, 200
açışmak: açmakta yardım ve yarış etmek· I, 180
açışmak: ekşimek, acılaşmak· I, 180
açıtgan: daima ekşiten, acıtan, ekşitgen· I, 154
açıtmak: ekşitmek; acıtmak, I, 207
açlık: açlık· I, 114
açlınmak: açılmak· I, 256, bkz> açılmak
açlışmak: açılmak .I, 239
açmak: açmak; aramak; fethetmek, I, 163, 354, 358; II, 188; III, 18, 217, 234, 235
açmak: karnı acıkmak· I, 172, 283
açsamak: açmak istemek, I, 276
açturmak: açtırmak, I, 218
açuk: açık, I, 64, 94
açuklug: koçak, huyu güzel· I, 147
açukluk(g): açıklık, I, 150, § yüz açuklugı; yüz gülümseyişi· ı, 150 § kapug açuklugı; kapı açıklıgı. I, 150
açurgan: çok acıktıran, çabuk acıktıran., I, 156; III, 68
açurmak: acıktırmak, aç bırakmak. I, 268
adaklık: üzüm çardaklarına ayak yapılacak ağaç· I, 149
adaş: arkadaş, dost· I, 61, bkz> adaş·
adaşlık: dostluk, arkadaşlık; sadakat· I, 149
adguk: kim olduğu belli olmayan sığıntı adam· I, 99 bkz> aduk, aduk, agduk
adın: başka, diger, ayrı· I, 45, 76, 98; III, 151, 222 bkz> ad ın, adruk, ayruk, edin
aduk: tanınmayan, bilinmeyen· I, 65 bkz> adguk, aduk, agduk
ad: ipekli kumaş ve benzeri glbi dokuma cinsinden sanat eseri olan her şey· I, 79, bkz> ed,
ad: iyilik ve uğur belgisi· I, 79
adak: ayak· I, 32, 53, 59, 65, 84. 165, 181, 182. 241, 268, 342, 353, 361, 380, 382, 522; II.II,16,112,131.137,142, 146, 158, 190. 195, 209, 215. 247, 327, 364; III, 97, 276, 280, 288, 296, 307, 337, 421,430, 435 bkz> ayak, azak
adaklamak: ayağa vurmak· I, 304
adaklanmak: ayaklanmak, ayak sahibl olmak·I, 293, 294
adaklıg: ayaklı· I, 147
adaş: arkadaş, dost· I, 155 bkz> adaş
ad bolmak: iyilik getirmek· , 79
adgır: aygır·I, 18, 95, 152, 188, 234, 236; II. 96, 109,153, bkz> ayg ır § ögütlüg adgır; dişisi bulunan aygır, I, 52
adgırak: kulakları ak, vücudunun öbür tarafları kara olan erkek geyik; da ğ keçisi tekesi·1, 144
adgırlanmak: aygırlaşnnak; aygır bulmak· I, 313
adıg: ayık· I, 63 § esrük adıg; sarhoş ayık· I, 63
adıg: ayı· I, 63, 84, 332 bkz> ayıg·
adıglıg: ayısı çok olan· I, 147
adıg merdegi: ayı yavrusu·I, 480
adıklamak: şaşalamak·III, 339 bkz> aduklamak·
adılmak: ayılmak,I, 194
adın: başka, diğer, ayrı,I, 45, 76, 98; III, 151, 222 bkz> ad ın, adrıık, ayruk, edin
adırmak: ayırmak· III, 228 bkz> edirmek, ödürmek, ödürmek, udurmak, üdürmek·
adışmak: apışmak, ayrılmak. I, 181
adma: bırakılan, salıverilen, başı bo;· I, 129 § adma yılkı; yaşlı olduğundan yük vurulmayan hayvan· I, 129
adnagu: yabancı, başkası· III, 68
adnamak: değişmek; bozulmak· I, 288
adrı: buğday temizlemek için kullanılan araç,yaba, çatal, çatal de ğnek· I, 126;II, 22, 331
adrı butlug: bacakları açık kişi, eğri bacak, I,126
adrık: ayrık otu, Cynodon dactylon. I, 98, 113 bkz> ayr ık
adrılmak: ayrılmak·I, 247
adrım: eğerin altına iki yana konan keçe, teyelti I, 107
adrış: ayrılış, ikiye ayrılan yolun başı· I, 96
adrışmak: ayrışmak, birbirinden ayrılmak· I, 233, 234, 270. bkz> ayr ışmak
adruk: başka, ayrı· I, 98 bkz> adın, adın, ayruk, edin
aduk: tanınmayan, bilinnneyen, I. 65 bkz> agduk, aduk, adguk
aduklamak: tanınmamak, garip görmek, yadırgamak·I, 304 bkz> adıklamak
adut: avuç·I, 50, 83 bkz> avut
adutlamak: avuçlamak·I, 298, 299
afılgu: bir deniz ağacı·III, 146 bkz> awılku
aftabı: kova·I, 432
ag: iki bacak arasındaki boşluk·I, 80
agan er: genizden laf söyleyen insan, genzek·I, 77
agartgu: Şerbet gibi buğdaydan yapılan içki, bir çeşit buğday birası·III, 442
agduk: bozuk, belirsiz, değişik·I, 65 bkz> aduk, aduk, adguk § agduk (ki şi); kim olduğu belli olmayan sığınti (adam)·I, 99
agı: ipek kumaş (altın veya gümüşle işlenmiş sırmalı).I, 89;II, 153
agıcı: ipek kumaşları muhafaza eden kimse,hazinedar.I, 89, 136
agıl: ağıl, koyun yatağı; koyun plsliği. I, 65, 73
agım: çıkım, yükselim· I, 75
agır: ağır· I, 52, 53, 99; III, 68, 247
agırlalmak: ikram olunmak· III, 344 bkz> agırlanmak
agırlamak: ağırlamak, ikram ve ihsan etmek, I, 53, 106, 300, 301; III, 344, 347
agırlanmak: ağırlanmak, ikram edllmek; pahalı bulunmak·I, 291, 292;III, 344 bkz> ag ırlalmak
agırlıg: ağırlanan;·I, 45, 146 § agırlıg kişi; ağırlanan adam· I, 52
agırlık: ikram ağırlayış· I, 114
agış: yükseliş, ;ıkı;·I, 61
agışmak: yükseli;mek, çıkıçmak, çıkmakta yarış etmek, artırışmak; koğmakta yarış etmek·I, 185
agıtgan: daima çıkartan, yükselten· I, 155,156
agıtmak: çıkarmak, yükseltmek·I, 212
agız: agız· I, 43, 55, 129, 193, 195, 383; II. 6, 26, 175, 188;III, 102, 110, 247, 257, 339
agızlamak: ağza vurmak; ağız açmak·I, 302
aglak: ıssız, çorak, oturulmayan yer, boş.,I, 119, 468 § aglak yér; bo ş yer· II. 365
aglamak: yalnız olmak, bo; olmak,III, 258
aglatmak: savmak, uzaklaştırmak, ıraklaştırmak, boşaltmak,I, 265;III, 365
agmak: çıkmak, belirmek; aşmak, yükselınek, ağmak; değişmek, başkala;mak, bozulmak, meyletmek, dönmek·I, 65,167,173, 309, 354; II, 43, 50, 61, 67, 68; III, 183, 219, 327
agnamak: (hayvanlar) yatıp debelenmek; kekemeleşmek, dili tutulmak· I, 289
agnatmak: (hayvanları) yatırıp debelendlrmek; dili buruşturmak, dili ağırla;tırmak·I, 267
agrıg: ağrı·I, 98
agrıkanmak: ağrısından şikâyet etmek·I, 213
agrımak: ağrımak,I, 46, 273, 274;III, 169
agrınmak: ağrımak, acı duymak· I, 252
agrışmak: ağrışmak, sızlaşmak, I, 235
agrıtmak: ağrıtmak· I, 261
agrug süñügi: omurga kemiklerinin önce geleni, birincisi, ilki,I, 98
agruk: pılı pırtı, ağırlık, yük·I, 99;III, 68
agruklanmak: (bir iş veya yükü) ağırsınmak, ağır saymak·I, 313
agrumak: ağırlaşmak· I, 273
agsamak: (çıkmak, yükselmek, ağmak) istemek, I, 277
agtarılmak: yere vurulmak, sarsılmak·I, 246 bkz> agtılmak
agtarmak: aktarınak, devirmek, yenmek·II, 74 bkz> axtarmak
agtılmak: yere vurulmak, sarsılmak,I, 246 bkz> agtarılmak
agu: agı, zehir,I, 89;III, 339
aguj: ağız, memeli hayvanların doğurduğu zaman verdigi ilk süt·I, 55 bkz> aguz
agujlug: agzı, ilk sütü bulunan kişi,I, 146
agukmak: agılanmak. I, 191
agulamak: ağılamak,I, 310
ağurşak: ağırşak,I, 149
aguz: agız, memeli hayvanların doğurduğu zaman verdigi ilk süt· I, 55 bkz> aguj
axlamak: göğüs geçirmek, ahlamak III, 118
axsak: aksak, topal,I, 119
axsak buxsak: topal ve çolaklar için söylenir. I, 465
axsamak: aksamak, topallamak.I, 276
axsatmak: aksatmak,I, 262
axsum: sarhoşlukta kavga eden·I, 116 bkz>axsuñ
axsuñ: sarhoşlukta kavga eden· I, 116 bkz>axsum
axşam: akşam, I, 107
axtarmak: aktarmak,I, 219, 516 bkz> agtarmak
ajmuk: ak ;ap,I, 99 bkz> ıjmaklanmak· § ajmuk taz; başı şapla sıvanmış gibi kel I, 99
ajun: dünya, âlem·I, 41, 77, 160, 179, 407, 420,463;II, 228, 283, 303, 335; III, 41, 52, 288, 303. 378 § bu ajun
ak: ak, beyaz,I, 81, 134, 258; III, 39 bkz> örüñ, ürüñ § ak at; boz renkli at· I, 81
aka turmak: akıp durmak·I, 73
akı: eli açık, koçak, selek, cõmert·I, 90
akılamak: selek (cömert) saymak; selekli ğe (cömertliğe) nispet etmek, seleklemek·I, 310; III, 329
akılık: seleklik, cömertlik. III, 172
akılmak: şaşırtmak, şaşalatmak· I, 39
akım: akım, bir defada akacak kadar olan· I, 75
akın: sel, akıntı. I, 15, 77, 96, 156, 212, 377; III, 39, 61, 398 § munduz ak ın; birden bire gelen sel, deli sel·I, 77 § akın munduzı; deli sel·I, 96
akınçı: akıncı, geceleyin düşmanı basan asker, 1, 77, 134, 212
akındı: akıntı
akışmak: akışmak· I, 186
akıtgan: akıtan· I, 156
akıtmak: akıtmak; göndermek·I, 212
akıyagak: iç ceviz, iyi ceviz, I, 90
aklışmak: akı;mak· I, 88, 241
akmak: akmak,I, 15. 96, 168, 343, 377;II, 19, 45, 128, 228; III, 3, 39, 127, 159, 325. 398
akru: yavaş· I, 114 bkz> akrun·
akru akru: yavaş yavaş· I, 114
akrun: yavaş·III, 361 bkz> akru
ak sakal: saçı sakalı ağarmı;, kocalmış· I, 81
akturmak: aktırmak, akıtmak, I, 222; III, 17
akur: ahır,I, 7
al: hile, al,I, 63, 81; II, 289; III, 412 bkz> yap, yup
al: hanlara bayrak, devlet adamlar ının atlarına eğer örtüsü yapılan turuncu ipek kumaş, I, 81
al: al renk, III, 162
ala: "acele etmeme" anlamına bir kelime·I, 92;III, 26
ala: ala, alaca; ala tenli, alaca tenli ki;l kl bir çe şit derí hastalığından vücudunda alacalar olur, apraşlık.I, 81, 91 § ala at; alaca renkli, ala, k ır at· I, 81
ala: insanın içinde olan gizli ;eyler· I, 425
alaçu: alaçuk, çadır· I, 136
alaçulanmak: alaçuk edinmek· III, 205
alañ: alan, düz vé açık yer,I, 135 bkz> añıl § alañ yazı; düz ova· I, 135
alañır: geleni, tarla faresl·I, 161
alarmak: kamaşmak (göz); kızarmak, al olmak, ala olmak, alacala şmak, I, 179
alartmak: belertmek (göz), yan bakmak· III, 428
alavan: timsah· I, 140
alçak: yumuşak huylu, ince ki;i, uslu· I, 41,100
aldamak: aldatmak·I, 273, 472 alduzmak mal ını elinden aldırmak, soyulmak·II 87
algu: alacak·I, 341
alıg: kötü, fena, alık,I, 64, 384
alıgsamak: almak istemek·I, 281 alık kuş gagası· I, 68
alıkmak: alçalmak; bozulmak, azmak; kötüle şmek· I, 191, 192 bkz> alkmak
alım: alacak; borç, I, 44, 75, 168,188, 209, 294;II, 72, 96,159,176,185, 214, 294; III, 184, 251,
288:
alımçı: alıcı, alacaklı·I, 75, 409
alımga: hakanın mektuplarını Türk yazısıyle yazan kimse·I, 143 bkz> ılımga
alımlıg: alacaklı, alacağı olan adam,I, 148, 149, 240
alımsınmak: alır gibi görünmek·I, 20 alın alın; cephe, dağın ön cephesl·I, 78;II, 79 al ınlıg er geniş ve yüksek alınlı adam,I, 148
alınmak: alınmak; kendi ba;ına alacağını almak.I, 22, 203;II, 159
alış: borçluyu borcu yüzünden sorguya çekme. I, 62
alış: su ağzı, suyun havuzdan veya suvattan döküldü ğü ağızlar.I, 62
alış beriş: bir hakkı alma ve verme.I, 62
alışgan: alış (veriş) yapan· I, 518, 519
alışmak: alacak almakta yardım etmek· I, 188
alkalmak: alkışlanmak, övülmek·I, 249
alkamak: alkışlamak, övmek I, 284
alkaşmak: alkışlamak, alkışta yarış etmek·I, 237
alkınmak: mahvolmak, yok olmak, bitmek, tükenmek I, 82, 195, 254
alkış: alkış, övme.I, 97, 249, 284
alkışmak: birbirini mahvetmek, yok etmek; , yok etmekte yar ış etmek I, 237
alkmak: bozmak, mahvetmek, yiyip bitirmek, bat ırmak.III, 188, 419, 447 bkz> al ıkmak
alma: elma· I, 130 bkz> almıla
almak: almak· I, 40, 41, 46, 51, 53, 99,114,149, 168. 175, 236, 329, 367, 373, 412, 421, 440;II, 13, 24. 87, 110, 219, 294; III, 6, 155, 161, 224, 371, 372
almıla: elma· I, 130, 138; II, 311; III, 19, 272 bkz> alma § k ımız almıla; ekşi elma· I, 366
alp: alp, yiğit, kahraman, bahadır· I, 41, 123, 125, 139, 182, 183, 237, 239, 359, 370, 388, 413, 517;II, 223, 349; III, 65, 332, 393, 406 § alp tégin; yi ğit köle· I, 413
alpagut: tek başına düşmana saldıran, hiçbir yandan yakalanmayan yi ğit· I, 144; III, 422
alsamak: almak istemek· I, 278
alsıkmak: alınmak, soyulmak, I, 243
altın: aşağı, alt· I, 108, 109
altun: altın, I, 52, 120, 147. 165, 185, 360, 371, 399, 504;II, 24, 153, 181, 192, 205, III, 138, 251 § altun bakan; altın halka,
altunlaşmak: altın öndül koyarak bahse girmek, II, 114
altun tarım: büyük kadınlara verilen ungun·I, 396
alturmak: aldırmak· I, 223
aluç: şeftali I, 122
aluçın: yenilen boğumlu bir bitki· I, 138
aluk: kel, dazlak, I, 67
aluk: kaba, haşin, I, 67
alwırmak: atılmak, sıçramak, I, 226 bkz> el·wirmek
amaç: öküz; sapan ve benzerleri gibi çiftçi ayg ıtları·I, 52
amaç: hedef, nişan yeri, annaç·I, 52, 333;II, 329;III, 107, 276
amaçlamak: nişanlamak, nişan almak,I, 299 bkz> emeçlemek
amaçlık: nişan yeri·I, 150
amır: sis, kırağı·I, 54 bkı
amrulmak: (kaynayan tencere, insan solu ğu) senmek, çekilmek· I, 53, 248, 249 bkz> em-rülmek
amrulmak: yatıştırmak, dindirmek. III, 428 429 bkz> amurtmak, emrülmek
amşuy: bir çeşit sarı erik·I, 115
amuç: doyumluktan verilen armağan· I, 140 bkz> armagan, yarmakan amul sakin, rahat, yava ş yavaş, seğnik, kımıl· damayan; yumuşak huylu adam·I, 74;III, 131
amurtmak: yatiştirmak, dindlrmek, seğnitmek·III, 428, 429 bkz> amrulmak, emrülmek
amuşmak: çıkışma veya kınamadan dolayı apışıp kalmak. I, 190
ana: ana· I, 32, 93, 169, 236, 278, 508;II, 96. 175;III, 18, 33, 210, 212. 272 bkz> aba, apa
anaç: küçükken büyük bir anlay ış gösteren kız; anacık·I, 52
analamak: ana edinnnek, ana demek·I, 311
ança: o kadar, öyle, öylece·I, 63, 88, 332;III, 133, 233
and: ant, yemin· I, 42, 459
anda: orada, onda, ondan sonra· I, 109, 125, 130. 341; II, 96; III, 144, 224, 226, 240, 251
andag: böyle, öyle, o kadar· 1. 37,118,164, 200. 321; II, 274; III, 153, 155,186, 247, 271 andan ondan, ondan sonra, I, 108, 109, 126, 130, 223; III, 422
andgarmak: yemin ettirmek, ant içtirmek I, 226, 312; III, 423 bkz> añarmak
andıg: elek, kalbur gibi şeylerln kasnağı·I, 118
andıkmak: ant içmek, yemln etmek·I, 42, 243
andın: beylerin hizmetçisi; bunlar ın adı yazılı defter,III, 77 bkz> ay
andın: ondan. 1. 60, 281, 317, 323;II, 12, 245,259, 345;III, 436
aña: değersiz, kıymetsiz I, 128
añarmak: yemin ettirmek, ant içirmek·I, 226 bkz> andgarmak
anı: onu, ona,I, 27, 37, 40, 54, 170, 171, 172, 176, 177, 178, 192, 207, 212. 213, 216, 217, 224.225, 226. 260, 261. 262, 264, 266, 267. 268, 271, 275, 276, 282, 284, 287, 299, 301,304. 305, 307, 308, 310. 311, 312, 333, 340, 352, 354, 372, 376, 395, 407, 419,
anın: onun, onunla, ondan·I, 155, 285, 301; II, 13, 133, 153, 172, 204;III, 183, 240
anıñ: onun·I, 27, 47, 65, 84, 87, 97,118,126, 143, 164. 173, 176, 178, 179, 182, 184, 186, 192, 196, 197, 200, 207, 209, 211, 213, 217, 220, 223, 226, 227, 229, 231, 233, 235, 237, 242, 243, 247, 255, 264, 267, 268, 273, 283, 284, 290, 291, 296, 310, 315, 320,
anuk: hazır·I, 18, 68, 93
anuklamak: hazır bulunmak· I, 305
anukluk: hazırlık, hazırlanma· I, 150
anumak: hazırlanmak· III, 256
anumı: cüzam hastalığı, Elephantiasis· I, 137
anunmak: hazırlanmak·I, 114, 206;III, 161
anutgan: daima hazırlıklı, hazırlayan·I, 156
anutmak: hazırlamak· I, 215
añ: bir kuş adı·I, 40
añ: yanak·I, 40
añ: yok, değil·I, 40
aña: ona,I, 352;III, 94
añar: ona·I, 35, 48, 68, 69, 79, 89, 93, 94,114, 129, 131, 174, 177, 184, 201, 204, 206, 208, 214, 216, 223, 225. 232, 236, 238, .261, 265, 267, 268, 271, 274, 275, 287, 290. 296, 317, 335, 362. 407, 440, 462, 486, 494;II, 26, 61, 73, 86,117, 123,125,127,130.13
añdımak: yakalamak için hile yapmak, tuzak kurmak, etraf ını sarmak I, 311, 401
añduz: andız, bu otun kökü çıkarılarak atın karnı ağrıdığı zaman tedavi edilir· I, 115
añıl: büsbütün, tamamiyle·I, 94, 135 bkz>alañ
añılamak: anırmak (eşek)I, 311
añıt: ördeğe benzer kızıl renkli bir kuş, angut, I, 93
añıtmak: şaşırtmak, II, 274 bkz> eñitmek
añız: anız, hububatın biçildikten sonra tarlada kalan köke yak ın sapları· I, 94
añlamak: anlamak· I, 290
añut: içecek şeylerde kullanılan hunl· I, 93
ap: nefi ekl gibidir· I, 34 § ap bu ap ol; ne bu ne 0. I, 34
apa: ana· I, 86 bkz> aba, ana
aplan: sıçan cinsinden bir hayvanc ık· I, 120
ar: kestane rengi, kumral, konural, I, 80 bkz> arsal, ars ıl· arsik
ara: ara, arasında. I, 87, 317, 511, 528; II, 17; III, 60
aralamak: aralamak, arasını bulmak, barıçtırmak·I, 309 bkz> arılamak
aran: ahır, at tavlası,I, 76
aranlıg: ahırlı, ahırı olan·I, 148
ar böri: sırtlan· I, 79
arçı: heybe· I, 124, 231, 250
ardutal: hamamotu· I, 145 bkz> ordutal, urdutal
argag: balık avlamak için kullanılan ucu eğri demir, olta·I, 141
argarmak: yormak.I, 225 bkz> argurmak argu iki dag aras ı, uçurum·I, 127
arguç: 1nsanın aldandığı nesneler·I, 95 § arguç ajun; yalanc ı (aldaticı) dünya·I, 95
argulamak: arasını yarmak, geçmek·I, 317
argun: sıçan cinsinden, yarım arşın uzunluğunda bir hayvan· I, 120
argurmak: yormak, I, 486 bkz> argarmak
argurtmak: yordurmak· I, 229 bkz> argurturmak
argurturmak: yordurmak. I, 229 bkz> argurtmak
arı: arı. I, 87; II, 329; III, 156, 276
arıg: temiz·I, 12, 18, 63, 66, 103, 230, 237.342, 376 bkz> arr ıg
arıg: epeyce, çokça,I, 241; II, 328; III, 41
arıg: ;adır örtüsü· I, 63
arıglamak: iğdiş etmek; bir şey içinden iyisini seçmek ve toplamak· I, 303
arıglık: temizlik· I, 149
arık: ırmak, ark, germeç, kaş, kanal, I, 7, 65, 302, 375. 382; II, 10, 59, 135. 333, 347;III, 182,299.
arık: zayıf, cılız· I, 66
arıklanmak: (su) akarak ark yapmak, su yerde kendine ırmaklar glbi yol ve hendek açmak· I, 294
árıklıg: nehirli, ırmaklı.I, 147
arılamak: aralamak, I, 308 bkz> aralamak
arılmak: yerinmek, kaygılanmak; kendine kızılmak. 11. 123 bkz> irilmek § sar ılmak
arılmak: kızmak, darılmak·II, 123
arımak: temizlemek, temiz olmak, I, 19; III, 252 bkz> ar ıtmak
arınçu: günah· I, 134 bkz> érinçü
arınmak: temizlenmek istemek ve yunmak; iyile şmek; ot tutunmak I, 12, 201
arış: eriş, dokumanın tezgâha sarılmış olan ve uzunluğuna dikine bulunan telleri, I, 61
arış arkag: eriş argaç, dokumanın yanlamasına atılan ipleri.I, 61
arışmak: aldatmak, birbirinì aldatmak· I, 182
arışmak: eriş argaç· I, 61
arıtası: arıtacak· II, 322 § tarıg arıtası yér; buğday arıtacak yer· II, 322 § tarıg arıtası neñ; buğday arıtacak nesne· II, 322 § tarıg arıtası ogur; buğday arıtacak zaman· II, 322
arıtgan: her zaman temizleyen, ayıklayan· I, 154
arıtgu: arıtacak II, 321, 322§tarıg arutgu yér; buğday arıtacak yer·II, 321 § tarıg arutgu neñ; buğday arıtacak nesne, II, 322 § tarıg arutgu ogur; buğday arıtacak zaman· II, 321
arıtışmak: temizlemekte yardım ve yarış etmek· II, 322
arıtmak: temizlemek, I, 19, 208 bkz> arımak
arıtmak: taşağı çıkarmak, Iğdi; etmek; çocuğu sünnet etmek; erkekleşmek·I, 208 bkz> eredmek, eretmek
arı yagı: bal,I, 87;III, 156 bkz> bal
arju: çakal· I, 127 bkz> arzu
arjulayu: çakal gibi·I, 127;III, 401
ark: pislik·I, 42 § temilr arkı; demir boku·I, 42
arka: arka, sırt; sıkıntılı anlarda yardım eden kişi, yardımcı.I, 123, 128, 139
arkaçak: ağıza ilâç akıtmak içln kullanılan içi delik bir aygıt, akıtınaç.I, 144
arkag: argaç; bez, halı, kilim gibi şeyler dokunurken enlemesine at ılan ip veya iplik,I, 118
arkalanmak: arka (yani yardımcı) sahibi olmak; bir şeye sırtını vermek, dayanmak· I, 297
arkamak: yoklamak, arayıp taramak, I, 283, 284
arkar: boynuzundan bı;ak yapılan dişi dağ keçisi· I, 117, 214, 421
arkaşmak: yük yüklemekte yardım etmek;arka arkaya gelmek (çıkmak)· I, 237, 395
arkın: gelecek yıl, öbür yıl, I, 89 bkz> arkun
arkın: izi gelecek yıl, öbür yıl I, 89
arkış: kervan; yurdundan uzak dü;mü; olan birine gönderilen kimse, elçi, haberci, mektup·I,97
arkış: büyü, afsun·I, 249 bkz> arwa ş, arwış
arkuçı: iki kişi arasında araç olan; evlenme zamanında dünürler arasında gelip giden kişi·I, 141
arkuk: iki duvar veya iki direk aras ına çapraz olarak konulan ağaç· I, 109
arkuk: aykırı· I, 109
arkuk kişi: söz dinlemez, kalp, inatçı klmse· I, 109
arkuklanmak: haylazlık etmek, dikbaşlılık etmek· I, 315
arkun: yaban aygırıyle evcil kısraktan olan at·l, 107
arkun: gelecek yıl, öbür yıl,I, 108 bkz> arkın
arkun izi: gelecek yıl, öbür yıl· I, 108 bkz> arkın izi
armagan: hısımlara doyumluktan verilen belek·I, 140 bkz> amuç, yarmakan
armak: yorulmak, dermansız kalnıak·I, 148, 149, 172
armak: aldatmak,I, 172;III, 62 bkz> armak tewmek, armak yuwmak
armak tewmek: hile yapmak, aldatmak·I, 172;III, 62 bkz> armak, armak yuwmak
armak yuwmak: hile yapmak, aldatmak·III, 62 bkz> armak, armak tewmek
armut: armut·I, 95;II, 284
armutlanmak: armutlanmak.I, 312
arpa: arpa,I, 123, 343;II, 121, 316
arpagan: arpaya benzer başağı bulunan, evini bulunmayan bir bitki, I, 140
arpalamak: arpa vermek· I, 316
arpalanmak: arpalanmak, arpa sahibl olmak· I, 296
arrıg: pek temiz.I, 143 bkz> arıg
arsal: kumral, konural, I, 105 bkz> ar, ars ıl, arsik § arsal saç; kızıla çalar saç, kumral saç· I, 105
arsalık: hem erkekliği hem dişiliği olan bir hayvan, aslık· I, 159
arsıkmak: aldanmak· I, 21, 242
arsıl: kestane rengi, kumral, konural· I, 80 bkz> ar, arsal, arsik
arsik: kestane rengi, kumral, konural· I, 80 bkz> ar, arsal, ars ıl
arslan: arslan· I, 75, 81, 125,153, 231, 308, 409; II, 146, 289, 312; III, 5, 92, 263, 282, 412, 418
arslanlayu: arslan gibi, arslanımsı· I, 142; II, 13, 138
arsu: değersiz şey· I, 127
art: sırt, dag beli ve sırtı; sarp yer, yokuş; boyun, tepe· I, 42, 247, II, 27, 179; III, 4, 143, 197, 261 § art saç; arka saç· I, 42
artak: bozulmuş, bozuk, I, 119; II, 40
artamak: bozulmak, kötüleşmek. I, 272; II, 17; III, 358
artaşmak: birbirini bozmak, I, 230, II, 219
artatmak: bozmak, harap etmek·I, 203, 260;II, 360
artıg: yükletilen yükün bir dengi,I, 98
artıg: kadın mİntanı, gögüslük.I, 98
artılmak: yüklemek, binmek; ardılmak, bir binit üzerine başı bir tarafa ayakları bir tarafa gelmek üzere heybe gibi ardılmak; erişilmek.I, 244;II, 335
artınmak: yükletmek·I, 250
artışmak: bir şeyi hayvana ardmak ve yükletmekte yard ım ve yarış etmek,I, 231
artlamak: enseyi tokatlamak, sille vurmak, III, 443
artmak: artmak· III, 425
artuç: ardıç, Juniperus· I, 95, 377, 412, 424
artuçlanmak: ardıçlanmak, ardıçı çok olmak·I, 312
artuk: fazla, ziyade,I, 99;II, 137
artuklanmak: aşırı gitmek,I, 313 arturmak artirmak; aşırı gitmek. I, 219
artut: armağan, beylere vb· büyüklere at ve benzer şeylerden verilen armağan ve belek· l, 109, 114, 182
arubat: temirhindi, tamarinde· I, 138
aruk: yorgun· I, 66. 148, 259, 298;II, 28
aruklamak: dinlenmek·I, 304, 305
arukluk: yorgunluk,I, 150;II, 316
arumdun: boya· I, 138
aruşmak: erimek,I, 182 bkz> erilşmek
arut: kuru, soluk,I, 50, 133 bkz>urut § arut ot; bir y ıl önceden artan kuru ot· I, 50;II, 133
arwalmak: büyü yapılmak, afsunlanmak· I, 249
arwamak: büyü yapmak, afsunlamak· I, 283
arwaş: büyü, afsun· I, 283 bkz> ark ış, arwış
arwaşmak: birlikte büyü veya afsun tekerlemesi, duas ı söylemek· I, 236, 237
arwış: büyü, afsun, I, 249 bkz> ark ış, arwa;
arzu: çakal III, 401 bkz> arju
arzulayu: çakal gibi· III, 410
as: kakım, hermelin·I, 80 bkz> az
as: cariyelere verilen bir ad·I, 80
asıg: fayda, kazanç, kârI, 64, 494; 111. 13
asıglıg: faydalı, kazançlı· I, 147
asılmak: asılmak· I, 196
asılmak: uzamak, uzatılmak,I, 196 bkz> esilmek
asınmak: blr ;eyi çekmek, germek·I, 201 bkz>esinmek
asışmak: asışmak, asmakta yardım etmek· I, 184
aslınmak: bir şey bir şeye takılmak,I, 258, 259 bkz> eslinmek
asmak: asmak,I, 173
asñarmak: haylazlaşmak, işten uzakla;mak· I, 289
asra: alt, aşağı· I, 126
asrı: kaplan; kaplan gibl iki renkli, I, 126 bkz> esri § asr ı yışıg; iki renkli ip·I, 126
asruşmak: aksırışmak. I, 234
ast: sokak,I, 42
astın: aşağı, alt· I, 108
asturmak: astırmak· I, 220, 221
asurgan: çok aksıran· I, 156
asurmak: aksırmak· I, 178
asurtgu: aksırtan· III, 442
asurtguk: anlayı;lı, akıllı· III, 442
asurtmak: aksırtmak· III, 442
aş: kenet· I, 80
aş: yemek, aş· I, 20. 45, 75, 80. 93, 102, 156. 210, 227, 310, 318, 372. 443, 515, 516;II, 18, 73, 74, 130, 147, 158, 191, 241, 278, 299,308, 309;III, 31, 37, 61, 64, 67,116,133,185, 186, 249, 257, 261, 264, 270, 368, 382, 391, 397. 439
aşaç: tencere,III, 382 bkz> aşıç, eşiç
aşak: aşağı; dağ dibi·I, 66
aşaklamak: aşağılamak, küçük saymak·I, 305
aşamak: yemek, aş 701116^III, 253, 261
aşatmak: yemek yedirmek· I, 210
aşbar: saman, kepek ve ot gibi şeyler karıştırı-lıp ıslatıtarak hazırlanan hayvan yemi· I, 117;II, 351
aşgınmak: aşınmak· I, 254
aşıç: tencere·I, 52,116, 223, 248, 258, 313, 323, 327, 357, 409, 411, 514, 518;II, 12, 72, 78, 178, 201, 253, 302, 333, 356, 357; III, 142,191 206, 249, 280, 409, 430 bkz> e şiç, aşaç
aşlaka: aşlara, yemeklere. II, 54
aşlalmak: kap kenetlenmek· I, 295
aşlamak: kap kenetlemek·I, 80 ,268
aşlatmak: kap kenetletmek·I, 265
aşlık: aş evi, mutfak, yenıeklik·I, 114, 373; II. 204 bkz> tar ıg
aşmak: aşınak, bir tepeyi õbür yana geçmek·I, 173; III, 261
aşnu: önce, evveL I, 130
aşrulmak: aşırılmak, tepeden aşırılmak· I, 247
aşsamak: tepeyi aşmak istemek; yemek yemek istemek· I, 277
aşsatmak: yemek arzulatmak· I, 262
aştal ogul: birinin en son çocuğu· I, 105
aşu: kırmızı toprak, a;ı toprağı·I, 89
aşuk: insanın aşığı, topuğu; topuk kemiği,I, 66
aşuk: demir başlık, tulga·I, 67 bkz> yaşuk, yışıklıg
aşukmak: özlemek . I, 191; II, 165
aşukmak: özlemek·I, 191; II, 165
aşuklamak: aşık kemiğine vurmak· I, 305
aşulmak: örtülmek, örtünmek· I, 197 bkz>eşülmek
aşumak: koşmak, aşmak·I, 123
aşunmak: geçmek, aşmak·I, 202
aşutmak: örttürmek-I, 210 bkz> eşütmek
at: ad, isim, unvart, lakap, I, 78; III, 77, 250, 367, 384
at: at·I, 16, 34, 53, 80,104, 115, 123, 147,178, 184, 201, 203, 206, 225, 244, 255, 273, 275, 276, 278, 285, 289, 292, 296, 297, 300, 322, 324, 326, 329, 338, 343, 361, 363, 390, 395, 406, 417, 426, 427, 430. 436, 446, 458, 461, 470,472,481,483,491, 507, 513,
ata: baba, ata, I, 32, 86, 206. 288, 508; II, 80; III, 87, 210, 383
ataç: büyüklük gösteren çocuk· I, 52; II, 80 § ataç ogul; büyliklük gösteren çocuk· I, 52
atakı: babacığım anlamına sevgi bildiren bir sõz, I, 136, 262, 445; II, 120, 178, 196, 311; III, 87, 210, 212, 272, 291
atamak: takma ad (lakap) vermek·III, 250, 374
atan: iğdi; edilmiş deve·I, 75
atanlanmak: iğdiş deve sahibi olmak·I, 295
atanlıg: iğdiş edilmiş devesi olan kimse·I, 148
atasagun: hekim, doktor· I, 86, 403
atatmak: atlaşmak, (tay) at olmak· I, 206, 207; III, 158
at bırkıgı: atın ve eşeğln genizden ses çıkar-ması. I, 33, 35, 53, 74, 94,128,155,164,167, 173, 175, 176, 199, 225. 227. 229. 267. 291, 302. 304, 307, 309, 316, 328, 333, 363, 367, 381, 441, 461, 472, 486, 515;II, 3, 13, 20. 21, 74, 78,92,118.137,140. 149, 150, 177,
atgak: karında blriken sarı su hastalığı, kay· gıdan yüz sararması.I, 118
atgak: sarı renkte blr bitki,I, 118
atgarmak: ata bindirmek·I, 225
atılmak: atılmak; (çiçek) açılmak; herhangi bir şey büsbütün aynlmayarak aç ılmak.I, 21, 193
atım: atıcı, nişancı,I, 75;III, 379 § atım er; nişancı, lyi atan adam,I, 75
atım: atış, atım·III, 59
atınçu: atılan·I, 133
atınmak: bir tarafa atılmak, yuvarlanmak; atar gibi görünmek I, 199
atış: atışma.I, 60
atışgan: daima atışan,I, 157
atışmak: atışmak·I, 180
atız: iki dere arasındaki su geçecek set·I, 54 bkz> etiz
atızlamak: ark açmak; set yapmak; toprağı parçalara ayırmak, evlek yapmak,I, 301 bkz>etizlemek
atızlanmak: (tarla hakkında) maşalaya ayırmak, sulanmak ve ekilmek için parçalara ay ırmak·I, 292
at kamçısı: at siki I, 417
atlanmak: ata binmek, atlanmak; bir şeyin üzerine çıkmak, atlaşmak, at haline gelmek, I, 255, 256, 285, 353;II, 254
atlaşmak: at ortaya koyarak bahse girmek, at ı õndül koyarak yarış etmek,II, 114, 226
atlıg: adlı, unvanlı; ulusun büyüğü,I, 79
atlıg: atlı, süvari.I, 97, 166;II, 175; III, 37, 64, 435
atmak: atmak,I, 21,116,129,160, 170, 236, 237, 280, 403, 528;II, 20 26, 221, 226, 303, 306, 326;III, 106, 356, 370, 374
atsamak: atmak istemek, I, 275, 280
attırmak: attırmak·I, 217
av: av·I, 32
av: emir verenin emrini tanımamayı bildirir bir edat,I, 40
av(ş)n: agaç·I, 84
avlaşmak: toplanmak, yığılmak·I, 240 bkz> awlaşmak, ewleşmek
avut: avuç·I, 83 bkz> adut
aw: av·I, 81
awa: acımak bildiren bir kelime· I, 89
awalamak: (karışıklık çıktığında) toplaşmak, üşüşmek· I, 310 bkz> awmak, awlamak
awçı: avcı· I, 63, 311, 425
awıçga: kocamış klşi, ihtiyar adam· I, 143
awılku: kırmızı meyveleri olan ve meyvesinin suyu tutmaca kat ılan, göz ağnsına ilâç yapılan ve elbise boyanan bir ağaç·I, 489 bkz>afılgu
awınç: alışma, avunma·I, 132; III, 449
awınçu: avunulan, alışılan· I, 134
awınmak: alışmak, avunmak·I, 132, 202, 263
awlalmak: avlanmak,I, 295, 296 bkz> awlanmak
awlamak: avlamak·I, 287, 421;II, 45
awlamak: toplanmak, üşüşmek·I, 287 bkz>awmak, awalamak
awlanmak: avlanmak,I, 298 bkz> awlalmak
awlaşmak: toplanmak, yığılmak·I, 240 bkz> avlaşmak, ewleşmek
awlaşmak: evini ortaya koyup kumaroynamak,evini öndül koymak,I, 240, 241 bkz> ewle şmek
awlatmak: avlatmak·I, 263, 265
awmak: toplaşmak, üşüşmek; etrafını çevirmek, avlanmak,I, 174, 310;II, 137; III, 401 bkz> awalamak, awlamak
awran: demirci ocağı biçiminde yapılan ekmek fırını.I, 109
awrındı: kırıntı, döküntü·I, 145
awujgun: deri sepilenen palamut ağacı meyvesi I, 157
awurta: daya, süt nine· II, 144
awus: mum, balmumu· I, 59 bkz> law
awya: ayva· I, 114, 311
awzurı: buğday ve arpa unu glbi şeyler karıştırılarak yapılan ekmek, karışık ekmek, I,145
ay: yılın on ikide biri olan zaman; gökteki ay, kamer· I, 82, 258. 259, 270. 288, 348, 507; II, 5,143; III, 33 § ay evi
ay: buyruğu tanımamayı bildiren bir söz,I, 40
ay: hitap edatı·I, 74
ay: turuncu renkte ipek kumaş·I, 40
ay: beylerin hizmetçisi, kölesi; bunlar ın adı yazılı defter·II,193; III, 77 bkz> and ın
aya: avuç içi, aya· I, 85, 348
ayag: lakap, takma ad, I, 271
ayak: çanak, kâse, kadeh,I, 80, 84, 178, 265, 286. 295, 324, 375, 497; II, 17S, 346, 446; III. 15, 143, 296. 306, 371, 397 bkz> çanak
ayak: ayak·I, 84 bkz> adak, azak
ayakçı: kâseci, çanakçı,III, 296
ayaklıg: kaseli·III, 50
ayalamak: el ayalarını birbirine vurmak·III, 328
ayamak: lakap vermek; korumak·I, 271
ayas: ayaz; kõlelere verilen adlardan,I, 123
aya kök: açık hava,I, 123
aya yersgü: yarasa·III, 433 bkz> yarısa
aybañ (er): kel (adam)·I, 116
ay bitigi: askerin adıyle azığının yazıldığı defter·I, 40
aydıñ: aydın, ay aydınlığl.I, 117
aygır: aygır· III, 122 bkz> adgır
ayıg: ayı,I, 84 bkz> adıg
ayıg: "ne iyi, ne fena" yerine kullan ılan bir edat, iyi ve kõtüye delâlet eden kelimelerde pekitme edatı·I, 84
ayık: vaat, söz verme·I, 84;II, 45
ayılmak: söylenmek·I, 268
ayıtgan: soran·III, 52
ayıtmak: söylemek, sormak,I, 215, 216
ayluk ayluk: õyle öyle· I, 113
aymak: söylemek I, 36, 37, 52, 88, 89, 93, 94, 109, 110, 118. 174, 207. 321, 339, 352, 367, 377. 419, 492. 494;II, 45. 105; III, 80, 158, 208, 212, 218, 245, 357, 363, 368, 375
ayran: ayran· I, 120
ayrık: ayrık otu·I, 113 bkz> adrık
ayrışmak: ayrışmak, birbirinden ayrılmak·I, 233. 234, 270 bkz> adr ışmak
ayru: başka,I, 126
ayruk: başka, ayrı. I, 113, 417 bkz> adın, adın, adruk, edin
aytıg: hltap; hatır sorma· I, 113 bkz> aytış
aytılmak: sorulmak; söylenmek·I, 270
aytınmak: sormayı kendi üstüne almak·I, 270
aytış: hatır sorma· I, 113 bkz> aytıg
ayturmak: söyletmek I, 269
az: uzunlamasına çizlk, tırnak yarası,I, 71 bkz>ezik, iz
az: kakım, I, 80 bkz> as
az: az·I, 75, 80
azak: ayak·I, 32 bkz> adak, ayak
azak: nereden ve kimden geldiği belli olmayan ok·II, 20 bkz> azuk
azgan: kuş burnu, yaban gülü; ağaçların en kötüsü olup gül glbl sar ı, beyaz çiçek1eri olan bir ağaçcık, küpe gibi kırmızı meyveleri olur· I, 439
azıg: azı dişi·I, 64
azıglamak: azı dişlyle ısırmak; azı dişine vurmak·I, 304
azıglıg: azı dişi belirmiş olan·I, 147
azılmak: azılmak. I, 196
azımak: sızmak; gürültüden ağır duyar olmak,III, 253
azıtgan: daima yoldan çıkaran, azdıran,I, 155
azıtmak: yoldan çıkarmak, azıtmak· I, 208, 209; II, 234
azlanmak: azımsamak, az görmek· I, 297
azma: taşağının derisi yarıldığı için aşamayan koç· I, 130
azmak: azmak, yoldan çıkmak·I, 93, 173
azrak: daha az,III, 361
azu: iki şeyden birini dilemeyi anlat ır, yahut,veya· I, 88, 429
azuk: azık,I, 7, 16, 66, 342. 381
azuk: yolunu kaybeden, nereye gltti ği ve nereden geldiği belli olmayan·I, 66 bkz> azak § azuk ok; nereden geldigi ve kimin att ığı belli olmayan ok· § azuk munk; kaçan, yoldan ç ıkan, azan·I, 66
azuklanmak: azık sahibi olmak,I, 294
azuklug: azığı olan, azıklı·I, 148
azukluk: azıklık, azık için hazırlanmış şey·I, 150, 274
baçak: Isa'lıların (Hıristiyanların) orucu, pehrizi· 1, 411
baçıg: and, sözleşme.I, 371 bkz> bıçıg, bıçgas
baçıg kılmak: andlaşmak, ahidleşmek. I, 371
badar: gürültülü ses anlatan bir kelime, tekrarlanarak kullan ılır, "patır patır" gibidir· l, 360
badar kılmak: sesle çarpmak, itmek· I, 349
badgamak: güreşte ayak yakalamak, çelme vurmak, III, 288, 289 bkz> bagdamak
badıç: asma çardağı· I, 502 bkz> badıç
badıçlık yıgaç: üzüm asmalarına çardak yapılmak üzere ayrılan agaç, I, 502
badıç: asma çardağı, I, 295 bkz> badıç
badrarn: bayram, sevinç ve eğlence günü· III, 176 bkz> bedrem, beyrem
bag: bağ, düğüm, bağlanacak ip vb.; odun vb, ba ğlamları· I, 409; II, 21; III, 152, 153
bag: bağ, üzüm asması· III, 152, 212
bagdamak: güreşte sarmaya almak, sarmalamak, ayak yakalamak, çelme vurmak,II, 364;III, 276, 277, 289 bkz> badgamak
bagdatmak: güreşte sarmaya aldırmak·II, 327, 364, 365
bagır: bagır; karaciğer·I, 272, 360;III, 85, 255 § ya bagr ı; yayın orta yeri,I, 360
bagırçak: eşek semeri·I, 502
bagırdak: kadın göğüslüğü .I, 502
bagırlak: "bağırtlak" denen kuş, Pterocles, 1, 503, 505
bagırlamak: bağrına vurmak; yayın tutamagını düzeltmek·III, 331
bagırlanmak: pıhtılaşmak, akar şey koyulaşmak, II, 264
bagırlıg: kimseyi dinlemeyen· I, 494 § bedük
bagırlıg:
bagırsak: merhametli; gönül alıcı· I, 502
bagırsamak: canı ciğer istemek· III, 332
bagırsuk: bağırsak· I, 502
bagış: parmakların ve başka uzuvların ek yerleri; kamış ve benzerlerinin boğumları, I, 367
bagışlalmak: bağışlanmak· III, 344 bkz> bagışlanmak
bagışlamak: bağışlamak· III, 334, 355
bagışlanmak: bağışlanmak· III, 344 bkz> bagışlalmak
baglamak: bağlamak· III, 292, 309 bkz> boglamak
baglanmak: bağlanmak· II, 238 bkz> boglanmak
baglatmak: baglatmak, bohçalatmak, II, 341
bagna: merdiven basamağı· I, 434
bagram kum: geniş büyük kumluk yer, I, 484
bagrıkmak: bağrı (ciğeri) göğüs kemiklerlne yapışmak· II, 227
baka: kurbağa, I, 73; III, 226 § müriğüz baka; kaplumbağa· III, 226
bakaçuk: bakanın küçültmesi, küçük baka;e ğe kemiği lle kol arasındaki et parçası· III, 226
bakan: halka, toka· I, 399, 432 bkz> kılide §altun bakan; altın halka· I, 339
bakanak: çatal tırnaklıların iki tırnakları arası ve iki tırnaktan her biri· III, 177 bkz> bakayak
bakanlıg: halkalı, tokalı,I, 499 § bakanlıg kadış; halkalı, tokalı kayış·I, 499
bakanuk: at tırnaklarının ortasındaki tümsecik et parçası·III, 177 bkz> bakayuk
bakaturmak: baka durmak· I, 73
bakayak: çatal tırnaklıların iki tırnakları arası ve iki tırnaktan her blri· III, 177 bkz> bakanak
bakayuk: at tırnaklarının ortasındaki tümsecik,et parçası·III, 177 bkz> bakanuk
bakıg: bakma, bakış· I, 373
bakılmak: bakılmak· II, 131
bakınmak: bir şeyin sonuna bakmak ve dü şünmek; beklemek, II, 142, 160
bakır: Çin parası·I, 361
bakır: bakır- I, 360
bakırlıg: bakırlı, I, 495 § bakırlıg tag; bakırlı dag· I, 495
bakırmak: bağırmak· III, 186
bakır sokum: Merih yıldızı·I, 361, 398;III, 40
bakış: bakış, bakışma, gözle birbirine bakış·I,367
bakışgan: herkese göz ucu ile bakan·I, 519
bakışmak: bakışmak (göz ucu ile)I, 170, 183; II, 103
bakıtmak: baktırmak, bakıtmak· II, 308
bakku: tepe, yüksekçe yer· III, 226 bkz> baku
baklan kuzı: taze ve semiz kuzu·I, 444
bakmak: bakmak·I, 102, 192, 340, 425;II, 16, 26, 33, 144, 250. 292; III, 23, 194. 272,295, 440
baku: tepe, yüksekçe yer, yoku ş· III, 219, 226 bkz> bakku
bakurmak: baktırmak·II, 83
bal: bal,II, 267, 354; 111.103,156. 338 bkz> ar ı yagı
bala: kuş ve hayvan yavrusu· II, 274;III,91, 232
bala: bir adamın içlerinde (çok kere çiftlik i şlerlnde) yardımcısı, çırağı·III, 232
balalamak: kuş yavrulamak·III, 92
balçık: balçık, sıvık çamur· 1. 248, 267
baldır: çağı başında yapı1an iş ya da ilk olarak meydana gelen şey·I, 456
baldır: üvey·I, 456 § baldır ogul; üvey oğul·1, 456 § baldır kız; üvey kız·I, 456
baldır: dağın burun gibi çıkan yeri·I, 456
baldır kuzu: llk doğan kuzu·I, 456
baldır tarıg: ilkbahar başında ekilen ekin·I,456
baldız: karının kendinden kilçük kız kardeşi·1, 457;III, 7
baldu: balta,I, 14, 418;III, 421
balıg: yaralı,I, 192, 242, 252, 407
balık: çamur·I, 248 bkz>
balk balık: kale, şehir·I, 379
balık: balık· 1. 73, 379;II, 216, 231, 233, 349
balıkçın: balıkçıl kuşu,I, 512
balıklanmak: balıklanmak; çamurlanmak; bir yerde kale yap ılrnak·II, 265
balıklıg: çamurlu yer,I, 498
balıklıg: balığı olan, balıklı·I, 498, 501
balıkmak: yaralanmak·II, 119
balıksamak: balık yemek istemek· III, 334
balk: çamur·I, 379 bkz> balık
balmak: bağlanmak,II, 27 bkz> banmak
balu balu: · ninni·III, 232
bamak: bağlamak; örgü yapmak,III, 224, 247, 250
bandal: ağaçtan omuz başı şeklinde çıkarılan parça, bunu çocuklar al ıp yakarlar, geceleyin közünü blrbirlerine atarlar, Buna "ot bandal" denir· Çevgen oyununda oynan ır.I, 482
banmak: bağlanmak,II, 27 bkz> balmak
banzı: bağ bozulduktan sonra asmaların üzerindeki üzüm kınntıları, neferneme·I, 422
bañ: bağırma·III, 355
bar: var, mevcut.I, 44, 47, 84. 320, 341, 360,373, 375, 427; II, 28, 40; III, 15, 147
bar: büyük·III, 147
baragan: çok varan, çok giden·I, 24, 33
barak: çok tüylü kôpek· 1. 377
baraklıg: köpeği olan kişi·I, 497, 501
barası: varılacak, gidilecek·I, 33 § baras ı yér; gidilecek yer·I, 33
barça: bütün, hep·I, 210, 236, 399, 417; II, 213, 216, 312;III, 322
barçın: ·ipekli kumaş·I,153,175, 216, 358, 509; III, 17, 28. 143, 156, 335, 338, 394 § yolak barç ın; ; yol yol çizgili ipek kuma ş· III, 17
bardaçı: gidici, varan· I, 24; II, 32, 48. 49
bardukı: vardığı, varışı· II, 42; III, 309
bargalı kaldı: gideyazdı· I, 22
bargan: mersin ağacı yemişi· I, 438 bkz> bazgan
bargan: varan, giden, gidicl· II, 53
bargu: varılacak, gidilecek, I, 33;III, 211 §bargu yér; gidilecek yer·I, 33
barguçı: varıcı, gidici·II, 49, 54
barguluk: gitmeyi hakeden (kimse)·I, 24;II, 56
barıg: kokmuş şey (yalnız kullanılmaz)·I, 372bkz> bırıg
barıg: gidiş ·I, 24, 26, 27, 371;II, 55, 57, 58
barıglı: varmayı, gitmeyi, dileyen; varmak, gitmek üzere olan (kimse)·I, 25;II, 57
barıgsamak: varmak, gitmek istemek·I, 281;III, 333 bkz> barsamak
barılmak: varılmak, gidilmek·II, 130, 139
barımsınmak: gider gibi görünmek·II, 258,259, 260
barınmak: gider varır görünmek·II, 141, 158
barınmak: aybaşı kanı boşanmak·II, 141
barışlıg: varılan, gidilen (yer); konuk odas ı, I, 370
barışmak: birbìrine gitmek, gitmekte yard ım ve yarış etmek·II, 94
bark: bark, mülk-III, 333
barkın kişi: kendini yolundan hiç bir şeyin alıkoymadığı yolcu·I, 440
barlıg: mallı, zengln·III, 438
barmak: peyda olmak; vermek·III, 155 bkz> bérmek
barmak: varmak, gitmek. I, 20, 22, 24, 26, 27, 37, 38, 40, 43, 46, 66, 74, 85, 87 ,88, 96,134,167, 281, 294, 319, 327, 340, 354, 371, 384, 392. 398, 399, 403, 423, 430, 435, 445, 484; II, 6, 31, 32, 34, 35, 36, 38, 40, 42, 43, 45, 46. 47, 49, 53, 55, 58, 59, 60,
bar mu: var mış I, 430, 462
bars: pars,I, 344 bkz> pars
bars: pire, bit gibi ha/vanların ısırmasından hasıl olan kabarti·I, 348
barsamak: varmak, gitmek istemek,I, 281 bkz> bar ıgsamak
bars bolmak: kabarmak, I, 348
bars yılı: Türkler'in on ikili hayvan takvimindeki y ıllardan biri, pars yılı.I, 344, 346
bart: su içilen bardak; şarap ve benzeri akıcı nesnelerin ölçüsü· I, 341 bkz> yart
bart burt tutmak: ansızın her yandan yakalamak,I, 341 bkz> yart yurt tutmak
barturmak: vardırmak, göndermek I, 20; II, 171, 179; III, 424
baruçı: varıcı, gidici· II, 52
bar yigde: iri iğde, Zizypha rubra· III, 147
basa: sonra· III, 224
basan: ölü gömüldükten sonra yenilen yemek·I, 398, 399
basar: dağ sarımsağı· I, 360
basarlıg: tag sarımsaklı dağ· I, 494
basıg: gece baskını yapılacak olan ve ansızın düşmanın yakalanacağı yer· I, 372
basıkmak: düşman tarafından basılmak II, 116 bkz> bassıkmak basınçak er zayıf görülen, önem verilmeyen adam· I, 501
basınmak: zayıf görmek; basmak; kahretmek, II, 116, 142, 165
basışmak: basmakta yardım etmek· II, 100,101
basmak: basmak, üzerine çökmek, yıkrnak· I, 434,516; II, 10,74,119,165
basruk: baskı, basrık· I, 466
bassıkmak: basılmak, baskına uğramak, II, 116, 119, 228 bkz> bas ıkmak
basturmak: bastırmak; bağlamayı ve bastırmayı emretmek; bastırılmak· II, 171
basu: demir tokmak, III, 224
basurmak: bastırmak, II, 77
basut: yardım; arka; acıyan; yardımcı· I, 354,459
baş: baş· I, 59, 70, 100. 102, 107, 125, 160, 171,179, 193, 259, 273, 274, 290, 305, 307, 313, 336, 349, 384. 397, 399, 439, 492;II, 24, 105, 112, 135, 152, 153, 178, 179, 191, 233, 234, 281, 283, 293. 312, 326, 356; III, 9, 58, 64,126, 133, 151. 169, 217, 230
baş: yara·I, 191, 192, 272. 386;II, 72, 240, 291, 294, 317; III, 53, 62, 85, 96, 151, 283, 301,406
başak: okun veya mızragın ucuna geçirilen demir, temren; ok temreni, ok ba;a ğı· I, 378; II, 14, 129, 328; III, 220
başak: pabuç, I, 378; III, 417 bkz> ba şmak
başaklamak: başak, demir uç takmak,III, 337
başaklanmak: ok temrenlemek, oka temren takılmak·II, 264. 265
başaklıg: başlı, temrenli·I, 497
başamak: kertik yapmak, kertiklemek; agaçlar birbirine dayal ı olarak konmak .III, 265,266
başgak: oyluk kemiklerinin üstü·I, 470
başgan: 50-100 rıtl ağırlığında büyük bir balık· I, 438
başgıl: başı ak· I, 481 bkz> başıl § başgıl yılkı; başı ak, dört ayaklı hayvan· I, 481
başıl: tepesinde beyazı bulunan. I, 392 bkz>başgıl § başıl koy;tepesinde beyazı bulunan koyun· I, 392
başlag: başıboş, bırakılmış· I, 461 § başlag yılkı; başıboş bırakılmış hayvan· I, 461 bkz>boş yılkı
başlamak: başlamak, kılavuzluk etmek, komutanlık etmek, III, 291, 292
başlanmak: başlanmak; yönelmek; hayvan da ğa doğru sürülmek; başaklanmak·II, 238;III; 235
başlatmak: başlatmak,II, 341
başlıg: başlı,III, 227
başlıg: yaralı·II, 172
başmak: pabuç·I, 378, 466;III, 417 bkz> ba şak
başmaklanmak: başmak sahibi olmak, II, 274
başnak er: başında tulgası, eğninde zırhı olmayan kimse· I, 466
baştar: orak·I, 455
batga: üzerinde külâh yapmak için yünve keçe kesilen tahta·I, 424
batıg: batak; ırmak ve ırmağa benzer ;eylerin derin olan yerleri·I, 371
batlamak: kolalamak· III, 291 bkz> patlamak
batmak: batmak, gözden kaybolmak,I, 528; II, 128, 293, 294
batman: batman· I, 444
batmul: kara bibere benzer bir bitki, darü fülfül·I, 481 bkz> bibIi, butmul
batrak: ucuna bir ipek parçası takılan mızrak· I, 465 bkz> bayrak
batruş: bulanık, koyulaşmış (çorba vb· hakkında),I, 459 § batruş suw; bulanık su·I, 459
batruşmak: birbirini batırmak, batırışmak.II, 203
batsıg: batı, garp·I, 463 § kün batsıg; gün batısı·I, 463
baturgan: saklayan (kimse)·I, 515
baturmak: saklamak; batırmak; bağlatnnak· II, 73;III, 192
bay: zengin, I, 349; III, 158, 239
baya: az önce,I, 37
baybayuk: kelebek kuşu·III, 179
bayık: doğru söz· III, 166
bayın: koyu kırmızı, gelincik çiçeği rengi· III, 20 bkz> yipin, yipkil, yipkin
baynak: pislik, gübre. III, 175
bayrak: bayrak· II, 205; III, 183 bkz> batrak
bayumak: zenginlemek, zenginleşmek. III, 274, 406
bayutmak: zenginletnıek· II, 325
baz: yat, yabancı, garip. III, 148, 159 bkz> yat
bazgan: mersin ağacının yemişi· I,''18bkz>bargan
be: koyun melemesi bildirir· III, 206
beçel: sünnet edilmiş kadın; hadım edilmiş erkek; iğdiş edilmiş at ve başka hayvanlar· 1. 392
beçkem: alâmet, belge; ipekten veya yaban sığırı kuyruğundan yapılan alâmet olup savaş günlerinde yiğitler takınırlar·I, 483 bkz> perçem
beçkemlenmek: savaş gününde ve başka günlerde belge takınmak·II, 277
beçküm: evin sofası·I, 484
bedük: büyük,I, 93, 360, 385, 499. 500 bkz>bedük
bedüklemek: büyük saymak·III, 340
bedümek: büyümek·I, 319; III, 359
beder burhan: heykel· I, 436 bkz> bedez burhan, burhan, furxan
bedhez burhan: heykel· I, 436 bkz> beder burhan, burhan, furxan
bedizlig ew: süslü ev· I, 507
bedmek: göz zayıf görmek· III, 439
bedrem: bayram, sevinç ve eğlence günü. I, 263, 484; III, 176 bkz> badram, beyrem § bedrem yér gönül açan yer· I, 484
bedük: büyük· I, 94 bkz> bedük
bedütmek: büyütmek, II, 300, 301
beg: bey, koca, evli erkek, I, 22, 35, 48, 49, 54, 64, 70, 78, 81, 82, 89,97,103, 168, 178, 182, 185, 199, 206, 212, 240, 249, 260, 274, 285, 287, 296, 300, 301, 302, 304, 320, 358, 362, 376, 378,421.424, 428,462,466, 486, 521;II, 8, 9, 10, 19, 21, 38, 75, 84,
begeç: beyceğiz (küçültme ile birlikte ac ıma ve sevme bildirir I, 357
beglemek: bey saymak, bey diye ad vermek·III, 292, 293
beglenmek: kadın evlenmek, koca sahibl olmak, koca edinmek·II, 239, 254
beglig: beylik·I, 362
begsik: bey gibı, beye benzer,III, 128
bek: muhkem, kavi, pek, sailam, sıkı·I, 333, 349, 455;III, 11 bkz> berk
bek bekeç: tekinlerin sanı· I, 357
bekişmek: pekìşmek, sağlamlaşmak. II, 105 bkz> beküşmek
bekitmek: pekitmek, sağlamlaştırmak II, 309 bkz> bekütmek
beklemek: beklemek, gözetmek; saklamak, hapsetmek; pekitmek; kapatmak·I, 504; III, 292, 445 bkz> berklemek
beklenmek: bekişmek, sağlamlaşmak; kapanmak, kapatılmak; saklannnak·II, 239
bekleşmek: muahede yapmak, ahitleşmek; kapatmakta y»rdım etmek; beklemekte, gözetlemekte yardım etmek,II, 203, 204
bekletmek: bağlatmak; hapsettirmek; bekletmek, gözettirmek·II, 341
bekmes: pekmez· I, 440, 459 bkz> pekmes
bekni: buğday, darı, arpa gibl şeylerden yapılan içki; boza·I, 434;III, 60, 81
bekreşmek: pekişmek. III, 278 bkz> bekrişmek
bekrişmek: peklimek·III, 278 bkz> bekre şmek
bek turmak: yerinde, sağlam durmak,I, 455
bekümek: berkişmek·III, 270
beküşmek: pekişmek, sağlamlaşmak.II, 105 bkz> bekişmek
beküt: gizli, saklı·III, 8 bkz> yaşut (yalnız kullanılmaz "yaşut" ile birlikte gelir)
bekütmek: pekitmek, sağlamlaştırmak.II, 309 bkz> bekitmek
belek: armağan, konuğun hısımlarına getirdiği armağan, bir yerden başka yere gönderilen armağan.I, 385, 408
beléklemek: armağan kılmak, vermek, hediye etmek,I, 307;III, 340 bkz> beliklemek
belelmek: batmak, bir şeye bulanmak,III, 196
belemek: koyun melemek· III, 206, 270
belgü: alâmet, nişan, im, belge, I, 427, 428
belgülüg: belli- I, 354, 384, 528; II, 40; III, 160
belgürmek: meydana çıkmak, belirnnek, açığa çıkmak· 1. 387;II, 172
belik: yara yoklamak için kullan ılan mil· I, 385
belik: fitìl, kandil fitill· I, 267, 385; II, 323
beliklemek: armağan kılmak· I, 304 bkz> beleklemek
beliklik kebez: fitillik, fitll yapmak için hazırlanmış olan pamuk·I, 510
beliñ: düşman gelmesi yüzünden halka dü şen ürküntü ve korku· III, 370
beliñçi: çok korkak, çok ürkek· III, 371
beliñlemek: belinlemek, korku ile uykusundan s ıçramak, hayvan habersizce bir şeyden korkup sıçrayarak ürkmek, III, 409
bel kılmak: bir kimseye dileğinden çok yemek vermek· III, 133
ben: ben· I, 31, 339 bkz> men
benek: bakır para,I, 386
benek: tane, habbe·I, 386
berge: kamçı,III, 323 bkz> berke
berk: muhafaza edilmiş, tahkim edilmiş, sağlam·I, 349;III, 445 bkz> bek
berke: döğme, sürmek için kullanılan deynek, kamçı· I, 427 bkz> berge
berkitmek: berkitmek, sağlamlaştırmak· II, 340
berklemek: saklamak, hapsetmek· III, 445, 446 bkz> beklemek
berkelenmek: kanla dolmak; kamçı sahibi olmak, III, 201, 202
berkletmek: korutmak, muhafaza ettirmek, korumakla emretmek·III, 424
bertinmek: berelenmek; el yorgunluğu peyda etmek,II, 237
bertişmek: sertleşmek, birbirini kesmek ve yaralamak,II, 203
bertlenmek: hırkalanmak, hırka giymek·III, 200 bkz> bertülenmek
bertmek: berelemek·III, 425
bertü: hırka, pardesü·I, 416 bkz> partu bertülenmek h ırkalanmak, hırka giymek· III, 200 bkz> bertlenmek
berü: beri, tarafına. I, 35, 219; II, 55, 259; III, 65, 212, 245
besbel: bir tel iplik, bir söğüm iplik I, 481
beş: sayıda beş· I, 121. 132; III. 125, 449
beşinç: sayıda beşinci· I, 132;III, 449
beyrem: bayram, sevinç ve eğlence günü.I, 484;III, 176 bkz> badram, bedrem
bezek: nakış, I, 385, 412; II, 99
bezelmek: bezenmek, nakışlanmak. II, 131 bkz> bezenmek
bezemek: bezemek, nakışlamak.III, 263
bezenmek: süslenmek, bezenmek·II, 142, 155 bkz> bezelmek
bezeşmek: nakşetmekte yardım ve yarış etmek, II, 99
bezetgen: daima bezeten· II, 319
bezetmek: bezetmek, süsletmek, II, 305, 318
bezgek: titreme, tltreticl sitma·II, 289, 305 bkz> bezig
bezig: titreme., 385 bkz> bezgek
bezinç: ipek ve yün yumağı·III, 373
b(e)z(i)nç: dalları ve yaprakları kızıl olup, bağlarda biten ve ilâç olarak yenen bir bitki·III, 373
bezitmek: Titretmek II, 305
bezmek: titremek·I, 385;II, 8
bég: koca·III, 133 bkz> beg bél bel, III, 133
bélemek: belemek, beşige bağlamak; bu!aştırmak, III, 270
bérgil: borç, verecek· I, 427
bérigli: vermek isteyen, II, 58
bérigsemek: vermek istemek; vere yazmak· III, 334
bérilmek: verilmek· II, 131
bérim: verim, borç, verecek, I, 409; II, 185, 214; III, 288
bérimçi: borçlu, I, 75, 409
bérimlig: verimli; borçlu· I, 240
bérişmek: verişmek II, 94, 95
bérmek: vermek, gelmek bkz> barmak·I, 35, 63, 79, 97, 102. 120, 128, 130, 131, 210, 219. 243. 274, 320, 321, 354, 357, 459, 498; II, 61, 83. 249, 343; III, 14, 46, 129, 133, 145, 166, 180, 212, 217, 220, 222, 226, 333, 355, 359, 362, 364, 371, 372, 448, 449
bért: efendisinin köleden her yıl aldığı vergi· I, 341
béşik (beşik): beşik,I, 236, 248, 261, 275,408; III, 58, 78, 185
béşikliğ uragut: beşikli, emzikli kadın· I, 509
béz: bez; etle deri arasında bulunan bez· III, 123
bıçası: biçecek, kesecek· I, 14; II, 70 § y ıgaç bıçası neñ
bıçgas: üluslar vb· arasında yapılan and ve bağlantı· I, 459 bkz> baçıg, bıçıg
bıçgıl: eldeki, ayaktaki çatlaklar, bıçılgın; yerdeki yarıklar ve çatlaklıklar· I, 480 bkz> bıçılgan § bıçgıl yér
bıçgu: bıçkı, bıçak, I, 13;II, 69
bıçguç: makas, sındı·I, 452
bıçıg: and, sözleşme·I, 371 bkz
bıçılgan: elde, ayakta ve yeryüzünde olan yar ıklıklar I, 519 bkz> bıçgıl
bıçılmak: kesilmek, blçilmek· I, 15; II, 122, 356
bıçım: kesim, dilim, I, 15, 395
bıçınmak: kendi için doğramak; kendini dograr gibi göstermek; kendi ba şına doğramak·II, 141
bıçış: büyüklerin konukluğuna, düğününe, davetine gidenlere verilen ipekll kuma ş·I, 366
bıçışmak: biçmekte ve kesmekte yardım ve yarış etmek, II. 91, 92
bıçma: biçme, kesme, I, 431 § bıçma yorınçga; biçilmiş yonca· I, 431
bıçmak: kesmek, kestirmek I, 13, 15, 282, 338, 427, 434;II, 4, 268
bıçturmak: biçtirmek, kestirmek· II, 171
bıçuk: keslk, parçalanmış her çeyin yarısı, buçuk· I, 377
bıdık: bıyık, I, 377
bıgrıg: çuval, dağarcık, tulum gibi ;eylerin tıka basa dolu olmasından sonra bu gibi şeylerde olan girinti ve çıkıntı· I, 461 bkz> bıgrıl,
bugrıl bıgrıl: tulum ve benzeri kapların dolunca hasıl ettiği büküntü, girinti ve çıkıntı · I, 481 bkz> bugrıl,
bıgrıg bıkın: böğür, boş böğür,I, 399
bıldır: bıldır, geçen yıl,I, 456
bırıg: kokmuş·I, 372 bkz> barıg
bırkıg: atin veya eşeğìn genizden ses çıkarması·I, 461 § at bırkıgı; atın ve eşeğin genizden ses çıkarması·I, 33
bırkırmak: homurdanmak, genizden ses çıkarmak·II, 171
bıruk: teşrifatçı, hakanın yanına, aşamasına göre büyükleri alan ve yer gösteren adarn ın adı· (aslı buyruktur), I, 378
bi: kısrak, III, 88, 206. 310
bi: "böy" denen böcek· III, 206 bkz> bög, böy
bibli: darü fülfül 430 bkz> batmul, butmul
biçek: bıçak· I, 384, 473; II, 176, 196, 231, 260, 262, 271, 293, 310, 317, 325; III, 18. 82, 91, 126, 169. 254, 270, 273, 299, 350, 420, 442
biçeklemek: bıçaklamak, bıçakla vurmak. III, 340
biçeklenmek: bıçak sahibi olmak· II, 265
biçin: maymun· I, 346, 409
biçin yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri.I, 346, 409
bildüzmek: bildirmek, öğretmek·II, 202
bile: ile, beraber.I, 44, 82, 100, 170, 237, 242, 248, 354, 389, 417, 430, 434, 469, 528;II, 5, 22, 28, 79, 97,128,176, 212, 214, 215, 219, 226, 343; III,11, 15, 22, 66, 71, 101, 166, 392, 393, 443
bilegü: bileği·I, 447
bilek: bilek,I, 325, 385, 518;II, 148, 214
bileklig: bilekli, güçlü kuvvetli· I, 509, 511
bilemek: bilemek, II. 260, 325;III, 270, 272
bilemsinmek: biler görünmek·II, 260, 262
biletmek: biletmek·II, 310, 325
bilezük: Wez)k,I, 518;II, 82
bilezüklenmek: bllezik takınmak· III, 205
bilge: bilge, hakim; akıllı, bilgin, alim· I,II, 51. 88, 207, 385, 388, 419. 428; III, 45, 46, 59, 137,155,158, 212, 303, 370, 380, 440 § bilge beg; bilgin, ak ıllı ve hakim bey· I, 428 § bügü
bilge: akıllı kişi, I, 428 § külüg bilge; ünlü ki şi· 1. 428
bilgedmek: akıllanmak·II, 340, 341 bkz> bilgetmek
bilgelenmek: akıllanmak, akıllılaşmak·III, 202
bilgetmek: akıllanmak·II, 340 bkz> bilgedmek
bilgimsinmek: kendini akıllı gösternnek·III,202
bilig: akıl, us; hikmet; bilgi·I, 61, 89, 92, 119, 140, 232, 252, 261, 385, 386, 467. 511;II, 22,148. 243; III, 81, 228, 358, 385, 393
biligin: bilgi ile,II, 91
biliglig: bilgili·I, 510
biligsemek: akıllanmak; akıllı olmak istemek·III, 334
biligslzlik: bilgisizlik·I, 440
bilimsinmek: bilir görünmek·I, 262
bilinçek: bir zaman sonra hırsızın veya başkasının elinde bulunan her çal ınmış malın adı·I, 510 § bilinçek neñ
bilinmek: kendi işini bilmek; itíraf etmek;bilinmek, anla şılmak· II, 23, 143, 228
biliş: biliş, tanış; bilen, bilici·I, 12, 367
bilişmek: bilişmek, tanışmak, II, 107;III, 71, 188
bilmedük: bilinmemiş, tanınmamış, bilinmeyen, tanınmayan·III, 160
bilmek: bilmek I,.11, 12, 22, 38, 44, 63, 127, 212, 300, 332, 394, 425, 456, 510;II, 22;III, 20, 222, 233, 259, 359, 372
bilmiş: bilinmiş, tanınmış, bilinen tanınan·III, 160
bilsikmek: bilinmek I, 21
biltürmek: ögretmek, bildirmek·II, 176
bir: bir· I, 15, 48, 50, 75, 107, 185, 186, 187, 189, 196, 219, 231, 232, 237, 239, 241, 258, 274, 283, 288, 296, 318, 321, 322, 329, 341, 349, 358, 369, 373. 382, 385, 387, 389. 391, 395, 396, 397, 398, 427, 429. 444, 523;II, 26, 42, 89, 92, 93, 94, 103, 107,
birin birin: birer birer·III, 360
birinç: sayıda birinciIII, 373
birle: ile, beraber·I, 49, 61, 157, 167, 177,180. 181, 182, 184, 185, 186, 190, 221, 231, 233, 234, 235, 236, 237, 240, 242, 333, 367, 371, 414, 424, 430, 474, 518, 519, 520;II, 3, 26, 77, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 102, 106, 107, 108,III,
birtem: uzun müddet·I, 484
biste: tecimeni evinde konuklatıp onun mallarını satıveren ve koyunlarını toplayan ve tecimen giderken yirmi koyunda bir alan şahıs·III, 71
bistik: eğrilmek üzere hazırlanmış, atılmış pamuk sümeği I, 476 bkz> pistik
bistik: fitil-I, 476 bkz> pistik
bit: bit·I, 320,III, 291 § tarıg biti tahıl biti· I, 320
biti: gökten inen kitaplardan her biri.III, 217
bitig: yazma, yazı, bkz> bitik
bitigü: Türk diviti ve başka divitler. III, 174
bitik: kitap; mektup, yazma, yazı, yazış;yazılı şey, kâğıt, |, 71, 156, 186, 197, 202, 212, 226, 232, 302, 384, 459;II, 7, 21, 39, 75, 88, 95, 113, 119. 127, 131, 133, 139, 140, 145. 149, 160, 298, 318, 320, 321, 325, 333; III, 59. 64, 94, 105, 254, 305, 353, 43
bitik(g): muska, afsun, üfrük· I, 384; III, 164
bitiklig: yazı yazılacak nesne sahibi· I, 508, 511
bitiklik: yazı yazılmak için hazırlänan şey· I, 508
bitilgen: daima yazılan· I, 521
bitilmek: yazılmak. II, 119, 139, 160; III, 119
bitímek: yazmak· II, 325
bitinmek: yazılmak, yazınmak, kendisi için başkasının yardımı olmaksızın yazmak, II, 139, 140, 141, 160
bitişmek: yazmakta yardım ve yarış etmek·II, 88, 113
bitişmek: ikrar etmek,II, 88
bititdeci: yazdırıcı.II, 318
bititeçi: yazdırıcı· II, 318
bititgü: yazdıracak· II, 321 § bitíg bititgü oruñ; yaz ı' yazdıracak yer· II, 321
bititküçi: yazdırıcı.II, 318
bititmek: yazdırmak· II, 298, 299, 312, 325
bititmiş: yazılmış·II, 320 § bititmiş bitik;yazılmış yazı, eser·II, 320
bitlemek: bit aramak·III, 291
bitrik: fıstık· 1. 476 bkz> buturgak
bitrik: kadınların avret yerinde bulunan dilcik, dılak·I, 476
biz: biz,I, 24, 25, 46, 94, 325, 341, 452, 509; II, 61, 66. 68, 274;III, 370 bkz> miz
bizi: ekmeğin üzerinde yanmaktan dolay ı peyda olan siyahlık·III, 223
bod: boy·I, 412 bkz> bod
bodug: renk; boya·I, 175 bkz> bodug
bod: boy, kamet· III, 121, 216 bkz> bod
bod: toy kuşu·III, 121
bod: misk ile râmek'ten yapılan şey· III, 121 §bod moncuk; cariyelerin misk ile râmekten yaparak takındıkları boncuk·III, 121
bodlug: boylu, III, 121, 138, 156
bodug: boya; kına· II,II, 304 bkz> bodug
bodumak: boyamak; yapıştırmak· III, 260
bog: bohça, boğ, eşya konan heybe· II, 133, 141;III, 127
bogarmak: ağaca kertik kertmek,II, 80 bkz>bogramak
bogaz: boğaz,I, 364;II, 244 bkz> boguz
bogım: boğum·I, 395 bkz> bogum, bogun
boglamak: boğlamak, bohçalamak·III, 292 bkz>baglamak
boglanmak: bohçalanmak,II, 239 bkz> baglanmak
boglunmak: boğulmak,II, 239
bogmak: boğmak,I, 86;II, 14, 24, 173; III, 406
bogmak: gömlek düğmesi. I, 466
bogmak: gerdanlık, gelin gerdanlığı·I, 466
bogmaklalmak: düğmelenmek·III, 350 bkz>bogmaklamak, bogmaklanmak
bogmaklamak: düğmelenmek·III, 350, 351bkz> bogmaklalmak, bogmaklanmak bogmaklanmak
bognaklanmak: bulut parça parça olmak·II, 274
bogra: her hayvanın aygırı, boğa, deve aygırı, pohur·I, 187, 188, 420, 443, 521, 11. 223, 287, 334; III, 254, 282, 293
bogralanmak: pohurlanmak, pohurlaşmak·III, 200, 201
bogramak: ağaçta kertik kertmek· II, 80; III, 277 bkz> bogarmak
bogruşmak: ağaç yontmakta yardım ve yarış etmek· II, 203
bogsuk: kölelerin boyunlanna geçirilen lâle·I, 465 bkz> bohsuk
bogturmak: boğdurmak, II, 171
bogulmak: boğulmak,II, 131
bogum: boğum·I, 399 bkz> bogım, bogun
bogun: boğum·I, 399 bkz> bogım, bogum
bogundı: hayvanların sidikliği, mesane (yalnız hayvanların, insanların değil) .1, 449 bogunmak
bogurda saç: kıvırcık saç· I, 488
boguşmak: birbirini boğmak· II, 101
bog(u)z: boğaz· II, 24, 130, 290, 306; III, 264 bkz> bogaz
boxsuk: kölelerin boyunlarına geçirilen lâle· I, 465 bkz> bogsuk
boxsuklanmak: eli boynuna bağlanmak·II, 272
boxtay: elbise bohçası, heybesi·III,239 bkz; boxtuy
boxtuy: elbise bohçası, heybesi·III, 239 bkz> boxtay
bok: bok·III, 129
boka: boğa· II, 79; III, 226
bokadmak: boğalanmak, boğa olmak, II, 308 bkz> bokatmak
bokatmak: boğalanmak, boğa 0111^.II, 308 bkz> bokadmak
boklamak: boklamak, pislemek·III, 292
bolgu: olma, oluş·I, 139
bolmagu: olmayacak (iş vb.)· § boldiñ erinç
bolmagu: ; olmayacak bir şey oldun· III, 245
bolmak: olmak· I, 26, 36, 37, 42, 47, 49, 51, 53, 54, 55, 59, 62, 64, 66, 69, 75, 79, 82, 89, 92, 93, 95,104,115, 138, 139, 186, 192, 200, 205, , 219, 243, 250, 251, 252, 288. 307, 309, 318, 322, 325, 326, 330, 333, 342, 348, 349, 358, 369, 390, 400, 402, 410, 42
bolmış: olmuş· I, 93 § bolmuş aş; olmuş (pişmiş) yemek· I, 93
boluş: sõzle yardım· I, 367
boluş kılmak: sözle yardım etmek· I, 367
boluşmak: birinden yana çıkmak, birinin dileğine uymak· II, 108
bor: şarap, süci·III, 119, 121
borguy: üflenerek öttürülen boru· III, 241
borı: ok ucuna geçirilen temren oyu ğu halkası; hokka ve taş gibi şeylerin yarılmaması için ağızlarına geçirilen halka· III, 220
borık: huy, gidiş· I, 378 bkz> yorık, yoruk
boş boş: hür, ergin; boşanmış; sölpük, pörsük gevşek; salıverilmiş,boşaltılmış.I, 330;III, 124,125 § boş yılkı; başıboş salınmış hayvan sürüsü, I, 330 bkz> ba şlag yılkı· I, 461 § ol işler boş; o kadın boştur; ·o kadını boşadı, bıraktı, unuttu, I, 330
boşanmak: (kadın) boşamak, bağı çözülmek, II, 142
boşatmak: boşaltmak; çözmek, çözülmek, bırakılmak, (kadın) boşatmak· II, 306, 307
boşgunmak: boş kalmak, boş olmak, işten yorulmak· II, 238 bkz> boşunmak
boş kılmak: bırakmak, azat etmek, I, 330
boşlaglanmak: kızmak, öğüt tutmanıak·II, 272
boşug: hanın, elçiye dönmesi için izin vermesi,izin·I, 372 §
boşug aşı: izin yemeği, I, 372
boşugu: salıverme zamanı,I, 446
boşumak: boşalmak; boşanmak, çôzulmek, gevşemek; izln verip bırakmak; boşamak·III, 266
boşunmak: boşalmak·II,238 bkz> boşgunmak
boşutgan: çok yumuşaklık (ishal) veren, çok yumuşatan·I, 514
boşutmak: bırakmak, boş bırakmak, serbest bırakmak; yumuşaklık, (ishal) vermek,I,210
botu: potuk, deve yavrusu·I, 120;II, 341 bkz> botuk
botuk: potuk, deve yavrusu· III, 218 bkz> botu
boy: boy, ulus, kavim, kabile, aşiret; hısım·I, 44, 51, 237, 238, 338;II, 209, 274, 316;III, 141
boy: yenilen bir ot, poy otu· III, 141
boyın: boyun, tutamak,III, 169 bkz>boyun
boymaşmak: dolaşmak, açılmamak (ip gibi şeyler ve işler), karışmak· III, 194
boymul: boynunda beyazlık olan hayvan, moymul·III, 176
boynak: dağ boynu, belen· III, 175
boynak: yılana ağı veren keler,III, 175
boynamak: kurulmak, gururlanmak, böbürlen-mek, ma ğrur olmak, dik başlı o1mak·I, 226; III. 377
boynatmak: dik başlılık ettirmek·II, 357
boyun: boyun·I,127, 213, 370, 518;II, 3,74, 76, 164,180, 218,219, 233, 235, 236;III,194, 230, 248, 288, 325. 427, 431 bkz> boy ın
boyunduruk: boyunduruk· III, 179
boyunlamak: boyuna vurmak·III, 145
boz: boz reflk·II, 12; III, 122, 224
bozlamak: ses vermek, bağırmak; bozlamak· I, 120; III, 291
bozlatmak: böğürtmek,II, 341
bozmak: bozmak, yıkmak· II, 8
bozuk: bozuk, kırık yıkık, I, 378
bozulmak: bozulmak, yıkılmak· II, 131
bozuşmak: bozmakta yardım ve yarış etmek, II, 99
bög: bir çeşit örümcek, böğ· III, 131, 141 bkz> bi, böy
bögrül: bögrü ak olan hayvan· I, 481 § bögrül at; bö ğürleri ak olan at·I, 481
bögür: böğrek, böbrek·I, 316
bögürlemek: böğüre vurmak; harp safını karşılaşmadan sağ veya soldan vurup yenmek· III, 332, 345
bök: aşığın sırtının, tümseğinin yukarı gelmesi, III, 130 bkz> çik bök
böke turmak: bükülmek, eğilmek III, 231
bökmek: eğilerek yere kapanmak, yemekten bıkıp, doyup usanmak, bıkmak, gözü doymak, kanmak. II, 18, 19 bkz> bükmek
bökütmek: doyurmak, bıktırmak II, 309
bölük: bölük-I, 385
bölükmek: hayvanlar bölüklere aynlmak·II, 118
böñ: iri yarı, yoğun, obur·III, 354
böñ: ağır bir şeyin düşmesiyle çıkan ses·III, 354
böri: kurt·I, 36
börk: başlık, külâh, börk, I, 349;II, 93, 281, 303; III, 175, 200, 336, 351, 361 § kuturma
börk: önde, arkada iki kanadı bulunan külâh· I, 490 § sukarlaç börk uzun külâh· I, 493 § kad ıglıg börk kenarlı, kıyılı külãh· I, 496
börkçi: takkeci, serpuşçu, külâh yapan ve satan· I, 26; II, 41, 52
börleyü: kurt gibi I, 189
börüñ: suların yerde yaptığı yarıklar· III, 370
böy: bir çeşit örümcek· III, 141, 206 bkz> bi, bög
böz bu: bez· I, 21, 49, 117, 152, 382, 477;II, 129, 308, 337, 345, 365; III, 51, 69, 101, 122, 198, 208, 291, 296, 352 bu·I, 34, 36, 46, 49, 64, 72, 74, 77, 94,126, 128, 132, 136, 141, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 186, 190, 193, 197, 204, 230, 235, 238, 244, 246, 253, 255, 259, 266, 270, 288, 291,
: 292, 294, 297, 313, 315, 318, 323, 326, 329, 340, 362, 373, 374, 376, 391,
bu: buğ, buhar, bugu·III, 206
buç buç: kuşun ötmesi için "güzel güzel" yerinde söylenen bir söz,II, 290
buçgak: bucak; açı, zaviye ve benzeri·I, 465
buçgak: kesilmiş hayvan derisinden çar ık yapılan uçlar·I, 465
buçgak: kutur·I, 465
buçgaklanmak: köşelenmek·II, 273
buçı: bir çeşit kubuz; iyi ses veren, çok inleyen ut·III, 173, 219
buç kubuz: inleyen utlardan bir ut·III, 173
budgay: buğday· III, 240 bkz> bugday
budun: halk, ulus kavim, I, 155, 238, 239. 241, 352, 438, 439;II, 216, 223, 250;III, 398, 420 bkz> budun, buyun § budun başkanı
budunlug bukunlug: ulusu, oymağı olan·I, 499
budursın: bıldırcın·I, 513
budmak: buymak, donmak ve ölmek·III, 439
budun: halk, kavim, ulus·I, 45, 231. 398, 466, 512;II, 110, 127, 211, 216;III, 4, 47, 69. 75,80, 90, 147, 185 bkz> budun, buyun
buduşmak: bir şey açılmak, ayrılmak (eğri bacaklar gibi), ap;ak olmak· II, 93
budutmak: soğukta dondurarak öldürmek· II, 302 bkz> yudutmak
buga: Hindistan'dan getirilen bir ilâç, III, 224
bugday: buğday· II, 235, 319, 363;III, 4, 73, 240, 254, 325 bkz> budgay
bugrıl: tulum ve tuluma benzer dolu kaplar ın hasıl ettiği büküntü, girinti ve çıkıntı. I, 481 bkz> bıgrıg, bıgrıl
buxsamak: kabul etmemek; zorla yapmak·III, 284
buxsatmak: dik başlılık ettirmek,II, 335
buxsı: pişmiş buğday ile badem içl üzerine bal ve süt ile yap ılmı; bulamaç dökülerek meydana getirilen bir yemek·I, 423
buxsum: boza, darıdan yapılan bir içki·I, 485
bujın: "çöpleme" denilen ağılı bir ot·I, 398
buk: içi boş şeylerin yere düşerken çıkardıkları ses·III, 129
bukaç: su kabı, topraktan yapılan çömlek ve benzeri şeyler, I, 357, 411
bukagu: hırsızların ellerlne vurulan kelepçe· I, 446
bukak: kuş kursagı.II, 285
bukmak: bükmek, kıvırmak,II,16
bukramak: hayvan sıçramak, çamışlık etmek· III, 279 bkz> bukrımak
bukrımak: hayvan sıçramak, çamışlık etmek· III, 279 bkz> bukramak
bukuk: çiçek topluluğu; çiçek tomurcuğu.II, 285
bukuk: boğazın iki yanında deri ile et arasında peyda olan et bezleri·II, 285
bukuklanmak: tomurcuklanmak, kabarmak· I, 437;II, 285
bukuklug er: boğazı urlu adam,I, 497
bukulmak: bükülmek, burkulmak, toplannnak· II, 131, 132
bukunmak: bükmek, kıvırmak· II, 142, 143
bukurmak: indirmek· II, 82, 83
bukursı: sapan demiri.III, 242
buladmak: tencere buğusunda pişirtmek·II, 310 bkz> bulatmak
bulak at: boyu kısa, sırtı geniş at·I, 379
bulamak: pişirmek·III, 270
bulan: Kıpçak illerinde avlanan büyük bir yaban hayvan ı·I, 413
bulatmak: tencere buğusunda pişirtmek·II, 310 bkz> buladmak
buldukmak: bulunmak· II, 227
buldunı: içerisine yaş ya da kuru üzüm konan hoşmerim· I, 492
buldur buldur: güldür güldür, I, 456
buldur buldur étmek: güldür güldür etmek· l, 456
bulduzmak: buldurmak· II, 202
bulgak: düşman gelmesi yüzünden halk aras ına düşen karışıklık· I, 467 bkz> bulga;
bulgak: bulanık· III, 320 bkz> bulgayuk
bulgama: yağsız ve tatsız bulamaç· I, 491
bulgamak: bulandırmak, karıştırmak, bulanıp kusayaznnak; öfkelendirmek· III, 289, 320
bulgamak: can sıkmak (yalnız kullanılmaz).III, 291 § bulgamak telgemek can sıkmak·III, 291
bulganmak: bulanmak; kızmak, öfkelenmek; karışmak,II, 238, 242;III, 21
bulgaş: düşman gelmesi üzerine halk aras ına düşen karışıklık.I, 460 bkz> bulgak
bulgayuk: bulanık·III, 179 bkz> bulgak
bulguna: ılgın ağacına benzer gevrek, kırmızı bir agaçtır, develer yer, I, 492 bkz> malguna
bulıt: bulut· I, 138,139,173,186, 212, 251. 257, 258, 354, 376;II, 222, 223; III, 50, 147, 282, 298, 319, 398 bkz> bulut
bulıtlanmak: bulutlanmak·II, 264
bulmaduk: bulunmamı;·I, 419
bulmak: bulmak· I, 123, 215, 304, 360, 384, 398, 407, 445, 463, 508;II, 21, 22. 29, 316; III, 12, 90, 440
bulmış: bulunmuş· III, 361
bulnamak: esir etmek, tutsak etmek·I, 60, III, 29, 301
bulnatmak: esir ettirnnek·II, 350
bulun: esir, tutsak,I, 215, 307, 399; II, 150, 307; III, 63, 85, 97
buluñ: köşe, bucak, zavlye· II, 371
bulunmak: bulunmak·II, 143
buluş: kişinin yaptığı bir işten elde ettiği kazancı, kâr·I, 367
buluşmak: buluşmak,II, 107, 110
bulut: bulut·III, 39, 190, 217 bkz> bul ıt
burbag: işi uzatma, işi yarına bırakma, sürüncemede bırakma·I, 461 bkz> yurbag
burbalmak: karışmak, II, 228, 229
burbamak: işi sallamak, savsaklamak, üzerine du şmemek· III, 275 bkz> buybamak, yubalmak, yubamak, yubanmak
burbaşmak: karışmak· II, 203, 227
burbatmak: karıştırmak ve geciktirmek· II, 327 bkz> yap yup k ılmak, yubatmak, yubılamak, yuplamak
burçak: burçak· I, 466
burçak: ter taneleri· I, 466
burçaklanmak: burçaklanmak; (akar hakkında) tane tane akmak, burçak burçak olmak, l, 466; II, 273, 279
burduz: bahçe, bostan· I, 457 (öz Türkçe de ğil)
burxan: put, buda· I, 343, 436, III, 84 bkz> beder burhan, bedez burhan, furhan
burış: deride ve elblsedeki buru şukluk, I, 367 bkz> burkug
burkı: ekşi yüz, kırışık I, 18, 427
burkıtmak: (yüz) buruşturmak, ekşitnnek·II, 339
burkug: deri ve deri gibi şeylerin büzülmesi· I, 461 bkz> bur ış
burkurmak: buruşmak, büzülmek. II, 171, 188
burmak: kokmak (iyi), buğusu yükselmek, buğulanmak· II, 6; III, 180
burslan: aslında "bebür" denen hayvan; erkek ad ı·III, 418
burt: kâbus, karabasan·I, 341; II, 10 § köti burt; kâbus,I, 341
burta: altın kırıntıları.I, 416
burtalamak: altın varaklar veya kınntılar yapıştırmak· III, 351, 352
burtalanmak: altın kırıklan lle süslenmek·III, 200
burun: burun, öne doğru çıkınti yapan yer; önce·I, 375, 398, 412, 515. 518, 524,II, 85, 313;III, 107, 273 § kıwal burun
burunduk: /ular, buruna geçirilen yular, burunduruk,I, 501; II, 16 buru ıîg ok atımı yer· llt, 370
burunlamak: buruna vurmak,III, 341, 342 buru şmak (yüz) buru;mak·II, 94 burutmak bu ğulandırmak, kokutarak yellenmek·II, 302
buşak: içi sıkıntılı, mükedder I, 154, 378 bkz> buşgan, puşak
buşgan: içi sıkıntılı, mükedder·I, 154 bkz> buşak, puşak
buşgut: çırak·I, 451
buşgutlanmak: çırak, çömez sahibi olmak· II, 270 bkz> tuşgutlanmak
buşmak: sıkılmak, can sıkılmak, usanmak· I, 373; II, 12, 145; III, 262 bkz> pu şmak
buşug: can sıkıntısı.I, 373 bkz> puşug
buşulgan (ş): eli işe yatkın·III, 53
buşurmak: can sıkmak·II, 78
but: but,I, 254;III, 120
but: değerli ve büyük peruze· III, 120
but: büyük bir adamın armağanını getirene verilen bahşiş,III, 120
butak: budak, dal· I, 44, 159, 168, 277, 377; II, 264 bkz> but ık
butaklamak: budamak· III, 336, 337 bkz> but ıklamak, butımak
butaklanmak: budaklanmak, tomurcuklanmak, kollar ı ayrılmak. II, 264, 269
butanmak: budanmak· II, 141
butar: hasır dokumasında kullanılan ip,I, 360
butık: budak, dal, ağaç·I, 377;III, 19, 55, 58, 78, 83, 95 bkz> butak
butık: küçük testi, kırba, boduç· I, 377
butık: atın ayak derisi çıkarılarak yapılan tulum, I, 377
butıklamak: budamak· III, 336, 337 bkz> butaklamak, but ımak
butımak: budamak· III, 337
butlamak: buduna varmak; budunu ısırmak, III, 291
butlu: devenin burnuna geçirilen burunsal ık;(deve) burnundaki yumuşak yer,I, 430;II, 16
butmul: karabibere benzer bir bitki, darü fülfül I, 481 bkz> batmul, bibli
buturgak: pıtrak, fıstık biçlminde çengelli bir diken-I, 502 bkz> bitrik
buybamak: savsaklamak, yüz üstü bırakmak· III, 310 bkz> burbamak, yubamak
buyun: kavim, ulus· III, 169 bkz> budun, budun
buyurmak: buyurmak, emretmek III, 186 buz buz,I, 186, 353, 425; II, 214, 346; III, 123, 297
buzagu: buzağı I, 59, 446, 528; III, 91
buzagulamak: buzağılamak, buzağı doğurmak· III, 91
buzluk: buzluk, içerisine buz konularak yaz için saklanan yer,I, 466
buztılı: sıçan gibi küçük bir hayvan·I, 446
büdik: oynayış, zıplayış, raks·I, 412 bkz> büdik
büdik: oyun, raks, III, 259 bkz> büdik
büdimek: oynamak, raksetmek, III, 259
büdüşmek: oyunda ve raksta yarışmak. II, 93
büdütmek: oynatmak. II, 302
bügde: hançer·I, 31, 418;III, 272 bkz> bükte
bügdelemek: hançerlemek,III, 352 bkz> bükdelemek
büglünmek: toplanmak, birikmek.II, 239
bügmek: durdurmak, hareketine mani olmak; kapanmak, sed çekilmek, toplanmak; bükülmek, I, 100;II, 19 bkz> bükmek
bügri (bukri): eğri büğrü· I, 219. 420
bügü: bilgin, akıllı, hakim.I, 428;III, 228, 303 bkz> bükü
bügü bilge: akıllı·III, 228
bügülmek: büğenmek, önü büğenerek toplanmak ve çoğalmak·II, 132
bügüşmek: su büğemekte yardım ve yarış etmek,II, 105
bük bük: , sık ağaçlık·I, 245, 260, 333
bük: köşe, bucak,I, 333
bük: tomurcuk.I, 233
bükdelemek: hançerlemek.III, 352 bkz> bügdelemek
büke: ejderha, büyük yılan·III, 227
büken: karpuz, hint kavunu·I, 399
bükin: erliksiz, puluç,I, 399
büklünmek: kıvrılmak·II, 239
bükmek: durdurmak, toplanmak, bükmek I, 100 bkz> bügmek
bükmek: yere kapanmak, yemekten doyup, usanmak, doymak, kanmak, II, 18, 19 bkz> bökmek
bilksek: kadının göğsü ile boynu arasında gerdanlık takılan yeri.I, 476
büksüklenmek: kızda meme tomurmak·II, 277
büksülmek: çatlamak, yanlmak·II, 229
bükte: hançer-I, 31 bkz> bügde
büktel: orta boylu (insan hakkında); yassı arkalı, oturamaklı (at hakkında). I, 481
büktir: dağlardaki çukur ve sert yerler; da ğların inişli çıkışlı yerleri,I, 455, 456
bükü: bilgin, akıllı, hakim.III, 228 bkz> bügü
bükü bilge: bilgin, akıllì, hâkim.III, 228
bükülmek: bükülmek; kesilmek·I, 437;II, 132, 285
büküm etük: kadın pabucu, I, 395 bkz> mükim, mükin
bükün: kör bağırsak· I, 399
büküşmek: bükmekte yardım etmek, II, 105
bül: zaman geçerek eskiyen herhangi bir şey,1, 335 § bül at; ayaklar ı sekili olan, ayaklarında aklık bulunan at·I, 335 § bül tarıg; üzerinden yıllar geçerek tadı bozulan tahıl·I, 335
bün: çorba,I, 31 bkz> mün
bürge: pire· I, 427
bürge kişi: bir yerde durmayan, zevzek, taşkın kimse I, 427
bürgelenmek: öfkeden pire gibi sıçramak, pirelenmek. III, 202
bürme: don, torba gibi şeylerin ağı· II, 94
bürmek: büzmek· II, 6
bürük: sofra başı, şalvar uçkuru gibı şeylerde bulunan yuvar-lak ip ve iplikler· I, 385
bürülmek: buruşturulmak, bükülmek. II, 131
bürünçük: bürüncük, kadın baş örtüsü· I, 510; II, 151
bürünmek: bürünmek. II, 141
bürüşmek: yuvarlak ;ey dikmekte yard ım etmek, II, 94
büskeç: çörek· I, 452 bkz> püşkel
büsteli: "kara pazı" denen sebze, I, 493 bkz> püstüli
büşinçek: üzüm salkımı, I, 506
büte: "çok" anlamına bir kelime; kısa zaman, III, 217 bkz> kibe
bütkü: kaka, büyük abdest (çocuklara söylenir)· I, 430
bütmek: ses kısılmak, alçalmak; borcu veya alaca ğı gerçekleşmek; yara kapanmak; sona ermek, yok olmak; bir şeye inanmak, ikrar etmek·I, 219; II, 294; III, 137, 166. 240
bütmek: bitmek (nüşvü nema), yaratılmak, doğmak· II, 294
bütmiş: kapanmış, iyileşmiş (yara)· I, 245 bkz> yetmiş
bütrüşmek: muhâkeme olmak ve şahit getirmek.II, 203
bütsemek: iyileşmeğe yaklaşmak·III, 284
bütüge: patlıcan,I, 447
bütün: doğru, dürüst, sahih; bütün·I, 224, 398
bütünlemek: gerçekliğini aramak,III, 341
bütürmek: sağaltmak, sağlam hale koymak; alacağını tanıklamak, ispat etmek·II, 72, 73 bkz> pötürmek;
cılday: atların gögsünde çıkan bir hastalık.III, 240 bkz> çildek
cigi: sağlam (dikişte)·III, 229 bkz> yi, yigi
cincü: inci.I, 31, 417;III, 30, 229 bkz> yincü yinçü, yünçü
cugdu: devenin uzamış olan 10/11.I, 31 bkz>
yogdu, yogru, yogruy, yugdu,:
cüvüt: boya,III, 16Î
ça: benzetme edatı·III, 207 bkz> çe çabak Türk gölünde bulunan ufak bir bal ık· I, 381
çabak er: soysuz, mayası bozuk, sütsüz adam, I, 381
çaçır: çadır· I, 406 bkz> çaşır, çatır
çadan: çiyan, kuyruğu örü, akrep· I, 409; III, 367
çaflı: şahin· I, 431
çag çug: gürültü, çar çur· III, 128
çagı: gürültü· III, 225 bkz> çogı, çugı
çagıg: kamçı, sırım II, 210 bkz> çawıg
çagılamak: bağırmak, çağırmak. III, 324 bkz>çogılamak
çagılamak: çağlamak. III, 324 bkz> jagılamak, şagılamak
çagır: şarap, şıra· I, 363; II, 336;III, 286, 385
çagır: dar yol, küçük yol, çığır·I, 363 bkz> çıgır
çagırlamak: şıra yapmak; şıra içmek·III, 331
çagırlanmak: şıra veya şarap sahibi olmak· II, 267
çagırlıg: şaraplı, şarabı olan· I, 494
çaglanmak: börtmek; yarı pişmek (et)· II, 245
çagmur: şalgam· I, 16, 457 bkz> çamgur
çagrı: doğan kuşu; çakır ku;u· I, 421;II, 343; III, 332
çagruk: sertleşen, katila;an·I, 469
çaxa: çakmak,I, 9
çaxşak: dağ tepelerindeki taşlık yer·I, 469
çaxşak: kurutulmuş kaysı, üzüm gibi meyveler, I, 469
çaxşamak: çağıl çuğul etmek, takılan süs eşyası ses vermek·III, 286
çaxşu: "filiz herç
çak: ses anlatan bir söz·I, 333
çak: bir şeyin özunü, aynını bildiren kelime,"tam, işte, aynı" sözleri gibi·I, 333
çak çuk: odun, ceviz, kemik gibi çeylerin k ırılmasından çıkan ses,I, 333
çak çuk etmek: odun, ceviz, kemik gibi şeyler kırılırken ses çıkarmak·I, 333
çak etmek: ses çıkarmak·I, 333
çakılmak: çakılmak; ateş çakmak; eri;tirilmek·II, 133
çakınmak: çakınmak, kendisi için çakmak· II, 149
çakır: gök gözlü, çakır gözlü, çakır· I, 363
çakışmak: çakmakta yardım ve yarış etmek·II, 104
çaklanmak: çalkamak·I, 513
çakmak: çakmak; erişmek, II, 17, 23;III, 26
çakmak: (kuş) aşağı inmek·III, 46 bkz> çokmak, çukmak
çakmak: çakmak (yakma aracı)·I, 469;II, 17, 104, 133, 149, 181;III, 26
çakrak: kel, daz, 1. 469
çakratmak: gözü çakırlaştırmak·II, 334
çakrışmak: çağrışmak·II, 209
çakturmak: çaktırmak; iki kişiyi kızı;tırmak· II, 181
çal: alaca, kır· III, 156
çalañ: geveze, bağıran, çalçene·III, 371 § çalañ ba şı; çalçene, bağıran kişi· III, 371
çalañ: yanmış gibi siyah, ot bitmeyen, çorak yer· III, 371
çaldır çaldır: ses ifade eden bir söz·I, 457
çaldır çaldır etmek: çaldır çaldır etmek I,457
çaldramak: ;ağıl çuğul etmek, ses vermek, III, 447, 448
çalgay: ku; kanadının uçları·III, 241
çalıg: yitik arama; bey|erln önemli bir işi çıktığında gelmeleri için köylere, obalara gönderdi ğl haber, I, 374
çalınmak: kendini yere atmak; kulağına söz erişmek; anklannnak, zayıflamak·II, 149, 150
çalış: çelme, güreş· I, 368
çalışmak: bir şeyin çatlakları, ekleri, araları açılmak; güreşmek. II, 108, 114
çalkan: yaranın bir yerden başka blr yere yürümesi veya 20^651.I, 441
çalk çulk: itmenin çıkardıgı ses,I, 349
çalk çulk kılmak: itmek, çarpmak·I, 349
çalma: kerme, kemre, koyun ağıllarında veya deve ahırlarında toplanıp, kurutularak kışın yakmak Içln kesilen kesek, kuru tezek,I, 433
çalmak: yere çalmak, vurmak, yenmek
çalpak: kir, pislik· 1. 470 § çalpak i ş; karışık iş·I, 470
çalpañ: sıvık çamur·III, 385
çalpaşmak: çarpışmak, mücadele etmek; sertleşmek; bir şey kötüleşip pisleşmek·II, 207
çalpuşlanmak: yapışkan olmak, çelpeklenmek. II, 271
çalturmak: yere çeldirmek, yere çaldırmak;aratmak, aramasını emretmek; işittirmek için çağrılmak. II, 182
çamguk: koğucu, kovcu·I, 470
çamgur: şalgam,I, 457 bkz>
çagmur çamı: gürültü, bağırtı (yalnız kullanılmaz, "çogı" ile gelir).III, 234
çamrak: çoluk çocuk,I, 469 bkz> çar çarmak
çanak: kekez kimse, korkak, gev şek,I, 358
çanak: kap kacak, çanak, tuzluk ve tuzlu ğa benzer ağaçtan oyulmuş kap·I, 84, 381; III, 32, 109 bkz ayak
çanaklamak: birini arık (zayıf) saymak veya bulmak; arıklığa, gevşekliğe, kekezliğe nispet etmek· III, 330 ça(n)aklık kekezlik, gevşeklik, perişanlık· I, 503
çançu: erişte hamuru açılan oklava· I, 417
çandışmak: birbirine sertleşmek, birbirinden kaçınmak, çekinmek·II, 207, 208
çañılamak: döğülerek çenilemek; kötü söyleyip ba ğırmak·III, 404
çanka: bir çeşit tuzak·I, 427
çanturmak: caydırmak·II, 182 bkz> çındu·turmak
çap çap: ses bildiren bir kelime, vurulan kamç ının ve dudağın şıpırdamasında çıkar· I,318
çap çap yémek: şapır şupur yemek·I, 318
çapgut: çaput, ;ilte· I, 451
çapılmak: Ince, iyi yumuşak çamurla sıvamak;boynu vurulmak·II, 119
çapınmak: kamçılamak; yüzmek, II, 149
çapıtgan: çok saldıran· I, 513 çapıtgan er cellât, boyun vurnn,I, 513 çap ıtmak saldırmak, vurdurmak,II, 298 çapmak yüzmek; arı çamurla sıvamak; vurmak·II, 3, 149
çapsamak: yüzmek istemek III, 284
çapturmak: suda yüzdürmek; çamurla sıvatmak; boyun vurdurmak,II, 180
çar çar: herhangi bir akarın çıkardıgı ses,I, 324 bkz> şar şar
çar çarmak: çoluk çocuk·I, 469;II, 148, bkz> çamrak
çarçur: abur cubur·I, 323
çarçur yemek: eline geçeni yemek, bir şey bırakmamak,I, 323
çarlamak: cırlamak, ağlamak, bağırmak·III, 295 bkz> çoglamak
çarlaşmak: ağlaşmak, bağrı;mak, kükremek·II, 210
çarlatmak: cırlatmak, ağlatmak·II, 344
çars çars: ses ifade eden bir kellme·I, 348
çars çars urmak: çat çat dõvmek·I, 348
çart: parça,I, 341
çart çurt: her şeyln ufağı, döküntusü· I, 341
çaruk: çarık·I, 318
çaruklamak: çarıklamak, Türk çarığı giymek;çaruk boyuna nispet etmek, III, 337, 338
çaruklanmak: çarıklanmak·II, 266
çaruklug: çarıklı.I, 497
çarukluk: çarık yapılmak üzere yapılmış deri·I, 503
çarun: çınar agacı·I, 414 bkz> çünük, şünük
çaşır: çadır·I, 406 bkz> çaçır, çatır
çat: kuyu·III, 146
çat çat: bir şeyin düştüğü zaman çıkardığı sesi anlatır·I, 320
çatllamak: şaklamak.III, 323
çatır: çadır,I, 406 bkz> çaçır, çaşır çatır nı;adır·I, 406
çatmak: kuzuyu koyuna katmak,II, 294
çatpa: köy muhtarının ırmak, çeşme sularının yollarını kazmaya gitmeyen kimseterden aldığı tutu,I, 416
çatuk: Çin'den getirilen bir balık boynuzu· III, 218
çaw: şöhret, ;an; ses,I, 45;II, 250
çawa: delikanlılara verilen adlardan·III, 225
çawar: ateş yakmaya yarıyacak nesne, tuturak, I, 17, 411
çawar çuwar: ateş yakmaya yarıyacak nesne,tuturak·I, 411
çawarlıg yer: yavşan gibi tuturak yapmaya yarar odun bulunan yer· I, 495
çawıg: kamçı, kamçı ucu, I, 374; II, 231 bkz>çag ıg
çawju: dalı, budağı, meyvesi kırmızı bir ağaç olup meyvesi acıdır· Kadınların parmağı kırmızılıkta buna benzetilir, I, 422
çawlanmak: sanlanmak, şöhretlenmek, ün sahibi olmakII, 245; III, 200
çawlı: ateş yakılan meyve kabukları, III, 442
çawuş: çavuş, savaşta safları düzelten ve askeri zulüm etmeğe bırakmayan kimse. I, 368 çaydam yatağa doldurulan veya yağmurluk yapılan Ince keçe· III, 176 bkz> çiydem
çe: benzetme edatı,III, 207 bkz> ça
çeçek: çiçek I, 119, 179, 193, 233. 388. 437; II, 122, 285
çeçeklenmek: çiçeklenmek II, 266
çeçeklik: çiçeklik,I, 508
çeçge: çulha tarağı,I, 429
çefşeñ: koyun kırpılan makas, kırkı·III, 385
çek: çizgili, kumaş gibi bir pamuk dokuma·III, 155
çek çük: malın en değersizi, kıvır zıvır,I, 334
çekek: çiçek hastalığı,I, 388
çekik: nokta·II, 149, 181, 287 bkz> çikik
çekik: küçük çocuk çükü· II, 287 bkz> çübek
çekik: serçeye benzer alacalı bir kuş ki siyah kayalıklarda bulunur· II, 287
çekilmek: kitap (10^^111^.II, 133, 134
çeklnmek: kendisi için kitaba nokta koymak·II, 149
çekinmek: bohça bağlamayı üzerine almak,kendi kendine ba ğlamak,II, 149
çekişmek: nokta koymakta yardım ve yarışetmek·II, 107
çekleşmek: kur’a çekmek· II, 210
çekmek: kitap noktalamak; attan kan almak;s ıkılan oku çekmek· II, 21
çekmek: çekerek bağlamak· II, 21 bkz> çıkmak
çekrek kapa: yünden yapılan kölelerin giydigi cepsiz blr kaftan·I, 477
çektürmek: noktalatmak; kan aldırmak·II, 181
çekük: çekiç·II, 287
çekün: ada tavşanı yavrusu, göcen·I, 402
çekürge: çekirge·I, 490
çeliñ: çini; Çin'den gelme·III, 371 § çeliñ ayak; Çin kâsesi, III, 371
çelpek: göz çapağı· I, 477
çelpeklenmek: çapaklanmak, II, 277, 279 çeu ğ zil, çalpara·III, 357 çeñel er şer adam, şerli adam·II, 290 çeıîğlik sarmaşık otu,III, 383
çeñli merigli: birçocukoyunu; salıncak·III, 379
çeñşü: küçük hırka·III, 378
çepiş: altı aylık keçi yavrusu, çepiç·I, 368
çepişlenmek: çepiç olmak, çepiç haline gelmek, II, 266
çer: vücudun ağırlığını bildiren bir kelime,I, 322
çer: savaşta karşılıklı duran saflar·I, 323
çer: vakit,I, 323
çerig: asker, asker dizisi, ordu,I,123,128, 323, 388, 442, 519;II, 97, 103, 209;III, 332
çerik: her şeyin karşısı; her şeyin vakti, sırası, I, 388
çerkeşmek: saf haline gelmek, sıralanmak, dizilmek, düzelmek.I, 179, 442; II, 209, 210, 283, 303
çerlenmek: vücut ağırlaşmak, agrımak, hastalanmak·I, 322; 11. 244, 245
çerletmek: bozmak; ajrıtmak; ağırlık vermek·II, 345
çerlik: karşı,I, 323
çerlik: vakit·I, 323
çermelmek: bir ;eyln ucu kıvrılmak, bükülmek·II, 231
çermeşmek: bükmekte yardım ve yarış etmek· II, 210
çermetmek: bir şey fltil gibi bükülmek; ördürülmek. II, 349
çertilmek: yok edilmek; ortadan yok olmak, ölmek, kaybolmak, uzakla şmak, elden çıkmak· I, 103; II, 148, 229;III, 41
çeş: perüze, firuze·I, 330;II, 79, 192
çeşkel: çanak çömlek·I, 482
çetgen: gem dizgini·I, 443
çetük: kedi·I, 388;III, 127 bkz> muş § küvük
çetük: ; erkek kedi· I, 388
çewrülmek: çevrilmek, döndürülmek. II, 230
çewrüşmek: çevrlîmek. II, 208
çewşeñ: gözü sulu, gôzü her zaman akan ki şi·III, 385
çewürgen: her zaman çevlren, I, 522
çewtirmek: çevirmek, bir şeyi sol elin baş parmagı üzerinde çevirmek· II, 82
çétmek: eri;mek· II, 314 bkz> yetmek, yétmek
çıbık: çubuk, yaş olan dal, I, 318
çıbıklamak: taze çubukla vurmak. III, 337
çıbırtmak: çırpıçtırmak, taze ;ubukla döğmek· III, 430
çıçalak: serçe parmak, sırça parmak,I, 487
çıçamuk: yüzük parmağı·I, 487
çıf: hurma ve üzüm gibi şeylerin şırasının çömlek veya benzerlerinde kaynamas ından çıkan ses·I, 332
çıfılamak: çığıl çığıl ses verı·nek, şıra kaynarken ses vermek.III, 325
çıg: göçebelerin sele sazı (çığ otu) lle yaptıkları çadır örtüsü·III, 128
çıg: bir Türk arşını, Arap arşının üçte ikisi kadardır, göçebeler bununla bez ölçerler·III,128
çıgan: fakir, yoksul· I, 31 bkz> çıgay
çıgay: fakir, yoksul·I, 31, 214, 248, 349;III, 238, 239 bkz> ç ıgan
çıgıl tıgıl: ses bildiren bir söz·I, 393
çıgıl tıgıl kılmak: çığıl çığıl etmek,I, 393
çıgılwar okı: bir çeşlt küçük ok·I, 493, 494
çıgır: daryol, küçükyol, çığır,I, 363 bkz> çagır
çıgırlamak: çığır açmak; çığır açmağa yönelmek; karda ayağıyla yol açmak·III, 331
çıgırlanmak: çığırlar peyda olmak·II, 267
çıglamak: Türk arşını ile ölçmek·III, 296
çıglanmak: õlçülmek·III, 198 çıglatmak uzunluk õlçtürmek· II, 345
çıgmak: dürmek, çıkınlamak, bağlamak, II, 14, 15
çıgrı: çıkrık, değirmen, çark, dolap gibi şeylerin çıkrığı, ip çıkrığı ve her türlü makara;değre, felek· I, 421, II, 82, 230, 241, 255. 303 § kök ç ıgrısı; felek, gõk değresi- I, 421
çıgrıtmak: çiğnetmek; çiğneterek sertleştirmek; işte pişirmek (insan için)· II, 333
çıgrumak: gevşek şey sertleşmek, III, 280
çıxansı: nakışlı bir Çin ipeklisi· I, 489 bkz>ç ıxansı, çınaxsı
çıxşansı: nakışlı bir Çin ipeklisi·I, 489 bkz> çıxansı, çınaxsı
çıjmak: binilmek veya yüklenmek istenen yag ırlı hayvan eğinmek.II, 9 bkz> çijtürmek
çık: inciten ve korkutan ki şiye karşı koyamayacak adama söylenen bir korkutma deyimi·III, 130
çıkan: yiğen, hala ve teyze oğlu· I, 402
çıkarmak: çıkarmak· II, 83
çıkılmak: çıkılmak, II, 133
çıkı: ; menfaat, çıkar· I, 368
çıkışmak: çıkmakta yardım ve yarış etmek· II,104
çıkmak: çıkmak· I, 81, 305, 343, 362, 420, 424; II, 17, 18, 116, 246; III, 16, 120, 144, 161 bkz> taşıkmak, tışıkmak
çıkmak: çekerek bağlamak,II, 21 bkz> çekmek
çıkmak: nemlenmek· III, 183, 184
çıkramak: gıcırdamak. III, 280
çıkraşmak: çokça gıcırdamak, çıkırdamak· II, 209
çıkratmak: gıcırdatmak (diş, kapı, kalem gibi şeyler), II, 334
çıkrışmak: çıkarmakta yardım ve yarış etmek (bir şeyi çıkarmak, meydana çıkarmak gibi). II, 208, 209
çıkturmak: çıkartmak·II, 181
çıkturmak: ıslatmak, ıslak yere koymak· II,181
çılanmak: yaşlıktan ıslanmak; at terlemek· II,150
çılaşmak: ıslatmakta yardım etmek,II, 108
çılatmak: ıslattırmak, atı terletmek·II, 310 bkz> çıylatmak
çıldamak: çıldır çıldır etmek· III, 281 bkz>çılramak
çılramak: çıldır çıldır etmek, III, 281 bkz>çıldamak
çılratmak: seslendirmek, çığıl çığıl ettirmek· II, 333
çımguklanmak: koğcu (dedikoducu) olmak· II, 275
çın: doğru, gerçek, sahih,I, 86. 339;III, 138 § ç ın bütün kişi; kendine güvenilebilen,do ğru dürüst kişi,I, 398
çınaxsı: nakışlı bir Çln ipeklisi,I, 489 bkz> çıxansı, çıxşansı
çından: sandal ağacı·I, 436; 11 ,122
çından: at kula renkli at· I, 436 çınduturmak caydırmak· II, 182 bkz> çanturmak
çıñarmak: araştırmak, tahkik etmek·II, 182
çınıkmak: gerçekleşmek· II, 117
çınlamak: tahkik etmek, gerçekliğini araştırmak·III, 296
çınlatmak: gerçekleştirmek, tasdik ettirmek·II, 345
çıñ: çınlama, çan ve leğen gibi ;eylerln verdiği ses,III, 357 bkz> çirig
çıñ étmek: çınlamak·III, 357
çıñıl çıñıl: bir şeyin çingil çingil ses çıkarması, III, 366
çıñıl çıñıl étmek: çingil çlngil etmek·III, 366
çiñrak: gür ve pürüzsüz ses,III, 383
çıñramak: çınlamak III, 402
çıñratmak: çınlatmak·II, 358
çıp: her ince ve yumuşak dal·I, 318
çıpıkan: innap, vücutta çıkan kırmızılık· I, 448 bkz> çıpkan
çıpkan: innap, Zizyphus vulgarls; vücutta ç ıkan kırmızılık· I, 448 bkz> çıpıkan
çır: elbise yırtmakta, yırtılmakta çıkan ses·I, 323
çırguy: ok temreninin şişkince olan yeri· III, 241
çırguy: elbise kuşağının geçeceğl iki taraflı kõprücük· III, 241
çıwı: cinlerden blr bölük· III, 225
çıylatmak: ıslattırmak, at terletmek, II, 310 bkz> çılatmak
çi: toprakta yaşlık, yaş·III, 207
çibek karguy: delice doğan, moymul, at-macaya benzeı- bir ku;·I, 388; 111. 241
çibek karkuy: delice doğan, moymul, at-macaya benzeı- bir ku;·I, 388; 111. 241
çibek kırguy: delice doğan, moymul, at-macaya benzeı- bir ku;·I, 388; 111. 241
çibek kırkuy: delice doğan, moymul, at-macaya benzeı- bir ku;·I, 388; 111. 241
çifşeñ: ekşi, ekşimiş III, 385
Çigillemek: Çiğil*lerden saymak, Çigil'lere nisbet etmek·III, 345
Çigillenmek: Çiğil kılıgına girmek,II, 269
çigilmek: düğüm sıkıştırılmak, ip düğümlenmek·II, 134 bkz> çiklişmek, çiktürmek
çigir çigir: ekmek içerisinde taş kırıntıları olduğu zaman di;in ezemeyerek çıkardığı ses, I, 363
çigit: pamuk çekirdeği·I, 356
çigne: mala, çiftçilerin "sürgü" dedikleri aygit·I, 435 bkz> çikne
çij: demir çivi, zırh çivileri ucu·III, 123, 214
çijtürmek: hayyan yükten belini çökertmek·II, 180 bkz> ; ıjmak
çik bök: aşığın sırtının tüseğinin yukarı gelmesi·III, 130 bkz> bök
çik çik: oğlağı çağırmak ve gütmek için kullamlan bir söz· I, 334 bkz> çilik çilik
çikik: nokta· II, 107 bkz> çekik
çikin: ibrişim.I, 414
çikin: üzüm bağlarında biten hayvanların yediği başaklı bir ot·I, 414
çiklişmek: sıkışmak, düğüm sıkışmak· II, 210 bkz> çigilmek, çiktürmek
çikne: çiftçilerin "sürgü" dedikleri ayg ıt· III, 301 bkz> çigne
çiknemek: sıkı dikmek, altın tellerle (yani kılaptan denen altın sarılı tellerle) ipek kumaş üzerine nakış işlemek; yere sürgü çekmek, I, 414; III, 301
çikremek: bir şeydekl yabancı şey gıcırdamak·III, 280, 281
çikten: eğer örtüsü· I, 435
çik turmak: aşık oyununda aşık yan yatınca çukur tarafı yukarı gelmek· I, 334
çiktürmek: sıkıştırmak, düğüm sıkıştırmak, II, 180 bkz> çigilmek çikli şmek ·
çil: çokluk bildiren sıfat edatı· III, 56, 57
çil: bere, döğmek yüzünden deri üzerinde olan iz· I, 336; III, 134
çil: çirkinlik, çil· III, 134
çildek: atın göğsünde çıkan bir çıban·I,477 bkz>cılday
çile: õğrekteki atın yaş gübresl,III, 233
çilemek: yaşartmak, ıslatmak·III, 271
çilgü at: al at·I, 430
çilik çilik: oğlağı çağırmak için kullanılan bir söz-I, 388 bkz> çik çik
çim: bir şeyin çiğ veya ya; olmasında obartma istenildiği zaman kullanılan bir edat·I, 338 §çim yig et; çim çig et·I, 338 § çim öl ton; çip ıslak elbise·I, 338
çim ayrık otu·I, 338:
çiniştürük: bir ağaç meyvesi (fındığa benzer,kırmızımsı beyazı olur, ilk yazda yetişir, yenir),I, 530
çinüştürüksemek: canı "cinüştürük" istemek· I, 280
çiñ: iyice, büsbütün.III, 357 § çiñ tolu; iyice dolu, büsbütün dolu·III, 357
çiñ: leğen ve benzeri şeylerin çıkardığı ses· III, 370 bkz> çıñ
çir: yag·I, 323
çirt: ses ifade eden bir söz·I, 341 §çirt sudmak; di şler arasından "çirt" diye tükürük çıkamak· I, 341
çiş çiş: kadın çocuğu işetmek istediği zaman söyler; at hakkında da böyledlr, I, 331
çişemek: çişemek, çiş etmek, pislemek (çocuklarda)· III, 267
çişetmek: çiş ettirmek, abdest bozdurmak· II, 307
çit: kamıştan veya dikenden yapılmış duvar veya hüğ, çardak,I, 320
çit: üzeri alaca nakışlı Çin ipeklisl, III. 120
çiwgin: yağlı, doyurucu, besleyici· I, 443 bkz>kewgin § çiwgin a ş; besleylci yemek· I, 443 § çiwgin ot; hayvanları semirten ot·I, 443
çiwgünlenmek: vücuda yararlı besleyici bulmak· II, 278
çiydem: yatağa doldurulan veya yağmurluk yapılan ince keçe· III, 176 bkz> çaydam
çobulmak: elmanın yarısı, blr ;akı, elma kakı,1, 503
çocuk: domuz yavrusu; herşeyin küçüğu·I, 381 çodın tunç ve çözülmüş bakır, bakır· I, 409 § çoğın esiç; bakır tencere· I, 409
çog: eşya konan heybe, bohça· III, 128
çog: ateş alevi, ateş yalını, güneşin yalını, saçaklarL III, 128
çogı: savaş· I, 41
çogı: gürültü, bağırtı. III, 225, 234 bkz> çagı,çugı
çogılamak: bağırmak, çağırmak· III, 324, 325 bkz> çagılamak
çoglamak: fil bağırmak· III, 295 bkz> çarlamak
çoglamak: bağlamak, bohçalamak, III, 295, 296
çoglanmak: ateş yalınlanmak, güne; yalını yere düşmek· II, 245
çoglanmak: toplanmak, akışarak toplanmak· II, 245
çoglanmak: bağlanmak, heybelenmek· III, 198
çoglatmak: bohçalatmak, sardırmak,II, 345
çogmak: sarmak, sıkı bağlamak·I, 210
çogulmak: bağlanmak, bohçalanmak·II, 133 çok kötü, alçak· III, 130
çokmak: süzülüp inmek, konmak· Il, 17; III, 46 bkz> çakmak, çukmak
çokmaklanmak: yılan çöreklenmek II, 275, 279
çokramak: (pınarda su ve tencerede bir şey) kaynamak·III, 280
çokrama yul: suyu çok olan, fışkıran kaynak;fışkırma I, 492;III, 4
çokraşmak: çoğalmak ve dalgaIanmak.II, 208
çokratmak: kaynatmak.II, 333, 334
çokturmak: saldırtmak, üzerine indirtmek II, 181
çolak: çolak· I, 381
çomak: asâ, çomak, I, 381
çomak: üygurlar'ca ve bütün Müslüman olmayan halk taraf ından Müslümanlar'a verilen ad, Müslüman .I, 381;II, 3 § çomak eri; Müslüman.I, 381
çor: avret yeri bitişik olan kadın, sarılgan bitki·III, 121, 122
çowlı: tutmaç süzgeci, III, 442
çögen: topu çekmek için kullanılan ucu eğri bir değnek, çevgen· I, 187, 223, 242, 402
çöjülmek: gevşek ip gerilmek; uzayıp silnmek· II, 132 bkz> çüjülmek
çök çök: deveyi ıhtırmak için kullanılır bir söz· I, 334
çökdi: kulağın altında "kafa baltası" denen yer·I, 418
çökmek: diz çökmek, dibe çökmek· II, 21, 33
çöktürmek: çöktürmek, maden ayırıp çök-türmek· II, 181, 182
çökürmek: çökermek, ıhtırmak· II, 84
çöküt: kısa· I, 356 çökütlük kısalık, cücelik. I, 506
çömçe: kepçe, çömçe·I, 417
çömgen: her zaman dalan, I, 401
çömmek: dalmak, çimmek I, 401
çöñek: çömçe, kutu· II, 290
çöp: tutmaç parçası· I, 318
çöp: şarabın tortusu, her şeyin çöküntüsü, çöp, çör çöp; herhangi bir şeyin çökeli I, 318; III, 119
çöp çep kişiler: değersiz kimseler.I, 318
çöpik: meyve yenildikten sonra at ılan şey, çör çöp· I, 390 bkz> şöpik
çörek: çörek· I, 388
çöreklemek: çörek yapmak· III, 340
çubartmak: çalıp, soyup çıplak bırakmak, cıbırlatmak· III, 429, 430 bkz> çubartus ımak
çubartusımak: çalıp soymak ve çıplak bırakmak, III, 430 bkz> çubartmak
çufga: çabuk gitmek isteyen bir postac ının,yoldan alıp başkasını buluncuya değin binip gittigi at· 1. 424
çufga: kılavuz, başbuğ·I, 424
çugı: gürültü·III, 128 bkz> çagı, çogı
Çuglan: Karluk büyüklerinnin adlar ından· I, 444
çugurdan: uçurum, yar· I, 512
çuh çuh: atı yürütnnek ve azarlamak için çıkarılan ses· III, 117, 118
çukmak: süzülüp inmek, konmak· bkz> çakmak, çokmak
çukmın: kurabiye blçlminde yapılan bir ekmek, çömlekte su bu ğusunda pişirillr·I, 444
çukubarı: pota yapılan çamur, lüleci çamuru· III, 243 bkz> hukubar ı
çulbuş: elbiseye ve ele yapi{an meyve yap ı;kanlığı· I, 460
çulık: çulluk, öveyik büyüklugünde alacal ı bir su kuşu·I, 381
çulıman: su birikintisi· I, 448
çuluman ış: içinden çıkılamayan iş, çepreşik iş· I, 448
çulk: cılk, büsbütün, dibelik. I, 349 § çulk esgürük (esrük);c ılk sarhoş, bütün bütün sarhoş· I, 349
çulkuy: bir tarafa çarpılmı;· III, 242 § çulkuy elig; eli çolak, III, 242 § çulkuy etük; topu ğu çarpık papuç· III, 242
çumalı: karınca· I, 448
çumguk: ayağı ve başı kızıl, kanadında ak tüy olan karga, ala karga· I, 33, 470 bkz> çumuk
çumılı bolmak: sıcaktan göz kararmak, I, 448
çummak: insan suya dalmak· II, 26
çumruşmak: dalmakta yardım ve yarış etmek·II, 208
çumturmak: çimdirmek II, 182 çumuk ala karga· I, 33, 470 bkz> çumguk
çumurmak: suya daldırıp batırmak· II, 85
çumuşluk: aptesane, ayakyolu· I, 503
çumuşmak: suya dalmakta yarış etmek, I,441; II, 111
çunmak: yıkanmak,II, 314 bz
çupan: köy büyüğünün (muhtarının) yamağı,gizir.I, 402
çupra: eski elbise·I, 421
çuram: diğerlerinden daha uzağa glden yegnl bir ok atılı;ı· I, 412 § çuram okı; dlğerlerinden daha uzağa gidecek ;ekilde atılan ok,l, 413
çur çur: hayvan sagılırken sütün kapta çıkardığı ses, I, 485 bkz> çür çür § tewl emgi çur çur; hayvan sağılırken sütün kapta çıkardığı ses (deve için), I, 485
çurnı: Türk hekimlerinin yaptiklar ı sürgünlük ilâcı· 1. 435
çutur: huyu kötü,I, 363
çuvaş: çadır·I, 195;II, 7. 190; III, 60
çuwı: Hotan tõresince hakandan iki derece aşağı kimselere verilen ungun· III, 225
çuwlamak: bõrtmek, iyi pişmemek· III, 296
çuwşamak: kaynamak ve köpüklenmek; karn ı yanmak ve ekşimek· III, 286
çuwşatmak: ekşitmek, II, 336, 337
çuz: yaldızlı kırmızı renkli bir Çin kumaşı·I, 325
çü(çu): emirde (olumlu ve olumsuz) pekitme bildiren bir edat-III, 207 bkz> şu, şü
çübek: çocuk çükü·I, 388 bkz> çekik
çübür: keçi kılı-I, 363
çübür çebür: abur cubur, malın kötüsü ve değersizi·I, 363
çübürlenmek: keçi kıllanmak, keçinin kılı bitmek·II, 266 bkz> çüpürlenmek
çüjmek: çekerek uzatmak, uzunluğunaçekmek.II, 9
çüjtürmek: gerdirmek, çektirmek,II, 180
çüjülmek: gerilmek, gevşek ip gerilmek, sakız veya macun gibi şeyler uzayıp sünmek· II, 132 bkz> çöjülmek ;
çükreklenmek: yün elbise sahibi olmak ve giymek. II, 277
çülükmek: bozulmak, perişanlaşmak. II, 118, 119, 166
çümerük kişi: her zaman gözü sulanan, gözü az gören adam· I, 488
çümgen: çimenlik, ayrıkotu, Panlcum dactylon·
çümmek: õrdek suya iylce dalmak·II, 26
çümtürmek: suya daha derin daldırmak,II,182
çümürmek: suya derin daldırmak·II, 85
çümüşmek: suya daha derin daldırmakta yarış etmek·II, 111
çilnük: çınar ağacı, I, 388 bkz> çarun, şünilk
çüpürlenmek: keçi kıllanmak II, 266 bkz> çübürlenmek
çür: menfaat· I, 323
çür çür: süt sağılırken kapta çıkardığı ses, herhangi bir akarın çıkardığı ses· I, 323 bkz> çur çur
çürkü: çiş (çocuklar için).I, 430
çürlemek: menfaat elde etmek,I, 323
çürlenmek: faydalanmak·II, 245 çürletmek aşırtmak.II, 345
çüşek: ot, çayır·I, 389
çüvüt: boya.III,162 bkz> çüwüt § kızıl çüvüt;kızıl boya, zindfre, sülüğen· III, 162 § alçüvüt; al boya· 111.162 § kök çüvüt; lacivert boya· III, 162 § ya şıl çüvüt; yeşil boya· III, 162 § sarıg çüvüt; sarı boya, zırnık. III, 162
çüwüt boya: · III, 162 bkz> ·çüvüt
dag: atlara ve başkalarına vurulan dağ, dağlamak· III. 153
dag: yok, değil III,153 bkz> dag ol, dag, tegül
dag ol: değil· I, 393, III, 153 bkz> dag, dag,tegül
dakı: dahi, II, 195 bkz> takı
dañ: "dan" diye ses verme.II, 357
dangal: saman kesmiği·III, 384
dañ duñ etmek: "dan dun" diye ses vermek· III, 357 bkz> tañ tuñ étmek
-daş (-deş): iştirak, yakınlık gösteren bir ek· I, 407
dava: ılgın ağacı meyvesi.III, 237
dava: yün sümeği·III, 237
dede: baba,III, 220
deve: deve·II, 195; III, 225 bkz> devey, teve, tevey, tewe, tewey, téwi, tiwi
devey: deve· I, 31 bkz> deve, teve, tevey,tewe, tewey, téw!, tiwi
didek: gelin giderken yat kimselere görünmemek için örtülen örtü·I, 408
didim: geline gerdek gecesi giydirilen taç·I, 397
dik: dik·I, 334
dik turmak: dik durmak·I, 334
dük: şu kadar, birkaçI, 334;III, 367 § dük miñ
dük urmak: yumruğu ile yavaşçavurmak·I, 334
dülek: ağzı kırık saksı ve testi,I, 389
dünüşge: "sülüklü pancar" denen sebze·I, 490
dag: yok, değil,III,153 bkz> dag, dag ol, tegül
ebek: (çocuk dilinde) ekmek·I, 68
eç eç: atları gayrete getirmek ve sıkıştırmak için çıkarılan ş65.II, 282 bkz> heç heç
eçe: büyük kız kardeş·I, 86 bkz> eke, eze
eçi: yaşlı kadın, hanım nine·I, 87 bkz> açı
eçkü: keçi·I, 95, 128; II, 14, 117, 266 bkz> keçi
edermek: aramak· III, 11 bkz> edermek
edin: başka, dışında. III, 11 bkz> adın, adın, adruk, ayruk
ed: ipekli kumaş ve benzeri gibi dokuma cinsinden sanat eseri olan her şey· I, 79 bkz> ad
eder: eğer, hayvan eğeri· II, 224, 253, 283, 327; III, 300
edergen: çok arıyan; hakkını arayan· I, 157
ederlemek: eğerlemek·I, 300 ederlig eğerli, eğeri olan,I, 151
ederlik: üzerine eğer konulan ağaç·I, 151
edermek: aramak, takip etmek, kovalamak· I, 447 bkz> edermek
edgermek: iyi görmek, iyi bulmak, kulak asmak, dinlemek; düzeltmek, onatlamak· I, 227, 237; II, 29
edgü: iyi.I, 34, 64, 79 ,114. 128. 177, 221, 319, 386, 428, 432, 458, 523. 524;II, 153; III, 43. 155, 161, 214, 367, 374, 384, 435 § edgü yawlak; iyi kötü· I, 432
edgülüg(·k): iyiIik.I, 44, 129, 158, 420; II, 26, 91, 112
edirmek: ayırıp seçmek, ayırmak, I, 177, 178 bkz> adırmak, ödürmek, ödürmek,udurmak, üdürmek
ediz: yüksek, yüksek yer, her şeyin yükseği·I, 55, 94, 122 § ediz tag; geçit vermeyen da ğ· I, 55
edizlenmek: engel ve sarp saymak· I, 292, 293
edizlik: yükseklik. I, 152
edlelmek: ıslah olunmak; araştırılmak. I, 295
edlemek: ülkü yapmak, değer vermek, ehemmiyet vermek, aklına getirmek; tesir etmek, I, 86. 286;III, 155
edlenmek: bir şey bir dllek için kullan ılmak, bìr şey dilek edinilmek. I, 257
edleşmek: saygı dolayısıyle birbirini aramak, I, .239
edletmek: iyileştirmek, ıslah ettirnıek·I, 264
edlig: faydalanılan, faydalı.I, 103
eğmek (·admak): yaradılış gösteren isimlerden fiil yapma edat ı· II, 340
ednetmek: değişmek, bulunduğu halden başka bir hale girmek. I, 266,
ef: ev, III, 207, 212, 266, 313, 314 bkz> ev, ew,öw, üv, üw
eget: gerdek gecesi gelin içln gönderilen hizmetçi kad ın·I, 51
egetlemek: cariye göndermek, birisi ile birlikte güveyin evine hizmetçi göndermek· I, 299 egetlenmek gelin kendisi ile birllkte gönderllen cariye sahibi olmak, I, 291
egetlig: cariye sahibi gelin· l· 151
egetlik kara baş: gerdek gecesi gelinle birlikte gönderilen hizmetçi kad ın, sağdıç kadın· I,150
egilgen: daima eğilen, eğilebllen·I, 159
egilmek: eğilmek I, 198; III, 215
egin: eğin, sırt·I, 77, 110
egin: eni bir buçuk karış, uzunluğu dört arşın gelen bir bez· I, 78
egir: karın ağrısını sağaltmak için kullanılan bir kök (ilâç), Acorus calamus·I, 53
egirgen: çok eğiren·I, 158
egirmek: sevketmek; dõndürmek, eğirmek,çevirmek; bir yeri kuşatmak, sarmak. I, 178, 179; II, 13, 137
egirsemek: egir (ilâç) kullanmak ıstemek·I, 302
egirsemek: eğirmek istemek, (çevirmek, bir yeri ku şatmak) istemek·I, 302
egirtmek: eğirtmek; kalenin etrafını kuşatmayı emretmek·III, 428
egiş: maden eritildiği zaman çıkan pislik,I, 122
egişmek: çevgen eğmekte yardım ve yarış etmek· I, 187
egit: nazar değmennesi için çocukların yüzüne sürülen bir ilâç, bu ilâç safrana blrtak ım şeyler katılarak yapılır. I, 51
egleşmek: birbirine uyup durmak; bir şeyi ayakla çlğnemekte birblrine yardım etmek.,I, 241 bkz> iklemek, ikleşmek, yiklemek
egme: evin kemeri.I, 130
egmek: eğmek I, 100, 168
egri: eğri, I, 127, 458
egrik: egirtilen ip, egrilmiş ip· I, 105
egrilmek: kale ku;atılmak,sarılmak; ip eğrilmek,I, 248
egrim: düden, suyun toplanıp kaynıyarak dönerek aktığı yer·I, 107
egrimlenmek: (su göllerde) eğreklenmek, kaynayarak ve akarak dönmek, düdenlenmek I, 314
egrinmek: kendi için eğirmek, kendini eğirir gibi göstermek·I, 253
egrişmek: bir yeri sarmakta, kuşatmakta yar-, dım etmek, ip eğirmekte yardım ve yarış etmek·I, 186, 236
egsemek: eğmek istemek·I, 277
egtürmek: eğdirmek,I, 223
egürgen: taneleri olan bir bitki, Karluklar bunu yerler·I, 158
ekdi: sığır, koyun gibi hayvanlar ın kesildiği yer, mezbaha· I, 125
ekdü: kılıç kını ve benzeri şeyleri oymakta kullanılan ucu eğri bıçak,I, 125
eke: büyük kız kardeş, koca vey» karının kendinden büyük kız kardeşi, I, 68, 90; III, 7 bkz> eçe, eze
ekeç: akıllı küçük kız, büyüklük eseri gösteren küçük k ız, I, 52
ekek: ortaya düşmüş. I, 78 § ekek işler; ortaya düşmüş kadın· I, 78
ekek işlerlik: kadının arsızlığı, yüzsüzlüğü· I,153
ekeklemek: söğmek, "ortaya düşmüş karı"demek, kõtülüğe nispet etmek·I, 306, 307
ekelemek: "abla" diye aytamak, "büyük kızkardeş, abla" demek,I, 310
ekeme: bir çeşit çalgı, III, 174 bkz> ikeme
ekilmek: ekilmek I, 198
ekim: bir kez ekilecek kadar olan yer· I, 75
ekin: çiftlik, ekin ekilen yer, I, 78
ekindi: öbürü, öteki· III, 75, 103 bkz> ikindi
ekindi tarıg: ekilen tohum, I, 140
ekinmek: ekinmek, kendisi için ekmek· I, 203
ekişmek: ekmekte yardım ve yarış etmek·I, 187
ekitmek: ektirmek· I, 212, 213
eklemek: çiğnemek, basmak·III, 443 bkz>erklemek
ekmek: bir şey ekmek·I, 64, 168
eksük: eksik,I, 105 § eksük yarmak; eksik para· I, 105
eksümek: eksilmek.I, 278, 326
ekşig: ekşi, I, 105
ektürmek: ektirmek,I, 223
eldiri: oğlak derisi,I, 127 bkz> elri
eldrük: üzerlik otu ve tohumu; Peganum harmala· III, 12, 412, bkz> ilrük, y ıdıg ot, yüzerllk
elgelmek: elenmek·I, 250
elgemek: elemek·I, 284
elgenmek: kendisi içln elemek·I, 255
elgeşmek: elemekte yardım ve yarı; etmek,I. 238
elgetmek: eletmek·I, 264
elig: el·I, 72, 82, 134, 164, 197, 202, 242, 253,288, 410, 448;II, 44, 78, 82, 105, 123, 134,135,147,158, 231, 237, 238, 271, 292,328,346; III, 53, 62, 63, 79,124, 134, 142,154,193, 242. 297, 307, 425 § oñ elig; sag el·I, 72 § sag elig; sa ğ el·I, 72 § sol elig;
eliglig: elli, eli olan·I, 336
eliglik: eldiven, elcik·I, 153
eliklemek: alay etmek, I, 307 bkz> elük·
elkin: yelici, koşan; konuk, misafir, yolcu, seyyah· I, 31, 44, 102; II, 242; III, 37, 85 bkz> yelkin, yélkin
elri: oğlak derisi. I, 127 bkz> eldiri
elşemek: acıkmaktan dolayı göz kararmak·I, 283 bkz> ölşemek
elşetmek: açlıktan gözünü karartmak,I, 263 bkz> öl şetmek
elük: alay etme, maskaraya alma·I, 122 bkz>eliklemek
elwirmek: sıçramak, atılmak· I, 226 bkz> alwırmak
em: kadının dişilik aygıtı, am· I, 38, 335
em: ilaç.I, 38, 95, 407;II, 363;III, 157
emçi: ilâç yapan adam, eczacı,I, 38;III, 252
emdi: şimdi.I, 36, 37, 41, 46, 74, 125, 192, 200,367, 380, 442, 498;II, 110, 209, 264;III, 356, 372 bkz> imdi emeçlemek
emek: olmak I, 494;II, 29
emet: evet·I, 51;III, 8 bkz> evet, ewet, yemet
emgek: emek, zahmet,I, 110, 205, 420; II, 121,130, 228, 233, 288;III, 372
emgeklenmek: zahmetli saymak,I, 315
emgemek: emek çekmek, zahmet çekmek· I, 284, 362
emgenmek: emenmek, zahmet çekmek· I, 255
emgeşmek: birbiri yüzünden zahmet çekmek·I, 238
emgetmek: yordurmak, emek çektirmek· I, 264
emik (emig): meme· I, 72, 407; II, 70 § tewi emiki; deve memesi,I, 485 emik ılık, soğuduktan sonra ısınıp sıcaklığı artmayan·I, 72 § emik kün; ılık gün.I, 72
emikdeş: bir memeden emen iki çocuk, süt karde ş,I, 407
emiklemek: memesine vurmak,I, 308
emiglig işler: emzikli kadın·I, 153
emir: kırağı, sis· I, 54 bkz> amır, imir, iñir
emirçge: kıkırdak, III, 442
emitmek: eğilmek, meyletmek· I, 69, 214; II, 312. 325
emlelmek: ilaçlanmak I, 296
emlemek: ilâçlamak, sağaltmak (yalnız kullanılmaz, "samlamak" ile beraber gelir),I, 287, 380;III, 85, 295, 298
emlenmek: kendine ilâç etmek·I, 259
emleşmek: ilâçlanmak·I, 242
emletmek: ilâçlatmak, ilâç ettirmek·I, 266; II, 363
emmek: emmek I, 169
emrimek: kaşımak· I, 275
emrişmek: uyuz vb· şeylerden dolayı kaşınmak, deri karıncalanmak·I, 236, 463
emritmek: kaçıma ve gidiştirme yüzünden gıdıklaniTiak·I, 261, 262
emrülmek: (kaynayan tencere, insan solu ğu) senmek, çekilmek·I, 53, 248, 249 bkz> amrulmak
emrülmek: yatıştırmak, dindirmek·III, 428, 429 bkz> amrulmak, amrutmak
em sem: ilãç·I, 407 bkz> samlamak, sem
emsemek: emmek istemek·I, 278
emşen (amşan): kuzu derisi, kürk yapılan deri,I, 109
emürmek: emzirmek· III, 264 bkz> emilzmek
emüzmek: emzirmek I,180; II, 264 bkz> emürmek
endek: satıh, bir nesnenin üst yanı; dam· I, 105
endik: şaşkın·I, 106 § endik er; budala adam·I, 105
enüç: göze inen perde· I, 52
enüçlemek: göze inen perdeye ilâç koyn ıak,I, 299, 300
enüçlenmek: göze perde inmek,I, 291
enük: hayvan yavrusu, enik, arslan, s ırtlan, kurt, köpek yavrular ı.I, 72
enüklemek: eniklemek, yavrulamak·I, 308; III. 92
enüklenmek: eniklemek, enik sahibi olmak, I, 294
enüklüg: yavrulu·I, 153
eñek: ağzın iki yanında, azıların bittiği yer, avurt·I, 135
eñek: kadınların baş örtülerini bağladıklan ip·I, 135
eñitmek: şa;ırtmak· II, 274 bkz> angıtmak
eñlik: kadınlann yanaklarına sürdükleri allık· I, 115
eñgmegü: imtihan, sınav· I, 252
eñmek: şaşmak· I, 174, 252
eñreşmek: canı sıkılmak, inlemek, mızmızlanmak (çocuk hakkında)· I, 258, 289; III, 39
eñtürmek: işinde şaşırtmak, dandırnnak·I, 290
ep: pekitme ve obartma edatı·I, 34
epmek: ekmek·I, 101
er: er,erkek, adam· I,16, 21, 24, 33, 34, 35, 36. 37, 38, 49, 54, 63, 71, 99, 104, 124, 128, 139, 146, 147, 148, 152, 154,155,156, 157, 158, 160, 162, 164. 166, 167, 168, 169, 170, 172, 174, 178, 181, 190, 191. 192, 194, 195, 196. 198, 199, 200, 201, 205, 216
erdem: fazilet, edep, terbiye; hüner· I, 51, 89, 103, 107, 252; 336,II, 97, 229, 243, 343; III, 41, 133, 143, 211, 303, 440 bkz> erdem
erdini: iri 100.I, 71, 141
erdem: fazilet, edep, terbiye; hüner. I,482 II, 8 bkz> erdem
ereğmek: erkekleşmek, I, 208 bkz> arıtmak, eretmek
eren: erin kural dışı çoğul şekli, I, 45, 74, 76,85, 149, 183, 187, 210, 229, 230, 247, 359, 362. 370. 384, 518;II, 17, 83, 101, 104, 220; III, 119. 155. 230, 378, 393, 406 § kurç eren;dayanıklı, yiğit adam· I, 343
Erentüz: Terazi yıldızı; Müşteri yıldızı· I, 76; III, 40 bkz> Karakuş, Karakuş yulduz
eretmek: taşağı çıkarmak, iğdiş etmek; çocuğu sünnet etmek; erkekleşmek. I, 208 bkz> arıtmak, eredmek
ergürmek: eritmek.I, 227;II, 198
ergürmek: erişmek, vaktinde yetişmek·I, 227, 228
erik: yağ ve yağa benzer eriyen şey, erimiş.I, 70
erik: yüğrük.I, 139 § erik yılkı; yorga hayvan· 1, 70 § erik at; yürüyen at·I, 70 § erik er;becerikli, yürekli adam·I, 70
eriklik: hayvanın istekliliği,I, 152
erimek: erimek III, 367 bkz> erilmek
erinç: olur ki, belki· I, 132; III, 65, 245, 309, 449
erinçil: günah, bkz> I, 134 arınçu
eriñen: ergen, bekâr·I, 117
erinmek: erinmek, üşenmek·I, 201
eritmek: eritmek.I, 208 bkz> erütmek
erk: saltanat, sözü ve buyruğu geçerlik, kudret, iktidar, gücü yeterllk,I, 43
erkeç: erkeç, genç teke·I, 95
erkek: her hayvanın erkeğl·I, 111; II, 102; III, 6, 178 § erkek takagu
erken: "iken" anlamına hal bildiren edat·I, 108, 121, 376, 526;II, 68, 249, 301, 333; III, 168, 317
erken: erken·I, 389
erki: şüphe ve sorgu bildlren edat·I, 129
erklemek: çiğnemek, basttìak. III, 443 bkz> eklemek
erküz suw: ilkbahara doğru karların ve buzların erimesinden hasıl olan su· I, 96
erlenmek: kadın evlenmek, er sahibi olmak· I, 257
erleşmek: erkeklikte yarış etmek, I, 239
erlik: erkeklik.I, 104
ermegil: tembel, eringen· I, 42, 70, 138
ermegürmek: tembelleşmek· III, 349
ermek: olmak, imek·I, 24, 25, 74, 89,109,164, 215, 384, 399, 418, 430, 458, 516;II, 56, 57, 74, 169, 256. 257, 297, 320, 361; III, 38. 44, 168, 218, 219, 315. 333, 385 bkz> érmek
ernek: parmak· I, 104 bkz> errigek
erñek: parmak.I, 104, 121, 248; III, 130, 443 bkz> ernek
erñeyü: altı parmaklı adam· I, 136
erñeyü: çok kısa boylu, cüce·I, 136
erre: sidik; eşek kaşandırılmak istendiği zaman iki üç kere bu söz söylenir·I, 38
ersek: ortaya düşmüş azgın kadın, orospu·I, 104; II, 56
erseklenmek: kadın azgınlığından erkek isternek·I, 314
ersig: ere benzeyen, erkek gfbı,III, 128
ersinmek: erkekleşmek I, 253
ertik: işlek yol, I, 103
ertişmek: geçmekte yarış etmek· I, 231
ertmek: geçmek-III, 233, 425, 427
erttini özük: bedeni inci gibi kadın,I, 141
ertürmek: vazgeçmek, bağışlamak, kabullenmek; geçirmek·I, 220
erük: kendisiyle deri sepilenen nesne·I, 70
erük: ;eftali, kaysı, erik gibi meyvelere verilen genel ad·I, 69, 318;II, 282 § tülüg erük
erüklemek: sepilemek.I, 70, 306
ernklenmek: eriklenmek, erik meyvesi vermek,I, 294;III, 348
erüklük: eriklik, erik bahçesi I, 152
erüksemek: eriksemek, canı erik istemek·I, 303
erümek: erimek.II, 198; III, 252 bkz> erimek
erüşmek: erimek; erişmek· I, 182, 186 bkz> aruşmak
erütmek: eritmek· I, 208 bkz> eritmek
es: fenalık, kõtülük, ayıp şey; avret yeri. I, 210
es: yırtıcı, vahşî hayvanların avı, payı·I, 17, 36; III, 46
esberi: külde pişirilen bir çeşit ekmek· I, 141
esen: sağ, salim· I, 62, 77
esenlemek: selamlamak I, 308
esgürük: sarhoş,I, 349 bkz> esrük
esilmek: uzamak, uzatılmak.I, 196 bkz> asılmak
esin: esinti, rüzgâr, I, 77, 165, 266, 288; II, 223; III, 147
esinmek: bir şeyi çekmek, germek, uzatmak, I, 201 bkz> as ınmak
esirgemek: acımak, eseflenmek· I, 306
esirgenmek: acınmak· i, 291
esişmek: ip ve benzeri şeyleri (çekmek, germek ve uzatmakta) yard ım ve yarış etmek· I, 185
esitmek: uzatmak· I, 209
esiz: yazık, esef, III, 51 bkz> essiz, ısız, ıssız, isiz
esizlig: fenalık, kötülük, haşarılık· III, 161 bkz> ısızlık, ıssızlık, isizlik
eski: eski, I, 129
eskirmek: eskimek,I, 228
eskü: kalbur, elek,I, 129
eslinmek: bir şey bir şeye takılmak· I, 258, 259 bkz> aslınmak
esmek: esmek; kalburlayarak savurrnak; uzatmak· I, 165
esnemek: esmek; esnemek, I, 288; II, 223; III, 147
esnetmek: estirmek; esnetmek· I, 266, 267
esri: kaplan; tekir renk, kaplan rengi·I, 126 bkz> asr ı § esri yışık; alaca, iki renkli ip· I, 126
esrilemek: nakışlamak, süslemek· I, 316
esrük: sarhoş· I, 105, 194; II, 213, 289; III, 281 bkz> esgürük
essiz: acınmaa·nlatır, yazık, vah·I, 143; II, 188 bkz> esiz, ısız, ıssız, isiz
estürmek: uzattırmak, çektirmek, gerdirmek; elettirmek, I, 221
esürtmek: sarhoş etmek· III, 427
eş: eş, arkadaş· I, 47, 458
eşek: eşek· II, 246 bkz> eşgek, eşyek
eşgek: eşek· I,III, 114 bkz> eşek, eşyek
eşgeklenmek: eşek sahibi olmak· I, 315
esiç: tencere, çömlek·I, 52, 166, 223, 248, 258, 313, 323, 327, 357, 409, 411, 514, 518; II, 12, 72, 78, 178. 201, 253, 302, 333, 356, 357; III, 142. 191, 206, 249, 280, 409, 430 bkz> a şaç, aşıç § eşiç bukaç; tencere, bardak, tas· I, 357, 411
eşiçlenmek: tencere sahibi olmak· I, 291
eşik: eşik- I, 42
eşiklik: eşiklik I, 152 § eşiklik yıgaç; eşik yapmak için hazırlanan ağaç·I, 152
eşilgen: daima eşilen·I, 158
eşilgen: her zaman uzayan, çekılen· I, 158
eşilmek: eşilmek I, 197
eşilmek: uzamak· I, 158
eşişmek: toprak eşmekte yardım ve yarış et-mek, I, 185
eşitmek: eştirmek, araştırmak·I, 211 bkz> üşetmek
eşittürmek: işittirmek· I, 222 bkz> eştlirmek
eşkin: uzun yol· I, 109
eşkinci: koşa koşa glden at postası· I, 109
eşkin toprak: akıp inen, üğünen toprak· I, 109
eşkürti: ipekli, nakı;lı Çin kuma;ı· I, 145
eşlig: genç kadından eşi bulunan kimse, eşli, eş sahibi I, 47
eşmek: eşmek; taşmak; (at hakkında) yorga yürümek· I, 166
eştilmek: işitilmek;I, 246
eştürmek: eştirmek·I, 222
eştürmek: işittirmek·I, 221 bkz> eşittürmek
eşük: büyüklerin ölümünde mezarları üstüne serilmek üzere gönderilen ıpek kumaş; bu kumaş sonra parçalanarak fakirlere da ğıtılır, I, 72
eşük: bürgü, örtü, üste giyinilen, bürünülen her nesne· I, 14, 72
eşüklig: bürgülük kumaş sahibi. I, 153
eşüklik barçın: bürgu yapılmak için hazırlan-mış olan ipekli kuma;· I, 153
eşülmek: örtülmek, örtünmek· I, 197 bkz> aşulmak
eşümek: örtmek, bürümek, I, 14; III, 253, 254
eşütmek: örttürmek·I, 210 bkz> aşutmak
eşyék: eşek, I,III, 114, 244, 311, 492; III, 62, 326, 330 bkz> e şek, eşgek
et: et, I,35.36,95,169,173,177,184,196, 209, 220, 223, 236, 323, 338, 348, 379, 397, 401, 429, 444, 479, 485, 495;II, 4,15, 78,102,120, 126, 129, 141, 156, 157, 174, 211, 217, 222, 230,240, 243,245, 248, 252, 254, 281, 282,292, 293, 342, 348; III, 7, 16. 23,
etçi: kasap, II, 48, 49
eteç: çocukların ceviz oynadığı çukur, I, 52 bkz> etiç
eteçlik: ceviz oynamak için çukur aç ılmış yer· I, 151
etek: etek· I, 68
eteklenmek: eteklenmek· I, 294
eteklig: etekli, eteği olan, I, 122
eteklik: eteklik I, 152
etetmek: sıkıntıya koymak· I, 207
etiç: çocukların ceviz oynadıkları çukur· I, 52 bkz> eteç
etik: pabuç, mest· III, 283 bkz> etük
etikmek: (çocük) yetişmek, tombullaşmak, büyümek. I, 192
etilgen: her zaman düzelen· I, 158
etilgen: atlarda bulunan bir hastal ık·I, 158
etilgen sayılgan: birçok işlere giren, çıkan, I, 158
etiz: iki dere arasındaki su geçecek sed·I, 54 bkz> at ız
etizlemek: ark açmak, set yapmak, topragı parçalara ayırmak, evlek yapmak·I, 301 bkz> at ızlamak
etizlenmek: parçalara ayrılmak, (tarla hakkında) maşalaya ayırnnak· I, 292 bkz> atızlanmak
etlelmek: et yapılmak· I, 295
etlemek: etlik yapmak, et yapmak, I, 284, 285
etlenmek: etlenmek, şişmanlamak· I, 256, 285
etletmek: kestirip et haline getirtmek, I, 264
etlig kişi: etli, şişman.I, 101
etlig ki: ;i et sahibi olan kimse·I, 101
etlik: et asılacak çengel, I, 101
etlik: kesilmek için hazırlanan koyun·I, 101 § etlik koy; etlik koyun, I, 101
etmek (étmek): yenecek ekmek I, 102, 166,197, 202, 211, 247, 262, 329, 391;II, 28, 30,98, 112, 138, 197, 235;III, 93, 223, 280, 287, 304, 352, 426, 428
etmekçi: ekmekçi·II, 48, 49
etmeklenmek: ekmek sahibi olmak·I, 314
etrek: rengi kızıla çalan sarı adam·I, 101
etsemek: canı et istemek· I, 275, 279
etsetmek: ete istek getirtmek, I, 262
etük: pabuç, edik, I, 68, 218, 395; II, 49, 315; III, 97, 242, 426, 430 bkz> etik § büküm
etük: ; kadın ayakkabısı· I, 395
etükçi: pabuççu, kavaf· II, 49
etüklenmek: ayakkabı, edlk sahibi olmak,I, 294;III, 348
etüklük sagrı: ayakkabı yapmak için ayrılan sahtiyan I, 152
et yer: yumuşak yer· I, 35
etyin: vücut· I, 463
ev: ev,I, 32, 211, 516 bkz> ef, ew, öw, üv, üw § ev k ızı; aile kızı· I, 326
evet: evet, peki· I, 51 bkz> emet, ewet, yemet
evin: tane,I, 84 bkz> ewin
evleşmek: evini ortaya koyup kumar oynamak,I, 240, 241
evlig: ev sahibi. II, 106, 176
evlük: kadın,I, 251
ew: ev· I, 24, 25, 32, 33, 37, 38, 85, 104, 124, 147, 148, 169, 191, 197, 214, 225, 226, 227, 231, 251, 253, 257, 281, 283, 293, 298, 323, 343, 370, 375, 377, 378, 384, 422, 435, 446, 447, 464, 495, 496, 498, 499, 501, 504, 507, 514, 515;II, 3, 4, 6, 8. 17, 1
ewdilmek: ele geçirilmek, toplanmak· I, 246
ewdimek: toplamak· I, 273
ewdinmek: toplamak, toplamayı üzerlne al· mak, kendi kendisine toplamak· I, 251;II, 254
ewet: evet, peki,I, 51 bkz> emet, evet, yemet
ewin: tane·I, 77, 84 bkz> evin
ewlenmek: hâlelenmek; kendine ev edinmek· 1. 258, 259
ewlenmek: evlenmek·III, 87
ewleşmek: toplanmak, yığılmak·I, 240 bkz> awlaşmak
ewmek: bir şeyin etrafına koşuşmak I, 167
ewrişmek: uğraşmak, çabalaşmak, bir işin üstüne düşmek; çevirmekte ve bir şeyin altını üstne getirmekte yardım etmek, I, 235, 248
ewrülmek: yönelinen yerden çevrilmek. I, 248
ewsemek: evini özlemek. I, 277, 279
ewsetmek: evini özletmek, Istetmek, I, 262
ewsinmek: evi benimsemek, kendi evi saymak. I, 253, 258
ewşük: bir adama sonradan gelen hal, hastal ık ve benzeri, arıza; evin merteği, direği·I, 105
ewşükgen tewürgen: her zaman evirip çeviren, güç işleri başaran·I, 157, 521
ewürgen tewürgen: her zaman evirip çevìren·I, 521
ewürmek: çevirmek, evirmek, döndürmek, alt ını üstüne getirmek, I, 178; II, 82
ewüsgü: savurma aygıtı· I, 13
ewüşmek: savurmak· I, 13
ewzemek: koğlamak, müzevirlik etmek I, 275
eyegü: her hayvanın eyeğisi, eye kemiği, kaburga; yan; çadırın yanı, I, 137;III, 174, 425
eyegü yér: dağın ortası·I, 137
eyle: õyle· I, 113, 166; III, 186
eymenmek: utanmak; çekinmek·I, 270;III, 377
eze: buyük kız kardeş,I, 90 bkz> ece, eke
ezik: uzunlamasına çizik, tırnak yarası·I, 71 bkz> az, iz
ezitmek: uzunluğuna yirmek,I, 209
ezmek: kazımak, sıyırmak·I, 165
eztürmek: yirdirmek-I, 220
él: i1, vilâyet·I, 48, 106, 168, 219, 354;II, 9, 10, 18, 25. 29, 238
él: atı anlatır bir isim·I, 48 él açıklık, boşluk·I, 48
él: kötü, değersiz. |, 49 él iki bey arasında barışıklık·I, 49
él başı: ata bakan, seyis·I, 49
él bolmak: sulh olmak, banşmak·I, 49
él kuş: kartala benzeyen alacalı bir kuş·I, 49
én: çukur; iniş.I,49;III,4 bkz> in § én yér
én: en, yan tarafa olan genişlik, yan·I, 49
énemek: enemek; kulaktan bir parças ını keserek imlemek III, 256
énetmek: enetmek; kulağın bir parçasını keserek imletmek·I, 215
ér: delik açmak için kullan ılan aygıt, delgiç,I, 45
ér: yer·I, 45 bkz> yér
ér: yerin güneye bakan güne şli tarafı·I, 464 bkz> ir
érilmek: gedilmek, gedik açılmak; eksikleşmek·I, 270
érin: dudak,I, 70, 77 bkz> ir(i)n
érinç: iyi ya;ayı;, nimet içinde geçiniş, nimet, bolluk,I, 46, 132; III, 449 bkz> érinj
érinçü: günah· I, 134 bkz> arınçu
érinj: nimet, bolluk, I, 132; III, 449 bkz> érinç
érle: yurtluk, yurt tutulan yeı\ III, 251 bkz> irle
érmek: i.rkilmek, yalnızlık duymak; (duvar) yarmak· I, 172, 173
érmek: olmak, imek, I, 24 bkz> ermek
érte: erte· I, 124
értelemek: erken başlamak· I, 316 bkz> ırtalamak
ésilmek: eksilmek. I, 270
éşitmek: işitmek. I, 212,508, bkz> işitmek
étilmek: düzelmek; edilmek, yapılmak· I, 53, 442; II, 209
étinmek: edlnmek, hazırlanmak· I, 82
étişmek: bariştırmak, beraber yapmak· I, 76
étmek: (yardımcı fiil) yapmak, etmek, eylemek, kılmak· I, 171, 324, 332, 333. 342. 361.456, 457, 486; 11. 25; 111. 128. 129, 130, 357,366, 370
éttürmek: büktürmek· I, 267, 268 bkz> iytürmek
éttürmek: onartmak, düzeltmeyi emretmek. I, 217, 218
éwek: acele, ivme; aceleci, iven·I, 77, 104, 387;II, 13, 19 § éwek er; aceleci adam,I,122
éweklik: işlerde ivme, acelecillk·I, 153
éwet: acele, ivnne· III, 26
éwilmek: ivilmek, acele edilmek.I, 271
éwişmek: koşu;mak, acele edl;mek· I, 186
éwmek: acele etmek, I, 167 .168;II, 12; III, 26,183
éwsemek: ivmek, acele etmek (lstemek)· I, 277
furxan: put·I, 343 bkz> burxan, beder burxan bedez burxan ·
furhan ewi: put evi, puthane·I, 343,
ge: zarf (mefulüileyh) edatı·III, 212,.
gerü: . doğru III,251
geşür: havuç, I, 431 bkz> gezer, gizri, sar ıg, turma
gezer: havuç, I, 431 bkz> geşür, gizri, sarıg turma
gizri: havuç. I, 431 bkz> geşür, gezer, sarıg turma
gine: küçültme eki· III, 359 bkz> ·kıya, -kiye
gu: fiillerin emir kipi üzerine gelerek zaman, yer ve ayg ıt ismi yapan edat· III, 211
hana: ana,I, 32 bkz> ana
hata: ata,I, 32 bkz> ata
heç heç: atları gayrete getirmek ve sıkıştırmak çıkarılan ses I, 321; II, 282 bkz> eç eç
hoç hoç: keçilergüdülüp sürülürken söylenen, ·II, 282
hukubarı: pota yapılan çamur, lülecl çamuru· için çıkarılan ses, III, 243 bkz> çukuban
xafsı: hokka·I, 423
xakan: Afrasyab'a verilen ungun,III, 157
xamir: emir, bey·I, 112
xan: han, Türkler'in en büyük başbuğu, Afrasyab oğullarına verilen ungun·I, 63, 82, 199, 255, 271, 410, 427, 459;II, 3, 7,190, 273, 288; III, 60, 127, 141, 157, 266. 327, 368
xanda: nerede·I,46, 418; III, 69, 173, 218 bkz> kanda, kayda, kayuda
xasnı: çocukları semirtmek için bir kese içine konularak a ğızlarına verilen bir deva, Hin-distan'dan gelir· I, 435
xayu: hangi, hani, I, 31; III, 218, 237, 367 bkz> kanu, kayu
xıyar maraz: ücretle çalışan adam, ırgat·I,411 bkz> maraz
xız: kız· III, 218 bkz> kırkın, kırnak, kız
xulıñ: Çin'den getirilen birçok renkleri olan ipek kuma ş,III, 371
xumaru: andaç olarak verilen mal, ölen büyük bir adam ın malından hakana ayrılan güzel parça, uzağa giden adamın hısımlarına bıraktığı mal I, 445
xumaru: miras I, 445;III, 440
xumarulanmak: mirasa konmak; dostunun veya ba şkasının malından kendine azık edin-mek,III, 205
xun: kaba, faydasız.III, 138
xun xara ışlamak: kaba, faydasız iş i;lemek· III, 138
xüçünek: "kırlangıç" dahi denilen benekli, güzel kokulu küçük kavun, y ılkıç·I, 488
ıçgın: kaçırmak; kaybedilmek, yok edilmek,elden gitmek; yellen^ìek.I, 253, 254;III, 307
ıdılmak: salıverìlmek, boşanmak·I, 194
ıdınçu saç: erkeğin sonradan bırakılan saçı·I, 133
ıdınçu yılkı: yük vurulmayarak bırakılan hayvan· I, 134
ıdışmak: birbirine armağan vermek, armaganlaşmak ve bunda yarış etmek· I, 182
ıdmak: salmak, gôndermek, serbest bırakmak, I, 210, 421; III, 172, 230, 343, 438 bkz> tonatmak, tonıdmak
ıdsamak: göndermek istemek·I, 276
ıdu: zaruret, zahmet·I, 110
ıduk: kutlu ve mübarek olan; asl ında sahibininyaptığı bir adak için saklanarak yünü k ırkılmayan, sütü sagılmayan, yük vurulmayarakbaşıboş bırakılan, salıverilen her hayvana bu ad verilir.I, 65
ıduk: tag geçitsiz sıra dağlar·I, 65
ıglamak: ağlamak·I, 286, 287 bkz> yıglamak
ıglaşmak: ağla;mak·I, 240 bkz> yıglaşmak
ıjmaklanmak: bir yerde veya bir şeyde çok şap bulunmak; kelliği artmak, azmak·I, 313bkz> ajmuk
ık: soğuk su içilerek üzerine ekmek yenildikte gögsü kabartarakç ıkan bir hıçkırık, hık· I, 37
ıkılaç: asil, yüğrük at· I, 139
ık tutmak: hıçkırık tutmak, hık tutmak· I, 37
ıldurmak: indirmek I, 224
ılıg: ılık,I, 31, 64 bkz> yılıg
ılımga: hakanın mektuplarını Türk yazısıyle yazan kimse· I, 143 bkz> al ımga
ılınmak: ilişmek, tutulmak, uğramak, takılmak·I, 204; II, 288; III, 358 bkz> ilinmek
ılışmak: inmekte yarış etmek, ini;mek·I, 190
ılışmak: blrbirine ilişmek; çatışmak; asmakta yardım etmek I, 188, 190 bkz> ilişmek
ılmak: inmek· 1.169,175;III,69,220 bkz> inmek
ılsamak: inmek istemek·I, 278 bkz> insemek
ımga: malmüdürü, tahsildar, hazinedar.I, 128
ınal: anası hatun (kökten), babası ortalık adamı olan bütün gençlere verilen ungun, I, 122
ınanç: güvenilen, inanılan, I, 133;III, 450 § ınanç beg; inanılan, güvenilen bey·I, 133, 206
ınanmak: inanmak, güvenmek· I, 206; III, 161
ınışmak: inişmek I, 190
ıñan: dişi deve· I, 120, 289 bkz> iñen
ıñramak: deve inlemek·I, 120
ıñranmak: inlemek· I, 289
ıñraşmak: inleşmek III, 398
ıñratmak: inletmek,II, 357, 358
ır: ır, ırlama·III, 4 bkz> yır
ır: utanma bildiren bir söz·I, 36 bkz> ıra, ırra, ir
ıra: utanma·I, 39 bkz> ır, ırra, ir
ır bulmak: utanmak.I, 36
ırgag: donmu; olan buzu, buzluga çeklp getirmek için kullan ılan kanca,I, 141
ırgalmak: sallanmak, ırgalanmak. I, 249
ırgamak: sallamak, ırgalamak, I, 283; III, 316, 321
ırganmak: ırgalanmak· I, 254
ırgaşmak: ırgalamakta yardım ve yarış etmek· II, 322
ırgatmak: ırgalatmak, sallatmak· I, 263
ırk: kâhinlik, fal, yürektekini dı;arı çıkarma, I, 42
ırklamak: kâhinlik etmek, ırk (fal)a bakmak· III, 443
ırra: utanma· I, 39 bkz> ır, ıra, ir
ırtalamak: erken başlamak· I, 316 bkz> értelemek
ısınmak: ısınmak; sevmek· I, 201, 202 bkz>isinmek
ısırgan: ısırgan, çok tsıran·I, 156
ısırmak: ısırmak, sokmak·I, 178; II, 329
ısırtmak: ısırtmak· III, 428
ısışmak: ısınmak, bir nesnenln bütün parçalar ı arasına sıcaklık yayılmak, I, 185 bkz> isişmek
ısız: ele, avuca sığmayan, haşarı çocuk, utanmaz, arsız, ırsız, fena, kõtü· I, 122, 386; II, 117 bkz; esiz, essiz, ıssız, isiz
ısızlık: fenalık, kötülük, haşarılık.III, 161 bkz> esizlig, ıssızlık, isizlik ıslanmak ; islenmek· I, 298 bkz> işlenmek
ısrık: çocukları perilere ve göz dokunmasına karşı afsunlamak için ilâç yap ıldığı zaman tekrarlanarak söylenir. I, 99
ısrılmak: ısırılmak, I, 247
ısrım kişi: suratsız, sıkıntilı adam·I, 107
ısrınmak: öfkelenip derlenmek, toplanmak, çekilmek, büzülmek· (Bu kellme sebzelere iyice pi şmeden soğuk su konmasıyle pişme yerek çiğ kalması, sinirsek olması halinde 50/10^. Yumuşak huylu bir kimsenin ser-telmesi de bôyledir)·I, 251, 252
ısrışmak: ısırışmak· I, 234, 285
ısrumak: ısırmak· I, 163
ıssız kişi: yüzsüz, lyilik bilmez adam· I, 142 bkz> esiz, essiz, ısız, isiz
ıssızlık: , fenalık, kötülük, haşarılık. III, 161 bkz> esizlig, ısızlık, isizlik
ış: iş·I, 47, 53, 64, 141, 146, 147, 155, 156, 157, 158, 168, 171, 179, 186, 187, 190, 193, 197, 201, 204, 209, 217, 220, 221. 230, 235, 238. 244, 255, 270, 271, 272, 295, 300, 307, 313, 315, 316, 320, 348, 368, 376, 391, 410, 428, 448, 459, 462, 470, 494, 52
ışçı: işçi·I, 468 § tarfak ışçı; kıvrak, çalışkan işçi·I, 468
ışgunmak: Fársça'sı "aşhun" Arapçası el-rîbâs olan bitki·I, 18, 109
ış küdük: iş güç·I, 391
ışlamak: işlemek· III, 138 bkz> işlemek
ışlar: kadın·II, 150, .171 bkz> işiler, işler
ışlıg: i; sahibi olan (kimse).I, 495, 509 § ışlıg küdüglüg; işli, güçlü· 1. 509
ıt: it, kõpek·I, 35. 116, 156, 157, 164, 178, 228, 294, 308, 336, 346, 363, 365. 375, 483;II, 7, 8. 10, 16, 24, 73, 84, 177, 221. 292, 298, 305; III, 23. 70, 73, 214. 232, 255, 262, 291, 294, 300, 324, 353, 404, 405, 410, 429
ıtlamak: köpekletmek, söğmek- I, 285, 286
ıtlıg: itli, köpekli I, 98
ıtlıg yılı: Türkler'ln on Ikill yıllarından biri·I, 346
ıwık: kırlarda, taşlı yerlerde yaşıyan geyik·I, 67, 239, 265
ıwrık: ibrik I. 99, 100; III, 131
ıyınmak: ıkınmak, I, 269
îç: iç·I, 35, 91, 225, 245;II, 208
içegü: kaburga kemiklerinin iç tarafında bu·lunan şeylerin adı,II,içirik I, 137
iç et: ciğere bitişik olan ince et· I, 35
içgermek: içeriye koymak; suçlarını sôylemek, koğlamak· I, 227
içi: yaşça büyük olan erkek karde ş; kocanınyaşça büyük erkek kardeşL I, 87; III, 7
içikmek: savaşta kendi dileğiyle teslìm olmak· I, 192;II, 118
içilmek: içilmek .I, 194
için: "ara, iç" anlamını bildiren birek, I, 76, 230
içişmek: içişmek, içmekte yardım ve yarış etmek, I, 181 içkin er düşmanlardan iken bu yana geçen, kendisine dokunulmayan, baysall ık verilen kişi, mülteci· I, 108
içkur: iç kuşağı, uçkur, I, 35, 324
içkü: içki, içilen şey,I, 128 içlemek iç geçirmek, astarlamak, I, 286
içlenmek: içlenmek, tanelenmek, içi olmak· I, 256, 257
içlik: eger keçesi, içlik, I, 102, 104
içmek: içmek, bir şeyi içmek veya sorup içine çekmek.I, 35, 47, 142, 164, 192;II, 6
içmek: kuzu derisinden yapılmış olan kürk·I, 102
içmeklenmek: kuzu kürkü giymek 've buna sahip olmak, I, 314
içre: de, içinde, içerisinde. I, 223, 367, 393; II, 83, 250;III, 235, 247, 339, 448
içrüşmek: içirişmek, içı'rmekte yardım ve yarış etmek,I, 233
içsemek: içmek 1516010^I, 20, 276
iç söz: yürekteki gizli şey, sır·I, 35
içtonlamak: iç donu giymek·I, 314 bkz> iştonlanmak
içtürmek: içirmek, su içirmek,I, 218; II, 173
içük: samur, tegin gibi hayvanlar ın derisinden yapılan kürk, I, 69
içüklemek: samur, teğin gibi hayvanların kürkünden urbasına iç geçirmek, iç kaplatmak, I, 305
içürgen: çok içiren· I, 157
içürmek: içirmek I, 47, 177. 218; II, 173
idiş: kadeh, tas, bardak, tencere gibi her nevi kap· I, 61 bkz> idi ş
idi: sahip, efendi; Tan^ı. I, 87. 320, 330, 410; II, 243
idiş: kadeh, kap; mal mülk, III, 61,131, 232 bkz> idi ş
idrik: katı nesne· I, 102 bkz> irik
ig: iğ,I, 48, 85 bkz> ik, yig, yik
ig: hastalık.I, 48, 296;III, 30, 224, 278, 281
igçil: hasta, III, 57
igemek: eğelemek, gıcırdatmak, III, 254, 255
igemek: inat etmek, III, 255
igenmek: benimsemek; (kısrak) gebe kalmak;çamışlaşmak, harınlaşmak; çekinmek· I, 104, , 200, 203
igeşmek: arka olmak, güvenmek·I, 187
igeşmek: eğelemekte yardım ve yarı; etmek; çarpışmak, ısırı;mak, boğufmak· I, 187, 188; II, 287
igiş: harınlaşan, inatlaşan hayvan, at·I, 122
iglelmek: hastalanmak,I, 296
iglemek: hasta olmak·I, 287, 380
iglenmek: bir parça hastalanmak
igleşmek: hastalaşmak·I, 241
igletmek: hastalandırmak· I, 266
iglig: hasta·I, 79, 196, 273; II, 351
ik: iğ· III, 144 bkz> ig, yig, yik
ikdilmek: terbiye edilmek, eğitllmek; beslenlenmek·I, 246
ikdi: ; anaları bir olan·III, 382
ikdük: peynlr gibi süt ve yoğurttan yapılıp yenen bir azık,I, 105
ikeme: bir çeşit saz, kubuz gibi çalınan bir çalgı·I, 137; III, 174 bkz> ekeme
iki: sayıda iki; ikisi I, 49, 131, 233, 256; II, 45, 251;III, 45, 101, 244, 363, 382 bkz> ikki
ikidmek: terbiye etmek, eğitmek, yetlştirmek, I, 213 bkz> ikitmek
ikinç: sayıda 1^1110.I, 131, 132; III, 449
ikindi: bazısı, öteki, ikinci· I, 140, 185, 186, 231, 238. 239;II, 89, 103, 203, 214, 217 bkz> ekindi
ikindi: ikindi,I, 140
ikirçkün: tereddüt, ikircim; tereddütlü, ikircimli.III, 419
ikit: yalan·I, 51
ikitmek: terbiye etmek, yetiştirmek .I, 213 bkz> ikidmek
ikki: iki, birblri, ikisi, iklden her biri·I, 182, 187, 188. 189, 234, 237, 239. 268, 270, 308, 317, 410, 519;II, 17, 88, 89, 93, 98, 99, 101, 102, 104, 105, 107, 108, 109, 112, 196, 203, 206, 207, 209. 211, 215, 217, 218, 220, 221, 222, 224, 258, 287; III, 71,
ikkiz: ikiz, I, 143 § ikkiz oglan; ikiz çocuk·I, 143
iklemek: çiğnemek, basmak·I, 287, 380;III, 310 bkz> egle şmek, ikleşmek, yiklemek
ikleşmek: birbirine uyup durmak, bir şeyi ayakla çiğnemekte birbirine yardırn etmek, I, 241 bkz> egleşmek, iklemek, yiklemek
ikletmek: çiğnetmek, bastırmak·I, 265
iktü: ekti, elde beslenen hayvan, I, 114
iktülemek: ot vermek; beslemek· I, 317
ilel: (beylere ve hanlara cevap verilirken) evet· I, 78
ilenç: düşüncesinin yanlışlığı belli olan bir ki-şinin bir iş üzerine sözsöy]emesini kınama; ayıplama, tekdir, çıkışma·I, 133, 204;III, 450
ilenmek: kötü dua etmek, ilenmek; ayıplamak, tekdir etmek,I, 204, 205
ilermek: göze ilişmek, belirmek, gôrünmek· I, 179; II, 283
ilersük: şalvar uçkuru·I, 152
ilertmek: iliştirmek, iliştirtmek. III, 427, 428
iletmek: iletmek, götürmek· I, 214, 369; II, 263
ilik: ilik I, 72. bkz> yilik
ili kapug: iliştirilivermiş, anahtarsız açılabilen kapı·I, 92
ilinmek: tutulmak, yakalanmak·I, 204, 205, 206;II, 288;III, 358 bkz> ılınmak
ilişmek: birbirine ilişmek; çatışmak; asmakta yardım ve yarış etmek·I, 188, 190 bkz> ılışmak
ilk: ilk, her şeyin evveli· I, 43
ilmek: ilişmek I, 169
ilrük: üzerlik tohumu, Peganum harmala· I, 105 bkz> eldrük, y ıdıg ot, yüzerlik
iltürmek: iliştirtmek, astirtmak· I, 224
im: parola, orduda başbuğun askerler arasına silâh veya kuş adlarından birini belge olarak koyduğu kelimeler· I, 38
imdi: şimdi. I, 36, 37, 41 bkz> emdi
imir: aydınlıkla karanlığın birbirine karışması·I, 94 bkz> emir, imir, iriğir
imlelmek: gôz kırpmakla ve buna benzer şeyle işmar olunmak·I, 296
imlemek: işmar etmek, işaret etmek, göstertmek· 1. 82, 287, 288;III, 84, 295, 310 bkz> yimlemek
imleşmek: işaretleşmek· I, 242
imletmek: işaret ettirmek· I, 266
imren: yurttaşlardan toplanan her yığnak· I, 88, 107
imtili: düşünüp taçınılmadan birdenbire yapılma. I, 141
in: çukur· I, 49 bkz> én
in: yırtıcı hayvan ini.I, 49, 55 bkz> yın, yin
in: koyun pisliği·I, 49 bkz> yin
inç: rahat, içi sakin, yüreği dölek·I, 74;III, 437
inçikmek: duygusu gitmek, bayılmak, büzülmek, titremek·I, 243, 244
inegil: vücut içerisinde, göbek kar şısında kulunca benzer bir hastal ık·I, 137
ini: yaşça küçük kardeş, kocanın küçük erkek kardeşi· I, 93; III, 7
inilmek: inilmek.II, 130
inmek: inmek I, 169; II, 204; III, 61 bkz> ılmak
insemek: inmek istemek· I, 278 bkz> ılsamak
iñek: 1116^I, 111; III, 91 iñek kaplumba ğanın dişisi· I, 111
iñek küçi: küçü otu tohunnu· III, 121
iñen: dişi deve, I, 120, 289 bkz> ıñan
iñes kişi: yabancı gibi sağına, soluna bakan adam· I, 94
iñir: aydınlıkla karanlığın birblrine karışması, alaca karanlık.l, 94 bkz> amır, emir, imir
iñliç: kebapla yenir, sarımsağa benzer blr dağ otu· I, 115
iprük: içerisine pekllk gelene (içlni sürdürmek için) yo ğurt ile süt karıştırılarak verllen ilâç· I,101
ir: yerin güney, güneşli yanı· I, 464 bkz> ér
ir: utanma bildiren bir söz, I, 36 bkz> ır, ıra, ırra
ir bolmak: utanmak,I, 36
irdemek: aramak·III, 228
irik: katı olan nesne·I, 71, 102 bkz> idrik
irik: kel ve uyuzun kafası·I, 71
irik: erpik ve eski olan her nesne, I, 70
irik otuñ: odun kırıkları, kıymık I, 70
irilmek: kaygıdan titremek, kendi kendini yermek·I, 196 bkz> ar ılmak
ir(i)n: dudaklar, ağız· III, 74 bkz> érin iririg 11-10.I, 135;III, 59
irk: dört yaşına girmek üzere bulunan koyun·I. 43
irkeklenmek: dalgalanmak; erkek olmaki ür-permek·I, 315 bkz> erkeklenmek
irkeşmek: topla;mak.I,144 bkz> irkişmek
irkilmek: toplanmak, çoğalmak I, 249
irkin: irkilen, iriken şey· I, 108 § irkin yagmur; günlerce süren ya ğmur, I, 108 § irkin suw; irkinti su· \, 108
irkinmek: irkmek, mal irkmek, kendisi için toplamak· I, 254, 255
irkişmek: irkmekte yardım ve yarış etmek, toplaşmak· I, 238, 325 bkz> irkeşmek
irkmek: toplamak· III, 420
irle: yurtluk, yurt tutulan yeı\ III, 251 bkz>érle
irpelmek: bıçkı ile biçilmek, bo2ulmak· I, 244
irpemek: bıçkılamak, biçmek, bozmak· I, 271
irpetmek: bıçkı ile biçtirmek, bozdurmak. I, 260
irtelmek: aranmak, araştırılmak; istenmek. I, 245
irtemek: arkasına düşmek; istemek· I, 245, 272; III, 356 bkz> istemek
irteş: araştırma, irdeme; isteme; iş hususunda vaki olan bahis, dögü ş, kavga,I, 97, 402;II, 214;III, 416
irteş kopmak: bahis kızı;mak· I, 97
irteşmek: araştırmak. I, 230
irtetmek: istetmek, aratmak, I, 260
irük: duvar ve duvara benzer şeylerdeki gedik· I, 70
irwi: Hindistan'dan gelir bir ilâç·I, 128
irwi: ince uzun·I, 128 § irwi kulak; ince uzun kulak· I, 128
isig: sıcak· 1. 72;III, 400
isiglemek: çok sıcakta gitmek·I, 306
isiglenmek: bir şeyi sıcak bulmak·I, 294
isiglik: sıcaklık.I, 152
isiglik: sevda· I, 152
isig yer: uzayıp giden bozkır·I, 72
isimek: ısınmak·III, 253
isinmek: ısınmak; sevmek·I, 201, 202 bkz> ısınmak
isirgenmek: sıcak yüzünden isiriklenmek·I, 290
isişmek: ısınmak, bir nesnenin bütün parçalar ı arasına sıcaklık yayılmak·I, 185 bkz> ısışmak
isitmek: ısıtrnak; ısıtmaya tutulmak· I, 209, 210
isiz: kötü, fena· II, 91 bkz> esiz, essiz, ısız, ıssız,
isizlenmek: sevimsizleşmek, yaramazlaşmak·I, 293
isizlik: şer, kötülük I, 152 bkz> esizllg, ısızlık, ıssızlık, isizlik
iskemek: ditmek·I, 284
iskenmek: (kıl, ot vb· hakkında) koparmak, yolmak, ditmek·I, 255
isre: aşağı; sonra,I, 126
istek: istek; ara;tırma· I, 120
istek kopmak: istek gelmek,I, 120
istelmek: istenmek, aranmak, I, 246 i
stemek: istemek, arkasına düşmek, aramak· I, 272 bkz> irtemek
istetmek: istetmek, aranması için arkasından adam göndermek.I, 260
iş: is, kandil dumanı·I, 37
iş: iş·I, 132, 253, 265; II, 166, 315; III, 68 bkz> ış
iş bolmak: islenmek, klrlenmek·I, 37
işenmek: güvenmek, inanmak I, 202
işiler: kadın·I, 117 bkz> ışlar, işler
işilmek: işe yatmak, işe yordam hasıl etmek· I, 197 bkz> yişilmek, yuşılmak, yuşulmak, yüşilmek, yüşülmek
işitmek:
işküm: saraylarda hanlar 1çin kurulan, büyük çanak gibi ayaks ız sofra·I, 107
işlelmek: işlenmek·I, 295
işlemek: işlemek,I, 286 bkz> ışlamak
işlenmek: Islenmek, dumanla örtülmek, tütsülenmek; kendini i ş yapar göstermek·I, 297. 298;II, 72 bkz> ıslanmak
işler: kadın·I, 117, 153, 158, 314, 330, 477; III, 18, 57, 205, 432 bkz> ışlar, işiler
işleşmek: iş yapmakta yarış ve yardım etmek, I, 240
işletmek: işletmek I, 265
iştonlanmak: iç donu giymek,I, 314, 315 bkz> içtonlanmak
itegü: değirmende dönen taşın üzerlne bindirilen ağaç parçası, ünun biraz kalın olması istenirse taş, bununla biraz yukarı kaldırılır, ince olması istenirse aşağı indirilir, I, 137
itilmek: itilmek, defedilmek; serpilmek, büyümek; imeklemek; sürünmek I, 193; II, 139
itinçü: nerig itilen nesne, I, 133
itindi: neñ itilmiş nesne, itik·I, 140
itinmek: itilmek, sürünmek II, 139
ítìş: itişme, iki kişi arasında elle müdafaa· I, 61
itişmek: itişmek, bir şeyi müdafaada yardım ve yarış etmek I, 180
itlinmek: itilmek· I, 256
itlişmek: itilmek, itilişmek, I, 239
itmck: itmek.,I, 171; III, 137, 251
itsemek: itmek istemek, itsemek· I, 276
iytürmek: büktürmek·I, 267, 268 bkz> éttürmek ·
iz: yerde ve deride uzunlamasına olan çizik, 80 bkz> az, ezik
izderig: balık avlanan bir çeşit ağ,I, 116
izi: õbür yıl, gelecek yıldan sonrakl yılı, 89
izlik: kesilen hayvanların derisinden yapılan Türk çarığı.I, 104
jagılamak: çağlamak,III, 324, 325 bkz> çag ılamak, şagılamak
ka: kap, akar konan kap, zarf·I, 407;III, 211 bkz> kaça, kakaça
ka: kalın kelimelerde "de" anlamına zarfedatı· III, 211, 212
ka: Arapça'daki "ilâ ve izafet l' ı" anlamlarına edat, III, 212
kabak(g): kabak, yaş iken yemeği yapılan bir sebze, I, 382
kabaklık: kabak tarlası, kabak biten yer· I, 503, 505
kabargan: vücutta kaşınmak ve sıcak yüzünden çıkan kabartı, sivilce· I, 516
kabarmak: kabarmak· II, 71
kabartgan: kabartan, şişiren, obartan (kimse)· I, 516
kabartmak: kabartmak, şişirmek, obartmak·III, 430
kabırçak: tabut, (çok kere) ölü tabutu· I, 501
kaç: kaç, sayı soran bir edat· I, 321, 476, 498
kaça: kap· III, 238 bkz> ka, kakaça
kaçaç: ipekli Çin kumaşı; cariye adı· II, 285
kaçaç: kir, II, 285 bkz> kakaç
kaçalamak: kaba koymak· III, 323
kaçan: ne vakit, vaktaki, ne zaman·I, 352, 403, 467;II, 69;III, 207, 272
kaçar: kaç kere·III, 247 bkz> kaçur
kaçgın: kaçan·I, 21, 79
kaçıgay: kaçan·III, 106 § kaçıgay er; kaçan adam, I, 106
kaçı1mak: kaçılmak·II, 134
kaçınmak: kaçar görünmek. II, 154, 155
kaçış: halk arasındaki uyuşmazlık, döğüş, I, 369
kaçışmak: kaçışmak·II, 92
kaçıtmak: kaçırtnnak·II, 300
kaç kaç: cin çarpmasına karşı üzerlik ile yapılan tütsüde söylenen söz·III, 163
kaçmak: kaçmak; gitmek, I, 12, 60, 142, 195, 235, 272, 386, 529;II, 5, 33, 87,164, 225, 234, 335; III, 40, 178, 208
kaçrumsınmak: kaçırır gõrünmek, II, 261, 262
kaçruşmak: birbirini kaçırmak, II, 218, 225
kaçturmak: kaçırtmak· II, 89 kaçur kaç kere· III, 247 bkz> kaçar
kaçurgan: her zaman kaçıran· I, 516, 517
kaçurmak: kaçırmak. I, 47; II, 75, 87,164,166, 225, 261, 262
kaçurtmak: kaçırtmak· III, 431
kaçut: savaş ve kavgada yiğitlerin blrblrleriyle çarp ışmaları.I, 356
kaçut: kısa mızrak·I, 12
kadaş: kardeş, hısım, akraba, I, 86, 403. 407; II, 102;III, 62, 96, 143, 245, 382 bkz> kada ş
kadaşlık: kardeşlik, hısımlık· I, 503
kadgu: kaygı, III, 295, 309 bkz> kağgu kadılmak seyrekçe dikilmek· II, 134 bkz> kadumak kad ır güç, sarp, zor· I, 364; II, 54 § kad ır han; hakanlann sert ve çetin olan ı; "Hakanlı" ulusunun büyükleri· I, 364 § kadır
kadırmak: döndürmek, reddetmek·I, 144, 508
kadışmak: seyrekçe (ikileme) dikiş dikmekte yardım ve yarış etmek·II, 93
kadıtmak: inat etmek, dik ba;lı olmak, boyun egmemek,I, 513 bkz> kad ıtmak
kadıtmak: geri dönmek, çekinmek; soğuktan ölmek.II, 301
kadıtmak: seyrekçe diktirmek. II, 301
kadrak: dağ katları ve kıvnmları, yamaç, yan· I, 320, 471 § kat
kadrak: ; yan, yamaç I, 472
kadrınmak: huyunu çetinle;ir göstermek· II, 267 bkz> kad ırlanmak
kadruklanmak: dağın girintisi, çıkıntısı, sert yeri çok olmak· II, 275
kad: kar fırtınası, insan öldüren bora, tipl·II, 223;III, 147
kadag: kanal, ırmak· II, 190
kadaş: kardeş glbi yakın olan hısım, akraba, I, 369; III, 23, 327 bkz> kada ş
kadgu: kaygı, tasa, I, 106, 425, 486; III, 374 bkz> kadgu
kadgulanmak: kaygılanmak. III, 201
kadgurmak: kayırmak; kaygıya düşmek, kaygılanmak. II, 192, 193; III, 193. 194 bkz> kay-gurmak
kadllg: ikileme dikiş, çifte dikiş, I, 375
kadık: ağaçtan oyulmuş nesne·I, 382
kadın: kayın, dünür, hısım.I, 32, 403, 528;II, 110; III, 245 bkz> kay ın, kazın
kadın kadnagun: kayın ve kayınbabalar; "kayın mayın" gibi bir deyim· I, 523
kadıñ: kayın ağacı, I, 32, 356; III, 134, 151. 369bkz> kay ıñ
kadırgak: çok çalışmak yüzünden elde peyda olan nas ır·I, 502
kadırgan: daima egdiren, daima büktüren,I, 518;II, 74
kadırlanmak: huyunu çetinleşir göstermek·II, 267 bkz> kadr ınmak
kadırmak: büktürmek, eğdirmek, burdurmak; reddetmek·I, 370;II, 76, 164
kadırtmak: bıiktnrmek.III, 431
kadış: kayış.I, 369, 499;III, 10, 325
kadışlamak: kayış yapınak. III, 335
kadıtgan: kimseye boyun egmeyen, inatç ı, dik başlı,I, 513
kadıtmak: inat etmek, dik başlı olmak, kimseye boyun egmemek.I, 513 bkz> kad ıtmak
kadız: ağaç kabuğu, I, 365
kadızlanmak: kabuklanmak· II, 267
kadmak: tipiden ölmek· III, 440
kadnagun: "kadın" ile birlikte kullan ılır, "kayın mayın" gibi bir deyim. I, 528
kadranmak: kızmak, köpnrmek. II, 249
kadrılmak: bükülmek, egilmek· II, 235
kadrışmak: bükmekte yarış etmek; karşılıklı olarak birbirinin sözlerini reddetmek, II, 218, 219
kadumak: seyrekçe dikmek, III, 260 bkz> kad ılmak
kafçıtmak: kızdırmak. II, 329 bkz> kawçımak
kafgar: safran renginde ipek kumaş· III, 438
kaftan: kaftan, elbise; kapama. I, 435; III, 109, 287, 298
kagıl: üzüm asmaları bağlanan yaş söğüt dalı, I, 409
kag kug: kazın çıkardığı ses· III, 128 bkz> kak kuk
kag kug etmek: kaz ses vermek, III, 128
kagrulmak: kavrulmak.II, 144, 235 bkz> kagurmak, kawrulmak, kowurmak, kugurmak, kuwurmak
kagruşmak: kavruşmak· II, 219 220 bkz> kawruşmak
kagun: kavun·I, 15, 88, 174, 214, 268, 269, 395, 410;II, 290; III, 107, 129, 146, 190, 435
kagunlanmak: kavun sahibi olmak, III, 206
kagunlug: kavunlu· I, 499
kagunluk: kavunluk, kavun tarlası· I, 504, 505
kagunsamak: canı kavun ıstemek· I, 280
kagurmak: kavurmak· II, 81 bkz>kagrulmak, kawrulmak, kugurmak, kuwurmak
kagut: kavut, darıdan yapılan bir yemek,I, 406;III, 163 bkz> kavut
kah kah: köpeği çağırmak için kullanılan söz, III, 118
kak: erik, kaysı gibl meyvelerin kurusu, II, 282; III, 155
kak: kurutulmuş nesnè· II, 282
kak: göl, kurumuş göl, su birikintisi.I, 179; II, 282. 283; III, 155
kakaç: kir, pas, bulaşık.I, 358;II, 285 bkz> kaçaç kakaça içine akarlar konan kap; kap kacak, III, 211, 238 bkz> ka, kaça
kaka turmak: kaka durmak, dürte durmak, döge durmak·I, 73
kakıg: kakıma, kızma, istemezlik, rağmen,I, 376
kakılgan: her zaman itilip kakılan·I, 520, 525
kakılgan sokulgan: itilip kakılan·I, 520. 525
kakılmak: kakılmak.II, 135
kakılmak sokulmak: itilip kakılmak· II, 135
kakımak: birine kızmak, danlmak. III, 269 bkz> kakumak
kakışmak: birbirine kızışmak, birbirinln başına vuruşmak. II, 104, 105
kakıtgan: daima kızdıran, can sıkan· I, 514
kakıtmak: kızdırmak, canını sıktırmak· II,308
kak kuk: kazın çıkardığı ses· III, 130 bkz> kag kug
kakkuk: yarma, kurutulmuş et veya meyve. III, 130 bkz> kakuk
kaklanmak: kurutulmak, kakaç yapılmak, su toplanmak·II, 252
kaklatmak: kurutturmak II, 348
kakmak: kakmak, hafifçe vurmak,I, .102; II, 293, 356
kakraşmak: su çekilmek, şiş ve ur ínmek., II, 220
kakratgu: kaçırmak için çalınan şey, II, 334
kakratmak: davul çalarak zararlı hayvanları,kuşları kaçırtmak· II, 334 bkz> kokratmak
kaksımak: kakaç olmak, kakaç olayazmak· III, 286
kakturmak: başına kaktırmak· II, 191
kakuk: yarma, kurutulmuş et veya meyve·III,130 bkz> kakkuk
kakumak: birine kızmak, darılmak· III, 269 bkz> kakımak
kakurgan: yağla yogrulan bir ekmek hamurudur, f ırında veya tandırda pişirilir. I, 518
kal: yaşlı adam, I, 409
kal aç: kalın ve bekleyin anlamınadır· Halaç oymağının adı buradan gelmi; denir. III, 415
kalamak: yığmak, sandığa koymak,III, 249 bkz> kamak
kalatmak: kaplatmak, kılıf geçirtmek, bir şeyi sargıya veya sandığa koydurmak.II, 310; 311; III, 311
kalbuz: lokma, yudum· I, 458
kalbuzlamak: yutmak; tıkım veya lokma yapmak, I, 458'; III, 350
kaldramak: hışırdamak III, 447
kaldruga: hışırtı yapan her nesne için verilen s ıfat,III, 442
kalı: "eğer, hasıl, nice, artık, ne kadar, ise, olduğunda" anlamlarında bir edat·I, 82, 93, 207, 274, 425;II, 234;III, 26, 137, 158, 233, 234, 239, 272, 288
kalık: hava, gök, sema, I, 354, 383; III, 46
kalıma: güne;lik, yüksek çardak, III, 174
kalımak: sıçramak, çamiflanmak· III, 272
kalın: kalabalık, çok, sürü, kalın, kesif, yıgarlı olan her nesne· I, 149, 371, 404, 424, 487; III, 216
kalıñ: öncül mihir olarak kadına verilen çeyiz· III, 371, 372
kalıñuk: ba;taki kepekler, kürk ve deriye yap ışkan bir şey bulaşmasıyle olan kıvrıntı· III, 383 bkz> kalñuk
kalıñulamak: suyun yüzüne çıkmak, şudan başını yüksek tutmak. III, 410 bkz> kalugulamak
kalışmak: sıçraşmak; halkı terketmekte iki kişi yarış etmek,II, 109
kalıtgan: her zaman kalkıtan, sıçratan· I, 515
kalıtmak: kalkıtmak, sıçratmak· I, 515
kalkan: kalkan, I, 441; II, 356; III, 82, 221, 386 bkz> kalkañ
kalkañ: kalkan, III, 386 bkz> kalkan
kalmak: kalmak, bırakmak· I, 41, 45, 68, 85, 110, 219, 294, 362, 370, 376, 384, 409, 410;II, 25, 250; III, 30, 49, 156, 221, 222, 258, 309,367, 378, 384, 398
kalnadmak: kalınlaşmak· II, 350 bkz> kalnatmak, kalnumak
kalnatmak: kalınlaşmak· II, 350 bkz> kalnadmak, kalnumak
kalñu: suyun yüzünde durma, suyun yüzüne ç ıkma· III, 379
kalñuk: başta hasıl olan kepekler; kürk ve deri gibi şeylere yapışkan bir şey bulaşmaşsıyle olan
: kıvrıntı· III, 383 bkz> kalıñuk
kalñulamak: suyun yüzüne çıkmak, sudan başını yüksek tutmak· III, 379 bkz> kal ıñulamak kalnumak kalınlaşmak, III, 302 bkz> kalnadmak, kalnatmak
kaltuk: yaban sığırı boynuzu· I, 475
kalturmak: geçmek, arkada bı^akmak. II, 191
kalwa: öğrence oku, üzerinde temreni bulunmayan, yuvarlak bir tahta parças ı bulunan ok·I, 426, 528
kam: kam, şaman, kâhin. I, 236, 283; III, 157, 443
kamak: kılmak, III, 231 bkz> kılmak
kamak: yığmak; sandıga koynnak· III, 249 bkz> kalamak
kamamak: kamaşmak· I, 340; II, 311; III, 272
kamaşmak: ekşi yemeden diş kamaşmak· II, 110, 111
kamatgan: çok kamaştıran·I, 515
kamatmak: kamaştı^mak. II, 311 kamçı kamçı· I, 417 § kılıç kamçı; içinde kılıç olan kamçı· I, 417
kamçı: at, deve ve sığırın erkekllk aygıtı· I, 417
kamçıgu: ağızda ve parmaklarda ;iddetli ağrı ve sıcaklık yüzünden çıkan bir sivilce.I, 491 kamç ılamak kamçılamak, kamçı ile vurmak· III, 352
kamdu: dört arşın boyunda, bir karış eninde bir bez parçasıdır, üzerlne üygur Hanı'nın mührü basılıp alış verişte para yerine kullanılır I, 418
kamgak: eylerin açık yerlerine értülür, kamış gibi yüksekçe bir ot, semer otu· I, 475
kamgı: eğri büğrü, çarpık·I, 426 § kamgı yüzlüg; çarpık yüzlü·I, 426
kamgırmak: çarpılayazmak, eğrlleyazmak·II, 194
kamıç: kepçe, kaşık, I, 52, 359; II. 75
kamıçak: "kurbağa yavrusu" da denen su böce ği.I, 487
kamıçlamak: kepçelemek, kepçeyi dald ırmak, III, 331
kamiş: kamış, kamışlık.I, 369, 439;III, 193, 391
kamışlanmak: kamışlık olmak, II, 268
kamışlıg: kamışlı· I, 495
kammak: çok (dövüleni öldüresiye, kuvveti kesilesiye) dövmek· II, 27
kamturmak: bayıltmak, sesl kısılayazmak· II,191
kamug: bütün, hep, kamu, hepsi· I, 44, 103, 179, 183, 186, 190, 191, 235, 236, 239, 241, 274, 359, 376;II, 17, 45, 92. 98, 101, 104, 110, 128, 204, 205, 206, 210, 211, 213, 214, 215, 216, 217, 220 ,221, 222, 245, 274, 283, 350;III, 6, 65, 74, 88, 102,105, 131, 1
kamulmak: söykenmek, yana yatmak·II, 135,136
kan: kan· I, 192, 272, 498; II, 115, 128, 141,171, 184, 188, 264;III, 53, 66, 70, 77, 79, 157, 196, 270, 325, 356
kanak: kaymak· I, 383 bkz> kayak, kıyak, konak
kanamak: kanamak, kan gelmek, kan almak· II, 323; III, 263, 273 bkz> kan ımak
kanat: kanat· I, 34, 357; II, 4, 183
kanatgan: daima kanatan·I, 515
kanatlanmak: binek sahibi olmak; uçmak, kanatlanmak, kanad ı çıkmak, bitmek, II, 267
kanatmak: kanatmak. II, 313, 323
kança: nereye, I, 74, 354; III, 40
kançık: dişi köpek; bir kadına sögülürken de böyle denir.I, 188, 475
kançuk: nereye?, nasılş·I, 195
kanda: nerede? I, 46,418;III, 69,173, 218bkz> handa, kayda, kayuda
kandır: sepilenmeye yarayan deri yüzüldükten sonra etin üzerinde kalan ince zar,I, 457
kandurmak: su ve başka şeylere kandırmak·II, 192 bkz> kanturmak
kangu: nişter, kan alacak aygıt· I, 477
kanı: nere? III, 237, 238
kanıg: sevinç· I, 376, 377 bkz> kan ık
kanık: kanmış, kanık; sevinç· I, 46 bkz> kah ıg
kanımak: kanamak· III, 274 bkz> kanamak
kanıtgan: her zaman şevke getiren, I, 515
kanıtmak: şevke getirmek, I, 515
kanmak: su ve başka şeylere kanmak, I, 377; III, 184, 261
kanturmak: su ve ba;ka şeylere kandırmak. II, 192 bkz> kandurmak
kanu: hangi, hangi şey,I, 31; III, 237 bkz> hayu, kayu
kañ: kazın çıkardığı ses· III, 358
kañdaş: babaları bir olan· III, 382 bkz> kañs ık
kañ etmek: kaz ses vermek, III, 358
kañlı: kagnı arabası (yük 1^).III, 379
kañrak: damak-III, 383
kañrak: çan,III, 383
kañsık: üvey·III, 383 bkz>
karigdaş kap: kap, tulum, çuval, dağarcık; zarf; anası karnında, çocuğun bulunduğu torba·I, 195, 268; II, 122,127, 128, 164,170, 189, 218, 229; III, 15, 16, 77, 81, 146, 174
kap: egreti hısım· III, 146
kapa: kaba ve yüksek olan her nesne, III, 217
kapak: göz kapağı, I, 382
kapak: kızın kızlığı, bekâret. I, 382
kapaklamak: kız bozmak, III, 338
kapaklıg: kız kız oğlan kız,I, 496 bkz> kapıglıg
kapçak: su kollarının birbirine kavuştuğu yer, I, 471
kapga: büyük kapı, kale kapısı·I, 425
kapgak: kapak, sadağın kapağı·I, 471
kapgaklanmak: kapaklanmak· II, 275
kapguçı: kapıcı, kapan, çalan vb· II, 50
kapıglıg: kız oğlan kız,I, 496 bkz> kapaklıg kız
kapılmak: kapanmak, hapsedilmek; kap ılmak·II, 120
kapınmak: yağma eder görünmek; hastalığa kapılmak, yakalanmak· II, 154
kapış: kapış, kapıp alma, yağma etme, çalma· I, 369
kapışmak: kapışmak·II, 88 bkz> kapuşmak
kaplanmak: kap sahibi olmak,III, 199
kaplıg ogul: anne karnından torbası ile doğan çocuktur ki uğurlu olur· III, 146
kapmak: kapmak, çalmak; dokunnnak, çarpmak, uçurmak; hücum ve defi etmek· II, 4, 90, 113; III, 33, 80, 422
kapsamak: kaplamak, kaplamak istemek; etraf ını kaplamak, sarmak; kapmak istemek·I, 155, 463; III, 285
kapturmak: kaptırmak, çaldırmak. II, 189
kapug: kapı·I, 48, 64, 94, 150, 163, 180, 218, 239, 256, 276, 337, 375, 478, 506. 511, 520; II,11, 27, 108. 135, 203, 308;III, 49, 57, 76, 83, 94, 167, 234, 262, 268. 280, 292, 330, 345. 348, 376 § kapug sedrekmek; parmakl ıklı kapı
kapuglug: kapılı·I, 495
kapulgan: daima sıkı;an·I, 520
kapulmak: sıkş;mak·I, 520
kapuşmak: kapışmak·II, 113 bkz> kapışmak
kar: kar· 1. 7,186, 326, 386;II, 99,134.193, 204, 211. 305, 347; III, 39, 148, 263, 319, 324
kara: kara; karanlık,I, 7, 60, 338, 354, 382; II, 163, 223
karabaş: gerdek gecesi gelinle birlikte gönderilen hizmetçi kad ın, sağdıç kadın; köle ve cariyelere verilen adlardandır· "kara baş" anlamınadır.I, 150; III, 222
karaçı: kapıları dolaşan dilenci· I, 445
kara ermek: kararmak, II, 163 bkz> kararmak
kara erük: erik I, 69
kara étmek: bir çeşit ekmek·III, 222
karagu: zaç denilen kara boya,I, 446
karagu: kör·I, 446
karagunı: akşamleyin çocukların oynadıkları bir oyun.III, 243
karak: göz bebeği, gözün renkli yeri; göz·I, 382;II,116; III, 29 § kara karak; göz karas ı, I, 382 § ürüng karak
karakan: dağ ağaçlarından bir çeşit ağaç· I, 448
kara karak: göz karası· I, 382
karaklamak: yol kesip mal almak· III, 338
karaklıg: gözlü, gözü olan her hayvan, I, 497
karaksız: gözsüz. I, 497
kara kura: yan yana söylenen iki kelime· III, 222
Karakuş: Müşteri, (jüpiter), Mizan yıldızı, (Libra), I, 331, 332 III, 40, 221 bkz> Erentüz, Karaku ş, yulduz
karakuş: kara kuş, tavşancıl· I, 331; III, 221
karakuş: deve tabanının uçları.I, 332;III, 221
Kara Kuş Yulduz: Müşteri gezegeni, Jüpiter. III, 221 bkz> Erentüz, Karaku ş
karalamak: karalamak; pislemek. III, 324, 329
karamuk: karamuk·I, 487
karamuñ: karakun, kara belâ·III, 33
karañgu: karanı, karanlık·III, 388 bkz> karañku
karañku: karanlık·III, 217, 290 bkz> karañgu
kara orun: sin, mezar· III, 221, 222
kara ot: Hindistan'dan gelen ağılı bir bitki; baldıran otu, Aconitum· III, 222
kararmak: kararmak· II, 77, 163 bkz> kara ermek
karartmak: kaı'artmak,III, 431
kara yag: neft· III, 222
karçamak: katılaşmak· III, 276
karç kurç: "hatır hutur" gibi bir ses bildirir I, 343
karç kurç yémek: hatır hutur yemek·I, 343
kardu: zemheri sıralarında su üzerinde yüzen fındık büyüklüğündeki buz parçaları,I, 419
karga: karga,I, 254, 425;II, 26
kargak: lânet, kargış,II, 288 bkz> kargış
kargak tarmak: bir çeşit bitki I, 467
kargalmak: länetlenmek·II, 236
kargamak: lânet etmek, beddua etmek; lânetlemek·I, 284;III, 290 bkz> alkamak, kargamak arkamak, kırgamak, kızgamak kargamak
karkamak: lânet etmek, kötülüğü sayıp dökmek· t, 284 bkz> alkamak, kargamak, k ırgamak, kızgamak
karganamak: kendine lânet etmek II, 249
kargaşmak: birbirine lânet etmek,II, 220
kargatmak: lânetletmek,II, 338
kargılaç: kırlangıç kuşu·I, 526, 529;III, 178 bkz> karl ıgaç
kargış: lânet, beddua, 1161^0.I, 274, 461 bkz> kargak § karg ış kişi; lânetlenmiî adam· I, 461
kargu: dağ tepelerine minare biçlminde yap ılan yapı olup düşman geldiği zaman herkesin hazır bulunması için üzerinde ateş yakılır·I, 426 bkz> karguy
karguy: atmaca·III, 241 bkz> karkuy, kırguy, kırkuy § çibek karguy; atmacaya benzer bir ku ş,III, 241
karguy: dağ doruklarında düşmanı ihbar için yapılan kuleler·III, 241 bkz> kargu
karı: yaşlı, ihtiyar; yaşlı olan herhangl bir şey· I, 425; II, 30; III, 128, 222, 223, 421
karı: karış, ölçü, bez ölçülen arşin· I, 117; III, 223 bkz> karış
karıkmak: kardan göz kamaşmak. II, 115, 116
karı kurı: tay kısrağın arkasında geri kaldığı zaman bu sözlerle çağrılır. III, 223 bkz> kurıh kurıh, kurı kurı, kurrıh kurrıh
karılamak: yaşlı saymak, ihtiyarlığa nispet etmek· III, 324, 329
karılamak: boylamak, karışlamak, arşınlamak, ölçmek· I, 309; III, 324, 329
karılamak: karlamak, ses çıkararak kar getirmek, III, 324
karılmak: karışmak, karılmak· II, 134 bkz> katılmak, katılmak karılmak
karımak: kocalmak, yaşlanmak, kocamak,I, 147; III, 263
karımsınmak: boğulur gibi olmak II, 260
karın: karın.I, 32, 171, 226, 324, 403, 486, 514; II. 201, 202, 288, 315, 337;III,222, 244, 286. 289, 439
karın atmak: hayvan boğazlandıktan sonra, işkembe nişan alınarak ok atılır, Vuran adam etinden bir parça alarak götürür.I, 403
karınça: karınca.I, 501; III, 375 bkz> kar ınçak
karınçak: karınca· I, 501 bkz> karınça
karındaş: kardeş· I, 407
karınlamak: karına vurmak· III, 345
karınlıg: karınlı· I, 499, 500
karış: karış, I, 369; II, 365 bkz> karı
karış: yünlü kumaş, III, 28
karışlamak: karışlamak· III, 335
karışmak: karışmak; kamaşmak; karşılanmak; karşı koymak I, 367;II, 95, 97, 98;III, 11
karıt: söğme, kufür· I, 356
karıtmak: kocatmak· II, 304
karızan: çok kocamış k.iy, I, 448
karkag: çöl, suyu ve bitkisi bulunmayan k ırlar,I, 465
kar kur: ses anlatan bir kelime·I, 324
kar kur etmek: guruldamak.I, 324
karkuy: atmaca kuşu·III, 241 bkz> karguy, kırguy, kırkuy
karlamak: karlamak. I, 463; III, 298, 319
karlanmak: karlanmak, kar yağmak· III, 197
karlatmak: kar yağdırmak· II, 347
karlıgaç: kırlangıç· I, 527 bkz> kargılaç
Karluklamak: Karluk boyundan saymak, Karluk boyuna nispet etmek· III, 351
Karluklanmak: Karluk kılığına girmek· II, 275, 276
karma: yağma. I, 410, 433
karmak: bir şeyi bir şeyle karıştırmak, katmak, karmak; boğazda su durmak, su bir yerde durmak, taîmak· I, 432;'II, 187;III, 182
karmalamak: yağma etmek, kapmak, yağmalamak.I, 433;III, 354
karmalaşmak: yağmalamakta yarış ve yardım etmek II, 221 bkz> karmaşmak
karmaşmak: yağmalamakta yarış ve yardım etmek, II, 221 bkz> karmalaşmak
karnagu er: koca karınlı adam·I, 491 bkz> karnak er
karnak er: koca karınlı adam· I, 473 bkz> karnagu er
kars: deve veya koyun tüyünden yap ılan elbise· I, 348
karsak: derisinden güzel kürk yap ılan bir hayvan, bozkır tilkisi.I, 473
kars kars: el çırpmaktan çıkan ses·I, 348
kars kars aya yapmak: el ayalarını birbirine vurarak ses çıkarmak·I, 348
karşag: elbisenin bir karış kadar olan parçası I, 464
karşamak: karışlamak, ölçmek III, 286, 287
karşatmak: ölçtürmek, karışlatmak·II, 337,365
karşı: hakan sarayı, köşk,I, 255, 423;III, 374
karşı: karşı, zıt,I, 423 bkz> karşu
karşı: iki bey arasındaki uyu;mazlık·I, 424
karşu: karşı·III, 272 bkz> karşı
karşut: zıt·I, 451
kart: yara·I, 342;II, 234, 248, 255
kartal et: parçalanmış et,I, 483
kartal koy: aklı karalı, alaca koyun·I, 483
kartalmak: azmak, yaranın başı koparılmak·II, 234
kartamak: tırmalamak; sağaltmak·I, 245, 272; II, 255 bkz> kartanmak, k ırtlamak
kartanmak: sağaltmak.II, 248, 455 bkz> kartamak, kırtlamak
kart er: huysuz adam·I, 342
kart kurt: ses bildiren bir kellme.I, 342
kart kurt etmak: çitlamak·I, 342
karturmak: tıkamak; kardırmak, karıştırmak·II, 190. 197
karu: ".........karşı dogru" anlamına edat·II, 83 bkz> kerü
karvamak: ararken bir şeye dokunmak,III, 290 bkz> karwamak
karvı: ince, yayımsı·III, 239 § karvı kaşlı kişi; yay gibi ince kaşlı adam·III, 239
karwamak: ararken bir şeye dokunmak·III, 290 bkz> karvamak
karwanmak: aramak,II, 250
karwaşmak: aramakta yardım etmek; karanlıkta el ile bir şey aramak,II, 221
karwatmak: gõzü ile görmeden eliyle dokunarak aratmak· II, 339
kas: kabuk, her ağacın kabuğu; sertllk, katilık, I, 356, 382; III, 134, 151, 369 bkz> kasuk, kaz
kası: hayvanlara ağaçtan yapılan ağıl·III, 224
kasıg: ağzın içi, sag ve sol yanlar ı, avurt·I, 375;III, 345
kasıglamak: iteklemek, itmek; avurda vurmak,III, 336, 345 bkz> k ısıglamak
kasırku: kasırga·I, 489
kasnamak: zırıncımak, çeneleri birbirlne vurmak; titreşmek II, 223;III, 147, 302 bkz> kasnatmak, kıstaşmak
kasnatmak: titretmek·II, 350 bkz> kasnamak, kıstaşmak
kasuk: ağaç kabuğu·I, 382 bkz> kas, kaz
kasuk: at derisinden yapılan tulum·I, 382
kasuklug er: kendisinde kımız tulumu bulunan adam.I, 497
kaş: kaş, lekesiz beyaz veya kara ta;·I, 330; III, 22, 152
ka: herhangi bir şeyin kıyısı·III, 152
kaş: göz üstündeki kaş· I, 424, 524; II, 328; III,152
kaşak: kındıra otu, halfa·I, 383;II, 328
kaşañ: köleye söğmekte kullanılan bir kelime, "alçak" anlam ınadır.III, 370
kaşanmak: (hayvan, at) i;emek·II, 155
kaşga at: yüzü ak, gözlerinin çevresi kara olan at, peçeli at·I, 426 § ka şga koy; başı ak, başka yerleri kara olan koyun·I, 426
kaşgalak: ördekten küçük blr su ku şu·I, 528
kaşık: kaşık·I, 504 bkz> kaşuk
kaşıklamak: kaşıklamak,III, 338 bkz> kaşuklamak
kaşıklık müñüz: kaşık yapmak içtn hazırlanan boynuz,I, 504
kaşımak: kaşımak·I, 438;III, 267
kaşınmak: I, 261 kaşıtgan çok kaşitan, I, 514
kaşıtmak: kaşıtmak, II, 307
kaşlamak: kaş, germeç yapmak; kaşa vurmak· III, 299
kaşlıg: kaşlı· III, 239
kaşuk: kaşık· I, 383; III, 347 bkz> kaşık
kaşuklamak: kaşıklamak. III, 338, 347 bkz> ka şıklamak
kaşuklanmak: kaşık sahibi olmak· II, 268, 269
kaşuklug: kaşıklı. I, 497
kat: kat· I, 320; III, 27
kat: nezd, yan· I, 64, 320; III, 240
kat: "mugaylan" dikeni meyvesi; dikenli ;eylerin meyvesl; her bir a ğacın meyvesi· II, 146, 147
kata: kere, defa, kez, I, 321, 498; III, 218
katargan: her zaman geri döndüren·II, 74
katarmak: geri döndürmek, yöneltisinden döndürmek, çevirmek.II, 74;III, 193 bkz> kaytarmak
katgı: katı, sert· I, 441 bkz> katkı
katgurmak: gülerek katilmak· II, 188,192, 201
katıg: katı, sert, sıkı, kuvvetli, I, 110, 375, 472; II, 338, 354; III, 44, 219, 287, 373
katıglanmak: çabalamak, uğra;mak· II, 268, 270; III, 159
katıglıg: soysuz, katiklı· I, 496
katıglık: felâket· III, 233
katık: katgı, herhangi bir nesneye kat ılan; sirke, yoğurt gibi tutmaç yemejine katılan nesne· I, 382
katılgan karılgan: her işe her zaman katılan, karışan· I, 520
katılmak: karıştırılmak; erkek kadın çiftleşmek, II, 121 bkz> karılmak, katılmak karılmak katılmak karılmak
katınmak: sertelmek·I, 498
katınmak: katar görünmek·II, 154
katır: katır,I, 364, 495;III, 302
katırtmak: döndürmek; reddetmekle emretmek·III, 430, 431
katışmak: katmakta yardım ve yan; etmek, II, 89
kat kadrak: yan, yamaç· I, 472
katkı: katı, I, 427 bkz> katgı § katkı kişi; kimseye boyun eğmeyen adam· I, 427
katkı: (a?) ç çıyana benzer bir böcek· I, 455
katlanmak: meyvelenmek; dikenll ağaçlar meyvelenmek .III, 196, 197
katlış: katlış; su kollarının kavşıtında olan su birikintisi· I, 460
katlışmak: su kolları kavu;mak·I, 460
katmak: katmak, karıştırmak; katılaşmak, sert olmak; mihnete ve sıkıntıya düşmek, yorulmak·I, 205, 432, 440, 467;II, 295
katmak karmak: katmak, karıştırmak.I, 432
katnatmak: tekrar ettirmek·II, 349
katrunmak: duraklamak, çekinmek,II, 249
katturmak: büktürmek, katlatmak, kattırmak·II, 189, 190
katun: kadın, hatun, Afrasyab kızlarından olanların adı· I, 138, 376 ,410;III, 240
katunlanmak: hanımlanmak, han karısı şekline girmek·III, 206
katurgan: çok sevlnen, çok öğünen, çok gülen· I, 516
katurlug ok: temreni ağıya bulaştırılmiş ok, II, 284
katurmak: katılaştırmak.II, 74
katurmak: sevinmek, öğünmek, gülmek.I, 516
katut: katık,II, 284
katut: kak, yarma·II, 284
katut: pabuçcu çirişi·II, 284
kavık: kepek, darı kepeği,III, 165 bkz> kawık
kavuk: mesane, sidiklik; kavuk, III, 165 bkz> kawuk
kavut: kavut· III, 163 bkz> kagut
kavuz: şaraptaki çôr çöp, tortu·III, 164
kaw: kav-III, 155
kawçımak: saldırmak, üstüne du;mek· III, 276 bkz> kafç ıtmak
kawdınmak: acınmak, şefkat göstermek, fenalıktan kurtulması yollarını aramak· II, 249 bkz> kawdunmak
kawdunmak: acınmak, ;efkat göstermek, fenalıktan kurtulması yollarını aramak· II, 249 bkz> kawdınmak
kawık: kepek, darı kepeğl; kavuz· I, 221, 383; III, 165 bkz> kav ık
kaw kuw: dikişin büzülmesi, çekllmesi, elblsenin dikilirken k ırışıp büzülmesl· III, 129,155
kaw kuw bolmak: diklllrken büzülmek, çekil ınek, kötü dikilmekten kıvrışmak.III, 129
kawramak: sıkmak, kavramak· II, 82 bkz>kawurmak
kawrulmak: kavrulmak, II, 235 bkz> kagrulmak, kagurmak, kowurmak, kugurmak, kuwurmak
kawruşmak: kavurmakta yardım etmek·II, 219, 220 bkz; kagruşmak
kawşı: ince, çatık·I, 424
kawşut: iki hanın, ülkelerinin baysall ıği için, buluşarak barışmaları. I, 451; II, 102
kawuk: sidiklik, mesane; kavuk, I, 383; III, 165 bkz> kavuk
kawurmaç: kavrulmuş buğday·I, 493 bkz> kogurmaç, kowurmaç
kawurmak: kavramak, sıkmak,I, 518;II, 82 bkz> kawramak
kawuşmak: kavuşmak, yaklaşmak.II, 102, 103; III, 153, 188
kaya: kaya·I, 73;II, 7, 19, 20, 170 § yal ım kaya; sarp dağın eteği·III, 19, 20
kayaçuk: güzel kokulu bir dağ otu· ("Safran"denen bitki olmak ihtimali vard ır).III, 177
kayak: kaymak (yenecek)· III, 167 bkz> kanak, k ıyak, konak
kaya körmek: uzaktan görmek·III, 219 bkz> kıya körmek· kura körmek, kuya körmek kayda nerede·I, 52, 419; III, 173 bkz> handa, kanda, kayuda
kaygık: kayık, I, 100; III, 175 bkz> kayguk
kayguk: kayık· I, 186 bkz> kaygık
kaygurmak: kayırmak, kaygılanmak·II, 193; III, 193, 194 bkz> kadgurmak
kayıg yer: yoldan sapa olan yer·III, 166
kayın: kardeş, hısım ve akraba· I, 32 bkz> kadın, kazın
kayınmak: kaynamak. III, 191 bkz> kaynamak
kayıñ: kayın ağacı·I, 32 bkz> kağıñ
kayır: kum, kaba topraklı yer·I, 158, 166; III, 165
kayırlıg: düz ve kaba topraklı·III, 178
kayışmak: birbirine acımak, birbirini kayırmak· III, 188 bkz> kaymak, kışmak
kaymak: meyletmek, kaymak; caymak; acımak, kayırmak, tınmak, iltifat etmek·I, 403; II, 45;III, 182, 245, 246 bkz> kayışmak, kışmak
kaynamak: kaynamak; karşı gelmek, kabulden çekinmek, sözünü reddetmek· I, 166, 225, 248, 390, 441;III, 191, 280, 302 bkz> kay ınamak
kaynatmak: kaynatmak· II, 357
kayrışmak: bükmekte yarış etmek· III, 194, 195
kaytargan: daima geri döndüren, kaçıran.I, 516, 517
kaytarmak: yõneltisinde döndürmek, çevirmek,III, 193 bkz> katarmak
kaytarmak: saldırtmak,III, 429
kaytışmak: birbiri ardına gitmek,III, 195
kayturmak: kayırttirmak, yardım ettirmek· III, 193
kayu: hangi, hani, nice·I, 31;III, 218, 237, 367 bkz> hayu, kanu
kayuda: nerede, I, 99,419;III,173 bkz> handa, kanda, kayda
kayuklanmak: kaymaklanmak.III, 197, 198
kaz: kaz·I,100,104, 254, 256, 487;II,177,181, 359;III, 128, 130. 149, 332, 358, 384
kaz: her ağacın kabugu· III, 151 bkz> kas, kasuk
kazañku: karma karışık, dolaşık (ip), III, 388
kazgan: sel sularının yardığı yer· I, 18 § kazgan yér; içerisinde yarlar, batakl ıklar, çatlaklıklar bulunan yer· I, 439
kazganç: kazanç· III, 386
kazganmak: kazanmak· II, 249, 250
kazı: etlilikten insan karnındaki girlnti ve çıkıntılar, at karnı içinden çıkan yağ· III, 223
kazılmak: kazılmak· II, 135
kazımak: kazmak ve eşmek, deşmek, kazımak· III, 264
kazın: kayın, dünür, hısım· I, 403 bkz> kadın,kayın
kazındı toprak: kazılmış toprak· I, 449
kazınmak: kazılmak, kazmayı iş edinmek, kazar görünmek· II, 155
kazışmak: kazmakta yardım ve yarı; etmek, II, 100
kazlınmak: kazılmak, çukurlar yapılmak,II, 251
kazmak: kazmak, at hafarılanarak ve çamışlanarak ayağıyle yerl kazmak, kazılmak·II,10, 59
kazñuk: kazık,III, 383 bkz> kazuñuk
kazturmak: kazdırmak·II, 190
kazuk: kazılmış·I, 382 § kazuk arık; kazılmış ark·I, 382
kazuñuk: kazık·III, 383 bkz> kazñuk
kebeli: ışık etrafında geceleri uçan kelebek, pervane, evelek·I, 448
kebez: pamuk,I, 293, 303, 510 bkz> kepez
kebezlig: pamuklu, pamuk sahibi·I, 507
kebezlik: pamukluk, pamuk biten yer·I, 507
kebimek: bazı yerleri kurumak·III, 257 bkz> kepimek
kebit: dükkân, magaza, içkl içllen yer, meyhane,I, 357 bkz> kepit
kebitmek: kurutmak·II, 298 bkz> kepitmek
keçe: keçe,III, 219
keçe: karpuz ve hıyara ben2er şeylerin taşındığı sele ve sepet·III, 220
keçi: keçi,III, 219 bkz> eçkü
keçik: köprü, geçit,I, 390;III, 191 bkz> keçi ş
keçilmek: geçilmek· II, 136
keçiş: geçit, ırmağın, derenin geçidi, I, 369 bkz> keçik
keçişmek: geçmekte yardım ve yarış etmek, II, 93
keçitmek: geçirtnnek· II, 300
keçmek: geçmek, ölmek· I, 44, 79, 80, 82, 94, 245, 451;II, 5, 6, 87, 164, 225; III, 5, 9, 33, 85, 121, 288
keçrümsinmek: geçer görünmek· II, 261
keçrüşmek: birbirini geçmek, geçirmekte yard ım etmek· II, 222, 225, 257
keçsemek: geçmek istemek·I, 155
keçsetmek: geçmek umudunda bulundurmak· II, 336
keçtürmek: geçtirmek II, 194
keçünmek: geçer görünmek· II, 156
keçürgen: her zaman başaran·II, 521, 522
keşürgen: çok bağışlayan·I, 521
keçürmek: evirip çevirmek, başarmak; bağı;lamak,I, 47
keçürsemek: geçirmek istemek·III, 247
keçürtmek: geçirtmek.III, 431, 432
ked: bir şeyi anlatmakta obartma ve pekitme istenirse kullan ılan edat·I, 321 bkz> ked, key
kedkirmek: hayvan çamışlık etmek, üstüne yük vurdurmaz olmak·II, 196
kedrim et: derisi yüzülmüş et· I, 485
kedük: tulganın altına giyilen tüyden yapı1mış takke·I, 390
kedük: yağmurluk-I, 508 bkz> kedük
kedüklüg: yağmurluk sahibi·I, 509
kedüklük kidiz: yağmurluk yapmak için ayrılmış, hazırlanmış keçe·I, 508
ked: obartma, pekitme bildiren blr edat·I, 322 bkz> ked, key
kedgü: giyilecek nesne,I, 430
kedilmek: giyilnıek·II, 136
kedindi ton: çok giyilen elbise I, 449
kedirmek: hayvan derisi yüzmek, bir hayvan ı kakaç (pastırma) yapmak· II, 76
kedlemek: çabalamak. III, 299, 300
kedmek: giymek·I, 12, 394;II, 296;III, 20, 156, 441 bkz> ketmek
kedrilmek: et soyulup kurutulmak, kakaç (past ırma) yapılmak· II, 237
kedrişmek: et soyup kurutmakta yardım etmek, II, 222
kedrülmek: giyilmek· II, 237
kedrüşmek: birbirine giydirmek, II. 222
kedük: kepenek, yağmurluk; elbise, giyecek, I, 390;III, 38 bkz> kedük
kedüklüg: kepeneği olan kimse·III, 256
kedürmek: giydirmek.II, 76, 161
kedürsemek: giydirmek istemek III, 332
kedüt: çamaçır, giyecek, gelin ve güveyin hısımlarına armağan olarak giydlrdlkleri elbise· I, 12, 357
kefeñ: zahire armağanı· III, 385 bkz> kefşeng
kefgek: peltek, kekeme kimse· II, 289
kefremek: gevşemek, I, 103 bkz> kewremek, köwremek, küfremek
kefşeñ: harman temizlendikten sbnra gelen kimseye verilen zahire armagan ı. III, 385 bkz> kefeñ
kegirmek: geğirmek· II, 84
kek: kin, hınç, öç; sıkıntı, zahmet, mihnet I, 44, 230, 479;II, 283 bkz> kekmek, kekmen
keklig: kinli, hınçlı·II, 283
keklik: keklik·I, 479
kekmek er: tecrübeli adam·I, 479 bkz> kek, kekmen
kekmen: başından geçen sıkıntı ve zahmetlerle pişmiş, pekleşmiş adam.I, 480 bkz> kek, kekmek
kekre: develerin yediği acı bir ot·I, 422
kekteşmek: hınçlaşmak, kin bağlaşmak·II, 222
kekük: seksek kuşu; kemiği büyü ve tılsım için kullanılır· II. 287
keküş: ;işlik iç!n sürülen blr ilâç, aks ırgan otu; "Saponaria" veya "Veratrum album"·I, 407
keldeçi: gelici, gelen·I, 24
keldügi: geli;i.I, 36;II, 42
keldürmek: getirmek.I, 20, 71, 93, 94. 97, 251, 340;II, 195; III, 144 bkz> keltürmek
keleçü: söz· I, 445
kelegen: gelen· I, 24
kelegü: tarla sıçanı soyundan bir hayvancık, geleni- I, 448
kelep: Türk yaylalarında biten bir ot; davarı çabuk semirtir.I, 353
keleplenmek: bir yer "kelep" otuna sahip olmak· 11. 269
keler: keler, kertenkeleler!n genel ad ı·I, 364
kelesi: gelme zamanı·II, 69
kelgelimet: gelmek için·I, 144, 325
kelgin: büyük ırmaklann veya denizlerin taşar gibi kabarması, med·I, 443
kelgirmek: gele yazmak, gelmek istemek,II, 196
kelgü: gelme zamanı, geliş, gelecek·I, 119; II, 68
kelgüçi: gelici, gelen·II, 54
kelgülük: gelmeye hak kazanmış (kimse).I, 25
kelig: gelecek, gelecegi.I, 26;II, 41, 52, 58, 172;III, 160
keligli: gelmek üzere olan·I, 25;II, 58
keligsek: gelmeye istekli olan;II, 55
keligsemek: gelmek istemek·III, 285, 335 bkz> kelsemek
kelimsenmek: gelir görünmek.II, 259
kelin: gelin·I, 404;III, 12, 242
keliş: geliş.I, 370
keliş barış: geliş gidiş.I, 370
kelişlig barışlıg ew: konuk odası,I, 370
kelişmek: gelişmek.II, 110
kelişmek barışmak: birbirine gelip gitmek· II, 110
kelmek: gelmek,I, 20, 24, 26, 35, 36, 37, 53, 76, 77, 82, 87, 88. 93, 97,108, 125, 126, 129, 130, 132, 136, 165, 212, 219, 226, 315, 319, 323, 325, 328, 334, 339, 350, 387, 391, 403. 409, 417, 441, 442, 445, 462, 463, 468;II, 25, 26, 35, 38, 41, 43, 46. 59, 60, 6
kelñiz: sel I, 343
kelñizleyü: sel gibi.I, 343
kelsemek: gelmek istemek, gelsemek·III, 285 bkz> keligsemek
keltürmek: getirtmek·II, 195 bkz> keldürmek
kem: hastalık·I, 338;II, 363
kemdük söñük: sıyrılmış, eti yenmiş kemik. I, 480
kemek: pamuktan yapılmış çubuklu ve nakışlı bir dokuma; bundan bürgü yap ılır, Kıpçaklar yagmurluk yaparlar·I, 392
kemí: gemi·I, 179; III, 235 bkz> kimi
kem(i)şmek: saldırmak, çıkarmak, atmak, sürmek; bir ;eyi çıkarıp atmak·I, 309, 441, 472; II, 112, 115
kemlemek: kötülemek, hasta olmak,III, 301 bkz> kemlenmek
kemlenmek: hastalanmak· I, 338; II, 253 bkz> kemlemek
kemletmek: sıkıntı veya zarar vermek, kötületmek, hasta etmek· II, 348, 349, 363
kemrüşmek: kemirişmek, kemirmekte yariş etmek· II, 224
kemürmek: kemirmek. II, 85, 86
ken: dogu ülkelerinde her şehre verilen bir addır· I, 339 bkz> kend, kent
kenç: genç, çocuk; her hayvan ın küçügü· I, 169, 278; II, 304, 307; III, 181, 270, 438
Kençeklenmek: Kençek kılığına girmek, Kençekleşmek II, 277
kençliyü: hanların düğünlerlnde veya bayramlarda ya ğma edilmek üzere yapılan sofra· III, 438
kend: şehir; kale·I, 22, 178, 236, 248, 302, 339, 343, 344; III, 150 bkz> ken, kent kendü
kendi: , zat, nefs, kendisi. I, 127, 419; III, 29
kendük: küp gibi topraktan yapılan büyükçe bir kap, küp·I, 480;II, 129
kenpe: bir ot adı·I, 416
kent: şehir·III, 34 bkz> ken, kend
kenzi: kırmızı, sarı, ye;il gibi birtakım renkleri bulunan bir Çin dokumas ı·I, 422
keñemek: danışmak, görüşmek, tedbir etmek· III, 396
keñes: sığ, az, kolay, hafif·III, 364
keñeş: işlerde danışma, görüşme, düşünme,tedbir·III, 365
keñeşlik: danışıklı, tedbirli,I, 232;III, 358
keñeşmek: kar;ılıklı danı;mak, tedbir etmek· III, 393, 394
keñeşsiz: danışıksız, tedbirsiz·I, 232
kerígirsimek: dlbi yanmak, dibl yanarak koku yükselmek·III, 409
kepek: unda ve başta bulunan kepek,I, 390; II, 310; III, 93, 101
kepeklig: kepeği olan,I, 508
kepeklik: kepek konan yer·I, 508, 510
kepek yincü: küçük inci·I, 390
kepez: pamuk-I, 293, 303, 510 bkz> kebez
kepimek: bazı yerleri kurumak, III, 257 bkz>kebimek
kepit: dükkân, mağaza, meyhane·I, 357 bkz> kebit
kepitmek: kurutmak·II, 298 bkz> kebltmek
keregü: çadır; kışlık ev,I, 404, 447, 448
keregülenmek: çadırlanmak, çadır edinmek, çadıra girmek·III, 205
kerek: gerek, olmalı, yaraşır, lâzım, ihtiyaç, gerekli. 1. 126, 152, 163, 391;III, 44, 216, 371
kereklemek: yokluğu dolayısıyle aramak, araştırmak, III, 341
kereklig: gerekli· I, 509
kerem: izbe· I, 398
kerey: saç tıra; eden ustura,III,174 bkz> yüligü
kergemek: yaraşmak· I, 362
kergük: koyunun içerisinde, kırkbayır ile beraber bulunan şirden gibi ;ey· II, 289
kerik: geniş· I, 94
kerilgen: her zaman gerilen, gerinen, esniyen· I, 523 kerilmek gerllmek, gerinmek, esnemek· I, 119; II, 136 kerim duvarlara örtülen, kaplanan dokuma nesneler.I, 398
keriş: üstüne çıkılabilen dağ tepesi·I, 370
keriş: atin karnı, sırtı·I, 370
keriş: savaşta dayanma,I, 370
keriş: kavga, çeki;·I, 370
kerişmek: uğraşmak, kavga etmek, çekişmek· I, 370;II, 99, 115
kerişmek: germekte yardım ve yarış etmek· II, 98
keritmek: havlatmak, ürdürmek· II, 305
kerjü: tüfekte atılan yuvarlak taneler, III, 441
kerki: dülger keseri, keser· I, 430
kermek: germek, çeklp uzatmak; kapatmak; ürümek, havlamak· II, 8; III, 39
kerpiç: kerpiç· I, 455; III, 119 § pışık kerpiç
kerşegü at: kürek kemiğinin altında yağırı bulunan at·I, 491
kertik: ekmek ve ekmeğe benzer şeylerin sayısını bilmek için bir ağaçta yapılan kertik, çetele· I, 478 bkz>
kertük: kertilmek kenilmek; (insanlar için) horlanmak· I, 160; II, 236
kertişmek: kenmekte yardım ve yarış etmek· II, 222
kertmek: kertmek (köleyi yola getirmek için söylenir)· III, 427
kertük: ağaçta açılan kertik- I, 478 bkz> kertik
kertük kemrük: kesik, gedik· I, 478
kertürmek: gerdirmek, serdirmek· II, 194
kerü: geri,. den ise·I, 205, 361; II, 133 bkz>karu
kes: parça·I, 329 bkz> kesek
kes: kesek, abdest bozduktan sonra bununla temizlenilir.I, 329
kesek: kesik, parça·I, 14, 391 bkz; kes
kesgü: kesecek nesne· I, 13
kesgük: halka, köpeğin boynuna geçirilen halka, tasma· II, 289
kesilgen: her zaman kesilen· I, 523
kesilmek: kesllmek· I, 339; II, 136, 137
kesinmek: kesinmek·II, 157
keslşmek: kesmekte yardım ve yariş etmek· II, 101
keslemek: kesekle koğmak· III, 300
keslinçü: sarı keler, III, 242
keslinmek: kesilmek· I, 352; II, 253
keslişmek: kesilip ayrılmak· II, 224
kesme: enli ok 100^01^.I, 434
kesme: kakül, zülüf, perçem,I,II, 233, 434
kesmek: kesmek· I.11 13, 14. 434; II. 11
kesmelenmek: zülüflenmek, kâküllenmek· III, 203
kestem: geceleyin davetsiz gelen adamlara verilen içki ziyafeti· I, 485
kester: saksı· I, 457
kestürmek: kestirmek· II, 195
kesürgü: dağarcık, kap·I, 358, 490; 111. 48
keten: zahmet, sıkıntı,I, 404
ketişmek: ayrılmak, ayrışmak·II, 89, 90
ketki at: sırtı dar, yanları geniş at·I, 430
ketmek: giymek·II, 296 bkz> kedmek
ketmen: yeri kazmak için kullanılan aygıt·I, 444
ketü: çolak·III, 219
ketüt: ekşi suratlı, buruşuk yüzlü· II, 284
kewçi: Uygur ellerine kadar Kâşgaristan'da kullanılan 10 rıtllık bir hububat ölçeği· I, 417
keweg: burundaki kıkırdak·I, 391
kewel: at yürüyüşlü, küheylan at, soylu at· I, 395; II, 133
kewelmek: gevşemek, zayıflamak,I, 397 bkz> kewllmek
kewgin aş: doyurmayan aş·I, 443 bkz> çiwgin
kewilmek: gevşemek, zayıflamak·II, 131, 137, 138 bkz> kewelmek
kewli: ırmak ağzı, III, 442
kewmek: gevelemek, gevmek; gevşetmek· II,16; III, 288
kewrek: gevrek, yunnu;ak (bitki)· I, 479
kewremek: zayıflamak; gevşemek· III, 41, 282 bkz> kefremek, köwremek, kilfremek
kewretmek: gevşetmek· II, 334, 335
kewrik: gürgen ağacı· I, 479
kewşek: gevşek, yumuşak. I, 479 bkz> küwşek § kewşek etmek; bir çeşit ekmek· III, 287
kewşemek: geviş getirmek; gevşemek, III, 287
kewşengen: çok geviş getiren· II, 256
kewşenmek: geviş getlrmek· II, 252, 255
kewşeşmek: birbirini görerek geviş getlrmek·II, 351
kewşetmek: gevşetmek, yurnuşatmak; geviş getirtmek· II, 338
kewtürmek: gevşetmek·II, 195
kewürken: dağ soğanı· I, 525 bkz> kümürgen, kümürken, küwürken
key: pek, gâyet, sağlam· I, 459 bkz> ked, ked
keyik: geyik, yaban hayvanı, aslında yabanî olan her şey, eti yenen hayvanlardan ceylân, s ıgın, dağ keçisi gibi hayvanlar, yabanî (vah şî) -evcil (ehlî) karşıtı-, av hayvanı ve av, I, 26,155,157, 171, 206, 224, 228, 263, 295, 306, 311, 421; 11, 8, 10, 16, 120, 14
keyik: maymun yapılı (insanlar için)·III, 168
keyik söğüt: yaban sogüdü·III, 168
keylig: maynıun·III, 175
keylig kişi: şaşkın veya yabanş gibi iki tarafına bakarak yürüyen adam. III, 175
keyük: kebe ve kepenek gibi ;eyler· III, 168
kez: gez· I, 326; III, 106, 318
kez: süt ve un gibi şeylerín tencere dibinde yap ışıp kalan parçaları. I, 327
kez: ipekli bir Çin kumaşı· I, 327
kezgermek: gezlenmek, geze getirmek· II, 196; III, 106
kezik: gezek; sıtma, nöbet, işte nöbet· I, 391
kezik: cesaret · I, 391
kezişmek: gezmekte yari{mak· II, 100
kezitmek: gezdirmek· II, 306
kezlemek: gezlemek, gezini düzeltmek, temizlemek. III, 300, 318 ·
kezlenmek: gezlenmek; dibi tutmak, II, 252,253
kezleşmek: gezlemekte yardım ve yarış etmek·II, 224
kezletmek: gezletmek· II, 348
kezlik: küçük kadın bıçağı, kadınlar üst elbiselerine takarlar· I, 478
kezmek: gezmek, dolaşmak· II, 10
kéç: geç (vakit).I, 294;III, 121
kéçe: gece, III, 219
kéçilmek: geciktirilmek. III, 195
kéçitmek: geciktirmek·II, 300
kéçmek: gecikmek·III, 180, 183
kéçürmek: geciktjrmek· III, 187
kéñütmek: genişletmek, II, 326
kétermek: §1(161-1116^ III, 164
kı: nida "ya"sı yerine; çağırma edati·III, 212
kı: hısımlık bildiren isimler sonuna gelerek ac ıma ve sevme anlatan bir edat·III, 212
kıçı: hardal· III, 238
kıçılamak: gıdıklamak· III, 323, 329
kıçurmak: kınamak, ayıplamak; başkasınm kaygısından ferah duymak· III, 187
kıdışmak: kenar dilkmekte yardım etmek, değirmi bir şeyin kenarını dikmekte yardım etmek·II, 93 ,94
kıdıtmak: kenar diktlrmek, kıyılatmak·II, 301
kıdıg: kıyı, yan, kenar 1. 375, 496
kıdıglamak: kıyı dikmek, kıyılamak·III, 336
kıdıglanmak: kıyılanmak, kenarlanmak.II, 268
Kıfçaklamak: Kıpçak boyundan saymak· Kıpçak boyuna nispet etmek·III, 351
Kıfçaklanmak: Kıpçak kılıgına girmek· II, 279 bkz> Kıwçaklanmak
kıftu: makas, kırkı. I, 416
kıftulamak: sındı ile kırkmak, kırpmak,III, 352
kıg: topragı kabartmakta kullanılan gübre·III, 129
kıglatmak: fışkı ile gübreletmek; (at) sıçırtmak, tersletmek·II, 348
kıkı: gürültü·III, 227 bkz> urı kıkı
kık(ı)rmak: yüksek sesle çağırmak, bagırmak, haykırmak,I, 441, 442;II, 83
kıkrışmak: çagrışmak, bağrişmak·II, 220
kıl: kıl (insanda ve hayvanda)·I, 337
kıldruk: buğday vb· başaklanndakl kılçık,III, 417
kılgan: çok kılan, çok yapan· I, 470
kılgu: kılı;, yapış, kılgı· I, 494
kılıç: kılıç·I, 183, 321, 339, 359, 397, 417;II, 116, 129, 147, 197, 246, 281, 308. 344, 356; III, 70, 77, 135, 169. 268. 277, 296, 373, 437
kılıçlamak: kılıçlamak, kılıç ile çalmak ve vurmak,III, 331, 346
kılıçlanmak: kılıç sahibi olnnak· II, 267
kılıg: kılış, yapış· II, 40
kılık: huy, gldi;· I, 383; II, 230 bkz> kılk
kılınç: iç, amel, ahlâk, nninez, huy, fena huy,kad ın naz ve kırışması· II, 156;III, 374
kılınçlanmak: nazlanmak (kadın), kırışmak· III, 374
kılınmak: tavır takınmak (kadın), nazlanmak; yapılmak, kılınmak, işlenmek I, 64, 394, 508; II, 156; III, 20
kılışmak: yapmakta yardım ve yarış etmek· II, 109
kılide: gerdanlık· I, 432 bkz> bakan
kılk: huy, gidiş· I, 383 bkz> kılık
kıl kudruk: kıl kuyruk; ördeğe benzer bir kuş· I 337
kıl kuş: ördeğe benzer bir kuş, I, 337
kılma: yapma, yapı;, I, 150;III, 213
kılmak: kılmak, yapmak, etmek, eylemek, olmak· I, 36, 39. 44.74,113,114,141.171, 237. 263, 274, 321, 330, 342, 349. 350. 367. 371, 374, 376, 393, 399, 459, 462; 11. 25;III, 17, 122, 133, 159, 179, 213, 216, 224, 234, 239, 381, 432, 449 bkz> kamak
kılmış: yaptıgı, I, 205, 221, 253, 407
kıltık: başta bulunan kepek, konak·I, 475
kılturmak: yaptırmak·II, 191
kımız: kımız.I, 365;II, 12; III, 197
kımız almıla: ekşi elma·I, 366
kımızlanmak: kımız sahibi olmak,II, 268
kın: kın, bıçak ve kılıç kını, kılıf·I, 183, 339, 359, 397; II, 246; l1l, 140
kınamak: işkence etmek, cezalandırmak; bir şeye kın yapmak· III, 273
kınatmak: işkence yaptırmak, cezalandırmak· II, 313
kınışmak: istekle işe koyulmak, II, 113
kınlamak: kın yapmak·III, 299
kıñır: kızgın, şiddetli.I, 170, 183, 359
kıñır: aşı, yan bakış· III, 363 bkz> kıñru
kıñrak: et ve hamur kesilen satıra benzer büyük bıçak· III, 382
kıñru: yan, şaşı· III, 23 bkz> kıñır
kır: kır, basık dağ, açık yer· I, 94, 324; III, 39
kır: su bendi, §61-1116^I, 324
kır: kır rengi·I, 324
kıragu: kırağı·I, 446
kırbas er: başında saç olmayan adam·I, 459
kırçalmak: değmek, değip sıyırmak·II, 234
kırçamak: amacın kenarına dokunmak, silip geçmek·III, 276
kırçatmak: sıyırtmak, yaralamak, amacı delip geçmek·II, 328, 329
kırgag: bey ve hanın eli altındakilere kızması ve kakıması·II, 288
kırgag: elbisenin yanı, kenarı·II, 288
kırgamak: kakımak, birine kızıp ondan yüz çevirmek, birine kızıp uzaklaştırmak (yalnız yapan insan olduğu zaman söylenir)·II, 288; III, 290 bkz> alkamak, kargamak, kargamak arkamak (Tanr ı için), kızgamak
kırgaşmak: birbirinin tarafını dilemek·II, 220
kırgatmak: koğulamak, kızarak yüz çevirtmek· II, 338, 339
kırgıl: kırçıl,I, 483
kırguy: atmaca·II, 95;III, 241 bkz> karguy, karkuy, k ırkuy
kırılmak: kabuğu soyulmak; malı alınmak, yoksullaşmak; kar kürünmek II, 134
kırındı: her şeyin kınntısı, kazıntısı, soyuntu su·I, 449
kırınmak: soyar veya kazır görünmek·II, 155
kırışmak: kazımakta ve sıyırmakta yardım ve yariş etmek·II, 98
kırk: sayıda kırk,I, 349;II, 331
kırkılmak: kırkılmak I, 236
kırkın: cariye.II, 110 bkz> xız kırnak, kız
kırkışmak: kırkmakta yardım etmek·II, 221
kırklum: dolusu bir klle edip oranc ıların kullandıkları bir ölçeğe verilen sıfat,III, 418
kırkmak: kırkmak· III, 422
kırkuy: atmaca· III, 241 bkz> karguy, karkuy, k ırgüy
kırlamak: kazmak, yerde çukurlar açmak· III, 298, 299
kırlanmak: kırla;mak, kıraçlaşmak, yerde çatlaklar ve hendekler meydana gelmek· II, 251
kırlatmak: kıyı, kenar yaptirmak· II, 347
kırma: söbü (mahrut) şey· I, 433 § kırma topık; herhangi söbü (mahrut) topaç· I, 434
kırmak: kazımak, bir şeyi kökünden çıkarmak; kırmak, II, 7. 24, 401, 406
kırnak: cariye·I, 473 bkz> xız, kırkın, kız
kırt: kısa,I, 342 § kırt ot; kısa ot·I, 342
kırtış: yüz rengi; yüz·I, 460 § yer kırtışı; yeryüzü. 1. 461
kırtışlamak: kazımak·III, 350
kırtışlanmak: güzelleşmek, güzelliği artmak· II, 272
kırtışlıg: yüzlü·I, 461
kırt kişi: kötü huylu ve plnti adam·I, 342
kırtlamak: kötü huylu saymak, yaray ı iyi etmek·III, 445 bkz> kartamak, kartanmak
kırturmak: kazıtmak, sıyırtmak,II, 190
kıruk: sakat·I, 382 § kıruk adak; topal·I, 382 § kıruk er; çolak·I, 382
kıruk adak: topal·I, 382
kıruk er çolak,I, 382:
kır yagı: gizll düşman·I, 324
kısga: kısa·II, 11
kısgaç: kısgaç·I, 455
kısganmak: kıskanmak; pintilik etmek, kısmırlanmak·II, 250 bkz> kısırkanmak
kısıg: kısı, hapis, sıkınti·I, 376
kısıglamak: itelemek, itmek, avurduna vurmak·III, 336 bkz> kas ıglamak
kısılmak: kısılmak, arada kalmak.II, 135
kısınmak: kısmakcimrilik etmek; sidiği tutulmak· II, 155
kısır: kısır, doğurmayan insan veya dört ayakl ı hayvan; kısrak· I, 236, 364; III, 88
kısır bolmak: (kısraktan başka hayvan) kısır kalmak· III, 88 bkz> yozamak kısırkanmak
kısırganmak: , yedirmekten çekinmek· II, 263, 264 bkz> k ısganmak
kıslınmak: kısılmak, araya sıkışmak II, 251
kısmak: kısaltmak, daha kısa yapmak, kısarak çalmak; kıstırmak· II, 11
kısmak: üzenginin iki yanında bulunan kayış,ilmikli ip, kement· I, 474; II, 219
kısrak: kısrak·I, 203, 207, 364, 474, 491, 500; II,96
kısraklanmak: kısrak sahibi olmak·II, 275, 279
kısruşmak: kısmakta yardım etmek,II, 219
kıstaşmak: titreşmek, sı2laşmak. II, 221, 222 bkz> kasnamak, kasnatmak
kısturmak: kıstırmak, işkence ile cezalandırmak; kısalmasını emretmek, azalmasını em-retmek· II, 190, 191
kısurmak: kısaltmak II, 78
kış: kış·I, 13, 22, 82, 170, 332;II, 26, 54, 97, 204; III, 159, 278
kışlag: kışlak, kışlanacak yer,I, 13, 464; III, 88
kışlaglanmak: kışlak edinmek, kışlamak· II, 273
kışlamak: kışlamak;III, 299
kışlatmak: kışlatmak, bir şeyi üzerine alıp saklamak.II, 348
kışlık: kışlık, kış için hazırlanmış şey·I, 474
kışmak: meyletmek, kaymak·III, 182 bkz> kay ışmak, kaymak
kıw: devlet, kut, baht·I, 301, 332 bkz> kuw
kıwal: çekme, düzgün· I, 412 § kıwal burun; çekme burun·I, 412
Kıwçaklanmak: Kıpçak kılığına girmek, II, 276 bkz> Kıfçaklanmak
-kıya: küçültme eki· III, 170, 359 bkz> -gine, -kiye
kıyak: et suyu yağı, tereyağı, kaymak, III, 32 bkz> kanak, kayak, konak
kıya körmek: yan bakmak, arkaya bakmak, I, 369 bkz> kaya körmek, kura körmek, kuya kärmek
kıyık: cayma, caymak; iğrilik, igri olan, sözde durmama, sõzde durmayan· I, 70; III, 167 k ıyılmak inmek; geçmek; agaç ígrilemesine
kıyılmak: sözden dönülmek· III, 190
kıyım: düşman gelmesi yüzünden bir vilâyet halk ının korku ve dehşete düşmesi· III, 168
kıyışmak: igrilemesine ağaç kesmekte yardım ve yarış etmek·III, 189
kıyma: kıyılmış,III, 173 § kıyma ügre hamuru serçé dili gibi iğri kesilen bir çeşit erişteIII, 173
kıymaç: Çiğiller'in giydiği tiftikten yapılan beyaz başlık. III, 175
kıymak: sözden dönmek; kıymak, eğrilemesine doğramak· III, 246
kıyturmak: iğrilemesine kestirmek· III, 193
kız: kız, kız çocuk; cariye; pahalı nesne· I, 7, 236, 280, 291, 299, 312, 326, 382, 412, 442, 474, 496;II,10. 25, 94, 96,109, 182. 220, 272, 276, 277, 304, 340;III, 120, 137, 170, 203, 218, 259, 260, 265, 272, 289, 301, 328, 338, 371, 380, 408, 411, 450 bkz>
kızamak: kızlık bozmak, III, 265
kızarmak: kızarmak· II, 77, 163 bkz> kızıl ermek
kızartmak: kızartmak· III, 431
kızgamak: (kul) kızıp uzaklaştırmak, kakımak· III,290 bkz> alkamak, kargamak, kargamak arkamak, kırgamak
kızgul at: boz ile kır arasında olan at· I, 483
kızgurmak: işkenceye koymak, cezasını çektirmek, cezalandırmak. II, 194, 200
kızgut: ceza, işkence, başkaları görerek çekinmeleri için yap ılan ceza ve işkence·I, 451
kızgutlanmak: suçunun cezasını görerek rüsva olduğundan bir işten çekinmek. II, 271
kızıl: kızıl, kızıl renk, kırmızı· I, 40, 60, 362, 394, 395; II, 133; III, 20, 162, 183, 219, 325, 363
kızıl ermek: kızarmak· II, 163 bkz> kızarmak
kızılmak: yaptığı suça bir daha dönmemek üzere ceza görmek, nedamet etmek, k ıyılmäk. II, 135, 200
kız kırkın: cariye· I, 326
kız kişi: pinti kişi, I, 326
kız kuş: insan üzerine düşecek gibi alçaktan uçan ve tüylerinin rengi bukalemuna benzeyip aç ılınca renkten renge giren bir kuş, I, 326, 332
kızlamuk: kızamık, I, 528
kızlanmak: pahalı bulmak, II, 251; III, 198, 199
kızlanmak: kız edinmek, kız çocuk sahibl olmak· II, 251, 254; III, 198
kızlaşmak: bahse bir kız (cariye) koymak II, 221
kızumak: pahalılanmak, fiyatı yükselmek. III, 265
kibe: az zaman, kısa zaman· III, 217 bkz> büte
kibe bolmak: az zaman geçmek, III, 217
kiçik: küçük, küçüklük·I, 227, 390;II, 29, 95, 268;III, 87, 175 bkz> kiçük
kiçiklemek: küçük saymak, III, 341
kiçimek: kaşınmak, gidişmek. III, 259
kiçinmek: orospu olmak, gidişmek, ka;ınmak·II, 156
kiçitmek: kaşıtmak· II, 300
kiçük: küçuk· I, 93 bkz> kiçik
kid: arka, äon, sonra· I, 200, 225; II, 142; III, 14 bkz> kid
kid: arka, son, sonra· II, 25 bkz> kid
kidiz: keçe, Türkmenler'in çadır örtüleri ve göç zamanı bürgüleri gibi· I, 316, 366, 508; II, 96, 304;III, 262, 329 bkz> kiwiz, küwüz
kidizgek: tazeliği gidip keçeleşmiş (kavun için)· II, 290
kidizlig: keçe sahibi olan·I, 507
kidlzlik yüng: keçe yapmak için hazırlanan yün·I, 507
kikçtirmek: iki klşiyi birblrine kışkırtmak, sürttürmek II, 195, 196
kikmek: bilemek, bir şeyi bir şey üzerine sürtmek· II, 293
kikrülmek: sokulmak, II, 237
kìm: kim.I, 125, 192, 200, 325, 338, 353, 362, 371. 377, 425, 440, 506;II, 118. 274, 284;III, 22, 106, 123, 141, 239. 251. 288
kimi: gemi· III, 235 bkz> kemi
kimişke: Kaşgar'da çıkan nakışlı bir keçe· I, 490
kimsen: başlıklan ve kavukları süslemek için kullanılan aitın kırıntıları· I, 437
kimünçe: sivri sinek· III, 358 bkz> kümiçe
kirig: geniş· III, 358
kiñitmek: genişletnıek· III, 396
kiñrünmek: genişlemek, bir zaman nimet içinde ya şamak. III, 400
kiñümek: genişlemek, III, 396
kiñürmek: genişletmek. III, 392
kip: kalıp, benzer, öğür, I, 483; III, 23, 61, 119
kipi: gibì, I, 483; III, 23, 61, 119
kir: kir·II, 212, 230
kirdeş: bir avluda beraber oturan k6m şu· I, 461
kirgü: girme zamanı, gırecek·II, 68;III, 6
kirgüci: girici, giren.II, 51
kirigsemek: girmek istemek· III, 334, 335
kirikmek: kirlenmek II, 117, 119. 165 bkz> kirlenmek
kirilmek: girilmek. II, 136
kirimsinmek: girer görunmek· II, 260
kirinmek: girinmek, girer gôstermek, girmek· II, 156, 157, 160
kiriş: kiriş, yay kirişi, yay· I, 198, 370; II, 83; III, 215
kiriş: bir adamın akarlarından olan geliri· I, 370
kiri: ;mek glri;mek, glrlşmekte yarış etmek· II, 99
kirit: anahtar, kilit·I, 357;III, 345
kiritlemek: kilitlemek III, 330, 345, 348
kiritlig: anahtarlı, kilit kilit ,I, 306, 506 § kiritlig kapug; killtli kap ı·I, 506
kirkin: boğranın, devenin kızgın zanıanı·I, 443
kirlenmek: klrlenmek; yumulmak.II, 252 bkz> kirikmek
klrmek: girmek.I, 87, 362, 395, 422, 443, 457, 488;II, 8, 18, 44, 55, 61, 67, 223;III, 65,120. 147, 212, 222, 226
kirmişçe: girmìş gibi·I, 251
kirpi: kirpi· I, 415
kirpik: kirpik. I, 478
kirpilenmek: sertle;erek kirpi gibi buzülmek, yüzü as ılmak· III, 200
kirpüklenmek: gõzde kötü kıl bitmek· II, 277, 279
kirşen: üstübeç; yüze sürülen düzgün. I, 437; II, 353
kirşenlenmek: yüze düzgün sürünmek II, 278
kirtginsemek: tasdik etmek istemek·I, 280
kirtgünmek: inannnak, gerçeklemek·III, 423 bkz> kirtínmek
kirtinmek: inanmak I, 416 bkz> kirtgünmek
kirtü: yemin, ant; gerçekllk, doğruluk· I, 416
kirtüç kişi: kimseyi ;ekemeyen huysuz ki şi· I, 455
kürtülemek: tasdiklemek· III, 352
kirtürmek: girdirmek, II, 195
kirü: geri, arka, III, 65, 245, 246
kis: karı, I, 329. 333
kiş: sadak, I, 393, 457, 494; II, 275, 333; III, 126, 281
kiş: samur.III, 126
kişemek: kösteklemek, bağlamak· III, 268
kişen: köstek· II, 13
kişi: kisi, adam, insan, kimse; halk; kar ı, kadın·I, 24, 44, 45, 46, 64, 74. 87. 91, 98,106, 109, 127, 129, 140, 142, 146, 147. 152, 154,155, 156, 166, 167, 174, 179, 186, 187, 216, 240. 243, 265, 287. 296, 307, 308, 310, 317, 319, 326, 332, 342. 356, 363, 365,
kişirgek er: evinde birini görünce can ı sıkılan, evi kendine dar gelen ki şi,II, 290
kiş kurman: ok ve yay konan kap·I, 444
kiş kurugluk: sadak, gedeleç·I, 504
kişnemek: kişnemek I, 236,III, 302
kitermek: gidermek, kaldırmak.I, 440;III, 187
kitmek: gitmek, çekilmek.II, 296; III, 48
kiwiz: yaygı, halı, kilim gibi şeyler· I, 366 bkz> kidiz, küvüz
-kiye: küçültme eki, III, 170, 359 bkz> -gine,-k ıya
kiyim kiyim: uyuşukluk, ne çalışmak ne işi büsbütün bırakmak, gaflet, elevaylık· III,169
kiz: kutu, misk kutusu, taht, kürsü, sand ık, kap, heybe gibi îeyler· I, 327; III, 318
kizlemek: gizlemek-I, 100; II, 172, 264; III, 71, 300, 318
kizlençü: gizli.III, 242
kizlenmek: saklar görünmek, kendi kendine saklamak,II, 253
kizleşmek: birbirinden gizlemek·II, 224
kizletmek: gizletmek·II, 348
koç: koç·I, 321; II, 184 bkz> koçñar
koçmak: kucaklamak· II, 5
koçñar: koç, I, 321; II, 101;III, 102, 381, 382 bkz> koç
koçturmak: kucaklatmak, koçturmak· II, 189
koçu: kucaklaşma, koçuşma, I, 369
koçuşmak: kucakla;mak· II, 92; III, 188
kodı: a;ağı, aşağıya, arkası sıra· III, 46, 61, 69 bkz> kudı
koduşmak: birbirine güvenmek· II, 94 ,
kodmak: koymak, bırakmak, terk edilmek, koyuvermek· II, 29, 54, 140, 263, 295; III, 39, 172, 440 bkz> kotmak, koymak
kog: göze veya yemeğe düşen çör çöp, pislik. III, 128
kogış: deri, II, 355 bkz> koguş
kogşak: gevşek, çürük· I, 474
kogşamak: katı şey gevşek olmak· III, 287
kogşamak: koğuş ağacı dalı iIe cilâlamak, perdahlannak· III, 287 bkz> kow şamak
kogşaşmak: birlikte gevşemek, II, 350 bkz>kohşaşmak
kogşatmak: kuvvetini gevşetmek, II, 337 bkz> kohşatmak
kogurmaç: kavr·ulmuç buğday· I, 493 bkz> kawurmaç, kowurmaç
kogu: ; okları perdah etmek içln koğu; (huş) ağacından yapılan aygıt· I, 369
koguş: oluk, su oluğu, değirmen oluğu, I, 369
koguş: sepili, sepisiz (tabaklanm ış, tabaklanmamiş) deri, kayı;· I, 369; II, 205. 210; III, 140, 308, 319 bkz> kogış
koguşlanmak: su fışkırmak· II, 268 koh;aşmak birlikte gevşemek, II, 350 bkz>kogşaşmak
koxştmak: kuvvetini gevşetmek, II, 334, 337 bkz> kogşatmak
kokıtmak: kokutmak, II, 309, 323, 324
kokmak: fena kokmak, kokusu yükselmek (su) senmek, (hastal ık) sakinleşmek· II, 293, 323; III, 184
kokratmak: eksiltmek, davul çalarak zararl ı hayvanları kuşları kaçırtmak,II, 334 bkz> kakratmak
kol: kol·III, 134, 161, 288
kol: kılıç veya bıçakta bulunan yol biçimi oyma·III, 134, 135
kol: dağın tepesinden a;ağı inen ve derenin ortasından yüksekçe olan yer·III, 134
kolaç: kulaç· I, 358 bkz> kulaç
kolan: kolan, bağırdak; yaban eşegi,I, 214, 263, 404, 415, 424; III, 122
koldaçı: dilenci· I, 417
koldaş: koldaş, arkadaş· I, 461;III, 11
koldaşlanmak: arkadaş olmak, arkadaş saymak·II, 272
kolgırmak: isteyeyazmak·II, 194
kolmak: rica etmek, istemek I, 274, 399;II, 25
koltık: koltuk· I. 475
koltuklamak: koltuklamak, koltuğuna almak,koltuğa vurmak·III, 351
kolturmak: istetmek· II, 191
kolunmak: rica etmek, kendi kendlne rica etmek, istemek .I, 22;II, 156
koluşmak: birbirinden istemek, isteşmek· II, 109, 110
kom: deve havudu· III, 136
komımak: (bir şeye karşı) 02161110^III, 273
komınmak: coşmak·II, 324
komıtgan: her zaman özleten, her zaman coşturan·I, 515
komıtmak: coşturmak, heyecana getirmek. I, 69; II, 311. 312, 324 bkz> komutmak
komşuy: kanla dolmuş kene·III, 241
komuk: at gübresi. I, 383 bkz> kumuk
komuklamak: pislemek, terslemek; Komuk boyuna nispet etmek·III, 339 bkz> kumuklamak
komutmak: coşturmak,I, 214 bkz> komıtmak
kon: koyun· I, 31, 309; III, 140, 244 bkz> koy
konak: bir çe;it kaba darı,I, 384;III, 347 bkz>koyak
konak: kaymak (yenecek),I, 383 bkz> kanak, kayak, k ıyak
konaklamak: darı yemek·III, 347
konat: birbirlerine yanaşan, toplanan insan kümesi·I, 357
konatmak: kondurmak, oturtmak,II, 313
kondurmak: kondurmak, üzerine koymak· II, 192
konmak: konmak, bir yere konmak·I, 319; II, 331; III, 184, 185
konşı: komşu, I, 435 bkz> koşnı
konuk: konuk, misafir; ruh· I, 45, 46, 85, 332, 384, 517;II, 312
konuklamak: konuk etmek; ev sahibinin r ızası olmadan evde gecelemek· III, 339, 347
konuklaşmak: birbirine konuk olmak, II, 258
konuglug: konuk sahibi olan .1, 498
konukluk: konukluk, misafirlik I, 274, 504
konum: 'yurt, konulan yer, konak·I, 114; II, 103, 313
koñragu: çıngırak, konrak, tongurak, çan, I l, 358; III, 387, 402
koñragu: kulağın altındaki çıkıkça kemik· III, 387
koñramak: ses kalınlaşmak; bir şey
koñur: (yani kestane rengi) olmak, III, 402
koñur: boğuk ses· III, 363
koñur: kestane rengi· III, 363
koñurmak: sökmek, kanırmak, III, 392
koñuz: osurgan bõceği· III, 363
kop: çok, pek, obartma ve pekitme edat ı·I, 319
kop: sevinç, ferah, hop· III, 119
kop kılmak: sevinmek, ferahlamak, içi hop etmek· III, 119
kopmak: kopmak, gelmek; kalkmak; başlamak, çıkmak; baş kaldırmak· I, 88, 97, 104, 120, 142, 234, 258; II, 4; III, 128, 137, 367
kopruşmak: bir şeyi yerinden kaldırmakta yardım etmek· II, 218
kopsamak: çıkmak istemek· III, 285
kopurgan: çok koparan, I, 517
kopurmak: yerinden kaldırmak, kurcalamak· II, 72
kopurtmak: yerinden kaldırtmak· III, 430
kopuşmak: kalkışmak, kalkmakta yardm ve yarış etmek· II, 88
kor: ziyan , III, 122
kor: yoğurt mayası· III, 122
korday: kuğu kuşu, kuğu cinsinden bir kuş,II, 177;III, 240
korıg: koru, küçük orman·I, 17, 18, 375; II, 98
korımak: korumak· III, 263
korınmak: sıkılık etmek, pintilik etmek,II, 155 bkz> korunmak
korışmak: korumakta yardım etmek· II, 98
korkıtmak: korkutmak.II, 339 bkz> korkutmak
korkluk: korkak·III, 417
korkmak: korkmak· II, 312, 331; III, 282, 377,421, 422
korkulmak: korkulmak· II, 236
korkunç: korkunç· II, 365; III, 168, 387
korkunmak: korku duymak ve korkusunu saklamak· II, 250
korkuşmak: birbirinden korkmak, korku şmak II, 221
korkutmak: korkutmak· II, 365 bkz> korkıtmak
korluk: içinde kımız biriktlrilen küçük testi· I, 473 bkz> kurluk
koru: kendisine "demir dikeni" ad ı verilen bitkinln "putrak" veya "p ıtrak" denilen meyvesi· III, 223 bkz> yapuşgak
korugçı: korucu, bir koruyu koruyucu .III, 242
korum: kaya,I, 398;III, 61, 105
korumlug: taşlı, çakıllı· I, 498
korunmak: sıkılık etmek, pintilik etmek· II, 155 bkz> kor ınmak
kosık: fındık I, 382;III, 347 bkz> kosuk
kosıklamak: fındıklanmak-III, 347
kosıklıg: fındıklı·I, 497
kosuk: fındık III, 347 bkz> kosık
koş: çift, çifte, herhangi bir şeyin çifti, eşi·I, 359;III, 126 bkz> koşa
koşa: çift· III, 33, 60 bkz> koş
koş at: hakan yanındaki yedek at· III, 126
koşlanmak:
koşlunmak: iki şey birblrine yakın olmak, öğür kılınmak, hayvan bir araya ko şulmak· II, 251, 252
koşmak: koymak, katmak; türku düzmek, II, 14
koşnı: komşu·I, 435;III, 220 bkz> konşı
koşug: şiir, kaside·I, 376
koşulgan: her zaman koşulan, katılan·I, 520
koşulmak: birleşmek, katılmak, tertip edilmek, öğür kılınmak·II, 128, 135; III, 102
kotkı: alçak gönüllü, yumuşak huylu, mütevazi I, 427
kotkılık: gönül alçaklığı, tevazu,II, 140
kotmak: bırakmak· II, 295 bkz> kodmak, koymak
kotrulmak: boşaltılmak· II, 234, 235
kotruşmak: boşaltmakta yardım etmek, II, 218
koturmak: boşaltmak, aktarmak· II, 71, 72,164
koturmıış: boşalmış. II, 170 § koturmuş kap; boşalmış kap, II, 170
kova: kova· I, 147; III, 237
kova: Türkler'in kullandığı gemlerde atların burnuna dogru dikilen kay ış· III, 237
kovı: içi kof ve çürümüş olan· III, 226 bkz> kovuk, kow ı, kowuk
kovuç: cin çarpması eseri, III, 163 bkz> kovuz
kovuç kovuç: cin çarpmasına karşı üzerlik ve ödağacı ile yapılan tütsüde cinlere "kaç, kaç"demek üzere söylenen kelimeler. III, 163
kovuk: içi boş olan her şey·III, 164 bkz> kovı, kowı, kowuk
kovuz: cin çarpması eseri·III, 163 bkz> kovuç
kowı: içi kof ve çürümüş olan· III, 225 bkz> kovı, kovuk, kowuk
kowı: talihsiz, uğursuz, III, 226
kowmak: kogmak, kovalamak, sürmek. II, 16;III, 183
kowşalmak: perdahlanmak, huş ağacından yapilmış aygıtla perdahlanmak· II, 236
kowşamak: koğuş ağacı dalı ile cilâlamak· III, 287 bkz> kog şamak
kowşaşmak: koğuş ağacı ile cilâlamakta yardım etmek· II,' 350, 351
kowşatmak: perdahlatmak, koğu; ağacıyle perdah yaptırmak· II, 338
kowuk: kovuk, içi boş olan her şey, I, 383; III, 164 bkz> kov ı, kovuk, kowı
kowurmaç: kavrulmuş buğday·I, 493 bkz> kawurmaç, kogurmaç
kowurmak: kavrulmak,II, 114, 235 bkz> kagurmak, kagrulmak, kawrulmak, kugurmak, kuwurmak
kowuşmak: koğmağa, tardetmege çalışmak· II, 103
koy: koyun, I, 31, 173, 193, 199, 215, 263, 264, 284, 295, 306, 317, 326, 346, 387, 389, 392, 411, 426, 472, 483;II, 14, 15, 27, 50, 76, 90, 118, 142, 152, 184, 185, 237, 238. 310, 330,355, 359;III, 5, 60, 88, 95, 122, 126, 130,132, 142, 148, 156, 157, 167, 17
koy: elbisenin koynu; kucak·III, 142 bkz> koyun koy derenín koyag ı, dibi, düzlüğü, III, 142 bkz> kuy
koyak: konak darısı· III, 167 bkz> konak
koyar: hayvanlara ve kölelere sö ğülen bir kelime; "ağızdan salya saçan" anlamınadır· III, 171
koygaşmak: koynuna girmek, I, 243
koyka: deri, kürk, III, 173
koykalamak: derinin kıllarını temizlemek, yolmak.III, 173
koyluşmak: dökülüşmek·III, 195
koyluşmak: koyula;mak, III, 195
koymak: koymak, koyuvermek, bırakmak, dökmek, çalkamak·II, 45; III, 39, 171. 246 bkz; kodmak, kotmak
koyturmak:
koyu: koyu, kalın, sık· III, 367
koyug: (akarlarda) koyu· III, 166
koyugluk: koyuluk, (akarlarda) koyuluk· III,178
koyulmak: akar (nesne) koyulmak· III, 190
koyun: koyun, kucak, II, 339, 346; III, 18, 297 bkz> koy
koyunmak: kendine su koymak, dökünmek.III, 191
koyuşmak: koyı·nakta yardım etmek, III, 189
koy yılı: koyunyılı; Türkler'in on ikili yıllarından biri.I, 346;III, 142
kozanmak: süslenmek, bezenmek ("bezenmek" fiili ile birlikte gelir), II, 155
köç: saat, an, müddet· I, 321
köç: göç· I, 321
köçmek: göçmek· II, 5
köçrüm: belinleme, telâş, köy halkının şehre kaçışması, I, 485
köçük: sagrı; bir hayvana binen iki adamdan arkadaki I, 390
köçüklemek: sağrıya vurmak· III, 341
köçürgen: göçüren, uzaklaştıran·I, 522
köçürmek: göçürmek; yazmak, istinsah etmek, nakletmek,II, 75, 76köçürme oçak; bir yerden öbür yere göçürülebilen ocak,I, 490
köçürme oyun: "on dört" adı dahi verlien bir oyun·I, 491
köçüt: at·I, 357;II, 76
ködüşmek: bekleşmek, birbirini bekleşmek, II, 94 bkz> küdüşmek
ködeç: bardak, testi·I, 360 bkz> közeç, közüç
ködezmek: saklamak, beklemek, korumak, gözetmek,II, 86, 162; III, 43, 263 bkz> köz atmak, közetmek
ködmek: gözlemek; görmek· II, 87; III, 23
kög: şiirin vezni, aruzu, ırın ölçüsü, ırlamakta sesin yükselip alçal ışı.III, 131
kög: bir şehir halkı arasında bir sene içinde çıkıp gülünen şey, gülmece· III, 131
kög: koç veya ba;ka hayvanlar ın kı;a yakın aşması, III, 132
kög: ayna yüzünde meydana gelen pas; kad ınların yüzüne düşen çillik· III, 132
kögen: ilmikli köstek, süt sağılacağı zaman hayvanların ayağına vurulur I, 415
kögermek: göğermek, gök rengini almak· II, 84
köglemek: (hayvan) yeşil ot yemek· III, 300, 301
köglemek: ırlamak, taganni etmek· II, 255; 301 bkz> köglenmek
köglenmek: yüzde çiller çıkmak; şarkı söylemek, ırlamak, taganni etmek, sesi yükselte alçalta şarkı çağırmak, I, 253; II, 253, 255; III, 131 bkz> köglemek
kögüz: göğüs· I, 366 bkz> köküs
kög yılkı: başıboş yayılan hayvan· III, 131
kök: gök, hava, sema·I, 64, 123, 139, 193, 244,338, 361, 362, 421;II, 27, 78, 81, 170, 252, 264, 283, 289, 307; III, 27, 124, 132, 282, 439
kök: gök rengi, gök renk, lâcivert. III, 132, 162 § kömgök; gömgök, I, 328, 338 § köpgök; gömgök· I, 328
kök: şehrin dõrt yanını saran yeşil bõlge, III, 132
kök: eğer bağı· II, 283
kök: kök, asıl· II, 284
kökdedmek: eğer tahtalarını diktirmek, bağlatmak- II, 328 bkz> kökletmek
kökegün: gök sinek I 188; II, 287
köklemek: eğer bağını sıkı bağlamak, III, 300
köklenmek: sıkı bağlanmak; asaletli veya zengin olmak· II, 253
kökleşmek: ilişip sokulmak; eğer bağlamakta yardım etmek; hısımlıkla bağlanmak, II, 224, 225 bkz> kökteşmek
kökletmek: eğer tahtalarını diktirmek, bağlatmak· Il, 327, 328 bkz> kökdedmek
kökremek: kükremek· I, 125, 142, 354; II, 13,138; III, 282, 398
kökreşmek: gürlemek, kükremek, kişnemek, kükreşmek· II, 222, 223; III, 147
kökşin: göğümsü, gök renkte·I, 186, 437
kökteşmek: ilişip sokulmak, eger bağlaınakta yardım etmek; hısımlıkla bağlanmak· II, 224 bkz> kökleşmek
kök tubulgan: bir kuş adı· I, 519 bkz> kök tupulgan
kökürşgünleşmek: güvercini öndül koyarak yar ışa gitmek.II, 226
kökürçkün: güyerdn·III, 419
kök(ü)s: göğüs·I, 230 bkz> kögüz
kökyuk: köylü ve Türkmen büyüklerine verilen ungun·III, 133
köl: göl, havuz, birikmiş su,I, 104; II, 79, 265; III, 135, 137, 357, 360
köl: denizin kendisi,III, 136
kölermek: gõl hallne gelmek, gôlermek, toplanmak, su göllenmek.I, 179; II, 84, 283
kölige: koyu gölge· I, 448; III, 174 bkz> köllk
kölik: gölge·I, 409 bkz> kölige
köliklik: gölgelik·I, 510
köl suw: Karluk büyüklerine verilen ungun·I, 108
kölük: arka; gölük, yuk yükletilen herhangi bir hayvan·I, 392
kölüklüg: gölüklü·I, 510
költiñ: kuşların indiği su birikintisl, gölcuk· I, 73;III, 372
kömçü: gömü, define, hazlne·I, 418 bkz> kömüç § Tawgaç kömsi; Âd ulusundan kalma hazine, I, 418
kömeç: küle gömülerek pişirilen çörek· I, 12, 360
kömmek: gömmek. I, 12;II, 27
kömtürmek: gömdürmek·II, 196
kömüç: gömü, deflne·I, 360 bkz> kömçü
kömüldürük: at göğüslüğü.I, 17, 530 bkz> kümüldürük
kömündi neñ: gömülmüş nesne, I, 450
komünmek: gömülmek; gömer görünmek· II, 158
kömür: kömür·I, 506
kömürlüg: kõmür sahibi, kömürü olan·I, 506
kömürlük: kömür yapmak içln yakılan ağaç ve kömür konan yer,I, 506
kömüşmek: gõmmekte yardım etmek·II, 111
kön: at derisi veya gönü, ham derl, gön·III, 140, 335, 353, 425
köndgermek: doğrultmak, düzeltmek, dikmek yola kılavuzlamak; Ikrar ettirmek· II, 199; III, 423 bkz> köndgürmek, köngermek
köndgürmek: doğrultmak·II, 199 bkz> könd·germek, köñermek
köndgürtmek: dogrultmak, diktirmek· III,424
könek: matara, ibrik, su tulumu (kırba)· I,392
köni: düz, dogru; emniyetli.III, 151, 237
könikmek: arkadaşlarından geri kalacak derecede zay ıflık. II, 165
könitmek: dogrultmak,II, 313
könmek: düzelmek, doğrulmak; yola gelmek;inkârdan sonra ikrar etmek;yola ç ıkmak· II, 29, 30, 199
köñermek: doğrultmak; doğru yolu göstermek, kılavuzlamak; doğruyu söyletmek· II, 196, 197 bkz> köndgermek, köndgürmek
köñlek: gomlek· III, 350, 383
köñleklenmek: gömleklenmek, gömlek giymek· III, 411
köñül: gönül, kalp, yürek; anlay ış·I, 69, 89, 152, 194, 207, 212, 214, 225, 245;II, 15, 125,178, 203, 238, 243; III, 108,137, 154, 239, 245·246, 289, 295. 309, 366, 391, 419
köñülde: ; gönül arkadaşı,I, 407
köñüllenmek: gönüllenmek; (çocuk) düşünmek ve anlamak; arzu etmek,III, 408
köñüllüg: gönüllü .I, 63;III, 366
köp: çok, bütün, hep; (saç ve ağaç hakkında) gür, sık,I, 319;II, 328
köpçük: eğerin ön ve arka yastıkları·I, 478
köpitmek: diktirmek, oyulgatmak·II, 298 bkz>kübimek, kübitmek
köprüg: köprü·I, 478
köpsün: şilte, minder·I, 437
köpük(g): kõpük,I, 390;III, 136
köpülmek: dikilmek· II, 120 bkz> kübülmek
köpürmek: köpürmek- II, 72
köpürtmek: köpürtmek. III, 430
köpüşmek: diknnekte yardım ve yarış etmek· II, 88 bkz> kübüşmek
kördügüñ: gördüğün· II, 42
körk: güzellik. I, 353; II, 340; III, 161
körke: ağaçtan yapılmış tabak·I, 430
körkedmek: güzelleşmek.II, 340 bkz> körketmek
körketmek: güzelleşmek.II, 340 bkz> körkedmek
körklüg: iyi, güzel ve gösterişli; dostça,I, 45,319, 353. 461;III, 43
körkütmek: göstermek·II, 340
körmek: görmek, bakmak,I, 62, 79, 85, 108,139, 149, 167, 205, 212, 274, 281, 352, 369,373, 380, 384, 404, 420, 456, 464, 497, 528; II, 8, 17, 18. 41, 58, 82, 157, 283;III, 23, 26, 46, 60, 69. 119, 130, 137, 143, 245, 258, 265, 295, 317, 327, 339, 355, 365, 426 bk
körmiş: görmüş· III, 125
körpe: körpe, mevsimi geçtikten sonra çıkan şey; zamanından sonra dogan yeni hayyan·I, 415 § körpe ot; yeni bitmiş ot· I, 415 § korpe yémiş; vakti geçtikten sonra çıkan taze meyve, yemiş·I, 415 § körpe ogul; yazın doğan çocuk·I, 415
körpelemek: körpe ot yernek, III, 351
körpelenmek: yeniden çıkmak, yeniden bitmek· III, 200
körsemek: görsemek, görmek istemek, I, 281; III, 285 bkz> körügsemek
körtürmek: gördürmek.II, 194, 195
körügsemek: görsemek, görmek veya ka· vu şmak istemek,I, 281;III, 285, 334 bkz>körsemek
körük: kuyumcu veya demirci körüğü·I, 391
körüklemek: körüklemek.III, 341, 348
körülmek: görülmek.I, 119; II, 136, 139
körünç: görülecek şey; blr ;ey seyreden halk· I, 167;III, 373 bkz> közünç
körünmek: görünmek, kavuşmak,I, 75, 191; II, 157; III, 43, 126
körüş: bakış .I, 370
körüşmek: (gözle) bakmak·II, 99
körüşmek: güreşmek.II, 97 bkz> küreşmek
kösekçi: yemeklere i;tahlı·I, 153
kösemek: arzu etmek·III, 265
köseşmek: istemek, öğünmek,II, 101
kösgük: göz değmesinden sakınmak için üzüm bağlarına ve bostanlara dikllen nazarl ık·II, 289
kösrük tuşag: atın ön ayaklarına vurulan köstek,I, 479
kösülmek: (ayak) uzanmak, uzatılmak·II, 137
kösürge: köstebek, tarla sıçanı soyundan bir hayvan·I, 490 bkz> küsürge
kösürgen: birçe;it köstebek,I, 522 bkz> kösürken
kösürken: bir çeşit köstebek,I, 522 bkz> kösürgen
kösürmek: hayvanın ön ayaklarını kösteklemek·II, 78
köşige: açık gölge, zayıf gölge, gölgemsi.I, 448;III, 174
köşik: örtü, perde, gölge·I, 409
köşiklik: gölgelik,I, 509
köşimek: kapatmak, örtmek,III, 267, 268
köşinmek: gölgeye çekilmek, kendini gizlemek örtmek·II, 157 bkz> kö şünmek
köşitmek: örtmek II, 307, 308
köşünmek: gólgelenmek, gölgeye çekilmek, kendini gizlemek, örtmek II, 157 bkz> kö şinmek
köt: göt, arka· I, 321
köti burt: kâbus, kara basan·I, 341
köt iç: genç çocuğa söğüldüğü zaman söylenen bir kelime· I, 360
köti kızlak: kuyruğu kırmızı bir çeşit kaba kuş· I, 473
kötki: tepe, dağlık yer, tòprak yığını, tepecik, I, 18, 430
kötlemek: fenalık yapmak· III, 299
kötletmek: düzdurmek· II, 348
kötlük: söğmek için kullanılır; puşt, I, 478
kötrüm: üzerinde oturulan kerevet, seki, dükkân· I, 485
kötrüşmek: kaldırıp götürmekte yardım etmek, II, 222, 225
kötü: dam· I, 269, 278; III, 219
kötürgen: her zaman götüren· I, 521
kötürgü: götürge, kendisiyle bir şey taşınıp götürülen nesne· I, 490
kötürmek: götürmek, II, 44, 75, 166
kötürsemek: götürmek istemek· I, 280
köwez: kurumlu· I, 325 bkz> küfez, küwez
köwezlik: şımarıklık, kurumluluk· I, 507, 508, 511
köwremek: gevşemek· III, 282 bkz> kefremek, kewremek, küfremek
köyde: altın ve gümüş eritilerek suzülen ocak, III, 173
köymek: yanmak; yakmak, I, 43, 448; II, 188; III, 47, 246, 435
köytürmek: yakmak; yaktırmak· III, 187, 193 bkz> köyürmek
köyük: yanmış, yanık· III, 168
köyürmek: yanmak, yaktırmak, II, 133; III, 187, 188 bkz> köytürmek
köz: gôz·I, 46, 55, 157. 170,178, 179, 183, 212, 222, 243, 291, 296, 299, 340, 359, 379, 464, 477, 515, 524;II, 45, 115, 130, 157, 172, 176, 228, 232, 245, 247, 252, 277, 279, 280, 306, 311, 334, 345; III, 5.14,17, 33, 42, 55, 64, 76, 83, 84, 86, 97, 124, 151,
köz: ateş koru, köz, I, 337
köz atmak: gözetmek, gözetilmek. II, 86 bkz>ködezmek, közetmek
közeç: bardak, testi· I, 360 bkz> ködeç, közüç
közegü: küskü, ateş çekmek veya aktarmak için kullan ılan aygıt· I, 448
közemek: ateş çevirmek, karıştırmak, toplamak· III, 265
közeşmek: ateş ölçermekte ve karıştırıp altüst etmekte yardım ve yarış etmek· II, 100
közetdeçi: gözetici, II, 318 bkz> közetteçl
közetgen: gözeten,II, 319.
közetgü: gõzetecek· II, 321
közetigli: gözetmeyi düşünen .II, 320
közetlglik: gözetmeye hak kazanan,II, 320
közetişmek: gözetmekte yardım ve yarış etmek·II, 322
közetküçi: gözetici.II, 318
közetlig: gözetilen, saklanan, esirgenen· I, 506
közetmek: gözetmek, gözetilmek muntazır, olmak II, 86, 234, 306 bkz> ködezmek, közatmak
közetmiş: gözetilmiş.II, 170, 320
közetteçi: gözetici. II, 318 bkz> közetdeçi
közgermek: gördürmek, görüştürmek.II, 196
közgine: gözceğiz·III, 359
közi çerlig: gece görüp gündüz göremeyen, bulutlu günde görüp bulutsuz günde göremeyen kìmse; Nyctalopie'ye tutulmuş adam· I, 477
közkiye: gözceğiz,III, 359
közlemek: göze vurmak·III, 300
közler: gözler,III, 105
közleşmek: görme içinde (gözlemekte) yarış etmek· II, 224
közleyü: göz gibi, I, 100
közlüg: gözlü· I, 521
közlük: at kuyruğundan yapılmış bir dokumadır, göz ağrıdığı veya kamaştığı zaman üzerine konur I, 478, 530 bkz> közüldürük
közmen: közde plşirilen eknnek, közleme, gömme·I, 444;II, 27
közñü: ayna·III, 379 bkz> közüñü
közüç: çömlek·I, 506 bkz> ködeç, közeç
közüçlüg: çömlek sahibi,I, 506
közüçlük titik: çömlek yapmak için ayrılan çamur·I, 506
közüldürük: at kuyruğundan dokunur bir bez parças ıdır,I, 529 bkz> közlük
közünç: bir şey seyreden halk,III, 373 bkz> körünç
közüñü: ayna,III, 45, 132, bkz> közñü
közünmek: görülmek.II, 157 bkz> körmek
kuba at: rengi kumral (konur al) lle sar ı arasında olan at· III, 217
kubsalmak: kubuz çalınmak
kuburga: baykuş·I, 489
kubuz: ut, kopuz, kubuz·I, 19, 365;II, 235; III, 173, 283 § buç ı kubuz; inleyen utlardan bir ut·III, 173
kubuzlug kişi: kubuzu olan adam·I, 495
kubzalmak: kubuz çalınmak,II, 235 bkz> kupsalmak, kubzalmak, kupzalmak
kubzaşmak: kubuz çalmakta yarış etmek·II, 220 bkz> kupzaşmak
kuçak: kucak·I, 382 bkz> kuçam
kuçaklamak: kucaklamak·III, 338
kuçam: kucak·I, 398 bkz> kuçak
kuçgundı: soğan·I, 493
kudgu: karasinek, sinek·I, 425 bkz> kudgu
kudruçak: kuyruk kemiği·III, 179 bkz> kuduçak
kudruk: kuyruk, göt, kıç·I, 472 bkz> kudruk
kuduçak: kuyruk kemiği.III, 179 bkz> kudruçak
kudug: kuyu III, 122, 282 bkz> kudug, kuyug
kudurgak: kaftanın arka eteklerinden biri·I, 502 bkz> kudurgak
kudurmak: kudurmak; üstüne düşmek, çabalamak,I, 144; II, 76 bkz> kuturmak
kudgu: sinek, III, 367 bkz> kudgu
kudgulanmak: sineklenmek, kendinden sinek ko ğmak· III, 201
kudı: kuyu, çukur; a;ağı, aşağıya· I, 100, 164, 169, 190;II, 24, 83, 228;III, 46, 61, 69, 220 bkz> kodı
kudruk: kuyruk· I, 513; ll ,298; III, 164, 256, 367 bkz> kudruk
kudug: kuyu· I, 375, 456, 457;II, 155;III, 166. 226, 448 bkz> kudug, kuyug
kuduglug: kuyulu·I, 496
kudurçuk: bebek, kukla·I, 501
kudurgak: kaftanın iki eteğinden biri·I, 17 bkz> kudurgak
kudurgun: kuskun, egerin kuskunu·I, 17, 518
kuduz: dul kadın·I, 365
kuduzlanmak: dul karı ıle evlenmek·II, 267, 268
kugu: kuğu kuşu,III, 225, 250
kugurmak: kavurmak·II, 81 bkz> kagurmak, kawrulmak, kogurmak, kowurmak, kuwurmak
kukun: kıvılcımI, 404
kukunlug: kıvılcımlı·I, 499
kul: kul, köle·I, 27, 33.165, 276, 302, 320, 330,336, 385, 386, 475;II, 5, 10, 152, 180, 219,236, 277, 292, 294, 305, 338; III, 85, 84, 97, 263, 268, 336, 409, 421, 423, 427, 450
kula: kula renk· III, 233
kulabuz: kılavuz·I, 487 bkz> kulavuz
kulaç: kulaç·I, 358 bkz> kolaç
kulaçlamak: kulaçlamak III, 330
kulak: kulak,I, 209, 212, 220, 377, 383;II, 17, 23, 73, 133, 150, 154. 161, 337, 352; III, 31, 253, 286, 357, 358, 370.405,410 bkz> kulhak, kulkak
kulaklamak: kulaga vurmak·III, 338, 339
kulaklıg: kulaklı-I, 498
kulak ton: yenlerl kısa elbise·I, 383
kulavuz: kılavuz·I, 487 bkz> kulabux
kulhak: kulak·I, 383 bkz> kulak, kulkak
kulkak: kulak·I, 383 bkz> kulak, kulhak
kulnaçı kısrak: doğuracak kısrak,I, 491
kulnamak: kulunlamak, kısrak yavru dogurmak,III, 92. 302, 319 bkz> kulunlamak
kulsıg er: kõleye benzeyen, huyu köleye benzeyen adam· I, 465; III, 128
kulun: tay· I, 215, 404; II, 90; III, 92
kulunlamak: kısrak yavru doğurmak· III, 92bkz> kulnamak
kulunlug: tay sahibl olan· I, 500
kum: kum, I, 197, 222, 268, 338, 457, 484;II, 80, 212
kum: dalga, su dalgası·III, 137
kuma urmak: birbirine kuvvetle vurmak·III, 382
kumgan: kova; ibrík; gügüm, gülsuyu şişesi·I, 432, 440;II, 353
kumlak: Kıpçak illerınde yetişir, yaprağı fasulye yapragına benzer sarmaşik gibi bir ot, I, 475
kummak: dalgalanmak·II, 27
kumturmak: dalgalandırmak·II, 192
kumuk: at gübresi·I, 383 bkz> komuk
kumuklamäk: pislemek, terslemek; Kumuk boyuna nispet etmek·III, 339 bkz> komuklamak kumu şmak
kunçuy: hatundan birderece aşağı kadın, bige, prenses· III, 240
kundıgu: döven, harman dövenl· I, 491
kundımak: parlätgıçla blr şeyi parlatmak·III, 277
kunduz: kunduz, su köpegi·I, 458
kunduz kayrı: kunduz taşağından yapılan bir ilâç,I, 458
kunmak: soymak, çalmak·II, 29
kunuşmak: birbirine soymakta yarış ve yardım etmek, birbirini soymak, çalmak,II, 112, 113
kuñ et: kas, adale·III, 358
kupsalmak: kubuz çalınmak·II, 235 bkz> kubsalmak, kubzalmak, kupzalmak
kupzalmak: kubuz çalınmak·II, 235 bkz> kubzalmak, kubsalmak, kupsalmak
kupzamak: kubuz çalmak·I, 19; III, 283
kupzaşmak: kubuz çalmakta yarış etmek, II, 220 bkz> kubzaşmak
kupzatmak: kubuz ;aldırmak· II, 335
kur: kuşak, kemer·I, 324; § iç kur; iç ku şağı, uçkur·I, 35; 11. 249, 255, 337;III, 84. 305
kur: mertebe, a;ama·I, 324
kur: kuru,III, 122 bkz> kurug, kuruk kura
körmek: uzaktan görmek,III, 219 bkz> kaya körmek, k ıya körmek, kuya körmek
kuram: mertebe, aşama; sırasına göre.I, 413 § kuram kişiler; sankı hakanın yanında oturur gibi sırayla oturmuş olan kimseler· I, 413
kurarmak: kurtarmak II, 199, 200 bkz> kutgarmak
kurası: kuracak· II, 68
kurbaka: kurbağa, III, 122
kurç: katı, içi dolu ve sorn nesne; çelik·III, 287
kurç eren: dayanıklı ve yiğit adamlar·I, 343
kurç temür: çelik I, 343
kurdaşmak: bir dereceye, bir sıraya oturmak· II, 218
kurgadmak: kuraklamak. II, 338 bkz> kurgatmak
kurgak: kurak· III, 69
kurgalır: kurmak üzere bulunan· II, 67
kurgamak: kurunnak· III, 290, 318
kurgatmak: kuraklamak, kıtlık olmak· II, 338 bkz> kurgadmak
kurgırmak: kurumak, II, 193, 194 '
kurgırmak: zevzeklik etmek, yeğnilik etmek· II, 194
kurgu: zevzek, kararsız, huyu yeğni kişi· I, 18, 426
kurgu: kuracak· II, 68
kurguçı: kurucu· II, 50
kurgulanmak: taşkınlık ve yeğnilik etmek, III, 201
kurguluk: taşkınlık, yeğnilik, zevzeklik·I,528
kurı: bir şeyin etrafı,I, 127, 324
kurıgu: kuruyacak zaman; kurumak üzere olan nesne, I, 446 kur ıh
kurıh: tay kısrağın arkasında geri kaldığı zaman bu kelimelerle çağırılır· III, 223 bkz> karı kurı, kurı kurı, kurrıh kurrıh
kurı kurı: tay kısrağın arkasında geri kaldığı zaman bu kelimelerle çağırılır· III, 223 bkz> karı kurı, kurıh kurıh, kurrıh kurrıh
kurımak: kurumak, I, 12, 20;II, 188; III, 140, 263, 264 bkz> kurumak, kuz ımak
kurınmak: kurunmak, kurulanmak,I, 505;II, 155, 160 bkz> kurunmak
kurırmak: kurumaya yüz tutmak· II, 77 bkz> kururmak
kurışmak: kuruşmak, kurumakta yardım ve yarış etmek· II, 97 bkz> kuruşmak
kurıtgan: her zaman ve çok kurutan,I, 514, 524
kurıtmak: kurutmak, II, 304 bkz> kurutmak
kur kur étmek: guruldamak·I, 486
kurlamak: kuşak yapmak ve bağlamak·III, 298
kurlanmak: acınmak, tasa, acı duymak, ziyan görmek; katılaşmak, koyulaşmak, mayalanmak, ekşimek·II, 250, 251; III, 197 bkz> korlanmak
kurluk: içinde kımız biriktirilen küçük testi, l, 473 bkz> korluk
kurmak: kurmak, germek, toplamak; himaye etmek· II, 7, 8, 37, 59. 61, 65, 66, 67, 83,198; III, 62, 219, 318
kurmak yuwmak: erişmek, varmak, mal vererek gönül almak, III, 62 bkz> yawsamak, yüwmek, yüwsemek
kurman: gedeleç, yaylık, yay kabı· I, 444; III, 16
kurmış: kurulu· I, 198; II, 59; III, 215
kurrıh kurrıh: tayı çağırmak içln nida.I, 9 bkz; karı kurı, kurıh kurıh, kurrıh kurrıh
kurşag: kuşak kuşanma·I, 464
kurşag: tura; yünden dokunur, bel ku şağına benzer bir nesne olup çad ıra sarılır·I, 464
kurşamak: kuşanmak, kuşağı bağlamak,II, 255;III, 287 bkz> kur şanmak
kurşanmak: kuşanmak, ku;ak kuşanmak,II, 249, 255 bkz> kurşàmak
kurşatmak: kuşak kuşatmak,II, 337
kurt: solucan soyundan olan hayvanlar; y ırtıcı hayvanlardan olan kurt·I, 342;III, 6
kurtanmak: bitten kaşınmak, koyunlarda bit aramak·II, 248
kurtga: kocakarı·III, 259
kurtlamak: kurt çıkarmak·III, 447
kurtulmak: kurtulmak, doğurmak·II, 121, 233, 234, 237 bkz> kut bulmak, kutulmak
kurturmak: kurdurmak, toplatmak·II, 190, 198 kurug kuru; as ılsız· I, 12, 198, 375, 383;III, 82, 122 bkz> kur, kuruk
kurug ew: içinde kimse bulunmayan ev·I, 375
kurugjın: kurşun·I, 512;II, 293 bkz> kuşun
kuruglamak: kuru olarak kullanmak III, 336
kuruglanmak: kuru bulmak·II, 268
kuruglug: sadak, okluk, gedeleç·I, 501 bkz> kurugluk
kuruglug ya: kurulu, kurulmuş yay· I, 496, 500, 501
kurugluk: kuruluk·I, 503, 505
kurugluk: sadak, okluk, gedeleç·I, 504 bkz> kuruglug § ki ş kurugluk; sadak, okluk, gedeleç·I, 504
kurugsak: kursak, 01^6.I, 17, 502; III, 334
kurugsımak: kurumaya yüz tutmak· III, 334
kuruk: kuru· I, 383 bkz> kur, kurug
kurulgan: daima kurulan,I, 520
kurulmak: kurulmak; büzülmek I, 195; II, 134, 138
kurumak: kurumak, II, 206 bkz> kurımak, kuzımak
kurun: kurum, duvara, ocaga sıvaşmış, toplanmış olan duman eseri· 'l, 404
kurunçı: dumandan kirlenmiş olan keçe· II, 242
kurunlug: kurumlu· I, 499
kurunmak: kurunmak, II, 155 bkz> kurınmak
kururmak: kurumaya yüz tutmak· II, 77 bkz>kur ırmak
kuruşmak: kurmakta yardım ve yarış etmek,Il, 98, 114 bkz> kunşmak
kuruşmak: her tarafı kurumak, II, 98
kurut: keş, çökelek, yağı alınmış yoğurttan yapılan lor peyniri, kurut, kuru yogurt, I, 357; II, 15, 81
kurutlug: çökelekli.I, 494
kurutmak: kurutmak·I, 19 bkz> kurıtmak
kurutsamak: kurut istemek III, 332
kurvı çuvaç: hana ait yuvarlak çadır,I, 195
kusgaç: küçük, kara bir hayvanc ık, insanı 1511-11-. I, 455
kusıg: kusu, kusma,I, 376
kusınçıg: kusunç, iğrenç·III, 232
kusmak: kusmak; (boya) solmak, bezikmek· II, 10, 11
kusturmak: kusturmak, (boya) soldurmak II, 190
kuş: kuş, I, 22, 34, 36, 156, 163, 176, 233, 253, 280, 299, 319, 331, 439, 483;II, 4, 7, 12, 17, 18, 45, 83, 173, 181,183, 192, 199, 204. 218, 239, 267,324, 331, 348, 359; III, 6, 63, 92,144, 184, 194, 232, 328, 357,358,390,397,403 § ürüñ ku ş; akdoğan· I, 331,
kusgaç: serçe kuşu·I, 455
kuşgun: hayvanların yedlği taze kamı;·I, 440
kuşgun: ekşi bir çeşlt ot·I, 440 bkz> uşgun
kuşıl: atmaca·I, 331
kuşlag: kuşların çok olduğu yerdir, burada av yapılır·I, 465
kuşlaglanmak: kuş avlağı yapmak·II, 273
kuşlamak: kuş avlamak,I, 22;III, 299 kuşlatmak kuş tutturmak, kuş avlatmak·II, 343, 348
kuşluk: kuşluk vaktl·I, 474
kuşun: kur;un,I, 513 bkz> kurugjın
kut: kut, uğur, devlet, baht, talih, saadet, I, 85, 92, 164, 200, 272, 301, 304, 320, 384. 508; II, 177. 229 kut almak
kutalmak: mesut olmak·II, 121 bkz> kut almak, kutatmak
kutanmak: kutlu olmak, ulu nasipli olmak· II, 154
kutarma börk: õnde arkada Iki kanadı bulunan bork. I, 490
kütatmak: kutlu olmak, baht ve devlet sahlbi olmak· II, 299 bkz> kutalmak, kut almak
kut bulmak: baht bulmak- II, 122 bkz> kurtulmak, kutulmak
kutgarmak: kurtarmak.II, 192, 199, 201 bkz;kurarmak
kutlug: kutlu,I, 60. 82, 320, 413. 463, 464 §
kutlug tégin: ; uğurlu köle·I, 413
kutruşmak: oynamak ve sevlnmek·II, 218
kutsuz: kutsuz, işlerl ters giden adam·I, 457
kutulgan: daima kurtulan,I, 520
kutulmak: kurtulmak; doğurmak,II, 121, 234 bkz> kurtulmak, kut bulmak
kuturmak: haddini aşmak, kudurmak, azmak· I, 508; II, 74. 75 bkz> kudurmak
kutuz: yaban sığırı· I, 365
kutuz ıt: kuduz köpek, kudurmuş köpek· I, 365
kutuzluk: yaban sığırı sahibi· I, 495
kuw: kut, saadet· I, 320 bkz> kıw
kuwurmak: kavurmak. II, 81 bkz> kagurmak, kawrulmak, kogurmak kowurmak, kugurmak
kuy: dere; kuytu yer, dip·III, 65.106,142 bkz> koy
kuya körmek: uzaktan görmek,III, 219 bkz> kaya körmek, k ıya körmek, kura körmek
kuyaş: güneş; koyu sıcak, güneşin şiddetli vurması· 1. 155; 353;II, 337;III, 172
kuyma: bir çeşit yağlı ekmek· III, 173
kuyma: herhangi bir madenden (çekiçle dövme ile de ğil, eritilerek dökme ile) yap ılmış havan, çırakman, çekiç gibi aygıtlar· III, 174
kuymak: üremek III, 246
kuyug: küyu·III, 166 bkz> kudug, kud,ug
kuyutmak: ürkütmek· II, 326
kuz: güne; gormeyen yer, gôlgeli yer· I, 325; 326; III, 124
kuzgırmak: kar sağnak halinde esmek· II, 193
kuzgun: kuzgun·I, 439;III, 240
kuzı: kuzu·I, 7, 208. 303, 444, 520;II, 294, 310;III, 102, 224, 270. 408, 444 kuz ımak kurumak; yemeğe iştihası gelmek· III, 264 bkz> kurımak, kurumak
kuzutmak: boğazını kurutmak; yemeğe iştihasını getirmek II, 306 bkz> kurutmak
kü: ün, şan· III, 212
küben: deve havudunun altına konulan çul; gölüğe gerekli olan çul ve çula benzer şeyler· I, 404 klibe yarık bütun vücuda giyilen zırh· III, 15, 217
kübimek: sık dikişli dikmek. III, 257 bkz> köpitmek, kübitmek kübitmek diktirmek, oyulgatmak· II, 298 bkz> köpitmek, kübimek
kübülmek: dikilmek, oyulgan II,120 bkz> köpülmek
kübüşmek: kaba dikmekte ve oyulgamakta yard ım ve yarış etnnek· II,88 bkz> köpüşmek
küç: kuvvet, zor, güç; zulüm· I, 81, 167, 183, 237, 359, 381, 397;II, 13, 18, 103, 137, 138, 195, 289, 334, 335; III, 120, 239, 282, 288,412
küç: susam, künçü, III, 121
küçelmek: zulmetmek; malı zorla elinden alınmak· II, 136
küçemçi: zulmeden kimse· III, 121
küçemek: zulmetmek, zorla fe'nalık etmek, III, 258, 259
küçenmek: gücü kuvveti kalmamak; zulmetmek; ag ırlaşmak, fazla yüklenmiş olmak· II,148, 156
küçeşmek: yağmada yardım ve yarı;.etmek· II, 93
küçetmek: yağma ettirmek· II, 300
küçlenmek: kuvvetlenmek, II, 252 küçlig güçlü, kuvvetli. I, 509
küçlüg: güçlü, kuvvetli· III, 121, 161
küç tégin: kuvvetli tegin· I, 413
küden: düğün yemeğl, düğün, I, 404
küdük: iş güç, alış verl; (yalnız kullanılmaz, "ış" ile birlikte 86111-).I, 391 bkz> küdük § ış küdük; iş güç,I, 391
küdilşmek: bekleşmek· II, 94 bkz> ködüşmek
küdegü: güveyi. III, 12, 166
küdmek: durmak, beklemek, gözlemek, gütmek, I, 321; III, 441 bkz> kütmek
küdük: iş güç, alı; veriş.I, 509 bkz> küdük § ışlıg küdüklüg; işli güçlü·I, 509 küfeç, gem, damakl ı gem,III, 256 bkz> küvüç
küfeçlik: gemli,III, 256
küfez: kurumlu, kasalak,I, 411 bkz> köwez, küwez
kilfremek: gevşemek·I, 103 bkz> kcfremek, kewremek, köwremek
kilfyenmek: üstüne düşmemek. III, 196 bkz> küyfenmek
küjik: perçem, zülüf·I, 391
kükü: hala·III, 232 bkz> küküy
küküy: hala,III, 232 bkz> kükü
kül: kül I, 129, 337
küldremek: güldür güldür etmek-III, 448 bkz> külremek
külergen: her zaman karnı şiş;en ve yıkılıp yere yayılan·I, 523
külermek: yıkılıp yere yayılmak, karın şişkinliğinden ve benzeri şeylerden yere yıkılıp yayılınak.II, 84 külf gürültü (ses taklidi)·I, 348
külgen: daima gülen·II, 54
külgü: gulüş, gülme; kalb sektesiI, 96, 430 bkz> kültgü
külguçi: gülücü-II, 51
küli: yarmaksızın çeklrdeğiyle kurutulan zerdali, kay ısı, ;eftali ve erik glbi meyveler· III, 234
külimek: gömmek· III, 272
külişmek: gömmekte yardım etmek· II, 110
külitmek: gömdürmek II, 311
külmek: gülmek 129;II, 26, 35, 54, 65, 192, 249, 260;III, 43
külremek: gürlemek, güldür güldür etmek· III, 282, 283 bkz> küldremek
külsirgen: gülümseyen-II, 256
külsirmek: gülümsemek, gülümser görunmek· II, 196
kültgü: kalb sektesi· I, 430 bkz> külgü
kültürmek: güldürmek II, 195 kültürmek (at) ba ğlatıp kö!tekletmek ve yıktırmak· II, 195
külüg: iğreti .I, 391
külüg: ünlü, şanlı .III, 212 § külüg bilge; ünlü şanlı .III, 212
külümsinmek: gülümsemek, güler görünmek, gülümsenmek·I, 20;II, 259, 260
külünç: gülünç,III, 374
külünmek: eli ayağı yorulup zayıf olmak II 158
külüşmek: gülü;mek, II, 110
külüt: halk arasında gülünç olan nesne· I, 357
kümiçe: sivrisinek I, 445 bkz> kimünçe
kümüldürük: at göğüslüğü·I, 17, 530 bkz> kömüldürük
kümürgen: dag soğanı·I, 522 bkz> kewürken, kümürken, küwürken
kümürken: däğ soğanı·I, 522, 525 bkz> kewürgen', kümürken, küwürken
kümüş: gümüs; akça; kadın adı,I, 165, 370, 371, 413; II, 153, 181; III, 251
kün: gün, güneş, gündüz,I, 69, 70, 72, 82, 100 124, 165, 202, 245, 288, 320, 331, 340, 423, 515;II, 5, 9, 14, 97, 125, 128, 140, 143, 157, 163, 170, 172, 232, 293, 303, 304, 311, 313, 335; III, 52, 63, 77, 83, 86, 128, 167, 169, 182, 190, 247, 258, 267, 333, 3
künçek: yaka, urba yakası· I, 480 bkz> künçük
künçük: yaka, urba yakası· I, 480 bkz> künçek
künçüklenmek: yaka yapılmak. II, 277
kündi: aşağılık, kötü (sözün arkası akla gelmediği zaman söze yardım olarak kullanılır) I. 419
kündüz: gündüz, gün ışığı, I, 458; III, 87, 288
küni: kuma· III, 237
künlük: ,gün hesabıyle yapılan iş, gündelik. I, 480
künlük yém: günlük azık, I, 480
kün togsug: doğu· I, 463
kün yıpar: misk göbeği· I, 340
küriğ: cariye· II, 82, 186, 248; III, 358, 428
küngrenmek: harınlaşarak kendi kendine söylenmek· III, 399, 400
küñüz: örenliklerde, yıkıntılarda bulunan küllük, gübre, III, 363
küp: küp· I, 147, 154, 209; III, 119, 246, 253, 325
küpe: küpe, III, 217
küpik: hırka, bezin iki katı arasına pamuk koyarak dikme; seyrek diki ş, kaba dikiî, I, 408
kür: yiğit, sarsılmaz, pek yürekli, kabaday ı·I, 324, 325
küremek: kaçmak·III, 263
küreşmek: güreşmek·I, 474 bkz> körüşmek
küreşmek: kürümekte yardım ve yarış etmek· II, 99
kilretmek: kaçırtmak,II, 305
küretmek: küretnnek·II, 305 kürgek kürek· 11. 289
kürilemek: kebap kızartmak·III, 444 bkz> kürplemek
kürimek: eşinmek, yeri e;mek, kürümek, (hayvan) ha şarılık etmek,III, 256, 263
kürin: kürün; içerisinde kavun, karpuz, hıyar gibi şeyler taçınan küfe·I, 404
kürk: kürk,I, 353
kürküm: safran,I, 486
kürlenmek: gürlemek·II, 252
kürmet: pek kuvvetli·I, 325
kürplemek: kebap kızartmak.III, 444 bkz> kürilemek
kürsemek: kanlanmak, etlenmek; hamur gibi şeyler kap içine konduktan sonra mayalan ıp taşmak.III, 421 bkz> kürsmek
kürsmek: kanlanmak, etlenmek; hamur gibi şeyler kap içine konduktan sonra mayalan ıp taşmak· III, 420, 421 bkz> kürsemek
kürşek: darı özü suda veya sütte kaynat ıldıktan sonra üzerine yağ dökülerek yenen bir yemek· I, 478
kürt: kayın ağacı, bundan yay, kamçı, değnek gibi şeyler yapılır· I, 343
kürt kürt yémek: bir şeyi "kütür kütür" ses çıkararak yemek, I, 343
küsmek: küsmek. II, 12
küsri: kaburga kemikleri; göğsün yanları· I, 422
küsürge: tarla sıçanı soyundan bir hayvan· I, 490 bkz> kösürge kü şermek dolmak, taşasıya dolmak· I, 73; II, 79
kütmek: gütmek, II, 264 bkz> küdmek
küttürmek: güttürmek· III, 187
küvüç: küçük·III, 163 bkz> küfeç
küvüç yügün: küçük yular, çilbir· III, 163
küvük: erkek· III, 165 bkz> küwük § küvük mu ş; erkek kedi- III, 165
küvük: saman· III, 165
küvüz: yaygı, yünden dokunmu; döşek ve yaygı gibi şeyler· III, 164 bkz> kidiz, kiwiz
küwenmek: öğünmek· II, 157
küwez: gurur, magrur, gururlu,I, 252;II, 140 bkz> köwez, küfez
küwij: söğüt gibi çürüyen, içi kovalan her ağaç; tadı bozulan, kaçan her ;ey,I, 366 § küvij turma; tadı bozulan, tadı kaçan turp·I, 366
küwlük: çamurdan fındık büyüklüğünde yapılan yuvarlaklar, kururnadan önce ve kuruduktan sonra zıp zıp gibi atılır,I, 479
küwre: hayvan ölerek, içerisindeki nesneler çürüdükten, eti kemikler üzerinde kuruduktan sonraki kalıbı·I, 422
küwrüg: kös, davuLI, 479
küwşek: gevşek, yumuşak, sölpük·I, 479 bkz> kew şek § küw;ek et; gevşek, sölpük et· I, 479
küwşek étmek: iyi hamurdan yapılan ekmek, I, 479
küwük: erkek·I, 391 bkz> küvük § küwük mu ş; erkek kedi· I, 391
küwürgen: dağ soğanı. I, 522 bkz> kewürken, kümürken, küwürken
küwürken: dağ soğanı· I, 522 bkz> kewürken, kümürken, küwürgen
küye: güve III, 170
küyelemek: güve silkmek, güveden kurtarmak ve korumak, III, 329
küyfenmek: üstüne dü;memek· III, 196 bkz> küfyenmek
küz: güz, güz mevslmi, sonbahar, I, 327; II, 172; III, 160
küzemek: güzlemek· III, 265
küzermek: güzleşmek II, 77
küzgermek: güzleşmek, güze doğru gitnnek· II, 196
küzkünek: çakıra ve kelere benzer bir kuş, hava yutmakla geçlnir,I, 528
küzküni: bok bõceği cinsinden bir böcektir, geceleri ses vererek uçar, ate ş böceği·I, 493
küzük: çulha aygıtlarındandır, blrblri üzerine düğünnlenen birtakıın Iplikler olup, onunla üst eri ş, alt erişten ayrılır Kumaş ve kumaşa benzer şeyler dokuyanlara da bõyle denir, I, 391
küzükmek: güzleşnìek· II, 118
küzün: kendisiyle serçe kuşu, tarla sıçanı, köstebek gibi şeyler avlanan sıçan cinsinden bir hayvan· I, 404
-la: işin tahakkukunu ve bitmesini gösteripfiiller sonuna gelen bir ek· III, 213 veya balgam akmak. I, 127
laçın: şahin; yiğit adam· I, 410
lagun: ölçek gibi oyulmuş bir şey olup ayran,süt gibi şeyler içilir I, 410
latu: kar, buz gibi şeylerle sogutulup içerisine baharat konarak so ğukluk yerine yenen bir çe şit şehriye çorbası ,III, 237 bkz>
law: mühür mumu III, 155 bkz> awus
-lıkın (-likin): "ile" anlamına ek· II, 91
limgen: sarı erik· I, 444
liş: salya, balgam·III, 127 § li ş akmak salya veya balgam atmak I, 127
litü: kar buz gibi şeylerle sogutulup içerisine baharat konarak sogukluk yerine yenen bir çe şit şehriye çorbası, III, 237 bkz> latu
liyu: kuruyunca balçık haline gelen ince kumlu çamur,III, 238
loxtay: üzeri sarı benekli kırmızı bir Çin İpeklisi.III, 240
lüçnüt: imice; buğday ve buğdaya benzer şeyleri temizlemekte, köylülerin yard ımlaşması· I, 451;
ma: emirlerin sonuna gelen nefi eki·III, 213
ma: "al, işte" anlamına bir kelime· III, 213 bkz> mah, meh
mah: "işte, al" anlamına bir şey verildiği zaman söylenen bir kelime, III, 118 bkz> ma, meh
malguna: ılgın ağacına benzer bir ağaç· I, 492 bkz> bulguna
mama: harmanda ortada bulunup öteki öküzlerín etraf ında döndükleri öküz, III, 235 bkz>op
mamu: gerdek gecesi gelinle beraber gõnderilen kad ın (öz Türkçe degil), III, 235
mançu: sanat sahlbine verilen ücret· I, 418, 419
mançuk: heybe, torba gibi at eğerine takılan îey· I, 476
mançuklanmak: elbiseyi eğer heybésine koy-mak ve heybeyi egerin arkas ına asmak, II, 276
mandar: ağaçlara sarılan bir bitki, sarmaşık· I, 457
mandarlanmak: sarmaşıklanmak II, 271
mandu: bir çeşit sirke·I, 420
mandürmak: kuşattırmak; bandırmak·II, 197
mangırmak: bandırayazmak, II, 197
manılmak: banılmak, II, 138
manmak: kuşanmak; banmak· II, 30
man yaşlıg koy: dört yaşını geçen koyun (yalnız koyun için)·III,157
maña: bana·I, 20, 26, 36, 63, 69, 84. 126,132, 174, 176, 180, 182. 183, 184, 185, 187, 188, 202, 205, 210, 212, 215, 218, 221, 223, 224, 226, 231, 232, 233. 234, 235, 238, 251, 254, 261, 264, 265, 267, 269, 276, 308, 318, 354, 367, 399;II, 12, 16, 24, 28, 33, 5
mañıg: adım· III, 365
mañramak: bağırmak· III, 402 bkz> müñremek
mañraşmak: bağrışmak· III, 398 bkz> müñreşmek
mañratmak: bağırtmak. II, 358 bkz> müñretmek
maraz karanlık gece, I, 411:
maraz: ücretle çalı;an adam, ırgat· I, 411 bkz> hıyar maraz
mat: öyle, ancılayın·I, 321 § andag mat; o öyle· I, 321
mayak: hayvan gübresi (en çok deve için)· III, 167, 168
mayguk: paytak klmse; top tırnaklı hayvan-lardan tüyleri kısa olan·III, 175
mayıl: olgun; meyvelerde çürümeye yakla şma halL III, 168
mayılmak: gev;emek,II, 190
mayışmak: buyurulan bir Işi yapmaktan çe-kinmek; tembellikten yere yap ışıp kalmak, III, 189 bkz> yamaşmak;
me: oğlakların ve kuzuların seslerlni bildlren bir kelime. III, 214
meh: "al, işte" anlamına blr kellnne·III, 213 bkz> ma, mah
mekkeh: Çin'den getlrilen bir çeşlt mürekkep, Türk yazısı bununla yazılır·III, 424
mejek: pislik·I, 392 § ıt mejeki; it plsliği·I, 392
meldek: keçeleşen, sölpıiyen nesne·I, 480
men: ben·I, 20, 22, 25, 26, 31, 37, 40, 51, 52, 53, 61, 69. 80, 87, 109, 120, 125, 130, 131, 163. 166, 167, 169, 171, 174, 179, 180, 181, 184, 185, 186, 190, 198, 199, 201, 202, 204, 206, 207, 209, 211, 215, 216, 217, 223, 225. 226, 231, 233, 237, 240, 256, 26
mendiri: gelin ile güveyinin ba şlarına, gece-le/in, saçı saçmak için toplanılan yer, I, 492
meñ: yem, tane, kuş yemi·I, 425;II, 18;III, 358
meñ: yüzdeki ben,III, 359
meñdemek: /olmak, ditmek·III, 401, 402 bkz> mirigdetmek
meñdeşmek: kıl yoluşmak. III, 399 bkz> mirig-deşmek
meñgü: ebedi, daima, sonsuz, ebedilîk, son-suzluk,I, 44;III, 65, 378
meñgü ajun: sonsuz dünya, âhiret·III, 378
meñilemek: beyin yemek; beyni için koyun kesilmek; yan ında güzel gıdalar bulunmak·III, 405, 406 bkz> mürigilemek;
meñ(i)z: beniz, yüz,I, 60, 65. 486;III, 363
meñizlenmek: benizlenmek, güzelleşmek, benzine renk gelmek·III, 407, 408
meñlenmek: kendine tane toplamak·II, 290
meñletmek: yemletmek·II, 359
meñlig: benli.III, 359
meñzemek: benzemek·III, 403
meñzetmek: benzetmek.II, 358
merdek(g): ayı yavrusu, domuz yavr·usu.I, 480
meşiç üzüm: kara üzüm·I, 360
mı(mi): yalnız füllerin üçüncü ;ahıs' sorgu şekli edatı·III, 214 bkz> mu (mü)
mırigar: pınar, su gözü· III, 280, 363, 376
mıñuy: kâğıt yapjştırılan bir çeşit hamur· III, 241
min: ben· I, 60, 69 bkz> ben, men
mindetü: ipek elbise- I, 491
miñ: sayıda bin·I, 243, 334, 417; III, 14, 360, 367
miñdeşmek: kıl yolu;mak· III, 399 bkz> meıíğ-deşmek
miñdetmek: dittirnıek·II, 358 bkz> meñ-demek
miñeşmek: birlikte ^1115010^III, 399 bkz> müñe;mek
miñi: beyin·II, 299
miz: biz·I, 327 bkz> biz
monçuk: boncuk, süs Için boyuna takılan değerli taşlar-I, 475;II, 123;III, 121
monçuk: atın boynuna takılan değerli taş, arslan tırnagı, muska gibi şeyler· I, 475
monçuklanmak: boncuklanmak· II, 276
mörigmek: ayaklarını toparlayıp tekme atmak· III, 391
mu (mü): soru edatı, Isim ve fül sonuna gelir·I, 88;III, 147. 154, 214, 224, 256, 437 bkz> m ı (mi)
muguzgak: bal arısına benzeyen blr sinek· I, 504
mun: hastalık, ayıp· III, 140, 141
munda: bunda, burada·I, 74, 160, 219, 352, 419, 420;II, 55, 56, 57, 61; III, 54, 143, 333 mundag böyle·I, 36, 64, 160; III, 154
mundın: buradan,II, 57
munduz: budala, alık,I, 458
munduz akın: ansızın gelen sel·I, 77, 96, 458
munduz yorıga at: yorga yürıiyüşten başka yürüyüş bilmeyen at·I, 458
mungan: geveze, bo;boğaz·I, 440, 476
munı (munu): "işte, bu" anlamına edattır, "kanu"ya cevap olur, bu, bunu·I, 126; III, 237, 238, 372
mun kişi: yüreği dölek, gönlü selek adam· III, 140
munmak: saçmalamak· II, 30
muñ: sıkıntı, ıztırap, bun, mihnet·I, 425; III, 33, 359, 360
muñadmak: bunaltnak·II, 84
muñar: buna, bunda,I, 352;III, 363, 375
muñkarmak: bunaltmak, sıkıntiya sokmak, III, 397, 398
muñlug: bunlu, sıkıntılı·III, 382
muñ tag: kişi kendine gelip 16-17 ya şına girdiğinde çıkan di;, ergenlik dişi. III, 359
muñukmak: bunlanmak, sıkıntılanmak· III, 395
murç: karabiber- I, 343; II, 186
muş: kedi·I, 438;II, 14, 105;III, 127,165, 267 bkz> çetük § küvük mu;; erkek kedi,I, 391 § küwük muş; erkek kedl· III, 165
muyan: sevap, hayır, III, 172, 179
muyançılık: muyancılık, aracılık, barjştırıcılık. III, 179
muyanlık: yollarda yolcuların su Içmelerl için yapılan hayrat, III, 172
muyavmak: miyavlamak· II, 14
mük: bükük·I, 335
mükim: kadın pabucu,I, 395 bkz> büküm, mükin
mükin: kadın pabucu·I, 395 bkz> büküm,mükim
mük turmak: rükû eder gibi durmak, eğilınek· I, 335
mün: çorba·I, 31, 36. 75, 163, 176, 198, 209,232, 245, 340;III, 122, 253, 331 bkz> bün münderü ipekle süslenmiş gelin odası· I,529 k
mündürmek: bindirmek. ll', 197,
münelmek: uçları ve artıkları kesilmek. II,138
münemek: eğríliğini düzeltmek için bir şeyinuçlarını kesmek,III, 274
münlemek: çorba içmek·III, 301 ·
münmek: binmek I, 421; III, 30, 48, 60, 177, 429
münülmek: binilmek· II, 138
müñeşmek: birlikte binişnnek·III, 399 bkz miñefmek
müñilemek: nimet bulmak·III, 406 bkz> meñilemek
müngremek: böğürmek·III, 403 bkz mañramak
müngreşmek: böğrüşmek, gürültü etmek·II, 79; III, 398 bkz mañra şmak
müñretmek: böğürtmek; büngüldetmek. II, 358 bkz> mañratmak
müñüz: boynuz, I, 504; II, 327; III, 145, 363,364
müngüz baka: kaplumbağa·III, 225, 226
müñüzgek: çalışma yüzünden elde peyda olan kat ılık, nasır·III, 388
müñüzlenmek: boynuzu çıkmak, boynuzlanmak· III, 408
müñüz müngüz: blr çe;it çocuk oyunu ve bu oyunda söylenen bir söz·III, 363, 364
namıja: kadının kız kardeşinin kocası, bacanak, I, 446
naru: bir taraf,' yan, bir yana, nereye, nere,I, 199, 352; II, 140, 193; III, 223
ne: ne, nasıl, (soru anlamıyle) ne· I, 44, 53, 72, 74, 79, 87, 94, 126, 132, 320, 406;II, 287; III, 131, 207, 214, 215, 236, 360, 364
ne: Araplar'daki şaşalama, "ma"sı yerine bir edat, III, 214 '
nece (neçe): ne kadar, nice, kaç· I, 49, 63, 332, 384, 458; III, 157, 220
neçük: neden, 111^111.I, 79, 392
ne elük: nasıl-I, 94 bkz> nelek, nelik, nelük
negü: "ne" anlamına edat·III, 215 bkz> nü nek timsa^1. III, 155
ne kerek: ne gerek·I, 392 bkz> nerek
nek yılan: ejderha·III, 155
nek yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri, timsah yılı,I, 346;III, 156
nelek: niçin.I, 370, 498 bkz> ne elük, nelik, nelük
nelik: niçin·III, 385 bkz> ne elük, nelek, nelük
nelük: niçin, neden,I, 392;III, 188, 245 bkz> ne el ılk, nelek, nelik
neme: ne kadar,III, 38
neme: "bilmem" anlamına bir kelime, "ne" anlamında pekitme edatı·III, 214, 215, 236
neñ: nesne, şey, mal· I,II, 12, 13, 14, 15, 31, 34, 50, 53, 84, 98, 126, 140, 143, 145, 147,157, 159, 162, 164, 169, 170, 177, 179, 185, 189,193,196,197,204,227,238,239,241, 245,246, 247, 251, 254. 256, 257, 258, 264, 268. 269, 270, 272, 273, 278, 281, 282, 28
nerek: neye, I, 392 bkz> ne kerek
netek: nice, nasıl-I, 27, 378, 392;II, 40, 52; III, 15. 123, 366
nıjdag: bileği taşı· I, 465
nom: millet; şeriat, yasa· III, 137
nü: "ne" anlamına, "ve" yerine blr edat·III, 215 bkz> negü
oba: oba·I, 86
obrak: eskimiş· I, 118 bkz> oprak
obramak: eskimek, I, 273 bkz> opramak
obratmak: yıpratmak· I, 261 bkz> opratmak
obu: üstübeç ;.I, 86
obuz: katı olan·I, 54
obuzlug: sarp,I, 146 bkz> opuzlug § obuzlug yér; sarp, engebeli yer,I, 146
oçak: ocak,I, 64, 490
oçaklanmak: ocaklanmak·I, 293
oçaklıg: ocaklı·I, 147
oçaklık titik: ocak yapılacak çamur ve benzeri olan her nesne·I, 150 oçakl ık yer ocaklık yer·I, 150
oğgarmak: düşünme sonunda anlamak,I, 255
odguç: ateşin alevì.I, 95, 177, 248
odluk: kol kemiğinin kalın yeri· I, 98
odunmak: sönmek, I, 200 bkz> udınmak, udunmak
ogla: genç, yiğit· I, 129
oglagu: bolluk içinde büyüyen· I, 138
oglagu katun: asaletli, asîl kadın, I, 138
oglak: oğlak· I, 65, 119, 468; II, 22, 266, 294; III, 102, 145
oglak ay: ükbahar, I, 347 bkz> ulug oglak ay
oglan: oğlan, oğul, çocuk, çocuklar· I, 74, 119, 143, 192, 193, 208, 209, 240, 263, 286, 289, 293, 373, 386;II, 4, 19, 26, 74, 93. 121, 154. 209, 210, 212, 218. 244, 272, 294, 300, 302, 329, 340, 341, 344, 348, 351. 354, 366; III, 80,102,108,125,145,196, 202, 25
oglansıg: çocuk gibi, çocuk huylu·III, 128
oglıtmak: üretmek, çoğaltmak· I, 265
ogradaçı: uğrayan, uğrayıcı· III, 314 ograg niyet, kurma, kas ıt; uğrama, uğrak· I, 118 ograg dağ yamacı, derenin dönemeci· III, 65 bkz> ogrug, owrug
ogragan: uğrayan· I,II, 314
ograglı: uğramak isteyen· III, 315
ograglık: uğramak hakkı olan· III, 315
ogragsık: uğramak hakkı olan· III, 315
ograguçı: uğrayan, uğrayıcı· III, 314
Ograklanmak: Ograk kılığına girmek,I, 313; II, 279 bkz> Ugraklanmak
ogralmak: uğranılmak· I, 247
ogramak: uğramak· I, 125, 160, 274; III, 106, 272, 311, 312, 313. 321. 372
ogramsınmak: uğrar görünmek, III, 322
ograşmak: uğraşmak· I, 170, 234, 235
ogratmak: göndermek, uğraştırmak· I, 261
ogrı: gizli, I, 380;II, 234
ogrı: hırsız; hırsızlık·I, 126, 224, 300, 483; II, 29, 171, 174, 197. 341; III, 75, 89, 423, 429
ogrılamak: çalmak, hırsızlık etmek· I, 316, 317
ogrılık: hırsızlık II, 208
ogrug: kemiğin ek yerleri, bel kemlğinln boyu-na birleştiği yer; dağ yamacı ve dağın bittiği yer; derenin dönemecl·I, 98, 118; III, 65 bkz> ograg, owrug § tag ogrug ı; dağın dönemeci· I, 98
ogrulayu: hırsız gibi· I, 102
ogrulmak: kemlk yarılıp ayrılmak. I, 247, 248
ogruşmak: kemik yarıp ayırmakta yardım ve yari{ etmek· I, 235
oguk: çizme· I, 67
ogul: ogul, çocuk, I, 37, 51, 68, 74, 86, 123, 180, 206, 220, 246, 253, 256, 262, 264, 288, 299, 319, 370, 415, 440, 515, 524;II, 14, 80, 84, 120, 143, 173, 175, 178, 183, 240, 249, 302, 311, 330. 333, 335. 343, 357;III, 33, 58. 78, 87,105, 128,137,141,146,159,
ogulçuk: ana rahmi, oğulduruk· I, 149
ogulmuk: üstüne hatıl atilmak için uzatılmış olan düz direk· I, 149
ogur: karşılık, ivaz· I, 53
ogur: bir işte imkân ve fırsat· I, 53
ogur: uğur, bereket, devlet· I, 53
ogur: vakit, zaman· I, 33, 53, 136, 273, 294; II, 68, 321, 322, 362;III, 55, 317
ogur bolmak: yol uğurlu, hayırlı olmak I, 53
ogurlamak: vaktinde yapmak; çalmak, hırsızlık etmek·I, 300
ogurlanmak: vakti yaklaşmak; uğurlanmak, uğurlu olmak; bağışlananın karşılığı verilmek·I, 292
ogurlug bolmak: sırasında ve yerinde olmak·I, 53
ogurlug ış: vaktinde ve yerinde yap ılan 1;.I, 146
ogurluk: karşılık, ivaz olan,I, 114
ogurmak: kemik yarıp ayırmak·I, 178
oguş: oymak; hısım, akraba·I, 61, 88, 114; II, 83, 103
oguşlanmak: aile, hısım sahibi olmak, I, 293
oguşlug: aile, hısım sahibi· I, 146
Oguzlamak: Oğuz saymak, Oğuzlar'dan saymak, Oğuzlar'a nispet etmek, I, 302; II, 345
Oguzlanmak: Oğuzlaşmak, Oğuz kılığını almak, Oğuz kılığına girmek, kendini Oguz'lar'dan saymak, I, 293; II, 269
oxsınmak: pişman olmak, I, 253 bkz> oxsunmak
oxsunmak: pişman olmak III, 373 bkz> oxsınmak
oxşag: benzeyen, benzer. I, 118
oxşagu: oyuncak; (mecazen) kadın·I, 138
oxşamak: okşamak, şakalaşmak; benzemek; (at) uyumak. I, 282, 283; II, 286
oxşançıg: okşanmaya deger, III, 232 oxşatmak benzetmek· I, 262
ok: ok, I,II, 21, 37,157,160,166,170,171,180,193, 199, 217, 222, 237, 267, 275, 326, 393,457, 493,494, 522
ok: paylar ve toprak hisseleri üzerine üle şmek için atılan ok, çekilen kur'a, mirasta dü şen pay· I, 37, 48
ok: hâl anlamına yakın anlamlı bir edat; fiillerde pekitme edat ı; vakit, zaman· I, 37, 71, 160; III, 16
oka: kefillik, kefâlet. I, 40
oka almak: kefil olnnak· I, 40
okçı: okçu· II, 199
okılmak: okunmak· I, 197 bkz> okınmak
okımak: okumak; çagırmak. II, 333; III, 254
okınmak: okunmak, okur görünmek· I, 202, 203 bkz> ok ılmak
okışmak: okuşmak, okumakta yardım ve yarış etmek; (ağrı;mak· I, 186, 359 bkz> okuşmak
okıtgan: çok okutan· I, 156
okıtmak: okutmak I, 212 ,
okıtsamak: okutmak istemek, çagırtmak istemek· I, 302
oklug kirpi: büyük kirpi, oklu kirpi· I, 415
okluk: sadak, I, 100 okramak yem zamanında kişnemek, homurdanmak· I, 275
okraşmak: yem zamanında birlikte ki;nemek·I, 235, 236
oktam: ok atımı; okluk, I, 107 § bir oktam yer; bir ok atim ı yer·I, 107
oktamak: ok atmak, I, 26; II, 97
oktaşmak: ok atışmak; kur'a içln ok atıçmak· I, 231
oktatmak: ok attirnnak· I, 260
okta yazturmak: ok atmakta yanıltmak· III, 95
okuşmak: çağrı;mak· I, 183; II, 103 bkz> okışmak
ok yılan: kendisini insan üzerine atan yılan, I, 37;III, 29
ol: o,-dır,-dir,-dur,-dür.I, 20 21, 22, 24,25, 27, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 46, 60. 61, 71, 72, 76, 77, 97,108,126, 129, 132, 136, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 164, 165, 166, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 176 ,177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184,
oldañ: pabuç altı, tabanı, mestin alt yanı· I, 116 bkz> uldañ
oldrum: kötürüm, yatalak, oturum· III, 412
olduk: nalsız, yalın ayak· I, 101 bkz> ulduk
oldurmak: oturmak· III, 235 bkz> olturmak
olgun: olgun· III, 167
olgutmak: oturtmak· I, 260 bkz> olhutmak
olhutmak: oturtmak·I, 260 bkz> olgutmak
olma: testi, çanak çömlek·I, 130 ,375; II, 234; III, 182 bkz> ulma
olturmak: oturmak·I, 219, 224, 374, 413; II, 21; III, 230 bkz> oldurmak
oluk: oluk, yalak· I, 67
oluk: küçük kayık, I, 68
on: sayıda 011. I, 49, 69, 219
onu: onu· III, 238
onunç: sayıda onuncu· I, 132, 133;III, 449, 450
oñ: kolay·I, 41 bkz> oñay
oñ: sağ, solun karşıtı· I, 41 § oñ elig; sağ el·I, 41, 72
oñay: kolay·I, 41, 244, bkz> ong
oñiklanmak: zülüflü olmak, takma saçlanmak. I, 311, 312 bkz> öñlklenmek
oñmak: solmak· I, 175 bkz> oñukmak
oñukmak: solmak, rengi atmak, hastalık ve benzerlerinden dolay ı buruşmak, tazeliğlni ve parlaklığını kaybetmek· I, 175. 216;III, 394, 395 bkz> oñmak
oñulmak: iyileşmek, düzelmek, lyl olmak, 1 216, 217; III, 395
op: harman dövmek Için koşulan öküzlerin ortasında bulunan öküz· I, 34 bkz> mama
opmak: hõpürdeterek içmek,I, 172 bkz> öpmek
op op: eşeğin ayağı kaydığında ,söylenen söz· I, 34
oprak: yıpranmış, yıpramış, eskimiş· I, 118; III, 16, 38 bkz> obrak
opramak: yıpramak· I, 273; III, 358 bkz> obramak
opraşmak: yıpraşmak, yıpranmaya başlamak· I, 231. 232
opratmak: yıpratmak·I, 261 bkz> obratmak
oprı: obruk, çukur; dere· I, 125; III, 134
opruşmak: içmekte yardım ve yarış etmek·I, 232 bkz> öprüşmek
opuzlug: sarp,I, 146 bkz> obuzlug
or at: donu al ile doru arasında bulunan at· I, 45'
ordu: hakanın oturduğu şehir.I, 124
ordu: sıçan, köstebek gibi yerde ya şayan hayvanların yuvası· I, 124
ordu başı: hakanların döşeyicisi, yaygıcısı. I, 124
ordulanmak: başşehir edinmek· I, 296 bkz> ordulanmak
ordutal: hamamotu. I, 124 bkz> arğutal, urdutal
ordulanmak: yurt tutmak, yerleşmek·II, 294 bkz> ordulanmak
orgak: orak· 1. 14, 119;II, 128, 244, 307;III, 45, 267
orılaşmak: bağrışmak, çağrışmak.I, 239 bkz> orlaşmak, urılamak, urılaşmak, urlamak, yurlamak
orlaşmak: bağrışmak, çağrışmak.I, 239 bkz>orılaşmak, urılaşmak, urlamak, urlaşmak, yurlamak
ormak: kesmek, biçmek, vurmak, urmak·I, 14, 172; III, 45
ornamak: yerleşmek, yer tutmak, yer edinmek; (güne ş) batmak, kaybolmak.I, 288
ornatmak: yerine koymak·I, 266
orpatmak: ürpertmek, saçını dağıtmak,I, 259, 260 bkz> örpeşmek, ürpekmek, ürpermek, ürpeşmek
ortak: ortak·I, 99, 439;III, 71
ortaklık: ortaklık II, 90
ortu: orta,I, 124,125 bkz> otra, otru, utru § ortu er; orta ya şlı adam·I,124 § kün ortu; ögle vakti.I, 124
ortulamak: ortalamak, ortasına varmak, I, 316
oru: şalgam, buğday ve buna benzer şeyleri saklamak için kazılan çukur,I, 87
orulmak: biçlmek I, 194, 195
orum: kesim·I, 75 § bi orum ot; bir orakta çıkarılan ot·I, 75
orun: yer, mekân, ınevki.II, 72, 177; III, 222, 430
orunç: rüşvet, gevik· III, 449 bkz> urunç
orunçak: emanet· I, 148, 149
osruk: osuruk· I, 99
osruşmak: osuruşmak· I, 234
osug: bir nesnenin bir nesneye de ğişmesi, bir nesnenin bir nesne ile kar; ılandırılması· I, 64 osuglamak hile ile kilit açmak· I, 306 bkz> üsüglemek
osurgan: osurgan, çok osuran· I, 156
osurmak: osurmak·I, 178
ot: ot, hayvan yemlerinin hepsi·I, 14, 35, 65,75, 169, 172, 195, 225, 255, 342, 415, 469; II, 79, 108, 133, 294, 330, 348, 351; III, 4, 47, 68, 122, 141, 200, 263, 277, 287, 374, 436, 442 § çiwgin ot; hayvanları semirten ot· l, 443
ot: ilâç, em, zehir. I, 35, 47, 154, 514, 515;II, 72, 116, 127, 176, 315, 345;III, 224, 252
ot: ateş, duman,I, 43, 164, 176, 177, 183, 195, 200, 202, 208, 230, 332, 400, 499, 513, 514,522;II, 78, 100, 133, 144. 176, 245, 292, 293, 299, 302, 353, 358; III, 16, 23, 63, 65, 96. 97, 265, 341, 348, 430
otaçı: hekim, ilâç yapan,I, 35, 299
otag: otag·III, 208
otamak: ısınmak, odun yakmak; ilâç yapmak·III, 252
otgarmak: otlatmak·I, 225
otgun: eğerin solunda kolanın geçirilerek dile bağlanan enli bir kayışı·I, 107
ot karak: gözün gören yeri·I, 382
otlamak: otlamak,I, 285
otlanmak: ateşlenmek, ateş kesilmek, ateş gibi olmak; öfkelenmek·I, 297
otlug: otlu·I, 98
otlug: yemlik, ahır,I, 98
otra: orta, ortada, arada,I, 125, 188, 308;II, 89, 287 bkz> ortu, otru, utru
otran: don, elbise,I, 108
otru: karşı, õn, ara, orta, ortasında·I, 68, 126, 494; II, 28, 145;III, 40, 156, 422 bkz> ortu, otra, utru
otrug: ada·I, 97
otrulanmak: yüz yüze gelmek·I, 296, 297 bkz> utrulanmak
otrunmak: karşı koymak istemek·I, 251 bkz> utrunmak
otruşmak: karşı koymak, karşı gelmek, karşılaşmak·I, 232 bkz> utru;mak ottuz say ıda otuz·I, 142
otulmak: ekini bozan bitkiler keslimek, ba şi vurulmak.I, 193 bkz> utulmak
otuñ: odun·I, 14, 67, 70, 134, 272, 449;II, 238, 341;III, 153, 187, 246, 249, 252, 292, 351 otuñluk odunluk,I, 162 ot yem karabiber, klmyon glbi tohum ve baharlar,III, 5
owrug: kemiğin ek yerlerl, bel kemiğinln boyunla birleştiği yer; dagın yamacı ve bittiği yer,I, 118 bkz> ograg, ogrug
owunmak: oğuşturmak,I, 202;II, 147 bkz> uwunmak
oy: yerdeki oyukluk, çukurluk·I, 49, 146
oy: at yagız at, I, 49
oyma: çizme yapılacak Tnrkmen keçesi· II, 100, 207
oymak: oymak, yerleştirmek, sıkıştırmak, I, 174
oynagu yér: oynanacak yer,I, 121 oynak i şler oynak kadın·I, 120
oynamak: oynamak.I, 225. 226, 240;II, 114, 226;III, 131, 377
oynaş: oynaş, başka biriyle sevişen kadın,I, 120
oynatmak: oynatmak,I, 271
oy obuz: basık, düz yer·I, 54
oy obuzlug yér: sarp, engebeli yer·I, 146 bkz> oy opuzlug yér
oy opuzlug yér: sarp, engebeli yer·I,146 bkz> oy obuzlug yér
oyturmak: oydurmak, bastırmak, sıkı;tırmak· I, 269
oyuk: hayal, belge, bostan höyügü·I, 81, 85, 384
oyulmak: oyulmak, çukurlaşmak, sıkıştırılınak· I, 268, 269 oyun oyun, yar ış,I, 85;II, 25
oyuşmak: oymakta ve basmaktä yardım ve yarış etmek· I, 268
ozgan at: çok ileri giden, başkalarını geçenat· I, 470
ozıtgan: daima ileri sürüp geçerek kazanan·1, 155
ozıtmak: ileri sürmek·I, 155
ozmak: başkasından lleri geçmek· I, 173 bkz uzmak
ozuk at: koşu ve benzerlerinde lleri glden ve ba şka atları geçen at·I, 66
öç: öç, hınç, kin, 111^111.I, 41, 43, 44, 50, 230; II, 103
öçeş: yarış, t, 61
öçeşmek: yarış etmek· I, 61, 181
öçlüg: öcü ve hıncı olan,II, 283
öçrüşmek: söndürmek, yatıştırmak.I, 233
öçürmek: söndürmek, yatiîtırmak, soluğunu kesmek·I, 176, 177, 522 bkz> üçürmek
öçüt: öç, I, 50
öd: duvarda ve ağaçta delik,I, 31 bkz> öt
öd: zaman, vakit; mevsim, hava· I, 44, 330, 353; II, 77, 101; III, 125 bkz> öd
öd: sığır, ôküz, I, 45, 346 bkz> ud, ud
ödürmek: seçmek, üstün tutmak, III, 11 bkz>ad ırmak, edirmek, ödürmek, udurmak, üdürmek
öd: öz, kendi. f, 243 öd zaman, vakit· I, 245, 477; II, 68, 321;III, 190, 191
öd: dag arasındaki dere, geçit·I, 110 bkz> öz, özi
ödik: sevgi· II, 144, 311 bkz> üdik
ödlek: zaman, felek, I, 41, 82, 103;II, 196, 234, 304. 335;III, 41, 233, 425
ödrülmek: ayrılmak, seçilmek·I, 247
ödrüm: her şeyin seçilmişi.I, 107
ödründi: üründülenmiş, seçilmi;· I, 145
ödrüş: birtakım şeyler arasında muhayyerlik, seçim· I, 96
ödrüşmek: seçmekte yardım ve yarış etmek, I, 234
ödürgen: her şeyi seçen, üyürtleyen. I, 157
ödürmek: seçip ayırmak. I, 144, 370; III, 228 bkz> ad ırmak, edirmek, ödürmek udurmak, üdürmek,
öfke: öfke· I, 195 bkz> öpke
ögdi: alkış,I, 515
öge: çok akıllı, yaşlı kimse, ulusun büyüğü.I, II, 48, 90, 310, 356
ögelemek: "öge" demek, "öge" adı vermek I, 310 bkz> öklemek
öge tégit: orta halli adamların büyüklerine ve hakan çocuklar ının küçüklerine verilen ungun, I, 356
ögey: üvey· I, 123 § ögey ogul
ögmek: ögmek, sena etmek·I, 174, 472; II, 38
ögrenmek: 1
ögretmek: öğretmek· I, 261
ögreyük: görenek, âdet, I, 159, 160
ögsemek: öğmek istemek·I, 277, 278
ögtürmek: öğdürmek I, 223
ögülmek: öğülmek, ögünmek·I, 198; III, 343
ögünç: ögünç, öğünme.I, 132; III, 449
ögüngüçi: kendini öğen· I, 203
ögünmek: kendini öğmek· I, 140, 203. 252, 309
ögür: koyun, geyik, bağırtlak ku;u, deve, cariye gibi şeylerín toplu bir halde bulunmas ı, bunların sürüsü, bölük· 1. 54, 236, 285, 389;II, 153;III, 6
ögürlenmek: at sürüsü, aygıra sahip olmak,başka hayvahlar sürü ve bölük hallne gelmek·I, 292
ögürlüg er: koyun ve benzerl hayvanlardan sürüsü bulunan adam·I, 152 § ögürlüg adg ır; kısrakları, eşleri bulunan aygır·I, 152
ögüşmek: öğü;mek·I, 187
ögüt: ögüt, vaaz· I, 51, 89, 102, 440;III, 46, 155, 440 bkz> ötlük, övüt
ögütlemek: ögüt vermek, öğütlemek I, 299
ök: akıl ve anlayış,I, 48, 96, 243 bkz> öksüz
ök: orta yaşı bulup büyümüş hayvan·I, 48 § ök at; dört ya şını geçmiş at·I, 48
ök: kendi·I, 71
ökil: çok, J, 74
öklemek: "öge" adı vermek· I, 310 bkz> ögelemek
öklenmek: dinlenmek; önceden anlamay ıp sonradan anlamak; (çocuk) büyumek,I, 259, 298
öklimek: aıtmak, çoğalmak; büyümek.I, 287, 362;II, 366
öklitmek: çoğaltmak II. 366
öklünmek: yığılmak.I, 258
öklüşmek: birbiri üzerine yığılmak, toplanmak·I, 241
öklütmek: çoğaltmak, arttırmak.I, 264
ökme: yığılan her ;ey,I, 130 bkz> ökmek § ökme toprak; y ığma toprak,I,130
ökmek: yığmak, biriktirmek· I, 168
ökmek: toplanmış olan her nesne· I, 105 bkz> ökme
ölsemek: ölmek istemek I, 278
ölşemek: acıkıp gözleri kararmak, açlıktan bayılayazmak·I, 283 bkz> elşemek
ölşetmek: acıktırarak gözü görmez etmek·I, 262, 263 bkz> el şetmek
ölüg: ölü,I, 15, 72, 463; II, 27, 110, 127, 128, 139, 179, 311, 324;III, 272, 309, 424
ölügsemek: ölmek istemek·I, 303
ölüm: ölüm·I, 47, 75, 516;II, 74, 134;III, 327. 339
ölüt: birbirini öldürme, öldürüşme·I, 52
ölütçi: öldüren, katil·I, 52
ölüt er: kuvvetten düşmüş, yaşlı kimse·I, 52
ölütlemek: çarpı;mak, aralarında ölüm olayazmak·I, 299
ömek: düşündükten sonra anlamak.I, 11
ömgen: şah damarının iki tarafında bulunan damar, I, 1·20
ömzük: eğerin ön ve arka tarafları, 11011.I, 105
ökmek: kadınların kulaklarına taktıkları altın veya gümüşten yapılmış halka·I, 105
ökmeklenmek: küpelenmek, küpe sahibi olmak· I, 314
öksemek: yıgmak istemek I, 278
öksüz: öksüz; şaşkın, akılsız·I, 96 bkz> ök
öktürmek: yığdırmak·I, 223
ökülgen: daima yığılan,I, 159
ökülmek: yığılmak, toplanmak, I, 198, 437; II, 285
öküm: yığın. I, 75 bkz> ökün § öküm toprak; bir tarafa toplanm ış toprak· I, 78
ökün: para, gül ve buna benzer şeylerin yığını· I, 75, 78 bkz> öküm
ökünç: pişmanlık· I, 132;III, 449
ökünmek: pişman olmak I, 132, 200, 203; III, 361
öküş: çok I 62, 89,167,233, 467, 477, 516; II,156; III, 373, 374
öküşlenmek: çok saymak; çok sanmak· I, 303
öküş yılkı: haşarı hayvan, harın at· I, 62 390, 438, 498, 501,
öküş yılkı: haşarı hayvan,
öküz: ırmak, dere,I, 59, 513; III, 191, 341
öküz: öküz· I, 59, 446, 528; III, 421
öküzlenmek: öküz sahibi olmak I, 293
öl: ıslak, yaş, nem,I, 48, 338
öldeci: ölecek,I, 438;III, 267
öldürmek: öldürmek-I, 224, 522
ölimek: ıslanmak·II, 324;III, 256
ölişmek: nemlenmek, yaşlık yayılmak·I, 189
ölitmek: ısıtmak I, 213;II, 324
ölmek: ölmek I, 15, 38, 41, 54, 115, 228;III, 47
öndürmek: (bitki) bitirmek, yetlştirmek; yöneltmek·I, 225
önmek: (bitki) bitmek, yetişmek, neşvünema bulmak; bitmek ,I, 35, 65, 169, 424; II, 21, 204, 328; 111. 359
öñ: ön, önce, öndün.1, 40, 115
öñ: renk, bir şeyin rengi,I, 41
öñdün: öndün, önce·I, 40, 115
öñdünki: önceki, III, 14
öñeyük: bir şeye, bir kimseye mahsus olan, ayr ılan, özel I, 162
öñi: ba;ka, I, 135 bkz> öñin
öñik: kadınların takma olarak keçi kılından yaptıkları zülüf· I, 135 § öñik yörgeyek; ulanm ış zülüf·I, 135
öñiklenmek: zülüflü olınak, takma saç (zülüf) takmak. I, 311, 312 bkz> oñ ıklanmak
öñin: başka, başkası·I, 94, 135 bkz>
öñi öñlenmek: renklenmek, kızarmak, hastalıktan sonra rengi yerine gelmek·I, 289
öñlüg: renkli.I, 41
öñmek: delmek· I, 174 bkz> öñmek
öñük: yastıkların uçlarına yapılan ipek Sal kımlar, saçaklar· I, 135
öpke: akciğer, ciğer · I, 128;II, 144; III, 393
öpke: öfke, kızgınlık· I, 125, 128, 158, 164,176, 233;III, 392, 428 bkz> öfke
öpkelemek: ciğerine vurmak; öfkelenmek,I, 317; III, 208 bkz> öpkilemek
öpkliemek: öfkelenmek, kızdığı için yüz çevirmek· i, 317 bkz> öpkelemek
öpmek: öpmek·I, 163, 280
öpmek: içmek,I, 163; III, 122 bkz> opmak
öp öp: bir kimse çok öğünüp de dediğini tanıklayamazsa, o kimse için söylenir· I, 43
öprülmek: -içiilmek 1. 245, 246
öprüşmek: içişmek, höpürdetişmek, içmekte yardım ve yarış ^ş0^I, 232 bkz> opruş-mak
öpsemek: öpmek istemek·I, 275, 280
öptürmek: öptürmek I, 217
öpülmek: öpülmek .. I, 193
öpüm: yudum·I, 75
öpünmek: içer gibl görünmek·I, 198
öpürgen: daima, çok içiren I, 157
öpürmek: içirmek I, 171, 176
öpürtmek: içirtmek III, 427
öpüş: öpüş (iki kişi arasında)·I, 60
öpüşmek: õpüşmek·I, 180
ör: kaftanın koltuk altları· I, 45
örçük: örülmü; saç· I, 103 bkz> örgüf, örküç
ördek: ördek·I, 103, 104, 222, 528; II, 26; III, 17, 391
ören: her şeyin kötüsü·I, 76
örgen: urgan,I, 108, 195
örgüç: kadınların başlannda bulunan saç ör-güsü, örülmü ş saç·I, 95, 103 bkz> örçük, örküç
örgüçlenmek: örgülü saç sahibi olmak·I, 312, 313
örimek: içten çürümek·III, 252, 253 bkz> ürimek
örk: yular; at tavlası, 1; 43
örklemek: örklemek, sıkı sıkıya bağlamak. III, 443
örkü: örküç, hörküç,I, 129
örküç: örülmüş saç,I, 103 bkz> örçük, örgüç
örküç: dalga·I, 95
örküç: sacayagı.I, 95
örküçlenmek: dalgalanmak.I, 95, 312
örküçlenmek: sacayaklanmak.I, 313
örlenmek: belirmek, çıkmak, yükselnìek.I, 257, 258 bkz> örmek
örmek: belirmek, çıkmak, kopmak, yükselmek (bulut).I, 139, 173, 257; III, 398 bkz>örlenmek
örmek: õrmek, I,II, 172, 173
örme saç: õrme saç, I,II, 129
örpeşmek: (tüy) ürpermek. I, 229, 230 bkz>orpatmak, ürpekmek, ürpermek, ürpe şmek
ört: yangın, yanan nesne· I, 42
örtelmek: yakılmak. I, 245
örtemek: yakmak. I, 129, 245, 272; III, 356
örtenmek: yanmak, tutuşmak, kızarmak· I, 251; II, 133
örteşmek: karşılıklı birbirini yakmak; saldırışmak .I, 231; II, 219
örtetmek: yaktırmak· I, 260 örtgün samanı ayrılmış harman, çeç· III, 412, 416 bkz> örtkün
örtkün: harman, samanı ayrılmış harman, çeç; harman zamanı·I, 402, 526;II, 214; III, 412,416 bkz> örtgün
örtrnek: örtmek· II, 26; III, 425
örtmen: dam, satıh· III, 412
örtük: bir şeyin örtüsü, eğer örtüsü· I, 103
örtülmek: örtülmek, kapalı kalmak; kanşmak·,I, 139, 244; II, 237
örtünmek: örtünmek· I, 250
örtüşmek: örtmek, örtmekte yardım etmek, birbírini örteyazmak· I, 230, 231; II, 97
örük: örülmüş olan her nesne· I, 69
örük: bir yerde bir müddet kalmak· I, 69
örülemek: ayakta kesmek, boğazlamak, I, 309, 310
örümçek: örümcek, I, 152
örtiñ: gençlerin tirnakları üzerinde bulunan aklık,I, 134 bkz> ak, ürüñ § tırñak örüñi; tırnak beyazlığı· I, 134
örüñ: arpacıya (afsuncuya) verilen para· I, 134
örüşmek: belirmek, yükselmek. I, 186
örüşmek: örmekte yardım ve yarış etmek I, 183 örü tartmak birbirine yard ım etmek· III, 382
östikmek: özlemek, istek göstermek, I, 244 bkz> öztikmek
öşergen: açlık ve benzerlerinden daima gözü kararan.I, 157
öşermek: açlıktan göz kararmak. I, 178; III, 68
öt: acılık; öt kesesi·I, 43
öt: delik, çukur·I, 31, 43, 276; II, 119, 247; III, 263 bkz> öd
ötelmek: çalışmak, yorulmak,I, 193
ötemek: ödemek, III, 251
ötgen: çok öten.I, 473
ötgünmek: yansılamak, takllt etmek ve bunda yar ış etmek,I, 254
ötgürmek: ötüıtmek, sürdürmek; göndermek bir şeyi bir şeyin içinden öteye geçirtmek.I, 226, 227
ötgürüşmek: bir şeyi bir şeye geçirmekte yardım ve yarış etmek; mektupla;nnak·I, 232 bkz> ötrü şmek
ötki: ivaz, bedel, karşılık·I, 128
ötkünç: hikâye,I, 161 bkz> ötükünç
ötkünmek: hikâye söylemek; hakana dilek sunmak· I, 161, 199 bkz> ötünmek
ötleşmek: yağma zamanında eşya dellk deşik olmak. I, 238, 239
ötleşmek: savaşmak, uğraîmak,I, 239
ötlüg: delikli, delinmiş .III, 30
ötlük: ögüt,I, 102 bkz> ögüt, övüt
ötmek: ötmek·I, 529;II, 290;III,178,194, 240, 384
ötmek: bir şeye geçmek; delmek; boşalmak, (karın) sürmek, I, 171, 371, 424; II, 303
ötmek: (yenecek) ekmek· II, 268, 276; III, 57
ötnü: ödünçI, 130 bkz> ötünç
ötrüm: müshil, sürgün ilacı I, 106, 226
ötrüşmek: göndermek, herhangi bir şeyde yardım ve yarış etmek·I, 232 bkz> ötgürüşmek
ötsemek: öte geçmek istemek, delip geçmek istemek I, 276
öttürmek: öttürmek·I, 217 bkz> ötürmek
ötuş ötuş: bir çeşit çocuk oyununda "arkada şını, yanındakini, it" anlamına söylenen söz·I, 61
ötüg: kusma· I, 68
ötük: hikâye; hakana sunulan dilek· I, 68, 199
ötükçi: ötüncü, hakan yanında şefaatçi .II, 144
ötüglük kişi: hakandan dileği olan kimse· I, 152 ,
ötükünç: hikaye.I, 161 bkz> ötkünç
ötünç: ödünç· I, 131;III, 448 bkz> ötnü
ötünmek: büyüklerden bir dilek istemek·I, 376 bkz> ötkünmek ötünmek hikâye söylemek·I, 199 bkz> ötklinmek
ötürmek: hatırlatmak· I, 267
ötürmek: delmek, I, 176; II, 44
ötürmek: hatırlatmak I, 176 bkz> öttürmek
ötüş: bir çeşit çocuk oyunu; bu oyunda ütme, yutma· I, 60 bkz> ütü ş
övüt: öğüt, nasihat- I, 102 bkz> ögüt, ötlük
öw: ev· I, 81 bkz> ef, ev, ew, üv, üw
öwmek: ufalamak I, 166 bkz> uvmak, uwmak
öyez: öyez, övez, bir çeşit sivrisinek I, 84
öyle: öğle vakti· I, 113 bkz> özle
öz: öz, kendi, nefs; can, ruh, gönül,I, 45, 46, 63, 154, 201, 202, 203, 206.210, 243, 251, 254, 296, 298, 300, 309, 384, 433. 464, 504,513;II,141,145,146,147 ,149,150,151, 155,157, 159, 238, 240, 241, 244, 245, 248, 249,252, 254, 313, 315;III, 5, 14, 33, 43,
öz: yürek ve karnın içindeki nesne· I, 46
öz: yağ· I, 36, 45
öz: iki dağ arasında bulunan dere,I, 46 bkz> öğ, özi
öz: ağaç özü·I, 46
öz: sağır·I, 45 bkz> üz § öz kül; sağır adam· I, 45
özek: beliniç yanında bulunan damar·I, 71
özeklemek: ;ah damarını kesmek, şah damarına vurmak, I, 306
özelmek: özlemek III, 131
özi: iki dağ arasındaki yol, geçit·I, 89 bkz> öd, öz
öz kişi: hısım·I, 46 özle öğle vaktl·I, 114 bkz> öyle
özlemek: külde plşlrmek, közleme yapmak, I, 286
özlüg: yağlı· I, 36, 45
özlük: hususi, hususi at· III, 438
öztikmek: õzlemek, istek gösternnek·I, 244 bkz> östlkmek
özük: kadınlara verllen ungun·I, 71 § altun özük; alt ın gibi temiz ruhlu kadın,I, 71 § ertini özük; bedeni inci gibi temiz olan kad ın· I, 71
özük: oyularak havuz yapılan her yer· I, 71
özük suw: büyük derelerden ayrılan her çay,kol· I, 71
pamuk: pamuk,I, 380;III, 346
pars: yırtıcı bir hayvan; Türkler'in onikili yıllarından 611-1.I, 344, 346 bkz> bars
partu: üste giyilen hırka, pardesü·I, 416 bkz>bertü
pat: cibre, her nesnenin çöküntüsü.I, 319
pat: ses ifade eden kelime· I, 319, 320
patlamak: kolalamak, mayalı bir tortu ile tortulamak,III, 291 bkz> batlamak
pat tüşmek: ağır bir şey düşerken ses çıkarmak· I, 320
pekmes: pekmez, I, 448 bkz> bekmes
perçem: alâmet, belge,I, 483 bkz> beçkem
pışıg: pişmiş.I, 372, 373, 379, 455;II,124; III, 23, 321 bkz> p ışık
pışıg kerpiç: pişmiş kerpiç, tuğla, kiremit· I, 373, 455
pışıglamak: pişirmek· III, 335, 336
pışık: pişmiş·I, 379;III, 23 bkz> pışıg
pışmak: pişmek, olmak, kımız tulumıınu olması için sallamak.I, 169;II, 12,120; III, 321, 382
pışrılmak: pişirilmek. III, 32
pışurmak: pişirmek, II, 78
pis: pis, dağar ve tulum gibi şeylerin dibinde kalan çöküntü, tortu· I, 328
pistik: egrilmek üzere hazırlanmı;, atılmış pamuk sümeği· I, 476 bkz> bistik
pistik: fitil· I, 476 bkz> bistik
porsmuk: porsuk· III, 417 bkz> porsuk
porsuk: porsuk·III, 417 bkz> porsmuk
pow: bayatsımak veya kokuşmak sonu ekmek üstünde beliren ye şillik. III, 129
pötürmek: sağlam hale koymak ispat etmek· II, 72, 73 bkz> bütürmek
pus: sis, duman· III, 124 pusarmak pusarmak, sislenmek· II, 78
pus bolmak: puslanmak, duman |nmek· III, 124
pusmak: pusu kurmak, pusuya girmek, I, 434; II, 10 bkz> püsmek
pusug: pusu· I, 372, 407 bkz> püsüg
pusuglug: pusu kuran· I, 496 § pusuglug yag ı; pusu kuran düşman· I, 496
pusukmak: pusuya girmek, II, 116
pusuşmak: birbirine pusu kurmak·II, 101
puşak: kederli. I, 154, 378 bkz> bu şak, buşgan
puşmak: sıkılmak (can), usanmak· I, 373;II, 12, 145; III, 262 bkz> bu şmak
puşug: can sıkıntısı· I, 373 bkz> buşug
pürçek: insanın kâkülü, perçeml, atın perçemi. I, 476
pürçeklenmek: pürçeklenmek, yelesi çıkmak, kâkül (perçem) çıkmak· II, 276
pürkürmek: bulutlanmak, bürünmek; püskürmek, fışkırmak.II, 170, 171
pilrlenmek: tomurcuklanmak, filizle^mek. II, 237, 238
püsmek: pusu kurmak; çok dövmek, I, 385; II, 10 bkz> pusmak
püstüli: "karapazı" denilen, yenilen bir ot·I, 451 bkz> büsteli
püsüg: pusu,I, 385 bkz> pusug
püşkel: yufka, pide glbl ince ekmek, çörek·I, 481 bkz> büskeç
rak: fazlalık bildiren edat·I, 7
rapçat: angarya, beyin halkın gölüklerini alıp üzerine yük yükletmesi .I, 451
-sa: şart bildiren ek,III, 207
sa: "sen" anlamına bir kelime·III, 208
saban: sapan, çift ve çiftçi takım ve aygıtları; çifçilik·I, 402;II, 214; III, 216
sabanlamak: sapanla sürmek· III, 342 bkz> sapanlamak saç saç (ba ştaki)· I, 14, 42, 69, 172, 176, 246, 319, 321, 342, 354, 403, 488;II, 126, 145, 316, 358; III, 47, 84, 85, 207, 260, 386, 401
saç: tava· III, 347
saçgak kişi: malını saçan, israf eden kişi I, 470
saçgırmak: saçtırayazmak· II, 187 bkz> saçgurmak
saçgurmak: saçtırayazmak· II, 187 bkz> saçgırmak
saçılmak: saçılmak· I, 258; II, 122
saçındı: nerig saçılan, yayılan şey· I, 449
saçınmak: saçmayı iş edinmek· II, 150
saçıtmak: saçtırmak, dağıtmak, dağıtmayı emretmek.. II, 299
saçlanmak: saçlanmak· II, 246
saçlaşmak: birbirinin saçlarını yakalamak. II, 215
saçlıg: saçlı· I, 464
saçmak: saçmak· I, 79, 272; II, 4
saçramak: sıçramak· II, 133
saçratgu: bir çeşit kuş tuzağı· II, 331 bkz> saçrıtgu
saçratmak: istemeksizin sıçratmak· II, 331,332 bkz> saçr ıtmak
saçrıtgu: bir çeşit kuş tuzağı· II, 331 bkz> saçratgu
saçrıtmak: istemeksizin sıçratmak· II, 331,332 bkz> saçratmak
saçtaşmak: birbirinin saçlarını yakalamak· II,211
saçturmak: saçtırmak, II, 183, 184
saçu: elbise ve mendil saçağı, II, 219
saçuk neñ: saçık, saçılmış nesne· I, 381
saçulamak: saçaklamak, saçak yapmak· III, 323
safdıçlanmak: sepet sahibi olmak· II, 271
sag: sağlık, esenlik· I, 89; III, 154 sag sa ğ, tatII, iyi, temiz, halis; sağ, sağlam; sıcak· III, 154 § sag yag; sade yag, sag ya ğ· III, 154, 159
sag: akıl, zeyreklik, anlayı;· III, 153, 154
sag: yün atmak ve kabartmak için kullan ılan "sağ" denen çubuklar· III, 154
sagdıç: sagdıç, dost·I, 455;III, 374
sagılmak: sağılmak·II, 124, 163
sagım: sağış, sağım· I, 397 § bir sagım süt; bir sağışta sağılan süt· I, 397
sagın: sağmal·I, 499
sagınlıg: sağmal sahibi, sağmalı olan·I, 499
sagınmak: sağar gõrünmek·II, 152
sagınmak: sanmak, zannetmek; sözle yardım etmek· II,
sagır: içerisine şarap konulan havana benzer söbü bir kap· I, 406
sagışmak: sağmakta yardım ve yarış etmek· II, 101
sagız: sakız· I, 365 bkz> sakır, sakız
sagızlıg: sakızlı, sakızı olan· I, 495
sagızlıg: çamurlu yapışkan· I, 495
sagız toprak: yapışkan toprak· I, 365
saglıg: sayılı olan her ;ey· I, 464
saglık: dişi koyun; sağmal, sağılan hayvan· I, 471, 520; II, 22; III, 102
saglıklanmak: sağmal sahlbl olmak· II, 275
sagmak: sağmak. I, 389; II, 15, 37, 43. 50, 51, 61, 66; III, 325, 339
sagnagu: kurumu; kabak·I, 491
sagrak: sürahi, kâse, kap·I, 100, 468, 471
sagrı: deri, her şeyin derisi· I, 421, 422;III, 350 § yer sagr ısı; yeryüzü·I, 422
sagrılamak: kaba derlyi sertle{tirmek·III, 353
sagturmak: sağdırmak·II, 185
sagu: ölçek· III, 225, 418
sagulamak: ölçeklemek, ölçekle ölçmek· III, 325
sagurmak: su içmek, suyu Içlrmek, suyu çektirmek, kurutmak, suyunu s ızdırarak keş haline getirmek; tükürmek· II, 18, 80, 81 bkz> sudmak, sutmak
sag yag: sade yag· III, 154, 159 saht eğerlere, kemerin ba;ına, tokalara işlenen altın veya gümüş l{leme· I, 107 bkz; üstem sak i'şte uyanık ve zeyrek olan·I, 333
saka: dağ yamacı·III, 226
sakak: çere·I, 282;II, 286
sakal: sakal·I, 230, 282, 390;II, 286;III, 228
sakalduruk: külahın başta durması ve yere düşmemesi için çene altından geçirilerek bağlanan ipekten örülmüş bir kaytan·I, 530
sakalduruklanmak: sakalduruğu bağlamak· III, 205
sakıg: ılgın, yalgın, serap·I, 191; III, 268
sakımak: hayal imiş gibi görünmek· III, 268, 269
sakınç: sakınacak şey; sıkıntı, sakınma, kaygı·I, 69, 100, 142; III, 333, 374
sakınmak: sakınmak; sanrnak, düşünmek· I, 242,419;II,153,167;III,61, 361
sakır: elbiseye bulaşan meyve suyu veya hurma pekmezi gibi nesneler· I, 365 bkz> sag ız, sakız
sakırgan: büyük sıçan, geme· I, 521 bkz> sıkırkan
sakırku: kene, sakırga· I, 489
sakış: sayma, sayış, III, 247 bkz> sakmak, samak, sanamak, sanmak
sakız: elbiseye bulaşan meyve suyu veya hurma pekmezi gibi şeyler· I, 365 bkz> sagız, sakır
sakızlıg: sakızlı, yapışkan şeyler yapışmış olan· I, 495
saklanmak: saklanmak, çekinmek· II, 247
saklaşmak: saklaçmak, gizlennnek· II, 216 "
saklık: uyanıklık·I, 471
sakmak: saymak, I, 85, 384 bkz> sak ış, samak, sanamak, sanmak
sak sak: nöbetçinin, bekçinin kaleyi ve at ı koruyablimek için uyanık olmasını emreden söz·I, 333
sal: sal·III, 156
sal: kaplardaki sır· III, 157
salçı: aşçı, mutfakta bulunan kimse· III, 442 § salç ı biçek; aşçı bıçağı, III, 442
salga at: gem alınaz, başı sert, çamış at· I, 425
salı: sıva aygıtı, mala· III, 233
salımlaşmak: çarpışmak ve saldıri{mak· II, 258
salındı: atılan, çıkarılan; erkegin arkaya doğru salıverdiği saç· I, 449 bkz> sulındı § salındı otuñ; sellerin getirerek kıyıya attığı odun· I, 449
salınmak: sarkmak· II, 154
salıñulamak: yukandan aşağı sarkmak; taşlamak·III, 410
salışmak: sallaşmak, birbirini güreşte sallamak, silkişmek, birbirine sallamak; işaretleşmek, II, 109
salmak: átmak; bir ;eyle işaret etmek; göndermek, götürmek; toplamak, toplu hale getirmek· II, 24
salñu: çakıl taşı atılan sapan· III, 379
salturmak: saldırtmak; sallatmak, sallamayı emretmek; çıkarıp atmayı emretmek II, 187 samak saymak, I, 281; III, 247, 250 bkz> sak ış, sakmak, sanamak, sanmak
saman: saman, I, 415; II, 316
samanlıg: saman sahibi olan·I, 499, 500
samda: ayağa glyilen sandal·I, 418
samduy: ılık yemek· III, 240
samlamak: ilâç etmek; sağaltmak· III, 298 bkz> em sem, sem
samsıtmak: incitmek· II, 336
samursak: sarımsak, sarmısak· I, 527 bkz> sarmusak
samurtug ış: içinden çıkılamayan karışık i;, I, 494
san: sayı, sayma, addü itibar, III, 157, 429
sanaç: dağarcık· I, 358 § sanaç kesürgü; kırmızı dağarcık· I, 358
sanamak: saymak· III, 274 bkz> sakış,sakmak,samak, sanmak
sançıkmak: yenilmek; vurulmak, sancılmak· II, 228
sançılmak: saplanmak, sancılmak; (asker, ordu) yenilmek. II, 231
sançışmak: birbirine hançer, bıçak gibi şeyler saplamak, birbirine sanc ımak; birbirlyle savaş yapmak· II, 217
sançmak: sançmak, dürtmek, sokmak; yenmek· III, 420
sandırış: kavga, çekişme· I, 402; II, 214;III, 416 bkz> sandr ış, sandruş
sandırışmak: kavga etmeki saçmalamak·II, 214 bkz> sanr ışmak, sanruşmak
sandrımak: saçmalamak· III, 281 bkz> sanrımak
sandrış: çekişme· III, 416 bkz> sandırış, sandruş
sandruş: çekişme· III, 416 bkz> sandırış, sandrış
sanduvaç: bülbül·I, 529;III, 178, 311
sangarmak: bir şeyden saymak, bir şeye nispet etmek· II, 188, 189
sanmak: saymak, sayılmak; sanmak,I, 68;II, 28 bkz> sak ış, sakmak, samak, sanamak
sanrımak: saçmalamak.III, 281 bkz> sandrımak
sanrışmak: saçmalamak·II, 214 bkz> sandırışmak, sanruşmak
sanruşmak: saçmalamak·II, 213 bkz> sandırışmak, sanrışmak
sañ: kuş pisliği·III, 357
saña: sana·I, 391, 392, 423;II, 57, 78, 193; III ,156, 208, 272, 285, 313, 315, 322, 368, 372, 440
sañan: tadı buruk olan· III, 376
sañlamak: kuş pislemek. III, 403
sañlatmak: kuş pisletmek. II, 359
sap: sap, kılıç veya bıçak sapı· I, 384; III, 145
sap: bir söze verilecek cevapta sıra, yanut; değirmende, su!amada ve gezekte sıra· III,145
sapanlamak: sapanla sürmek, III, 342 bkz>sabanlamak
sapıg: çadırın eteği· I, 374
sapılmak: saplanmak, birisi giderken yan ına takılmak, katılmak· II, 120
sapımak: sallamak, hareket ettirmek· III, 256, 257
sapınmak: saplamayı üzerine almak, saplar gibi görünmek II, 150
sapıtgan: daima sallayan·I, 513
sapıtmak: sallamak, hareket ettirmek; sallatmak II, 298
saplamak: sap yapmak·III, 296
saplatmak: saplatmak, sap taktırmak·II, 344
saplık: saplık, kılıç ve bıçak gibi şeylere sap olmaya yarayan nesne·I, 470
sapmak: ipliği iğneye geçirmek, saplamak; bir şeyi sarmak, cinsinden eksik kalan bir şeyi başkasıyle tamannlamak· II, 3, 4
sapturmak: ördürmek, yamatmak. II, 183
saraguç: kadın yaşmağı· I, 487
saraguçlanmak: başörtüsü örtmek· III, 205
saran: hasis, cimri, II, 250
saranlamak: pinti saymak, pintilere nispet etmek· III, 345
saranlık: pintilik, cimrilik I, 504
sargan: çorak yerlerde biten bir ot·I, 438
sargan kamış: kamışı kurutan tepe·I, 439
sargan yér: "sargan"ın bittiği yer·I, 438
sargarmak: sararmak·I, 69, 486;II, 187, 188
sarıçga: çekirge, I, 489 bkz> sırıçga
sarıçga er: gevşek ve tembel adam· I, 489
sarıg: sarı, sarı renk· I, 329, 374, 395; III, 162, 224 § sap
sarıg:
sarıg erük: kayısı, zerdali·I, 69
sarıg kezik: sarılık hastalığı·I, 391
sarıglamak: sarılamak, sarı yapmak· III, 336
sarıglıg: sarılık hastalığı olan· I, 496, 500
sarıglık: sanlık· I, 503 sarıg surıg herhangi bir sarı renk· I, 374
sarıg suw: karında toplanan sarı su· I, 374
sarıg turma: havuç· I, 431 bkz> geşür, gezer, gizri
sarılmak: kırmak, darılmak· II, 123 bkz; sarmak, sermek, sürmek
sarılmak: sarılmak II, 123
sarım: ibrik, testi glbi şeylerden içilecek olan nesnenin süzülmesi Için bu kaplar ın ağzına gerilen ipek kumaş parçası· I, 397
sarıñulamak: buz ve benzeri ;eyler üstıinden kaymak. III, 409, 410 bkz> seriñülemek
sarınmak: bir şeyi sarınmak, ôrtünmek; bir işe sanlmak· II, 151
sarışmak: sarmakta yardım ve yarış etmek· II, 96
sarıtmak: sardırmak, sarmayı emretmek· II, 304 bkz> sarutmak
sarkaç: karamuk; yaban hindibasına benzer bir ot· I, 454; III, 240
sarkaçlanmak: yerde yaban hindibasına benzer bir ot bitmek, karamuk otu bitmek II, 271 bkz> surkuçlanmak
sarkanık: hayvanlardaki "kırk bayır" denen işkembe·III, 179 bkz> sarkayık
sarkayık: hayvanlardaki "kırk bayır" denen işkembe· III, 179 bkz> sarkanık
sarkım: soğuk günlerde kar glbi yağan çiğ·I, 485
sarkındı suw: iri su damlası·I, 493
sarkışmak: çok damlamak.II, 214, 215
sarkıtmak: damlatmak· II, 339
sarkmak: akar şey sızıp damlamak; uyuşmak, III, 421
sarkurmak: damlatmak· II, 189
sarlamak: sarmak,III, 296
sarlanmak: sarınmak, sarılmak.II, 246
sarlaşmak: sarmakta yardım ve yarış etmek·II, 215
sarlatmak: sardırmak, II, 346
sarmaçuk: bir çeşit şehriye .I, 527
sarmak: bir şeyi süzmek ve ayırmak; olgun hale gelmek,III, 167 bkz> sarmalmak, sarma şmak, sarmatmak, sermetmek
sarmak: kızmak, çıkışmak, sertelmek, sert söz söylemek II, 38, 39;III, 181 bkz> sar ılmak, sermek,
sürmek:
sarmalmak: süzülmek,dolanmak II, 233, 237 bkz> sarma şmak, sarmatmak, sermetmek
sarmalmak: sarılmak, dolanmak.II, 233, 237
sarmaş: sarmaş, bir şeyin bir ;eye sarılması.I, 460
sarmaş bolmak: halk birbirine kanşmak·I, 460
sarmaşmak: sarmakta yardım etmek·II, 216
sarmaşmak: karışmak; süzülmek; bir akarın içinden başka bir şey çıkmak, bunda yardım ve yarış
: etmek,II, 216, 217 bkz> sarmak, sarmalmak, sarmatmak, sermetmek
sarmatmak: sardırmak. II, 349
sarmatmak: bir şeyi sudan ayırıp çıkartmak, süzdürmek. II, 349 bkz> sarmak, sarmalmak, sarma şmak, sermetmek
sarmusak: sarmısak, sarımsak·I, 527 bkz> samursak
sarnıç: deve derisinden yapılan su tulumu; ağaçtan oyulmuş kap·I, 454
sarsal: sansar, samura benzer bir hayvanc ık· I, 483
sarsıg: katı ve sert olan her şey·I, 464 § sarsıg söz; katı söz,I, 464
sarsıtmak: sert ve kaba muarnele yaptırmak, II. 336
sart: tacir, tecimen, satıcı,I, 66, 342;III, 13
sartlamak: sart (tecimen, tacir) saymak· III, 444
sart surt: "zart zurt", "fart furt" gibi ses bildiren söz· I, 342
sart surt kılmak: "zart zurt", "fart furt" gibi ses çıkarmak· I, 342
sarumak: sarmak· III, 262
sarutmak: sardırmak, sarmayı emretmek· II, 304 bkz> sarıtmak
sasıg: kokmuş· I, 372
sasıg barıg: kokmuç, sası· I, 372
sasık: saksı· I, 382
sasımak: sasımak, kokmak· III, 265
saş: ürkek, III, 152
saşturmak: sayışmak, kesişmek· II, 185 bkz> sayışturmak
saşurmak: arasını ayırmak· II, 79
sata: mercan, III, 218
satgalmak: çiğnenmek; borç, takas yapılmak· II, 233
satgamak: çiğnemek; bir yol bir yola çat ılmak; uğramak; ödeşmek; kar;ılaştırmak· III, 288
satgan: satan, çok satan, II, 296
satgaşmak: rastgelnnek, kavuşmak; sataşmak, saldırışmak; sayışmak, ödeşmek, II, 214
satguçı: satıcı·II, 296
satguluk: satmaya hakkı olan·II, 297
satıg: satış, satma·I, 374
satıglamak: satışmak·III, 336 bkz> satıglaşmak
satıglaşmak: satışmak·III, 336 bkz> satıglamak,
satıglı: satmak azminde olan·II, 297
satıglık: satılık·I, 503
satıgsak: satmak isteyen·II, 296, 297
satıgsamak: satmak Istennek·III, 333
satılmak: satılmak II, 121
satınmak: satar görünmek· II, 150
satır: "piç, aslı belirsiz" anlamına sövme .I,406
satışgan alışgan: daima alıp satan,I, 518, 519
satışgan tawışgan: daima satan ve tasarruf eden; daima alan satan· I, 519
satışmak: satmakta yardım ve yarış etmek, karşılıklı alış veriş etmek II, 89;III, 71
satlanmak: cesaret göstermek, cüret etmek, at ılmak· II, 248
satma: kulübe, bağ bekçisinin geceleri bar ınmak için ağaç üzerinde yaptığı çardak· I, 433
satmak: satmak. I, 519; II, 193, 219, 294, 295, 296
satsamak: satmak istemek· III, 284
sattaçı: satıcı· II, 296
satturmak: sattirmak· II, 183
satulamak: faydasız söz söylemek, gevezelik etmek· III, 194, 323
saturmak: saydırmak· III, 186, 187, 192
saw: şöhret, san·III, 43
saw: söz, haber, salık; mektup; risale; atalar sözü, darb ımesel; kıssa, hikâye, tarihsel şeyler,I, 97, 207, 362, 409, 471, 508, 523, 524; II, 20; III, 154, 155, 158, 441
sawaşmak: sava;mak, çarpı;mak·II, 102
sawçı: elçi, peygamber; hısım ve dünürler ara sındaki elçi·III, 154, 441
sawdıç: sepet, sele, I, 173, 455
sawılmak: savulmak; (güneş) inmek I, 106; II, 170 bkz> sawulmak
sawlamak: söylemek, atalar sözü söylemek· III, 297
sawlanmak: atalar sözu söylemek· III, 199
sawlaşmak: birbirine sav söylemek; sal ık vermek; herhangi bir şey üzerine konuşmak, II, 215, 216
sawramak: savulmak; azalmak, seyrekle şmek, savsamak, gevşemek; savmak, sağalmak· III, 41, 278, 281 bkz> sawrımak, sewremek
sawrımak: azalmak, seyrekleşmek, III, 278 bkz> sawramak, sewremek
sawrukmak: savrulmak, akan su köpüre kö-püre dalgalanarak çalkalanmak, II, 172, 228
sawrulmak: savrulmak, saçılmak· II, 232
sawruşmak: savurmakta yardım etmek·II, 212, 213
sawulmak: bulunduğu halden ayrılmak, bir yana eğilmek, batmak; savulmak, gitmek II, 125, 163;III, 80 bkz> sawılmak
sawurmak: savurmak, saçmak·I, 330;II, 82
sawurtmak: savurtmak III, 431
say: kara taşlık yer· III, 158
say: vücuda giyilen zırh, III, 158 § say yarık; demir göğüslük III, 15, 158
saygırmak: yer kara taşlı olayazmak. III, 193
sayıkmak: yer kara taşlı 0111^.III, 189, 190
sayılgan étilgen: birçok işlere giren çıkan· I, 158
sayış: ödenek· III, 126 bkz> seyş
sayışturmak: sayışmak, kesişmek, II, 185 bkz> saşturmak
saypamak: israf etmek III, 310, 311
saypatmak: israf ettirmek II, 357
sayramak: şakımak, ötüşmek; saçmalamak, hezeyan etmek,I, 467;III, 240, 311
sayramlanmak: su azalmak, sığ bir hal almak, su biraz çekilmek· III, 205
sayram suw: topuktan yukarı çıkmayan sığ su II,.111, 176
sayratmak: çok söyletmek II, 357
sazınçı taşı: alçı taşı· III, 375
seçe: serçe kuşu· III, 219
seçişmek: saçmakta yardım ve yarış etmek·II, 92
sedretmek: seyrek hale getirmek; seyretmek. II, 332
sedrek(g): seyrek,I, 384, 477 § sedrek böz; seyrek bez·I, 477
sedrek kapug: parmaklıklı kapı·I, 478
sedremek: incelmek, seyremek, seyrekle şmek; elbise erpimek.III, 167, 277
sedreşmek: seyrekleşmek. II, 211
sefinç: memnun olma, sevinç· III, 377 bkz> sewinç
segirtmek: segirtmek, koşturmak II, 274; III, 429 bkz> sekirtmek
segremek: seğirtmek·I, 142 bkz> sekremek, sekrimek
segrişmek: seğrişmek, koşuşmak, seğirtmekte yardım ve yarış etmek· I, 214; II, 225 bkz> sekri şmek
sekirtmek: seğirtmek, koşturmak· II, 274; III, 429, 431, 432 bkz> segirtmek
sekitmek: sektirmek· II, 310
sekiz: sayıda sekiz·I, 365 bkz> sekkiz
sekiz on: sayıda seksen·I, 437 bkz> seksün
sekkiz: sayıda sekiz·I, 365 bkz> sekiz
sekremek: seglrtmek,I, 142 bkz> segremek, sekrimek
sekrimek: seğirtmek· I, 354; III, 281 bkz>.segremek, sekremek
sekrişmek: seğrişmek, koşuşmak, sejlrtmekte yardım ve yariş etmek I, 214; II, 225 bkz> segri şmek
sekritmek: sıçratmak, atlatmak· II, 333
seksün: sayıda seksen·I, 437 bkz> sekiz on
sekü: dükkân; seki·III, 230
Selçük sü-başı: Selçuk hanlannın dedesi olan kişi-I, 478
sem: ilâç·III, 157 bkz> em sem, samlamak
semiz: semiz· I, 365 bkz> semüz
semizlik: semızlik. I, 507
semrimek: semirmek, yağlanmak· II, 365; III, 281
semrişmek: semizleşmek II, 213
semritmek: semirtmek.II, 333
semürgük: bülbüle benzer bir kuş·II, 290
semüz: semiz·I, 285 bkz> semiz
sen: sen·1, 36, 43, 74, 76, 79,87,110, 126, 134, 207, 281, 339, 353. 365, 391, 403, 412, 462, 529;II, 40, 42, 69, 167, 185, 204, 347; III, 26, 124,131,138,145,147,154,173,178,179. 207, 208, 214, 222, 233, 234, 256, 349, 357, 367, 440-
senkeç: fındık küçüklüğünde akı ve kırmızısı olan bır çeşit tatlı elma.I, 455 bkz> señeç
senlemek: "sen" diye aytamak, küçük say ılmak III, 298
senletmek: "sen" ile aytatmak·II, 346, 347
señeç: fındık gibi küçük ve tatlı bir elma·III, 381 bkz> senkeç
señek: su içilen testi; ağaçtan oyulmuş su kabı, III, 367
señil: insanın yüzünde çıkan siyil, ergenselik; yüzde olan çi ğit hastalığı· I, 483
señir: dağ çıkıntısı, dağ burnu; herhangi bir duvarın ucu .III, 360, 362
señregü: her zaman burnundan sümük akan çocu ğa sövmede kullanılan kelime·III, 387
señregü at: engi hastalığına tutulmuş olup burnundan irln gibi sümük akan at·III, 387
sep: gelinin malı olan çeyiz·I, 319
septürmek: çeyizlemek, çeyizle güveyin evine gönderme ği enrıretmek· II, 182
sergek: sarhoşun, sarhoşluk yüzünden iki tarafa sallan ınası· II, 289
sergeklemek: yalpalanmak, iki yana sallanmak II, 289
serilmek: sarsılmak, sendelemek, yalpa ile dü şeyazmak· 1. 196; II, 123
serinmek: sabretmek,II, 167; III, 233
seriñülemek: buz ve benzeri şeyler üstünden kaymak· III, 400, 410 bkz> sar ıñulamak
serk: saksı ve saksı kırıkları·I, 353
serker: haydut, yol kesen·I, 457
sermek: sabretmek·II, 7, 38
sermek: kızmak, çıkışmak, sertelmek, sert ve kaba söz söylemek,II, 38, 39;III, 181 bkz> sar ılmak, sarmak, sürmek
sermetmek: bir şeyi sudan åyırıp çıkartmak, süzdürmek. II, 349 bkz> sarmak, sarmalmak, sarma şmak, sarmatmak
serü: evlerde üzerine eşya konan raf· III, 221
sesinmek: niyetlenmek, hazırlanmak; (at) bağından çõzülmek üzere olmak· II, 152 bkz> se şilmek, seşlinmek, seşümek
seşilgen: daima çözülen·I, 524, 525
seşilmek: çözülmek, ayrılmak.II, 124; III, 102 bkz> sesinmek, se şlinmek, seşümek
seşlinmek: çözülmek, bagından boşanmak. II, 247 bkz> sesinmek, se şilmek, seşümek
seşmek: çözmek· II, 13, 14 bkz> şeşmek
seştürmek: çözdürmek, II, 184, 185, 187 bkz> şeştürmek
seşük: çözük, çözülmüş· I, 390
seşümek: gevşemek, çözüleyazmak. III, 267· bkz> sesinmek, se şilmek, 'seşlinmek,
sewinç: sevinç, I, 12; III, 373, 374 bkz> sefinç
sewinmek: sevinmek. I, 12. 100, 142, 285, 419; II, 167, 268; III, 87, 159 bkz> sewünmek
sewişmek: sevişmek· II, 102
sewmek: sevmek· II, 15; III, 175, 385
sewremek: seyremek· I, 103 bkz> sawramak, sawr ımak
sewritmek: eşyayı boşaltmak, işi bitirmek ve işten vaz geçmek II, 332, 333, 335
sewtıirmek: sevdirmek.II, 185
sewük: sevgili, seviIen. I, 94, 390
sewüklük: sevgi- II, 172
sewüksüz: sevgisiz· II, 250
sewünmek: sevinmek. II, 153 bkz>
sewinmek sey: ; ödenek· III, 126 bkz> say ış
sezinmek: sezinmek, sanmak· I, 419; II, 152
sézik: seziş, sezme· I, 408; II, 152
sézikmek: sezmek· II, 117
sıbızgu: düdük, boru·I, 217, 246, 489 bkz> s ıbuzgu
sıbuzgu: düdük, boru·I, 176 bkz> sıbızgu
sıçgak: sıçırgan, sık sık sıçan· I, 470
sıçgan: sıçan, fare· I, 75, 345, 409, 438; II, 263; III, 263, 267. 282, 412
sıçgan yılı: Türkler'in onikili yıllarından biri· I, 345, 438
sıçıtmak: sıçırtmak·II, 300
sıçmak: sıçmak,I, 343;II, 4
sıçturmak: sıçtırmak .II, 184
sıdırgak: çatal tırnaklı olan sığır, geyik gibi hayvanlar ın tırnakları· I, 502
sıdrım: sırım.I, 485 bkz> sıdrım
sıdrım ışlıg er: işlediği işi bitiren, başkasına bırakmayan adann·I, 485
sıdrışmak: sıyırmakta, kar kürümekte yardım etmek II, 211 bkz> sıdrışmak
sıdıg: kaftanın göğse kadar olan iki eteğinden biri.I, 374, 389 bkz> sidig
sıdıg: diş etleri arasındaki a(iklık·I, 374 bkz> sıgzag
sıdırgan: sıyırmak yaratilışında olan, daima sıyıran·I, 517
sıdırmak: sıyırmak· I, 517
sıdrılmak: sıyrılıp kaçmak, kaymak; bütün kıvrıntı ve büküntüleriyle yola bak ılmak ve düşünülmek. II, 231, 232
sıdrım: sıyrım; sırım· I, 517 bkz> sıdrım
sıdrışmak: sıyırmakta ve kar kürümekte yardım etmek· II, 211 bkz> sıdrışmak
-sıg (·sig): isim sonuna getirilen benzetme eki, III, 128
sıgan saç: sığanmış saç, kıvırcık olmayan saç· I, 403
sıgdatmak: ağlatmak· II, 327 bkz> sıgtatmak, sıhtatmak
sıgınmak: sığınmak· II, 152, 160
sıgır: hanların halk ile beraber yaptığı sürgün avı- I, 364
sıgır: sığır· I, 364; II, 79, 189 § suw
sıgırı: ; manda· I, 368
sıgırçık: sığırcık kuşu· I, 501 bkz> sıgırçuk
sıgırçuk: sığırcık kuşu·I, 505 bkz> sıgırçık
sıgırlamak: sığırdan saymak, sığıra nispet etmek,III, 331
sıgırlıg: sığırlı, sığır sahibi· I, 495
sıgıt: ağlama, ağlayı;·I, 356 bkz> sıhıt
sıgmak: sığmak; tesir etmek, dokunmak, koymak·I, 183, 359, 397; II, 15
sıgra: iki dağ arasındaki geniş dere·I, 422
sıgruşmak: 51^5111-11^.II, 212
sıgtamak: ağlamak. III, 275, 355 bkz> sıhtamak
sıgtaşmak: ağlaşmak. II, 211 bkz> sıhtaşmak
sıgtatmak: ağlatmak, II, 360 bkz> sıgdatmak,sıxtatmak
sıgturmak: sığdırmak· II, 185
sıgun: yaban sığırı, dağ keçisi tekesi· I, 409
sıgun ot: kökü insana benzeyen, çiftle;me kuvveti kalmayanlarca kullan ılıp erkeğl ve dişisi bulunan ve erkeği erkeğe, dişisi kadına verilen bir ot·I, 409
sıgurmak: sığdırmak.II, 81
sıgzag: dişlerin arasındaki açıklık,I, 464 bkz> sıdıg
sıgzalmak: bir şeyi bir şeye sığdırmak, sıkıştırmak·II, 232, 233
sıgzamak: dişek ve hilâl ile diş kurcalamak; papuçta diki ş arasına parça koyarak sızgı yapmak, iki şeyin arasına bir şey sıkıştırıp koymak,III, 283
sıgzıg: mest ve ayakkabı gibi şeylerde iki dikiş arasına konulan sahtiyan·I, 464
sıgzıg: iki şeyi birleştiren kenet·I, 464
sıxıt: aglama·III, 275 bkz> sıgıt
sıxtamak: ağlamak.III, 275 bkz> sıgtamak
sıxtaşmak: aglaşmak·II, 211 bkz> sıgtaşmak
sıxtatmak: aglatmak,II, 327 bkz> sıgdatmak, sıgtatmak
sık: az,III, 130
sıkamak: el ile sığamak· III, 269
sıkılmak: sıkılmak· II, 125
sıkırkan: büyük sıçan, geme, I, 521;II, 263 bkz> sak ırkan
sıkırmak: ıslık çalmak·II, 83
sıkış: itişme, çarpışma·I, 368
sıkışmak: sıkışmak, sıkmakta yardım ve yarış etmek·II, 104
sıklışmak: sıkışmak, sıkılmak.,II, 216
sıkmak: sıkmak·II, 18
sıkman: üzüm sıkma zarnanı·I, 444
sıkrışmak: birlikte ıslık çalmak,II, 213
sıkturmak: sıktırmak, sıkılnmak,II, 186
sımak: kırmak; bozmak; yenmek, galebe etmek, I, 282, 382, 473; III, 249
sımsımrak: bir çeşit yemek· III, 136
sın: boy, bos· III, 138
sın: mezar·III, 65, 138
sınalmak: sınanmak·II, 126
sınamak: denemek, sınamak· I, 242; III, 273
sınatmak: sınatmak, tecrübe 0111^0^II, 312, 313
sınçgan: mugaylan dikeni, Lycium europeum· III, 146
sındu: makas· I, 418
sınlıg: boylu poslu· III, 138
sınmak: kırılmak, bozulmak, incitmek I, 254; II, 19, 29; III, 365
sınuk: sınık, kırılmı;· III, 365 bkz>
sıñuk: sııîgar bir şeyin tarafı, yanı· III, 375
sıñarlamak: yalnız ve yardımcısız bulduğu için zayıf görüp ôç almak· III, 409
sıñarsuk: iki kişi bir ata bindiğinde ikincinin oturduğu yer, III, 388
sıñılamak: soğuktan zırıncımak, donacak halde soğumak; çınlamak· III, 405
sıñuk: sınık, kırılmış· III, 365 bkz> sınuk
sıp: iki yaşına girmiş olan tay· I, 207, 319;III, 158
sıp akur: hayvan torbası· I, 487 § sıp akurı; hayvan torbası; ikl yaşındaki tayın yem yedigi yer· I, 487
sır: kendisiyle Çin kâseleri dlâlan ıp üzerine nakış yapılan macun, sır· I, 324
sır: ağustos böceginin, kalem ve kaleme benzer şeylerin çıkardığı sesi anlatan bir kelime. I, 324
sır étmek: (agustos böcegi) ötmek· I, 324
sırıçga: sırça· I, 489
sırıçga: çekirge· I, 489 bkz> sarıçga
sırıçga er: gevşek ve tembel adam, I, 489
sırılmak: bulaşmak, yapı;mak· II, 123, 124
sırımak: pislemek, siymek; sık dlkişle dlkmek· III, 262
sırışmak: sık dikmekte yardım etmek·II, 96
sırıtmak: sık diktirmek·II, 304
sırlamak: sırlamak, sır vurmak·III, 296
sırlanmak: (işe) hazırlanmak; sırlanmak·II, 246, 247
sırlatmak: sırlatmak·II, 346
sırlıg: sırlı, nakışlı.I, 324 § sırlıg ayak; sırlı kâse·I, 324
sırmak: eşek palanındaki teyeltl·I, 471
sırt: kıl, kalın kıl; bayır, yokuş, sırt, küçük dere· I, 342
sırtıg: herhangi bir sözün izeridir kl hepsl de ğil bir parçası anla;ılabilır·I, 463 sırtıg bulmak sözün izerini bulmak·I, 463
sırtlamak: kuyruğu iple bükmek; küçük bir dereden yukar ı çıkmak.III, 444
sıruk: sırık, çadır direği. I. 381
sırukluk: sırıklık,I, 503, 505
sış: şiş, tutmaç şişi.I, 331;II, 15, 174; III, 125bkz> şış
siş: şişmiş olan her nesne, yumru· III, 125, 184 bkz> s ışılmak, siş
sışılmak: kabına sığmayacak kadar su ile şişmek, II, 124 bkz> sış, siş
sıtgalmak: sığanmak, sığanılmak II, 233
sıtgamak: sığamak·I, 325; 111. 288
sıtganmak: sığanmak·II, 245, 246
sıtgaşmak: sıgaşmak, sığamakta yardım ve yarış etmek·II, 214
sıturmak: kestirmek, kıydırmak, kırdırmak. III, 187
sıyumak: yenmek, bozmak, yarmak.I, 123, 128
sızgurmak: sızdırmak, eritm·ek; arıklatmlak, zayıflatmak· II, 188
sızıtmak: sızdırmak, I, 374; II, 305, 306
sızlag: soğuk su içmekten veya buz çi ğnemekten dişlerin üşüyerek uyuşması, I, 464
sızlamak: sızlamak, ağrımak. III, 297
sızlatmak: sızlatmak, soğuktan ağrı veya 'sızı duyurmak· II, 346
sızlatsı(-si): sónu sâkin kelimelerde izafet edat ı· III, 209, 210
sızmak: sızmak, erimek; (güneş) belirmek, ucu görünmek; arıklamak, zayıflamak· II, 9, 10; III, 182
sibek: değirmen taşının üzerinde döndüğü demir.I, 389
sibek: sübek, çocuğun içine işemesi için beşiğe konan kamış,I, 389
sibiz kişi: alık, dalgın adam,I, 406
sidük: sidik·I, 389 bkz> sidük
sidig: kaftanın iki yanından, sağ ve sol taraflarından birisi,I, 389 bkz> sıdıg
siditmek: işetmek·II, 302
sidmek: işemek, siymek,II, 295;III, 321, 440 bkz> sitmek
sidtürmek: işetmek, siydirmek·II, 183 bkz> sittürmek
sidük: sidik, III, 321 bkz> sidük
sigil: siyil·I, 394
sigrig: dağda atlamakla geçilen yer·I, 478 bkz> sikrig
sik: sik,I, 201, 334
sikilmek: sikilmek II, 126
sikiş: sikiş, I, 369
sikişmek: sikişmek· II, 107
sikitmek: düzdürmek, siktirmek II, 309
sikken: her zaman siken·I, 401
sikmek: sikmek· I, 401; II, 22
sikrig: dağda atlamakla geçilen yer· I, 478 bkz> sigrig
siktürmek: siktirmek II, 186
sil: her yemekten tiksinen, bogazs ız insan; az yem yiyen hayvan· III, 134
silig: temiz, ince, yakışıklı, tatlı dilli. I, 390
silkmek: silkmek, III, 422, 423
silkinmek: silkinmek; ürpermek· II, 246
sin: sen· III, 138
sinçü: somunla yufka arası bir çeşit ekmek, pide. I, 417
siñ: çınlama, vızlama sesi· III, 358
siñdürmek: sindirmek, hazmettirmek; saklamak· III, 397 bkz> siñirmek, singürmek
siñ étmek: çınlamak, vızlamak· III, 358
siñek: sinek, sivrlsinek, karaslnek. II, 13, 352;III, 100, 367
siñi: içe sinen, hazmolunan, III, 368
siñil: kocanın kendinden küçük kız kardeşi I,57;III, 7, 366
siñillenmek: kız kardeş edinmek.III, 408
siñir: 51^1-.I, 520;III, 362
siñirlemek: sinir sarmak·III, 409
siñirlenmek: sinirlenmek, siniri çoğalmak, sinir sarılmak.III, 407
siñirmek: sindirmek, emdirmek III, 392 bkz> siñdürmek, siñürmek
siñişmek: çekilmek; başkasının parçaları arasına sinip sızmak (akarlar için) III, 394
siñmek: sinmek, hazmedilmek; işlemek, girmek; saklanmak, sahibine sormadan bir yere girip sinmek III, 155. 391
siñürmek: yutmak, hazmetmek. III, 392, 397bkz> siñdürmek, siñirmek
siñüt: karşılığına bir şey verilmeyen ve geri gönderilmeyen arma ğan. III, 362 bkz> süñüt
sipüt: karabiber, kimyon gibi yemeğe katılan bir ot· I, 356
sirke: sirke,I, 191, 207, 209, 430;II, 30, 138, 295, 337; III, 121, 252, 284
sirke: bit yumurtası, sirke· I, 430
sirkelemek: (bir şeye) sirke katmak; (baştan) sirke toplamak III, 353
sirkelenmek: sirkelenmek, (baş) bit yavrusu (sirke) ile dolmak·III, 202
siş: şişmiş olan her nesne, yumru. bkz> sış, sışılmak
sitmek: işemek II, 295 bkz> sidmek
sittürmek: işetmek, siydirmek·II, 183 bkz>sidtürmek
siz: siz, büyük ve sayılan kişilere "sen" yerinde aytanan sôz,I, 25, 339, 365. 376,407;II, 347; III, 124
sizlemek: aytarken büyüklemek· III, 298
sizletmek: "siz" diye aytatmak, hitap ettirmek II, 347
sogan: soğan, I, 409 bkz> sogun
sogan yılan: tulum gibi irl bir yılan· I, 409
sogımak: soğumak. III, 268
soglımak: aramak için elini koynuna sokmak· III, 297 bkz> sogl ıtmak, sogratmak, sugratmak
soglıtmak: aramak için elini koynuna sokturmak II 346 bkz> sogl ımak, sogratmak, sugratmak
sogmak: elde etmek, edinmek· II, 15 bkz> sogratmak, sogurmak, sugratmak
sograşmak: sormak, emmek,II, 212
sogratmak: aratmak, aratarak her şeyi görmek·II, 332 bkz> sogl ımak, soglıtmak, sogmak, sogurmak, sugratmak ;
soguk: soguk·I, 503
soguklanmak: soguk bulmak veya soğuk saymak·II, 266, 267
sogukluk: sogukluk için hazırlanmış·I, 503
sogulgan: daima çabuk soğulan, sızıp kaybolan. I, 520
sogulmak: (su) topraga sızıp kaybolmak, (su, süt) çekilmek, azalmak.II, 124, 125, 139, 163, 170
sogun: sogan. I, 409 bkz> sogan
sogunlug: soğanlı, I, 499
sogunmak: üşümek; sidikten ve benzerlerinden temizlenmek. II, 152
sogur: ada tavşanı, kelere benzer bir çeşit ada tavşanı.I, 363;II, 227 bkz> sugur
sogurlug: tavşanı çok ve bol olan·I, 494
sogurmak: elde etmek, edinmek·II, 15 bkz> sogmak, sogratmak, sugratmak
soguşmak: soğumağa yüz tutmak· II, 101
sogut: bumbar dolması, bumbar yemeği·I, 356 bkz> soktu
sogut: ekşi sütten yapılan peynir,I, 356
sok: aç gözlü; alçak·III, 130 bkz> suk § sok er; aç gözlü; alçak adam· III, 130
sokar: boynuzsuz hayvan; başı saçsız adam, I, 411 § sokar koy; boynuzsuz koyun,I, 411
sokım: bir agaç parçasıdır ki çam kozası şeklinde kesilerek içi oyulur, üç taraf ından delinerek okun üzerine konur,I, 397
sokku: havan·III, 226 bkz> soku
sokluk: oburluk.I, 471
soklunmak: sokulmak·II, 247
sokluşmak: birbirine sokulmak ve yerle şmek II, 216
sokmak: sokmak, delmek, döverek inceltmek, toplamak I, 425;II,18; III, 142 bkz> sukmak
sokru: izinsiz, gizlice. I, 422
soktu: sucuk; karaciğer, et ve baharat karıştirılarak doldurulan ve pi;irildikten sonra yenen bağırsak dolması·I, 416 bkz> sogut
sokturmak: sokturmak; bir nesneyi dövdü rerek inceltt ırmek.II, 185, 186
soku: havan. III, 226 bkz> sokku
sokulmak: bir şeyin içine sokulmak; dövülerek inceltilmek II, 125
sokuşmak: döverek inceltmekte yard ım ve yarış etmek,II, 104
sol: sol.I, 72;III, 134
solamuk: solak, I, 487
soluşmak: solmak; yaş meyve veya sebze tazeliğini kaybetmek. II, 109
son': som, içi dolu madenden olan şey·III, 138
soñ: bir adamın çolugu çocuğu; her şeyin ve her işin sonu, sonra·III, 357
soñdamak: arkasından kovalamak.III, 400, 401
soñkur: sonkur kuşu, yırtıcı kuşlardan biri. II, 95;III, 381
soñramak: kabulde tembellik etmek ve sözü ikircimlemek III, 402
soñuk: son, bir şeyin sonu·III, 107
sorgu: hacamat aygıtı, kendlsiyle kan alınacak ve emilecek aygıt ve şişe·I, 16, 425; II, 69
sorışmak: yüzü ek;inıek·II, 96
sorıtmak: emdirmek; buruşturmak, sorutmak,II, 304
sormak: emmek, sormak·I, 16; II, 70; III, 181
sormak: (sorgu) sormak, aramak. III, 181
sorturmak: sordurmak (sorgu) sordurmak; emdirmek II, 184
sorug: sorma, soru, arama; kaybolan şey, aranan şey, I, 374; II, 184
sorugçı: sorucu, kaybolan şeyi arayıcı· III, 242
sorukmak: kaybolan ;eyin arandıktan sonra haberí alınmak, aranıp sorularak salık almak·II, 115
soruşmak: (suyu veya teri) sormak II, 96
sowuşgan: solucan yüzünden olan sar ılık has talıgı·I, 519
soymak: soymak; deri yıizmek.III, 244
soysukmak: soyguna uğramak·I, 21 bkz> soyukmak
soyukmak: malı soyulınak· III, 189 bkz> soysukmak
soyulmak: açılmak, dağılmak, (deri veya elbise) soyulmak. III, 190
soyuşmak: bir şeyi soymakta yardım etmek, III, 188
söbi: uzun veya sivri nesne (yuvarlak olmayan). III, 217 bkz> sub ı
söge turmak: sövmekte devam etmek,III, 230
sögmek: söğmek, sövmek I, 27;III, 184 bkz> sökmek
sögtürmek: sövdürmek.II, 186 bkz> söktürmek
sögük: küfür, sövme. I, 27
sögüş: sövme, sövüşme· I, 368
sögüş: kebap etmeye yarar oğlak veya kuzu· I, 369
sögüşmek: sövüşmek II, 89, 107
sögüt: sögüt ağacı·I, 319, 356;III, 134, 168. 369 bkz> söküt § keyik
sögüt: ; yaban söğüdü, III, 168
sögütlenmek: söğütlük olmak, II, 266
sögütlüg: söğüt sahibi olan, I, 506
sögütlük: söğütlük, sögüt ağacı biten yer, I, 506, 510
söke: diz üstü çökmek, III, 230
sökel: hasta, II, 10, 40, 216, 394; III, 181, 286, 395
söke olturmak: diz çökerek oturrT>ak. II, 21; III, 230
söke turmak: diz üstü oturmak III, 230
söklünçü: kebap,II, 309;III, 242
söklünmek: kebap edilmek, kebap etmek, kendi kendine et kebap etmek II, 248, 254
sökmek: sövmek·I, 27 bkz> sögmek
sökmek: sökmek, yarmak, yırtmak; diz çökmek,I, 444;II, 21, 22
sökmen: yiğitlere verilen ungun· I, 444
sökmenlenmek: kahramanlaşmak, kendini kahraman saymak· II, 278
sökti: kepek, I, 416
söktürmek: sövdürmek II, 186 bkz> sögtürmek
söktürmek: sõktürmek. II, 186
sökülmek: sõkülmek, bozulmak. II, 125, 126
sökülmek: kızartılmak, kebap 0(^010^II, 126
sökünmek: diz çökmek; söker görünmek II, 154
söküşmek: sökmekte ve yıkmakta yardım ve yarış etmek· II, 90, 107
söküt: söğüt ağacı· I, 319, 356; III, 134,168, 369 bkz> sögüt
sömrüşmek: sömrüşmek ve bunda yarış et-mek, II, 213
sömürgen: daima sömüren·I, 523, 525
sömürmek: sömürmek,II, 85
söwlemek: söylemek, III, 278
söwlenmek: fısıldamak,III, 278
söz: söz,I, 35, 92, 96, 122, 156, 174, 197, 215, 216, 221, 223, 227, 228, 229, 230, 243, 246, 267, 268, 269, 270, 275, 277, 290, 305, 319, 374, 383, 428, 463, 464, 515, 525;II, 9, 15, 16, 17, 23, 73, 76, 84,86,112,117, 118, 130, 133,150, 218,247, 312,315,325,3
sözeñri: saçma sapan söyleyen·III, 389
sözkeli: söze,III, 145
sözkiye: sözceğiz. III, 359
sözlemek: söylemek, konuşmak· I, 339, 402; III, 208, 296, 297
sözlenmek: söylemek, sözü açıklamak· II, 247
sözleşmek: söyleşmek, konuşnnak· II, 215;III, 104
sözletmek: söyletmek,II, 346
subı: uzun ve sivri nesne (yuvarlak olmayan)· III, 217 bkz> söbi
subılamak: enll şeyi söbü yapmak, ucunu sivriltmek, yanlar ını daraltmak· III, 323
subımak: uzamak, incelmek, söbüleşmek· III, 257
subıtmak: sivriltmek, söbütmek·II, 298
suburgan: maşatlık·I, 516 bkz> subuzgan
subuzgan: maşatlık .I, 516 bkz> suburgan
suç: suç, cürüm, bir çeyin sapmas ını bildirir.I,321
suçgurmak: sıçrayayazmak· II, 187
suçımak: sıçramak. III, 258, 279 § suçımak burkımak; sıçramak· III, 279
suçıtmak: sıçratmak· II, 300
suç kılmak: sapmak, kesmemek,I, 321
suç kılmak: işl üzerine almaktan çekinmek. I, 321
suçlunmak: sıyrılmak, bir şey yerlnden çekilip çıkarılmak II, 246
suçluşmak: bir şeyi dışarı çekip çıkarmakta yardım ve yarış etmek·II, 215
suçulmak: (çiçek) açılmak, çıkmak; (elbise) çıkarmak, soyunmak; (koyun) yıizülmek. II, 122
suçuşmak: sıçraşmak, kalkı;mak· II, 92
sudmak: tükurmek, II, 81, 295; III, 132, 321, 439 bkz> sagurmak, sutmak
sudturmak: tükürtmek II, 183 bkz> sutturmak
suduk: tükrük, I, 381;III, 102, 321
suf: su, III, 427, 431 bkz> suw
suf: yün ipliklerinden elie örülen ku şak,III, 129
sufsamak: fısıldamak, okuyup üflemek·III, 286 bkz> suf şamak, şuwşaşmak, şuwşatmak
sufşamak: fısıldamak, okuyup üflemek·III, 286 bkz> sufsamak, şuwşaşmak, şuwşatmak
sugdıç: kışın dostlar arasında sıra ile yapılan şölen·I, 455
sugratmak: aratmak, aratarak her şeyi görmek·II, 332 bkz> sogl ımak, soglıtmak, sogmak, sogratmak, sogurmak
sugur: kelere benzer bir çeşit ada tavşanı.I, 363 bkz> sogur
suk: aç gözlü; alçak,III,130 bkz> sok § suk er
sukak: sığın, geyik, be/az geyik· I, 214;II, 287
sukaklıg: geyikli, geyiği çok olan·I, 498
sukarlaç börk: uzun külâh, börk,I, 493
suk erıñek: işaret (şahadet) parnnağı·III, 130
sukımak: parmağıyla gıdıklamak· III, 269
sukınmak: yıkanmak· II, 153, 154
sukmak: delmek· I, 425 bkz> sokmak
suk yalñus er: kendine yardım eden bir kimsesi ve arkada şı bulunmayan, yapyalnız adam· I, 333
sulak: dalak· I, 411 bkz> talak
sulındı: erkeğin arkaya doğru salıverdiği saç· I, 449 bkz> salındı
suluk: sarık·III, 262 bkz> suwluk
suma: önce ıslatılıp sonra kurutularak öğüdülen ve bulamaç, ekmek gibi şeyler yapılan bugday, aynı suretle hazırlanıp şerbet hamurunda kullanılan arpa·III, 234
sumak: itaat etmek; bükülmek üzere sümek göndermek III, 248. 249
sumlım: Türkçe bilmeyen kimse.I, 486;II, 347
sumlımak: Türkçe'den başka bir dille konuşmak,III, 298
sumlım Tat: hiç Türkçe bilmeyen Farslı·I, 486 sumlışmak yabancı dil konuşmak·II, 216 bkz> sumluşmak
sumlıtmak: yabancı dil ile söyletmek,II, 347
sumluşmak: yabancı dil konuşmak.II, 216 bkz> sumlışmak
sundılaç: yund kuşu, çayır kuşu,I, 526, 529; III, 178
sundırı: deniz· I, 492 bkz> sundurı
sundurı: deniz. I, 492 bkz> sundırı
sunı: evin kirişleri .III, 236
sun kişi: yumuşak huylu, yüreği selek adam· III, 138
sunmak: sunmak· II, 28
sunu: çörek otu, Nigella sativa· III, 238
sunuşmak: birbirine sunmak· II, 112
sunzı: pire soyundan bir hayvan· I, 422
suramak: kullanmak· I, 428
surçıtmak: sürçtürmek· II, 328 bkz> sürçitmek, silrçmek
surkaç: lök agacı zamkı· I, 454 bkz> surkuç
surkuç: lõk ağacı zamkı, I, 454 bkz> surkaç
surkuçlamak: lõk macunu ile sap peklştirmek· III, 350
surkuçlanmak: lök macunu ile sıkiştırılmak, berkitilmek. II, 271
surkuçlanmak: yerde yaban hindibasına ben-zer bir ot bitmek, karamuk otu bltmek· II, 271 bkz> sarkaçlanmak
surplamak: kur'a çekmek·III, 443, 444. 446 bkz> sürllemek
sur sur: dudağın çıkardığı ses·III, 122
sur sur öpmek: şarul şurul içmek· III, 122
suruş: buğday başaklarındaki taneler sertleş-meden õnce başak alevde ütülür, sonra dövülerek yenir, ütme, firik I, 368
suruşlamak: başak ütmek, başak kavurmak·III, 335
susgak: susak, kendisiyle su ve benzeri ;eyler dald ırılarak alınan nesne·I, 470
susık: kova·I, 382
sutmak: tükürmek·II, 295 bkz> sagurmak, sudlmak
sutturmak: tukürtmek,II, 183 bkz> suğturmak
suvık: sıvık, cıvık, sulu, durultularak akar haline getirilen her şey; ağaç ve kuyruk gibi şeylerin upuzun ve çırıl çıplak kalmış hali· III, 164 bkz> suvuk, suw ıglanmak § suvık kudruk; katır kuyruğu gibi kılsız ve uzun kuyruk·III, 164
suvuk:
suw: su· I, 15, 20, 31, 73, 75, 79, 95, 140, 144, 155, 164, 168, 172, 177, 179. 186, 191, 194, 212, 218, 222. 246. 258, 276, 294, 312, 314. 315, 325, 369, 374, 375, 379, 387, 389, 396, 401, 424. 440, 443, 449. 450, 459, 560, 492, 493, 520, 525, 528;II, 3, 4, 5
suwalmak: sulanmak, su verilmek, su saç ıltnak· II, 125, 162; III, 240
suwalmak: (çamur vb.) sıvanmak. II, 125
suwarmak: sulamak, suvarmak· I, 498
suwaşmak: (çamur vb.) sıvamakta yardım veyarış etmek, II, 102
suwgardaçı: sulayan, sulayıcı· II, 256
suwgarguçı: sulayan, sulayıcı, su veren· II,50, 256
sawgarguluk: sulamak hakkı olan· II, 256
suwgarıglı: sulayan· II, 257
suwgarıgsak: sulamak dileğind·e, azminde olan, II, 257
suwgarımsınmak: sular görünmek, suvarır gôrünmek. II, 202, 261
suwgarışmak: sulamakta yardım etmek·II, 201
suwgarmak: sulamak, su vermek.II, 44, 188, 199, 255 bkz> suwrarmak
suwgartmak: sulatmak, sulatmak için birini göndermek· II, 256
suwgarunmak: sular görünmek II, 202
suwıglanmak: sulu bulmak,II, 267 bkz> suv ık, suvuk
suwışmak: sıvıklaşmak, cıvıkla;mak·II, 102
suw katlışmak: su kollarının kavşıtında su birbirine karışmak·I, 460
suwlag: hayvan sulanacak yer, yalak,I, 464
suwlamak: sulanmak, su içmek; suland ırmak, su koymak·III, 297 bkz> suwulmak
suwlañ: dalı budağı olmayan ağaç; kıvırcık olmayıp düz olan saç,III, 386
suwlanmak: sulanmak, sulu olmak II, 247
suwlatmak: sulatmak·II, 346
suwluk: sarık, mendil ve benzerleri.·I, 201, 471; II, 96, 151, 215, 246, 304, 346; III, 296, 323 bkz> suluk
suwrarmak: sulatmak .II, 199, 200 bkz> suwgarmak
suwsamak: susamak· I, 281; tII, 284
suwsatmak: susatmak· II, 336
suw sıgırı: manda, dombay· I, 364, 368
suwsımak: sùlanmak, sulu olmak· I, 282; III, 284
suwsuş: buğdayın kuvveti gittikten sonra al ınan son suyu; üzerine su kat ılmış ayran, I, 460
suw tirkeşi: dere kolları suyunun toplandığı yer· I, 460
suwulmak: 511^01^^III, 80 bkz> suwlamak
suyagu: horozun ayağındaki mahmuz·III, 174
suyran: minare ve buna benzer şeyler gibi uzun olan her nesne, I, 436
sü: asker I, 69,144,195, 249, 307, 321, 353, 371, 399, 443, 490, 516, 521; II, 5, 7, 19, 29, 190, 209, 231. 239, 245. 274, 312;III, 59, 77, 78, 81, 94, 104, 105, 114, 180, 192,208, 249, 260, 292, 305, 339
sücinmek: tadını bulmak, mahzuz olmak·II, 150 bkz> süçünmek
süçik: tatlı; içilecek şey, şarap· I, 154,157, 211, 282, 338, 373, 408; III, 164,166, 397, 427 bkz> süçük § kızıl
süçik: şarap·I, 408
süçimek: tatlılanmak ve güzelleşmek III, 258
süçirmek: tatlılaşmak, tatlanmak·II, 75
süçişmek: tatlılanmak,II, 92 bkz> süçüşmek
süçitmek: iyileştirmek, tatlılandırmak·II, 299, 300
süçük: şarap·II, 190 bkz> süçlk
süçünmek: tadını bulmak, mahzuz olmak, II, 150 bkz> süçinmek
süçüşmek: tatlılanmakII, 92 bkz> süçişmek·
süglin: sülün,I, 444 bkz> süwlin
sügrüg: kadının avret yeri·I, 478
süken: eşek yükünün bir tarafında olan sepet, sele gibi şeyler, seklem·I, 403
süknegü: et ile tirnak arasında çıkan sivilce I, 491
silknemek: siğile ilãç yapmak, sağaltmak·III, 301, 302
süksük: "dağdağan" denilen bir agaç, Kaloxylon ammodendron· I, 486
sükül: siğil· III, 301 sül ette ve ağaçta olan yaşlık ve tazelik· I, 1, 356; III, 134, 369
sülemek: düşmana karşı asker göndermek, savaş yapmak,III, 271, 272
süllüg: çiğ, pişmemiş. III, 134
sümsüçik: tap tatlı, pek tatlı nesne·I, 338
süñiş: savaşta saldırma ve süngü durtme·III, 365 bkz> süñü ş
süñü: süngü, mızrak, kargı·I, 349, 441, 497; II, 264; III, 337, 368
süñük(g): kemik. I, 178, 235, 247, 380;II, 85, 224;III, 52, 297, 367
süñüklenmek: kemiklenmek, büyümek.III, 408
süñülemek: süngülemek, süngü ile dürtmek III, 405, 406
süñüş: savaşta saldırma ve süngü dürtme·III, 365 bkz> süñi ş
süñüşmek: çarpmak, süngüleşmek, savaşta süngüleşmek·III, 393, 394
süñüt: karşılıgına bir şey verilmeyen ve geri gönderilmeyen arma ğan .III, 362 bkz> siñüt
süprük: süprüntü; bir adama kızıldığında sõğme olarak kullanılır·II, 231
süprülmek: süpürülmek. II, 231
süpründi: sıiprıintıi.I, 493
süpürgü: süpürge,I, 490
süpürmek: süpürmek·II, 85
sürçek: gece toplantısı, müsamere·I, 478 bkz>sürçük
sürçitmek: sürçtürmek·II, 328 bkz> surçıtmak, sürçmek
sürçmek: sürçmek, ayak kaymak·III, 420 bkz>surç ıtmak, sürçitmek
sürçük: gece toplantısı, müsamere·I, 478 bkz>sürçek
sürgüci: sürücü·II, 51
sürilemek: kur'a çekmek, III, 443, 444,446 bkz>surplamak
sürk: soğuktan donma, katıla;ma,I, 353
sürkilemek: kovalamak, sürmek, kovalay ıp sürerek üzerine saldırmak.III, 353 bkz> sürkülemek
sürkülemek: kovalamak, sürmek, kovalay ıp sürerek üzerine saldırmak,III, 353 bkz> sürkilemek
sürmek: sürmek, kovmak, sürgün etmek; devam etmek·II, 7, 39, 51, 90,177; III, 217 bkz> sar ılmak, sarmak, sermek
sürsemek: sürmek istemek III, 284
sürtmek: sürtmek; sürmek,III, 426, 427
sürtük: ezilen, sürüştürülen her şey·I, 477 § sürtük işler; sürüştüren, kendis!ne sürüştürülen kadın; sevici kadın·I, 477
sürtülmek: sürtülmek, dövülmek; ezilmek II, 231; III, 303
sürtünmek: sürtünmek, 3111-11^6^ II, 245
sürtürmek: sürdürmek, sürttürmek·II, 184
sürtüşmek: sürmek ve sürtmekte yardım ve yariş etmek· II, 210, 211
sürüg: sürü, I, 389; III, 102
sürülgen: her zaman, her yerden sürülen· I, 523, 525
sürülmek: sürülmek; ezllmek, II, 123
süründi er: her yerden sürülen, sürüntü adam· I, 449
sürünmek: kendini kaşımak; sert bir şey dövülerek ezilmek·II, 151
sürüşmek: (aygır aşmak Istediğinde kısrağı) dişleyerek sürüklemek; itiçmek; borcu alacakla ödemek II, 96, 97
süsgen (süsegen): çok süsen· III, 364
süsgirmek: süsmek istemek, süsmeğe saldırmak· II, 189 bkz> süsgürmek
süşgürmek: süsmek istemek, süsmeğe saldırmak· II, 189 bkz> süsgirmek
süsmek: süsmek·II, 293 süst(irmek süstürmek, tos yapt ırmak,II, 184 süslinmek (başını) vurur gibi görünmek· II, 152
süsilşmek: süsüşmek, II, 101
süt: süt·I, 157, 180, 181. 193, 218, 397. 398, 449, 468. 523;II,13, 37. 43, 51, 61. 66, 72. 85,101, 124, 139;III, 102, 120, 129, 167, 181, 195, 197. 198, 264
sütgermek: süt gibl sulu, duru yapmak,II, 189
süt ötrüm: mercimeğe benzer ishal veren bir ot·I, 107
süwün: sülün· I, 444, 447; III, 11 bkz> sügün
süwri: sivri·I, 422
süwritmek: sivriltmek·II, 332
süzgün: rengi kara, dikenli bir da ğ ağacı·I, 443
süzlünmek: süzülmek·II, 247
süzlüşmek: süzülmek·II, 215
süzme: "keş" denilen yağsız kuru peynlr, ayran süzmesi· I, 433
süzmek: süzmek,I, 450;II, 9
süztürmek: süzdürmek·II, 184
süzuk: süzük, süzülmü;· I, 389
süzülmek: süzülnnek· II, 124, 139
süzündi suw: süzülmüş su· I, 449, 450
süzünmek: süzülür glbi görünmek· 11. 151,152
şa: alacalı bir kuş, III, 211 § erdemsiz şa
şagılamak: çağlamak· III, 324 bkz> çagılamak, , jagılamak
şalaşu: bir çeşit Çin dokuması· I, 446.
şamuşa: yenilen bir ot, poy otu· I, 446
şap şap: vurmada çıkan ses, yemekte ağızda çıkan şapırtı, III, 145, 146
şar şar: yağrnurun sağnak halinde yağmasından çıkan ses, herhangi bir akar ın çıkardığı ses· I, 324 bkz> çar çar
şat: cüret, cesaret· I, 320 ·
şaw: üç'ta biten ve elbise temizlenen çöven gibi bir ot· III, 155
şebeng: demirden yapılmış baston, cop·III, 354 bkz> şebing
şebiñ: küçük demir çomak, demir baston, III, 369 bkz> şebeñ
şebük: çabuk·I, 147
şekirtük: fıstık, I, 507
şel şül: udumsuz, yöntemsiz· I, 336
şenbuy: ba;ka bir davetten sonra geceleyin gidilen içki ziyaføti· lil, 239
şep: ivmeyi, aceleyi anlatan bir edat· I, 319
şep kelmek: çabuk gelmek,I, 319
şeşmek: çözmek·II, 293 bkz> seşmek
şeştilrmek: çözdürmek·II,187 bkz> se;tilrmek
şın: taht; sedir, III, .140
şış: şiş, tutmaç yedikleri ş1ş.II, 179, 282 bkz> sış
şi: Çin hakanlarının selâmlandığı bir kelime. III, 211
şöpik: meyve yenildlkten sonra at ılan şey, çör çöp,I, 390 bkz> çöpik
şu: emir ve nehiyde sona gelerek pekitme bildiren "çu" yerine kullan ılan bir kelıme.III, 211 bkz> çu, çü, şü
şuglu: tilki üzümü, Solanum nigrum·I, 431
şutı: kırkayak, örümcek, çıyan glbi bir böcek, III, 218
şuwşaşmak: gizli söz fısıldaşmak· II, 350 bkz> sufsamak, suf şamak, şuwşatmak
şuwşatmak: fısıldatmak, II, 337 bkz> sufsamak, suf şamak, ;uwşaşmak
şü: emir ve nehiyde sona gelerek pekitme bildiren "çü" yerine kullan ılan bir kellme· III, 211 bkz> çu, çü, şu
şük: susturma edati· I, 335
şük turmak: sükut etmek, I, 335
şünük: çınar ağacı· I, 390 bkz> çarun, çünük
şüñle: Argu diyarında biten ve kökü yenen bir ot, III, 379
şüt: soy, asıl· III, 120
şiltük: sığır boynuzundan yapılan divit·I, 390 şütük sakal köse sakal,I, 390
taba: yan, taraf, cihet; "...e, ...e dogru. e yan ına" aniamlarına ve Arapça "ila" ve "rağmen" karşılığında bir edat ve kelime·I, 94, 214. 425, 445; II, 103, 312; lil, 23, 216, 235, 272
tabalamak: kınamak, ayıplamak· III, 322, 327
taban: taban; deve tabanı· I, 400, 405
tabanlamak: (deve) tepmek, III, 342
tabanlıg: tabanlı,I, 499
tabaru: "...ya dogru, „.ya karşı" anlamına edat· I, 445;III, 69, 440 tabızmak bilmece söylemek ve sormak·II, 164 bkz> tabuzmak, tapuzmak
tablag: rıza, muvafakat· I, 462 bkz> taplag
tabuzgu(neñ): bilmece.l, 489 bkz> tabuzguk, tapzug, tapzuguk
tabuzguk: bilmece· I, 502; II, 164 bkz> tabuzgu, tapzug, tapzuguk
tabuzmak: bilmece söylemek veya sormak, I, 462; II, 86 bkz> tab ızmak, tapuzmak
tada: on adımdan görülebilen yer parças ı· III, 220 bkz> tata
tadgun: Fırat ve ona benzer akan dere· I, 438
tadu: insanın tab'ı ve tabiatı· III, 220
tadun: bir yaşındaki buzağı, III, 171
tadun: tosuñ, iki yaşında olan sığır I, 400
tafarçı: yük taşıyan·III, 149
tafrak: çabuk, acele, kıvrak, çalı;kan·I, 468 bkz> tawrak, tofrak § tafrak i şçi; kıvrak, çalışkan işçi·I, 468
tag: dag,I,89,100,148.156, 160,169, 173, 179. 185, 186, 190, 212, 224, 256, 277, 278, 292, 297, 312, 325, 398, 424, 451, 466, 494, 495, 498, 499;II, 43, 50, 61, 67, 68, 77, 103, 130, 157, 238, 275, 278, 283, 288, 294, 296, 355, 357; III, 18, 106, 124. 153, 195
tagar: çuval, dağarcık, içerisine buğday ve başka şeyler konan nesne, harar· I, 17, 244, 411; II, 147, 306
tagay: dayı·III, 238
tagıkmak: dağa çıkmak, daga kaçmak, yozlaşmak·I, 192;II, 117
tagılmak: (bıçak gibi keskin ;eyler) körle şmek·II, 129 bkz> tıgmak, tigmek
taglamak: dağlamak· III, 294 tàglatmak daglatmak· II, 344
tagna yawa: kasnı ağacı püsresi olup yogurtla kari ştırılarak tutmaca katilan ve ona renk veren bir deva·I, 434
taguzmak er: etine dolgun, bodur ki;i·I, 504 bkz> takuzmak
tahçek: bir çeçit Çin ipeği.'I, 476 bkz> taxtu
tah tah: salındıktan sonra doğanı veya ;ahini çagırmak için bir nida·I, 9;III, 117, 118
taxtu: eğrilmeıniş ham ipek, I, 416 bkz> tahçek
takagu: tavuk (cins adı)· I, 217, 447; III,II, 97 bkz> takuk § t ışı takagu; tavuk· I, 447
takagu yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri I, 346, 447
takı: dahi. I, 73, 274, 412, 456, 468, 494;II, 110, 118, 177, 195, 263, 335, 356; III, 188, 226, 278, 378, 398 bkz> dakı
takılmak: takılmak, dizilmek·II, 129 takır takır ses blldiren bir kellme, I, 361 bkz> tíkir tíkir
takmak: takmak· II, 16, 17
takturmak: taktırmak, dizdirmek· II, 174
takuk: horoz, tavuk· II, 286; III, 114 bkz> takagu § takuk yal ıgı
takuklug: tavuklu,I, 497
takuzmak er: etlne dolgun, bodur kişi·I, 504 bkz> taguzmak
tal: dal, yaş dal,I, 412; 11. 105; III. 156
talagu: çabuk õldüren ağı; iç ağrısı·I, 447
talak: dalak·I, 411 bkz> sulak
talas: at yarı;ında, top ve çevgen oyununda çizilmi ş sınır ve gerilmiş ip·I, 366, 392 bkz> tasal
talbınmak: (kuş) dalbınmak, çırpınmak·II, 239, 240 bkz> talpınmak, talpırmak, talpışmak
tal bodlug: boyu düzgünce kişi; (en çok) ince uzun cariyeler için kullan ılır·III, 156
talgag: Insanı öldürecek derecede şiddetli tipi, II, 288
talgan ig: sara, tutarık, I, 438
talgırmak: kar tipisi kopmak· II, 179 bkz> talgurmak
talguç: hayvan sırtına yükletilen yükü sıkiştirmak için kullanılan agaç, I, 453
talguk: baltanın sapını sıkıştırmak Içln çakılan çivi· I, 469
talgurmak: kar tipisi kopmak·II, 179 bkz> talgırmak
talgurmak: (mide, iç) bulanmak, karışnrtak· II, 178, 179
talıg: tat, lezzet·I, 408
talka: koruk·I, 179, 427 bkz> tarka
talkalanmak: koruklanmak, salkım koruk olmak, III, 201 talkan kavut, kavrulmu; dövülmü ş arpa·I, 440;II, 89, 154, 189, 190
talkıg: dağların çatıçtığı yer· I, 463
talkıg: işleri sürüncemede bırakma· I, 463
talkılmak: itilmek, kakılmak, defedilmek, savulmak· II, 230
talkımak: ayıp sayılnnak. II, 304
talkışmak: dürmekte ve bükmekte yardım etmek, II, 207
talkıtmak: işi geciktirmek; yükü çarp ıtmak, çarpık yapmak; yükle ip arasına bir ağaç parçası koyarak yükü düzeltmek için bük türmek, II, 339 bkz> t ılkatmak
talkmak (talkamak): zarar vermek· I, 506
talku: eğrilmiş, bükülmü; nesne· I, 427 § talku yışıg
talpınmak: (kuş) dalbınmak, çırpınmak· II, 239, 240 bkz> talbınmak, talpırmak, talpışmak
talpırmak: kanat çırpmak, dalbınmak· II, 173 bkz> talbınmak, talpınmak, talpışmak
talpışmak: kanat çırpışmak, dalpışmak, dalgalanmak.II, 204, 205 bkz> talb ınmak, talpınmak, talpırmak
talu: seçme· III, 232 talulamak seçmek· III, 326, 347
talwır: keklik- II, 173 tam duvar, dam, kale· I, 153, 172, 176, 214, 270, 307, 348, 398;II, 13, 22, 44, 108, 146, 147, 152, 174, 177, 231, 232, 242. 325, 354; III, 32, 54, 57, 74, 81, 82, 89, 93,111,137,157, 267, 306 § tam ul ı
tamak: boğaz, I, 33 bkz> tamgak tamar damar· l„362; III, 201 bkz> tamır, tamur
tama tama: damlaya damlaya· III, 360
tamçırmak: damlamak, serpilmek· II, 201 bkz> tamçurmak
tamçurmak: sepelemek· II, 175 bkz> tamçırmak
tamdu: kuvvetli, alevli ateş, tuturuk· I, 418 bkz> tamduk
tamduk: kuvvetli, alevli ate;, tuturuk·I, 418 bkz> tamdu
tamdurmak: yaktışmak. II, 176 bkz> tamturmak
tamga: denize ,göle veya dereye dökülen suyun bir kolu; gemilerin demlr att ıkları ìskele veya liman·I, 424
tamga: damga, hakanın ve başkalarının damgası, 1. 424
tamgak: boğaz, damak·I, 33; 467, 469 bkz> tamak
tamgaklamak: boğaza vurmak III, 351
tamgalamak: hakanın damgasını (turasını) vurmak, III, 353
tamgalıg: blr kişilik sofra; küçük ibrik; hakan ın damgası bulunan eşya· I, 527 bkz> tamgalık
tamgalık: küçük ibrlk; bir kişilik sofra; hakanın damgası bulunan eşya·I, 527 bkz> tamgalıg
tamgırmak: dannlayayaznıak·II,179 bkz> tamgurmak
tamgurmak: damlayayazmak. II, 179 bkz> tamgırmak
tamındı sıw: su damlası, I, 450
tamınmak: yağ çıkarmak, taktir etmek· II, 149
tamır: damar, sinir ,I, 495 bkz> tamar, tamur
tamırlıg: damarlı·I, 495
tamışmak: damlaşmak·II, 110, 111
tamıtmak: damlatmak· II, 311
tammak: damlamak· I, 60, 376; II, 26. 87; III, 123, 360
tamturmak: damlattirmak, damzııtmak. II, 175
tamturmak: yaktırmak· II, 176 bkz> tamdurmak
tamu: cehennem· III, 234
tamu: hele, cümlenln anlamını pekitme için gelen bir edat· I, 420
tamulamak: sıkılamak, sıkıştırmak, pekitmek· III, 327
tamur: damar· I, 362 bkz> tamar, tamır
tamurgan: her zaman kanayan, damlayan· I, 518, 524 bkz> yamurgan
tamurmak: (burun) kanamak, damlamak. II, 85 bkz> yamurmak
tamuzmak: damlatmak, damzırmak· II, 86, 164
tan: sabah, ak;am esen serin esinti· III, 157
tançamak: bozulmak, çürümek· III, 303 bkz> tançgamak, tançımak, tınçamak, tınçımak,tunçımak
tançgamak: bozulmak, çürümek· III, 303 bkz>tançamak, tançımak, tınçımak, tunçımak
tançımak: bozulmak, çürümekIII, 303 bkz> tançamak, tançgamak t ınçamak, tınçımak, tunçımak
tançışmak: bozulup kokuşmak II, 217
tançu: lokma, tıkım, III, 392 bkz> tunçu
tançulamak: (ağızda) çiğnemek, III, 352
tanışmak: birbirine karşı borçlarını inkâr etmek· II, 112
tanmak: inkâr etmek·III, 184
tanturmak: inkâr ettirmek· II, 176
tanuk: şahit, tanık, I, 18, 380; II, 37; III, 166
tanukluk: şahitlik, tanıklık; tutak· I, 503
tanulmak: söz söylenmek, söz geçilmek; işaret edilmek II, 130
tanumak: danışmak; işaret etmek; söylemek, emretmek; tavsiye etmek· II, 112; III, 273 bkz> tanıışmak tanuşmak
tanutmak: başkasına söz eriştirmeyi tavsiye ve emretmek· II, 312
tañ: şaşacak, şaşılacak nesne, danılacak şey, acayip şey, I, 62; III, 355
tañ: tan, sabah vakti. I, 170, 251;III, 355, 356 tañ eski zamanlardan kalm ış olan yapı·III,356
tañ: elek,III, 355
tañ atmak: tan yeri ağarmak.III, 356
tañılmak: iple sarılmak.III, 395
tañınmak: bir sargı ile sarmak; bir işi başlı başına yapmak.III, 395
tañızmak: şişmek.III, 392, 393
tañlamak: danlamak, taaccüp etmek III, 403
tañlaşmak: şaşmak, taaccüp etmek,I, 395; III, 398
tañlatmak: danlatmak, şaşırtmak·II, 350, 359
tañmak: bir şey ile sarmak,III, 390
tañsuk: şaşılacak, acayip; nefis·III, 382
tañ tuñ étmek: "tan tan" diye ses vermek· III, 357 bkz> dañ duñ étmek
tañuk: hakanlara sefer ve benzeri zamanlarda yemek ve ipek kuma ş gibi şeylerden verilen armağan·III, 365
tañuk: çevgen oyünunda topu gerilen ipten geçirebilene verilen ipek kuma ş·III, 365
tañuk: savaşta mızrakların ve bayrakların uçlarına takılan ipek kuma;·III, 365 tap elverir, yeter,I, 318
tap: yaralama veya dövme izleri .III, 145
tap bolmak: elvermek, yetmek· I, 318
tapçan: erişilemeyen üzüm salkımlarını kesmek için toplayının üzerlne çıktığı sofra biçiminde üç ayaklı bir nesne· I, 435 bkz> tapçañ
tapçañ: eri;ilemeyen üzüm salkımlarını kesmek için toplayanın üzerlne çıktığı sofra biçiminde üç ayaklı bir nesne· III, 385 bkz> tapçan
tapçurmak: tapşırmak, ulaştırmak, teslim etmek· II, 175 bkz> tapşurmak
tapı: bir şeye razı olma· III, 216
tapı: ne uzun ne kısa, orta· III, 216
tapındaçı: tapan, tapınan· II, 168
tapıngan: tapınan, daima tapan, II, 168
tapınguçı: tapan, tapınan, II, 168
tapınguluk: tapınmaya hakkı olan· II, 169
tapınıglı: tapan, tapınan. II, 169
tapınmak: tapmak, tapınmak, hizmet etmek· II, 140, 160, 161, 167, 168
tapış: iki kişinin işlerini birbirine tapşırması, vekilleşme, yekeleşme· I, 367
taplag: rıza, muvafakat· I, 462 bkz> tablag
taplamak: kabul etmek, razı olmak· III, 293
taplaşmak: bir işe razı olmak, uzlaşmak II, 206 bkz> tepleşmek
taplatmak: razı etmek·II, 341
tapluk: yer yarıkları· I, 467
tapmak: tapmak, hizmet etmek; bulmak, sezmek· I,425; II, 3; III, 222
tapraşmak: sıçraşmak (yalnız deve için ).II, 217
taprımak: sıçramak (yalnız deve için)III, 277
tapşurmak: tapşırmak, ulaştırmak, teslim etmek,II, 175 bkz> tapçurmak
tap tap: çabuk çabuk· III, 145
tapug: hizmet, tapma, tapı· I, 373, 376; II, 168; III, 58, 251
tapugçı: hizmetçi· I, 376
tapuglug: devamlı hizmeti olan· I, 495
tapugsak: hizmet eden, hizmet etmeyl seven· II, 168; III, 377
tapulmak: (kaybolan şey) bulunmak, II, 119
tapuzmak: bilmece sormak ve säylemek·I, 462 bkz> tab ızmak, tabuzmak
tapzug: bilmece·I, 462 bkz> tabuzgu, tabuzguk, tapzuguk
tapzuguk: halkın birbirini sınamaya çektikleri bilmece·I, 462, bkz> tabuzgu, tabuzguk, tapzug
tar: dar·III, 97, 148. 259
tar: kelek, (ırmaklarda) sal, III, 148, 157
tar: yağ tortusu· III, 148
taralmak: taranmak, II, 126
taramak: taramak, dağıtılmak,I, 14
taranmak: taranmak, kendini yardımsız taramak. II, 145
taraslamak: bir şeyi kuvvet ile dağitmak· III, 332
targak: tarak, I, 14, 467
targıl: (attan ba;ka her hayvan için) alaca· I, 15, 482 § targ ıl yılkı; alaca hayvan·I, 482
tarhan: islamlık'tan önce verilmi; olan bir add ır, "bey" demektir.I, 436
tandaçı: çiftçi·II, 51 bkz> tarıgçı
tarıg: ekin, bitki, arpa, buğday, tane, tohum, zahire.I, 19, 140, 154, 165, 168, 187, 193. 194, 198,203. 208, 212, 213, 223, 256, 293. 302, 320, 373, 499, 509, 514;II, 49, 74, 81, 82, 106, 124, 125. 126, 145, 159. 162, 204, 212, 219,232,238,240, 259,263,307,319,
tarıg biti: tahıla düşen ufak hayvan· I, 320
tarıgçı: çiftçi, ekinci. II, 49. 51; III, 242 bkz> tar ıdaçı
tarıglag: tohum ekilecek yer, tarla, ekerge· I, 496, 500
tarıglanmak: ekin sahibi olmak· Il, 269
tarıglıg: ek!n bulunan yer, ambar· I, 496 § tarıglıg ew; buğdaylı ev· I, 501
tarıglıg yér: ambar·I, 496, 501
tarıglık: ambar·I, 503
tarıkmak: daralmak·II, 115
tarılmak: (bir nesne, õtekisi içine) da ğılmak, yayılmak; ayrtlmak· I, 15; II, 126. 209; III, 6
tarılmak: ekilmek· II, 126 tarım tekinlere ve Afrasyab soyundan olan hatunlara ve bunlar ın çocuklarına karşı söylenen bir kelime, Hakanl ı hanları oğullarından başkasına söylenmez·I,
: 396 § altun ta rım; büyük kadınların ungunu·I, 396
tarım: göllere, kumluklara dökülen çay kollar ı·I, 396
tarımak: (ekin) ekmek·III, 262
tarımlamak: ırmağı bir adadan öbür adaya atlamak suretiyle geçmek·III, 341
tarımsınmak: ekin eker görünmek· II, 259
tarınmak: yalnız başına ekmek; ekin eker görünmek II, 145, 159
tarırku: otları birbirine karışmamı; olan yer, otu az yer· I, 489
tarıtgan: ekincilik eden· I, 514;II, 319
tarıtgu: (ekin) ekecek· II, 321
tarıtıglı: çiftçllik etmek üzere olan· II, 320
tarıtıglık: çiftçllik yapmak hakkı olan· II, 320
tarıtıgsak: çiftçiliğe düşkün olan· II, 319
tarıtmak: eklncilik etmek, ektirmek·I, 514
tarka: koruk- I, 427 bkz> talka
tarmak: dağıtmak, yaymak, ayırmak·I, 399; III, 180, 260 bkz> taramak
tarmak: yırtıcı hayvanların pençesi.I, 467
tarmaklanmak: kol kol kuş pençesi glbl akın etmek; pençe sahibi olmak (ku ş); kol kol olmak (su)·II, 274 bkz> tarmutlanmak
tarmamak: tirmalamak·II, 364
tarmaşmak: tirmalaşmak, birlikte kaşınmak·II, 207 bkz> tırmaşmak
tarmatmak: tırmalatmak·II, 349, 364
tarmaz: ;en hıyarı·I, 457 bkz> turmuz
tarmut: dağların tepelerl, derelerl,I, 451
tarmutlanmak: (su) kollara ayrılmak· II, 270 bkz> tarmaklanmak
tartar: kumruya benzer bir kuş· I, 485
tartıg: yük ipi, denk sargısı; blr iş çıkması üzerine hakanın adamlarını çağırması·I, 462
tartıgçı: davetçi·I, 462
tartılmak: tartılmak; gerllemek vé çekilmek· II. 229, 237
tartın: ylyecek, başka bir yerden getirilen zahire·I, 435;III, 426
tartınmak: 6zlemek; acınmak; götürür görünmek,II, 240
tartışmak: tartışmak, taıtmada yardım etmek; germekte yardım etmek; birblrinl cezbetmekte ve çekmekte ve kurmakta yardımetmek; sızlamak,I, 230;II, 205;III, 255
tartmak: tartmak; cezbetmek; çekmek, uzatmak, germek; getirmek, almak, ç ıkarmak, III, 426
tarumak daralmak·III, 261 262:
tarunmak: canı sıkılmak, usannnak, sıkılmak· II, 145
tarus: evin çatısı· I, 366; II, 105
taruslamak: çatı yapmak, III, 332
tarutmak: darla;tırmak·II, 302 ·
tas: her nesnenin kötüsü, baya ğısı,I, 329
tasal: çevgen oyununda çlzilmlş sınır·I, 392 bkz> talas
tasgamak: tokatlamak·III, 287, 288
tasgaşmak: tokatlaşmak; tokatlamakta yardım ve yarış etmek,II, 220 bkz> yasgaşmak
tasgatmak: tokatlatmak,II, 338
tàş: taş, kaya,I,135,163, 254, 256, 276, 517;II, 7, 14, 23, 129, 133.184, 234; III, 58,152,187, 280. 282. 286, 372, 375. 426. 435, 447, 448
taş: dış, taşra, gurbet; geniş açıklık; yazı; yabancı yer·I, 91, 435;II, 74;III, 152
taşak: erkeklik aygıtı.I, 380, 438;III, 267
taşaklıg: taşaklı·I, 497
taşgurn: -ıak taşayazmak,II, 178, 201
taşıkmak: dışarı çıkmak· II, 116 bkz> çıkmak,tışıkmak
taşırkan közlüg: patlak gözlü, lokma gözlü· I, 521
taşırmak: tafirmak· I, 521
taşıtgan: daima taşıtan, taşınan· I, 514
taşıtmak: taşitmak· II, 307
taşlamak: taşlamak; gurbete gitmek, dışarılıklı olmak, III, 294
taşlatmak: taşlatmak; taşràya yollamak. II, 343
taşmak: taşmak·II, 12
taşra: dışarı·I, 424
taşug: taşınabilen mal, eşya, menkul mal·I, 411
taşumak: taşımak; çıkarıp atmak, kovmak· I, 102; III, 266
taşurgan: daima ta;ıran· I, 518
taşurmak: taşırmak, II, 78
taşutmak: taşitmak·I, 210
tat: tat, yabancı; müslüman olmayan; üygur, Farslı, Acem, Farsça konuşan·I, 36, 349, 454, 483, 486;II, 3, 216, 280, 281, 294
tat: kılıç ve benzeri îeylerin üzerine çöken pas· II, 281 bkz> tut
tata: on adımdan görülebilecek yer parças ı, III, 220 bkz> tada
tatganmak: tatlı bulmak, tat almak·II, 241
tatıg: tat, lezzet·I, 408
tatıglanmak: tatlanmak· II, 265
tatıglıg: tatlı· I, 495, 496
tatıgmak: tat, lezzet· I, 408
tatıgsamak: canı tatlı istemek, I, 279; III, 332, 333
tatıg talıg: tat, lezzet, I, 408
Tatıkmak: Tatlaşmak; Farslaşmak· II, 116, 281
tatıkmak: paslannnak· II, 281 bkz> tutukmak
tatılmak: tadılmak, tadına bakılmak, II, 120
tatımak: tat vermek· III, 257
tatındı süt: bol süt· I, 449
tatınmak: tadar görünnnek·II, 158
tatırga: "tirşe" denen sepilenmiş beyaz deri· I, 489
tatırlıg yér: toprağı düz ve sert olan yer, bozkır, I, 494
tatır yér: kıraç yer, I, 361 tatıtmak tadılmak, tadına tesir etmek, tat vermek, II, 299
Tatlamak: Fars, vé Farslı saymak· III, 293
Tatlaşmak: Farsça veya üygurca konu şmak, II, 206, 207ı
tatlıg: tatlı· I, 45, 529; III, 178, 194
tatruşmak: birbirine tattırmak· II, 217
Tat Tawgaç: üygur ve Çinli; Farslı ve Türk· I, 454;II, 280
taturgan: daima tattıran·I, 515, 516;II, 74
taturmak: tattırmak·II, 73;III, 186
tavar: mal, davar·I, 79, 234, 235, 238, 264, 265, 300. 303, 362;III, 310, 334, 338, 419, 420, 445, 447 bkz> tawar
tavuş: duygu ve kımıldanma· III, 165 bkz> tawış,tawuf
tawar: mal, mülk, eîya· I, 22. 79, 86, 114, 189, 210, 238, 255, 261, 264, 284, 291, 295, 362, 411, 498, 514;II, 17, 19, 29, 50, 55. 58, 61, 81, 87, 89. 93, 101, 112, 113, 121, 125, 136, 153, 154, 155, 156, 158. 183. 189, 224, 237, 249, 250, 253, 295, 296, 297, 3
tawarlıg: mallı, mal sahibi. I, 495
tawarluk: mal konan yer, hazine. I, 503
tawarsak: mal sever· II, 56
tawgaç edi: Araplar'ın "Âd ulusunun izeri" dedikleri büyük ve eski yap ılara verilen ad· I, 454
Tawgaçlarmak: Maçinli saymak·III, 350
Tawgaçlanmak: Maçin halkı kılığına girmek II, 271
tawgaç yudası: susam çiçeğinin (urfağının) yaprağına benzer yaprakları bulunup ilaç için kullan ılan bir
: ağaç· I, 454
tawılguç: tabarhun; innap dediklerl meyve; kızıl ağaç; bakam ağacı; tarhun denen sebze; kızıl sõğüt, I, 488, 489 bkz> tawılku
tawılku: tabarhun· I, 489 bkz> tawılguç
tawış: duygu ve kımıldanma. III, 165 bkz> tavuş, tawuş
tawışgan: tavşan·I, 513, 525
tawışganlaşmak: öndül olarak tavşan koyup yarış (bahis) etmek· II, 226
tawışgan yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri.I, 346, 513
tawmak: tasarruf etmek,I, 519
tawrak: çabuk, acele, kıvrak, çalışkan, çabukluk· I, 156, 468, 520; III, 46, 69, 258 bkz> tafrak
tawramak: davranmak; büyümek, kuvyetlenmek,I, 103; III, 41, 279 bkz> tuwramak
tawran: şalvar uçkuru ve sapan kolu yapmak için örülmü ş ip,I, 436
tawranmak: davranmak·II, 240
tawratası: davrandıracak·II, 362 § tawratası yér; davrandıracak yer·II, 362
tawratgan: daima acele ettiren, daima davrand ıran·II, 360
tawratgu: davranılacak.II, 362 § tawratgu ogur; davran ılacak zaman·II, 362
tawratguçı: acele ettiren, davrandıran.II, 360
tawratıglı: acele ettiren ve işe başlatmak üzere olan·II, 361
tawratıglık: davrandırma, acele ettirme hakkı olan, II, 361
tawratıgsak: acele ettirmek, davrandırmak isteyen II, 360, 361
tawratıgsı: davrandırına, acele ettirme hakkı olan. II, 361
tawratışmak: ivmekte ve yürüyüşte yarış etmek, II, 363
tawratma: davrandırrria. II, 360
tawratmak: acele etmek, acele ettirmek, davrand ırmak; (ip) eğirmek· II, 330, 335, 336, 360 tawratmış kıvratılmış. II, 362 § tawratmış yıp; kıvratılmış ip, II, 362
tawrattaçı: acele ettiren, davrandıran· II, 360
tawuş: duygu ve kımıldanma· I, 367 bkz> tavuş, tawış
tawuşlamak: kımıldanma, duyu ve hareket belirtmek III, 335
tay: tay,I, 206, 207, 313; III, 71, 158
tayagu: taş ve tezek parçası· III, 174
tayak: dayak, dayangaç·I, 417; III, 166
tayaklanmak: dayak, baston sahibi olan III, 197 ,198
tayamak: dayak koymak, dayak dikmek, dayamak, III, 274
tayanmak: dayanmak, III, 161, 190, 191, 380
tayañu: mabeyinci, perdeci· III, 380
taygan: tazı, av köpeği. I, 421; II, 15, 343; III, 174, 175
tayıg: kaygın· III, 165
tayışmak: kaymakta yarış etmek· III, 188
tayıtmak: kaydırmak· II, 325, 326 bkz> tayturmak
taylañ er: ince, kibar, güzel, boylu boslu, rengi parlak, elbisesi temiz adam (en çok gençlerde kullanılır)· III, 386 bkz> tayuk § taylañ yigit; dalyan (daylan) gibi genç, III, 386
taymak: kaymak· III, 166, 243, 244
tayturmak: kaydırmak, 2iyındırmak· III, 192 bkz> tayıtmak
tayuk er: ince, kibar genç· III, 166 bkz> taylañ
tayuklanmak: dayılanmak, kibarlanmak. III, 197, 198
taz: kel, daz, boynuzsuz, bitkisiz, çorak· I, 26, 313; II, 41, 52; III, 148, 149 § taz koy; kel koyun, boynuzsuz koyun, III, 148 § taz yér; bitkisi az olan çorak yer, kel toprak·III, 148
tazarmak: kelle;mek· II, 77 bkz> tazgarmak, tazg ırmak
taz at: alacalı at· III, 148
tazgarmak: kelleşmek, dazlaşmak, II, 178 bkz> tazarmak, tazgırmak
tazgırmak: dazlaşmak, kelle;mek· II, 178 bkz> tazarmak, tazgarmak
tazlamak: birine kel demek, birini kel saymak. III, 293
tebiz: çorak yer; haset eden· I, 19, 365;II, 208
tebizlik(g): çekememezlik, haset·I, 506
tef: dek, al, hile·I, 332 bkz> tew
tefçitmek: sıkıca geçmeli olarak diktlrmek· II, 329 bkz> tewçimek
tegdeg: sebep,I, 160 bkz> tıldag
tegdi: ziyaretçi.III, 230 bkz> teki
tegilmek: şaşıla;mak, tek gözlü olmak,II, 130
tegin: değin I, 349
teginmek: bir büyük adamın yanına gelmek veya oradan gitmek. II, 143
tegiñ: tekin, samur·III, 370
tegir: değer, kıymet·I, 352;II, 82
tegirme: çörek, değirmen taşı, para gibi değirmi olan her nesne·I, 490
tegirmek: yaklaştırmak·II, 148
tegirmek: deve üzerine ikl taraflı atılarak içerisine bìnilen sepetle, sepete benzer nesne· I, 506 bkz> ügürmek
tegirmen: değirmen, değirmen taşı· I, 369; II, 128; III, 266. 267, 282, 355
tegiş: değişme. I, 368
tegişmek: muhakeme olmak; (bir yere) değmek; dürüm dürüşmek. II, 105, 106
tegme: değme, her, her bir, türlü türlü·I, 157, 241, 296, 433, 434, 437, 523;II, 156, 285; III, 26 tegmek değmek, dokunmak, ermek, erişmek, varmak, yakalamak, dü;mek; hücum etmek· I, 48, 104, 167, 319, 363, 375, 410, 429, 471, 472, 522;II,19, 20,91 ,129;III,44,4
tegre: etraf, çevre, daire, değre,I, 310, 421, 424; II, 13, 45, 137; III, 285, 401, 422
tegrek(g): herhangi bir şeyin halkası, değresi· I, 477
tegü: kadar, dek,III, 237
tegül: değil.I, 329, 393;II, 57, 68;III, 153 bkz>dag, dag ol, dag
tegürgen: daima degiren, eriştiren . I, 522
tegürmek: eriştirmek, dokundurmak, değirmek· I, 207, 335, 376; II, 84; III, 134, 158
Tejik: Tacık, Farslı· I, 387
Tejiklemek: Farslı saymak, Farslılığa nispet etmek,III, 340
tek: tek, sadece, bir şey dilemeyerek; gibi, benzetme edat ı,I, 334, 353, 354, 490, 497;III, 155
teke: teke, boynuzundan yay yap ılan' erkek geyik· III, 102, 228 § teke sakal; teke sakall ı, köse adam· III, 228
teki: ziyaretçi· III, 230 bkz> tegdi
tekiş: her şeyin sonu, bitimi.I, 368
tekne: tekne·I, 434
tekşüt: değişit, karşılık, bedel·I, 451
tek turmak: susmak· I, 334
teküz: atın alnındaki akıtma,I, 507 bkz> tüküz
teküzlig: akıtmalı.I, 507
telgemek: sıkmak, can sıkmak,III, 291
telgenmek: kızmak, içlenmek· II, 242
telik: delik· I, 388
telim: çok, pek çok, bol, fazla, daima, hep, pek· I, 44, 73, 110, 132, 156, 157, 166, 167, 200, 235, 249, 255, 397, 427, 467, 514, 515, 520, 521, 522, 523;II, 38, 179, 241, 260, 315, 342; III, 20, 52, 159, 194, 297, 311, 323, 404
telinmek: delinmek· II, 147, 148
telişmek: delmekte yardırn ve yarış etmek, II, 108
telmek: delmek; sıirüye katmak· II, 22
telmirmek: sağa sola bakınmak (bir şey istemek için).II, 179, 180
teltürmek: deldirmek. II, 174, 175
telü: deli,çılgın III, 156, 232 bkz> telwe
telwe: deli, I, 426 bkz> telü
tem: tırkaz· I, 337
temen: büyük iğne, çuvaldız, I, 402; III, 35, 367 bkz> tümen § temen yiñne; büyük i ğne, çuvaldız· I, 402 § temen yigne; büyük igne, çuvald ız, III, 35
temlemek: tırkazlamak· I, 337
temregü: temregi· I, 491
temür: demir. I, 42, 187, 361, 520; II,II, 21; III, 253
temıirçi: demirci· III, 268
temürgen: ok temreni .I, 522 bkz> temürken
temür kazñuk (kazuñuk): kutup yıldızı; demir kazık·III, 383 bkz> temür kazuk
temür kazuk: kutup yıldızı; demir kazık,III, 40 bkz> temür kazñuk
temürken: ok tenıreni·I, 522 bkz> temürgen
temürlüg: demir sahibi·I, 506
temürlük: demir eritllen ve süzülen yer·I, 506
ten: vücut·II, 307
tençmek: ısırmak, kötüleşmek, yoksullaşmak· II, 281;III, 303 bkz> yençimek, yunç ımak
tene: tane; susam, mışmiş gibi şeyler·III, 44, 236
tenrimek: uyuyamamaktan baş dönmek,III, 282
teñğ: imkân, fırsat, sıra·II, 103; III, 355 terig gõl, batakl ık·I, 528
teñ: denk, ögür, akran·III, 355 § teñ
tuş: denk, eş, küfüv·III, 355
teñek: hava·III, 366
teñelgüç: dölengeç kuşu·III, 388 bkz> terigelgün
teñelgün: dölengeç kuşu·III, 388 bkz> teñelgüç
teñermek: iki şeyi birbirine denklemek, denkle ştirmek·III, 398
teñeşmek: denkleşmek, ikl şey birbirine denk olmak III, 393
teñil: ön ayakları çizgili·III, 366
Teñirgen: Tanrıya tapınan bilgin.III, 389 bkz> Teñrigen
teñitmek: havaya doğru yükseltmek·III, 396 bkz> tüñitmek
teñiz: deniz·I, 100; II, 45; III, 136, 363, 370
teñlemek: Iki şeyi birblrine denklemek, denk etmek, denkle ştirmek. I, 427, III, 403
teñlenmek: işi düşünmek, çare düşünmek· III, 400
teñleşmek: iki şey birbirine denkle;mek, III, 398
teñmek: havalanmak, havaya yük şelmek, göz-den kaybolmak, III, 390
teñri: gök, sema· III, 377
teñri: büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi göze ulu görünen Her şey· III, 377
Teñri: Tanrı. I, 53, 68, 150, 171, 206. 212, 225, 266, 280, 300, 301, 304, 373, 416, 461, 472, 475;II, 3, 77, 140, 152, 160, 161, 162, 167, 169, 173, 179, 185, 192, 200, 201, 288, 294, 303, 315, 316, 324, 325, 347, 356,III, 52, 53, 84, 95, 137, 271, 273, 290, 34
Teñrigen: Tanrı'ya tapınan bilgin, bilgin kimse· III, 377, 389 bkz> Teñirgen
Teñrigerü: Tanrı'ya doğru, Tanrı'ya yõnelerek, III, 251 bkz> Teñrikeri
Teñrikeri: Tanrı'ya doğru, Tanrı'ya yônelerek. III, 251 bkz> Teñrigerü
teñtürmek: elindekini havaya do ğru saldırmak, yükseltmek, III, 397
teñüç: saçayağı gibi yarım arşın yüksekliğinde olan her şey· III, 381
teñürmek: havaya doğru yükselip kaybolmak, yükselen bir ;eyl sal ıvermek. III, 392
tepik: tepiş, tepme· I, 27, 386
tepilmek: tepilmek· II, 119
tepinmek: tepmek, bir şeyi ayakla kımıldatmak· II, 140
tepişmek: tepişmek, II, 87, 113
tepleşmek: bir işe razı olmak, uzlaşmak· II, 206 bkz> taplaşmak
tepmek: dövmek, vurmak, tepmek, I, 27, 178, 386, 526; II, 3, 33, 113
tepremek: tepremek, kımıldamak III, 277
teprenmek: teprenmek,II, 240
tepreşmek: oynamak, tepreşmek, kaynaşmak· I, 88;II, 204
tepretesi: tepretilecek.II, 362 § tepretesi yér; tepretilecek yer·II, 362
tepretgen: çok tepreten·II, 360
tepretgü: tepretilecek,II, 362 § tepretgü ogur
tepretgüçi: tepreten,II, 360
tepretíglik: tepretme hakkı olan·II, 361
tepretigsek: tepretmek dlleğinde olan· II, 360. 361
tepretigsi: tepretmek hakkı olan ve tepretmekte acele eden· II, 362
tepretişmek: tepretmekte yardım ve yarış etmek· II, 363
tepretme: teprendirme. II, 360
tepretmek: tepretmek, teprendirmek, kımıldatmak, saldırmak; (yalnız deve için) sıçratmak, II, 329, 330, 360
tepretmiş: tepretilmiş, II, 362 § tepretmiş neñ
tepretteci: tepreten· II, 360
tepsemek: haset etmek, günülemek, çekememek· I, 463; III, 283 bkz> tepzemek
tepsetmek: haset ettirmek· II, 336 bkz> tepzetmek
tepük: kurşun eritilerek iğ ağırşağı şeklinde dökülür, üzerine keçi kılı veya başka bir şey sarılır,
: çocuklar bunu teperek oynarlar· I, 386
tepzemek: haset etmek, günülemek, çekememek, I, 19; III, 283 bkz> tepsemek
tepzeşmek: hasetleşmek· II, 206 tepzetmek haset ettirn şek, II, 335, 336, bkz> tepsetmek
ter: ter, I, 181, 322, 466; 11. 96, 273, 279, 303, 336;III, 148, 196
ter: ücret, çalışana verilen para· III, 148, 212
ter atmak: beden teri dışarı atrnak·II, 303
teritmek: teri ötmek
ter bolmak: terlemek, utanmak, mahcup olmak·I, 322
terçi: ücretle çalışan, ırgat·I, 417; III, 148
tergüşi: deren, toplayan·II, 51
teri: deri, I, 70, 165, 306; II, 149, 229, 231, 303, 354; III, 188, 190, 221, 244, 392
terigsek: dermeyi, toplamayı dileyen· II, 55
terinçek: iki parçadan yapılan kadın carı· I, 510
teriñ: (yalnız su için) engin, geniş, derin, her derin ve çok şey· III, 370
teringüklenmek: (su) derlnlemek, ;oğalmak· III, 411
teri ötmek: ter derlden geçmek,II, 303 bkz> ter atmak, teritmek
teritmek: terlemek·II, 303, 304 bkz> ter atmak, teri ötmek
terk: tez, çabuk,I, 350, 441 bkz> terkin
terken: egemen, hükümdar, mellk; vilâyet üzerine vali olan kimseye kar şı hakanlann aytası; "kendisine itaat edilen" anlam ına I, 376, 441, 442; 11. 209
terkin: toplu olan, toplanmiî olan her şey· I. 442, 443;II, 209
terkin: tez, çabuk,I, 441 bkz> terk
terk kelmek: tez gelmek· I, 350
terk kılmak: çabuk olmak· I, 350
terklemek: ivmek, acele etmek· III, 445
terlemek: terlemek; kaşağılamak, gebrelemek, silmek· III, 293
terlenmek: terlemek, II, 242, 254
terletmek: terletmek· II, 342
terlik: teri çekmek için eğerln veya palanın altına konulan keçe·I, 476
terñek: su sızıntısı, su blrikintísi; kaynak, II, 291, 328 bkz> terñük
terñük: kaynak· II, 6 bkz> terñek
ters: güç olan her nesne· I, 348
tersinmek: terslemek, kızmak; (yara kapandıktan sonra) azmak· II, 240, 241
ters ters urmak: her yanından, her yanına vurmak· I, 348
tes: obanma edatı·I, 328 § tesdegirme; des- değirmi·I, 328
teşik: obur, karnı dolduğu halde gözü dolmayan kişi·I, 387 bkz> teşüklemek
teşilmek: yarılmak, değilmek II, 127, 128
teşrüm: eğrilmiş ip yumağı· I, 485 bkz> tüşrüm
teşük: taşagı yarık; deşik, yarık, I, 387
teşüklemek: obur, aç gözlü saymak, III, 340 bkz> teşik
tetik: akıllL III, 33 bkz> teytik
tetrü: her şeyin tersine dönüşü· I, 420
tetrülmek: çevrilmek, ters olmak, kötü olmak, kötüle şmek·II, 229, 230
teve: deve·III, 139 bkz> deve, devey, tevey, tewe, tewey, tewi, téwi, tiwi
tevey: deve· III, 314, 342,447 bkz> deve, devey, tewe, tewey, tewi, téwi, tiwi
tew: al, hile, aldatma,I, 332 bkz> tef
tewçimek: oyulkamak, seyrekçe dikmek·III, 276 bkz> tefçitmek
tewe: deve·II, 181 bkz> deve, devey, teve, tevey, tewey, tewl, téwi, tiwi
tewey: deve, I, 31; II, 84, 195, 206, 217, 255, 256, 329, 351;III, 49, 60, 67, 113, 136, 140, 168, 186, 200, 225, 309 bkz> deve, devey teve, tevey, tewe, tewi, téwi, tiwi
tewgen: her zaman 0126^I, 401
tewi: deve· 1. 127, 385, 485;II, 21, 75, 246, 252, 338; III, 139, 277. 287 bkz> deve, devey, teve, tevey, tewe, tewey, téwi, tiwi
tewinmek: tasalanmak, utanmak, sıkılmak, II, 147
tewişmek: şişe et dizmekte yardım ve yarış etmek· II, 102 bkz> tüwi;mek
tewlüg: alcı, aldatıcı· I, 477; III, 33 bkz> tewlük
tewlüglenmek: kendini hileci saymak, hileci olmak, II, 277 bkz> tewlüklenmek
tewlük: alcı, hileci, aldatıcı, III, 33 bkz; tewlüg
tewlüklenmek: kendini hileci saymak, hileci olmak, II, 277 bkz> tewlüglenmek
tewmek: eti şişe saplamak, dizmek. I, 401; II, 15
tewsi: tepsi, sofra· I, 423; III, 50
tewşelmek: ufalanmak; karışmak. II, 235, 236 bkz> tewşülmek
tewşemek: karı;mak, dolaşmak (ip), III, 286
tewşetmek: karıştırmak, dolaştırmak (ip); birinin terini burçaklat ıncaya kadar yormak, II, 336
tewşinmek: çalışmak, çırpınmak. II, 241 bkz> tewşünmek
tewşülmek: karışmak· II, 236 bkz> tewşelmek
tewşünmek: çalışmak, çırpınmak· II, 241 bkz> tewşinmek
tewürgen: her zaman çeviren·I, 521 § ewürgen tewilrgen; her zaman evirlp çeviren· I, 521
tewürmek: çevirmek·II, 82 § ewürdi tewürdi; evirip çevirdi, alt üst etti; tasarruf etti· II, 81
teyitilmek: akıllanmak, zekile;mek· II, 121
teytik: akıllı, zeki· III, 33 bkz> tetik
tezek: tezek, at gübresi· I, 386
tezeklemek: pislemek. III, 340
tezgek (er): işten ve işe benzer şeylerden kaçan, çekingen· II, 289 bkz> tezik
tezgi: düşman gelmesi yüzünden halk aras ında olan ürkuntü, panik· I, 429 bkz> tezik
tezgi bolmak: düşman gelmesi yüzünden ürküntü meydana gelmek, I, 429
tezginç: dağ dönemeci, dağ büklümü· III, 387 bkz> yörgenç
tezginç yol: büküntülü, kıvrımlı yol- III, 387
tezginmek: dönmek, tavaf etmek; çevrilmek· II, 241, 255, 303, 312
tezik: halk arasında ürküntü, panik, I, 387 bkz> tezgi
tèzik (kişi): işten kaçan kimse· I, 387 bkz>tezgek
tezinmek: kaçar görünmek.II, 146
tezişmek: blrbirinden kaçışmak, II, 99
tezitmek: kaçırmak, II, 305
tezmek: kaçmak, tezlkrnek· II, 8
tégin: aslında "köle" anlamına; sonraları hakan okullarına verilen ungun· I, 355, 357, 413; III, 368 bkz> tigin § kümüş tégin; rengi gümüş gibi saf köle· I, 413 § alp tégin; yi ğit köle I, 413 § kutlug tégin; uğurlu köle. I, 413
tégit: "tegin" kelimesinin çoğul şekli.I, 355, 356
témek: demek, söylemek·I, 43, 74, 79, 87, 127, 178, 403;II, 287; III, 214, 215, 233. 245, 247, 259 bkz> timek
témin: demin·I, 409
térgelir: dermek, toplamak üzere o1an· II, 67
térgeşmek: arka arkaya gelerek derle şmek· II, 206 bkz> tirkeşmek
térgi: sofra, I, 429; II, 54 bkz> térgü
térgü: sofra üzerindeki çeîitli yemek; sıra, dizi·I, 428 bkz> térgi
térig: derme, derl{; dernek, derge,I, 388; II, 41 bkz> tirik
térilgen: her zaman derilen, toplanan·I, 521, 523
térilmek: derilmek, toplanmak· II, 127; III, 6
térimsinmek: derer gibi görünmek· II, 261
térinmek: kendisine dermek, II, 146
térişmek: toplanmak, toplamakta ve dermekte yard ım ve yarış etmek· I, 107; II, 95, 96
térkek: bohça· II, 21
térmek: dermek, toplamak· II, 39, 44, 62, 66, 83; III, 181
térnek: dernek, işlerini konuşmak için ulusun toplandığı yer· I, 477
tétürmek: söyletmek, dedirtmek. III, 186
téwi: deve· I, 389,499 bkz> deve, devey, teve, tevey, tewe, tewey, tewi, tiwi
tıdış: engellik, engel oluş· I, 407
tıdıglıg neñ: kendisine varılması yasak edilmiş nesne· I, 496
tıdıgmak: bir şeyden alıkoyma, engel o1ma· I, 373
tıdılmak: kaçınmak, çekinmek, alıkoymak, engel olmäk·II, 126 bkz> t ıdınmak
tıdın: vakit bildiren bir kelime· III, 171
tıdındı: nerig esirgenen, yasak edilen şey·I, 449
tıdınmak: kaçınmak, esirgenmek, yasak edilmek I, 449;II, 144, 145 bkz> t ıdılmak
tıdışmak: engel olmakta, alıkoymakta yarış etmek· II, 93
tıdlınmak: kaçınmak, tıyınmak; söz söylerken duraklamak. II, 242
tıdmak: geri koymak, men etmek· II, 292; III, 244, 439 bkz> t ıtmak, tıymak
tıg: al ile doru arası at rengi, konur al· III, 127
tıgdamak: diğrek, sert, katı olmak III, 278 bkz> tıgramak, yawramak
tıgmak: eğmek; değmek; bir yere değerek keskinliği gitmek, körleşmek I, 307;II, 14, 83;III, 231 bkz> tagılmak, tigmek
tıgrak: yılmaz; yiğit, bahadır· I, 468; II, 212
tıgrak: elçi, haberci, postacı· III, 65
tıgraklanmak: yiğitlik göstermek, yiğitlenmek· II, 274
tıgramak: diğrek, katı, sert olmak· III, 277, 278 bkz> t ıgdamak, yawramak
tıgraşmak: gürbüzleşnıek, bahadırlaşmak. II, 212
tıgratmak: sıkıştırmak; becerikli, tıgrak yapmak, II, 330
tıkılamak: "tık" diye ses vermek· III, 326 bkz> tiki, tíkilemek
tıkıtmak: tıkılmak, sıkışmak,II, 129
tıkınmak: teperek tıkmak, doldurmak, fazla yemek· II, 147
tıkışmak: tikılmak, sıkı;mak· II, 104
tıkıtmak: tıktırmak, sıkı;tırmak· II, 308
tıkma (üzüm): sıkışık, birbirine girmiş (üzürn)· II, 16
tıkmak: tıkmak, doldurmak·II, 16
tıkturmak: tıktırmak, bastırmak· II, 174
tıl: dil, söz, lûgat·I, 107, 335, 336, 429;II, 20; III, 43, 133, 134, 161
tıl: durumunu öğrenmek için düşmandan yakalanan tutsak, ça şıt, casus· I, 336; III, 134
tılak: kadının kadınlık aygıtı, avret yeri,I, 335, 411
tıldag: bahane, I, 160, 462 bkz> tegdeg
tılıkmak: konuşmak, haber vermek; dile düşmek· II, 116, 117
tılkatmak: işi geciktirmek; yükü çarpitmak, çarp ık yapmak; yükle ip arasına ağaç parçası koyarak yükü düzeltmek için büktürmek. II, 339 bkz> talk ıtmak
tıllıg: dilli· III, 313
tıl tegürmek: dil uzatmak, söz dökundurmak, dille (sözle) incitmek.I, 336
tıl tutmak: düşmanın durumunu õğrenmek üzere blr adam yakalamak·I, 336;III, 134
tın: ruh, nefes, soluk· I, 164, 177. 179. 192, 249, 339;II, 118, 283 bkz> t ınıg
tın: dinmiş; haylaz, işslz; tembelleşmiş, harın- lafmış III, 138
tınçamak: bozulmak, çürümek, III, 303 bkz>tançamak, tançgamak, tanç ımak, tınçımak, tunçımak
tınçımak: bozulmak, çürümek, III, 276, 303 bkz> tançamak, tançgamak, tanç ımak, tınçamak, tunçımak
tındurmak: rahatettirmek, dinlendirmek,11,176
tınıg: nefes alma, soluk alma· II, 40 bkz> t ın
tınılmak: dinlenilmek, rahat edilmek. II, 130, 131
tınma: susma· II, 28
tınmak: dinlenmek, solumak, nefes almak; dinmek, sonu gelmek,I, 206, 207, 529; II. 28, 40, 176, 204, 316;III, 158 tın
tııt: sus·II, 28
tıñılamak: agır bir şey yere düşerek ses vermek,III, 404 bkz> tiñilemek
tıñlamak: dinlemek·III, 403 bkz> tlñlemek
tiñlaşmak: dinlemekte yarış etmek·III, 398
tiñlatmak: dinletmek-II, 359
tırmalmak: tırmalamak II, 230
tırmaşmak: tırmaşmak, kaşınmak·II, 207 bkz> tarmaşmak
tırñak: tırnak.I, 134, 177;III, 382
tırt: tekrarlanarak "cart" diye ses vermek·I, 341
tış: diş,I, 464;II, 20, 97, 110,III, 209, 311, 334; III, 25, 73, 125, 216, 254, 270, 272, 280, 283, 297
tış: sapan demiri·III, 125
tış: alın akıntisı gözü önüne varıp kulaklarına çıkmayan ve burnuna inmeyen ikìsi ortas ı kalan at·III, 125
tışı: dişi, her hayvanın dişisi; kadın· I, 396, 400, 447, 529; II, 102; III, 6, 178, 224, 229 bkz>tí şi tışıkmak dışarı çıkmak·II, 116 bkz> çıkmak, taşıkmak
tışı takagu: tavuk·I, 447
tışlatmak: dişletmek.II, 343, 344
tıt: dağda biten çam fıstığı ağacı, Pinuslarix. III, 120
tıtılmak: didilmek II, 120
tıtışmak: ditmekte yardım etmek, yırtılmak· II, 89 bkz> titişmek
tıtlanmak: çamlanmak, çam sahibi olmak· III, 199
tıtmak: geri koymak men etmek· II, 292 bkz> t ıdmak, tıymak
tıtmak: ditmek, ziyadesiyle parçalanmak, II, 292
tıymak: men etmek· III, 244 bkz> tıdmak, tıtmak
tigin: aslında "köle" anlamına iken sonra hakan oğullarına verilen ungun· I, 355 ,357, 413; III, 368 bkz> tégin
tigmek: egmek, III, 231 bkz> tagılmak, tıgmak
tigretmek: ses çıkartarak, hışıldatarak yürütmek,II, 330, 331 bkz> tikretmek
tikemek: dikmege gücü yetmek· I, 117
tiken: diken·I, 204, 400;II, 215, 280;III, 44 bkz> tikken
tiki: geceleri işitilen ses,III, 230 bkz> t ıkılamak,tikilemek
tikiglig: dikilmiş (elbise),I, 509 bkz> tikiklig
tikiklig: dikilmiş.I, 509 bkz> tikiglig
tikilemek: ses, hışırtı çıkarmak,III, 326 bkz> tıkılamak, tiki
tikilmek: dikilmek, (ağaç) dikilmek, bir şeyi dikine koymak,II, 130
tikim: parça, I, 396 bkz> tikkü, tikü tikir
tikir: at nalının çıkardığı sesi bildiren bir kelime. I, 361 bkz> tak ır takır
tikişmek: (agaç, elbise) dikmekte yard ım etmek, II, 106, 113
tikken: diken, I, 401 bkz> tiken
tikkü: parça, lokma· III, 229 bkz> tlkim, tikü
tiklinmek: (ağaç ve benzeri) dikilmek. II, 244
tiklişmek: (ağaç ve benzeri) dikilrnek. II, 207
tikme: (neıíğ) dikilmiş (nesne), I, 433
tikmek: bir şeyi delmek, dürtmek, sokmak, (a ğaç) dikmek, bir şeyi dikey hale getirmek; (diki ş) dikmek. I, 195, 201; II, 20; III, 25, 367 § tikmeginçe; dikilmedikçe· II, 21
tikremek: ses vermek; gelişmek, yeti;mek. II, 280
tikreşmek: ses vermek; büyüyüp serpilmek. II, 209
tikretmek: ses çıkartmak, hışıldatarak yürümek·II, 330, 331 bkz> tigretmek
tiktürmek: (dikiş) diktirmek· II, 174
tikü: parça, lokma·III, 229 bkz> tikim, tikkü
tiküç: ekmekçilerin ekmek üzerine nak ış yapmak için kullandıkları nesne, kuş yeleği·I, 358
tikülemek: lokma lokma vermek; rüşvet vermek·III, 326
tildürmek: dildirmek· 11.176 bkz> tiltürmek
tilek: dilek,I, 412;II, 148; III, 90
tilemek: dilemek, istemek; beklemek, aramak·I, 21, 36, 51, 126, 252, 459;II, 8, 112, 260, 262; III, 87, 90, 143, 271
tilemsinmek: diler, ister gibi görünmek·II, 259, 261
tilenmek: aranmak, dilenmek· I, 407; III, 43
tileşmek: dilemekte yanş etmek·II, 108
tiletmek: istetmek, diletmek. II, 310
tilge: dilim, uzunlamasına kesilen her şey·I, 429 bkz> tilim
tili: ok temreni üzerine sarılan sırım,III, 233
tilim: dilim.I, 397 bkz> tílge
tilimsinmek: dilim yapar görünmek·II, 262
tilinmek: uzunlamasına dilinmek·II, 149
tillşmek: dilmekte yardım ve yarış etmek· II, 108
tilki: tilki· II, 343 bkz> tilkü
tilkü: tilki.I, 54, 421, 429; II, 15; III, 5, 175, 244 bkz> tilki
tilkülenmek: tilkilik etmek, yaltaklanmak· III, 202
tilmek: dilmek, uzunluğuna yarmak veya kesmek, II, 23
tiltürmek: dildirmek. II, 175 bkz> tildürmek
tim: şarap dolu tulum; şarap satan, III, 136
timci: şarap satan, meyhaneci·III, 136
timek: demek· III, 231 bkz> témek
tin: yular I, 339;III, 138 § tin tizgin; yular dizgin· I, 339
tiñ: dik- III, 356
tiñilemek: ağır bir şey yere düşerek ses vermek· III, 404 bkz> t ıñılamak ,
tiñlemek: dinlemek .I, 96 bkz> tıñlamak
tiñ turmak: dik durmak·I, 356
tiregü: direk, kendisine bir ;ey dayan ılan ve kendisiyle bir şey durdurulan her nesne, direcen ve buna benzer şeyler,I, 447
tirek: direk; kavak·I, 387, 412
tireklig: direk sahibi. I, 509
tireklik: direklik ağaç yetişen yer, kavaklık; direklik· I, 509, 511
tiremek: dayak veya direk dikmek· III, 262
tirenmek: dayanmak; direnmek, çekinmek· II, 14S, 146;III, 233
tireşmek: direşmek, çekinmek, diremek, şıkıntidan yürümez olmak (hayvan); çeki şmek· I, 414; II, 95, 96
tirgürmek: diriltmek II, 179, 200, 324; III, 424
tirig: diri, canlı, yaîayan· I, 14, 62, 386; III, 333 § tirigle; diri iken, hayatta iken. III, 257
tirik: derme, deriş; dernek, derge· I, 388 bkz> térig
tirilgen: her zaman yaşayan· I, 523, 524
tirilmek: dirilmek, yaşamak· I, 14; II, 127, 139, 200, 324; III, 6, 65
tiriñ: kulağın tınlamasına benzer sesi bildiren kelime. III, 370
tiriñ étmek: tın etmek· III, 370
tiriñ éttürmek: tın etmek III, 370
tirkeş: yığlışma; kalabalık yüzünden yürümekte güçlük·I, 460 § suw tirke şi; dere kollarının suyunun toplandığı yer·I, 460
tirkeşmek: toplanmak, toplaşmak, derleşmek·I,149,459; III, 65 bkz> térgeşmek
tirsgek: göz kapaklarında çıkan sivilce, it dirseği, arpacı·k. III, 424
tirsgek: dirsek· III, 424
tişek: şişek, iki yaşını bitirerek üçüne basmış olan koyun· I, 387
tişelmek: bilenmek, di;enmek· II, 128
tişemek: dişemek· III, 266, 267
tişetmek: dişetnnek, II, 307
tişi: dişi, her hayvanın dişisi; kadın·I, 396, 400,447, 529;II, 102; III, 6, 178, 224. 229 bkz> t ışı
tişlemek: dişlemek, dişle ısırmak· III, 294
tişlenmek: dişlenmek; dişenmek, bilenmek II, 244
titig: (yara, ağrı) acıma, acıyı;·I, 386
titik: çamur·I, 386, 506;III, 297 § oçakl ık
titik: çamur ve çamura benzer ocak yap ılacak her nesne·I, 150
titinmek: dayanmak, direnmek, dik bakmak· II, 144
títinü bakmak: dik, keskin bakmak, II, 144
titir: dişi deve·I, 361; III, 291
titişmek: ditmekte yardım ve yarış etmek; yırtılmak.II, 89 bkz> tıtışmak
titiz: tadı hel;le glbi kekremsi olan·I, 365
titizlik: kek^elik.I, 506
titmek: (yara) acımak·I, 386
titmek: direnmek, karşı koymak; dik bakmak·II, 292
titreşmek: titreşmek II, 217, 218
titrü bakmak: dik bakmak, keskin gözle bakmak, II, 292; III, 272
tiwi: deve,III, 139 bkz> deve, devey, teve, tevey, tewe, tewey, tewi, téwi
tiz: yüksek yer· II, 344; III, 123 § tarıg art tiz; Kaşgar'a yakın bir yayla· III, 123
tíz: diz,III, 123
tizgin: dizgin, I, 339, 424
tizig (tizik): sıra, saf, dizi. I, 214, 387
tizildürük: çedik ve mest gibi çeylerin ucuna tak ılan pullar·I, 529
tizilmek: dizilmek·I, 233, 331;II, 127;III, 131
tizim: dizi· I, 396
tizinmek: dizinmek. II, 146
tizişmek: dizmekte yardım ve yarış etmek·II, 100
tizlemek: dizle ezmek, çiğnemek III, 293, 294
tizletmek: dizletmek, dizle teptirmek·II, 342
tizlinmek: dizilmek·II, 243
tizme: alvarın uçkurluğu, torbanın bağı ve buna benzer nesneler·I, 433
tizmek: dizmek·II, 9, 31
to: bulamaç gibi pişirllen blr un· III, 207
todunmak: doyar gibi gõrünmek· II, 144 tod toy ku şu· III, 142 bkz> toh, toy
todgurdaçı: doyuran, doyurucu· II, 256
todgurgan: her zaman doyuran· I, 517; II, 256 bkz> todurgan
todgurçı: doyuran· II, 256 todgurguluk doyurmak hakk ı olan,II, 256
todgurmak: doyurmak, bıktırmak·I, 261; II, 76, 176, 177, 255, 324; III, 424 bkz> to ğurmak
todgurmış: doyurulmu;· II, 257
todgurtmak: doyurtmak. II, 256
todguruglı: doyuran·II, 257
todgurumsınmak: doyurur görünmek·II, 263 bkz> todgurunmak
todgurunmak: doyurur görünmek.II, 202 bkz> todgurumsınmak
todguruşmak: doyurmada yarış etmek·II, 201
todmak: doymak.I, 32;II, 324;III, 244, 439 bkz> toymak
todurgan: her zaman doyuran·I, 517;II, 256 bkz> todgurgan
todurmak: doyurmak·II, 76;III, 68 bkz> todgurmak
tog: at ayaklarının kazdıgı çukurlardan çıkan toz, toz,III, 127
toga: hastalık, iç ağırlIğı. III, 224
togmak: doğmak, meydana çıkmak, belirmek; yükselmek, havalanmak, gö ğe ağmak· I, 65, 96, 301, 332, 340, 429, 456;II, 14, 80, 128; III, 183,194, 247, 282, 333, 378 § kün togs ıg dogu·I, 463
togradaçı: dograyan, dograyıcı. III, 314 bkz> tograguçı
togragan: daima dograyan·III, 314
togragı: doğrama· III, 317
tograglı: doğramayı düşünen. III, 315
tograglık: dogramak hakkı olan·III, 315 bkz; tograksık
togragsak: dogramak isteyen,III, 314
togragsık: dogramak hakkı olan·III, 315 bkz> tograglık
togragu: doğranacak· III, 317
tograguçı: dograyan, dograyıcı.III, 314 bkz> togradaçı
tograk: kavak agacı· I, 468
togralmak: doğranmak, parçalanmak, (ayakta ve dokumada) yar ıklar peyda olmak· II, 230
tograma: dograına. III, 311
togramadaçı: doğramayıcı. III, 316
togramaglı: dograyan. III, 316
togramak: dogramak· I, 125; II, 278; III, 277, 278, 311, 312, 313, 316
togramış: doğranmış,III, 316
togranmak: dograr görünmek. II, 240
tograşmak: doğramakta yardım etmek, parçalanmak ve yarılmak.II, 211, 212
togratmak: dogratmak,II, 330
togrıl: yırtıcı ku;lardan bir kuş, bin kaz öldürür, bir tanesini yer; erkek ad ı da olur· I, 482;III, 381
togrıl: et ve baharatla doldurulan ba ğırsak, bumbar dolması,I, 482
togrumak: doğrulmak, yönelmek.II, 80
togruşmak: yola duruşmak, yürümekte yariş etmek,II, 212
togturmak: dogurtmak· II, 173 bkz> togurtturmak
togurmak: doğurmak· II, 80
togurtturmak: doğurtmak·II, 173 bkz> togturmak
toh: toy kuşu, III, 142 bkz> tod, toy
tok: tok, aç olmayan; saçsız insan; boynuzsuz hayvan,I, 79, 332, 358, 387;III, 239 § tok er; başında Türkler gibi saçı olmayan, Türkler gibi saç bırakmayan·I, 332, 358 § tok yılkı; boynuzsuz hayvan·I, 332
tokılmak: dövülmek, dokunmak, adam dövülmek I, 21; II, 129 bkz> tokulmak
tokımak: (insan) dövmek, (demir) dövmek, vurmak, çarpmak; dokumak; dokunmak; götürmek ve batirmak· I, 12. 21; III, 268
tokımak: tokmak, çamaşır tokmaêı·III, 177
tokınmak: (insan) dövülmek; çarpmak; dövülerek sertle ştirmek; dokunmak·II, 147; III, 12
tokış: savaş, cenk· I, 367; III, 172 bkz> tokuş
tokışmak: çarpışmak, harp etmek,I, 359; II, 103; III, 183 bkz> tokuşmak
tokıtmak: vurdurmak, dövdürmek; dokutmak, II, 308
toklı: toklu, altı aylık kuzu· I, 106, 431
tokluk: tokluk; insanın ba;ı saçsız ve hayvanın başı boynuzsuz olması·I, 469
toksun: sayıda doksan·I, 437 bkz> tokuz on
tok tok bolmak: arada geçimsizlik olmak· I, 333
tok tok étmek: taşın taşa vurmasından çıkan ses gibl ses çıkarmak·I, 332
toku: toka, kemer tokası,III, 226
tokuç: çörek·I, 358
tokulamak: toka yapmak,III, 325, 326
tokulmak: dövülmek, dokunmak; adam dövülmek,II, 129 bkz> tok ılmak
tokum: boğazlanacak, kesilecek hayvan; bo ğazlanan, kesilen hayvan ın derisi. I, 396, 472; II, 147 bkz> tugum
tokunmak: hayvan kesmek, boğazlanmak·II, 147
tokurka: ibrik ve benzeri şeylerin emzigi· I, 489 bkz> tütek
tokuş: savaş, II, 83 bkz> tokış
tokuşgan: her zaman çarpışan, kavgacı· I, 519
tokuşmak: vuruşmak, ;arpı;mak, harp etmek· I, 170, 183; 11. 103 bkz> tok ışmak
tokuşmak: yayılmak, bulaşmak·III, 74 bkz>yukuşmak
tokuz: sayıda dokuz·III, 127
tokuz on: sayıda doksan· I, 437 bkz> toksun
tolarsuk: ayak ökçesi I, 502
tolgag: kadın küpesi·II, 288
tolgag: sıkıntı, kulunç ve iç ağrısı·II, 288
tolgamak: takınmak, dolamak; ağrı tutmak, iç bulanmak, burulmak.II, 288;III, 289
tolganmak: dolanmak, kendine dolamak, içi bulan ıp kusma gelmek·II, 241
tolgaşmak: dolaşmak, dolamakta ve bükmek-te yan ş etmek, burulmak· II, 220, 221
tolı: gökten yağan dolu·I, 139, 354; III, 233
tolmak: 811-010^I, 431
tolturmak: 00^1-1113^II, 175
tolu: dolu, boş olmayan· I, 100; III, 232, 357
tolum: silah·I, 183, 215, 359, 397;II, 30
tolumlanmak: silahlanmak II, 266
tolumlug: silahlı I, 498
tolun: ayın on dördü, dolun·I, 82, 288, 402; III, 33 § tolun ay; ay ın on dördü.I, 402
tomrum yıgaç: ağaçtonnruğu üzerinde pabuçla-rın sahtiyan ve gön gibi şeyleri kesilen ağaç kütük·I, 485
tomruşmak: tomruk yapmakta yardım ve yarış etmek·II, 213
tomşuk: kuş gagası·I, 469
tomurmak: tomruk yapmak, kesmek·II, 85; III, 69 bkz> yamurmak, yemilrmek
ton: elbise·I, 19, 37, 41, 45, 48, 118, 129, 152, 181, 204, 213, 228 ,231, 261, 268, 271, 273, 294, 305, 320,323,338,341,358,383,449,495, 509, 524; 11. 4, 20, 23, 24, 76, 77, 88, 89, 93, 96,106,107,113,117,119, 120, 122, 125,134, 136,138,154,161,163,165,171,17
tonatmak: giydirmek, donatmak, II, 312 bkz> tonıdmak
tonığmak: elbise göndermek, donatmak,II, 312 bkz> tonatmak
tonluk: elbiselik· II, 11
toñ: içi boş olmayan, sonn olan, III, 356
toñ: (soğuktan) donmuş, don· III, 356
toña: bebür, kaplan cinsinden bir hayvan; ki şi adı· III, 368
toñalamak: yiğit ve kuvvetlilerin yapt ığı işi yapmak· III, 405
toñ kamış: halfa, kandıra otu· III, 356
toñmak: soğuktan donmak· III, 390, 391
toñ tuñ étmek: katı blr şey sert blr şey üzerine düşerek ses vermek· ·III, 353
toñuşmak: gözlerini dikerek bir şeye saldırmak; bir işi kabulden çekinmek; emreden ki şiye, gözlerlni dikerek, iğrenerek, bakmak· III, 394 bkz> töñüşmek
toñuz: domuz·I, 304, 346;II, 343;III, 363, 394 § toñuz merdegi; domuz yavrusu·I, 480
toñuz yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri.I, 346; 363
top: buğday su ile kaynatılır, arpa hamuru ile yoğrularak bir keçeye sarılır, sıcak bir yere bırakılır, eridikten sonra yenir.I, 318
top: top· I, 318;III, 119 bkz> topık
topık: topuk; top, çevgenle vurulan top, topaç· I, 190, 318, 380; 11. 22, 88, 113; III, 61, 74, 80, 96, 112, 119, 306 bkz> top
topık süñük: topuk kemiğinden yapılan yemek, paça·I, 380
toprak: toprak,I, 15, 185, 198, 267, 278, 467, 514;II, 305; III, 19, 22, 80, 183, 434 §ag ız toprak
topramak: kurumak- III, 277
topraşmak: kuruyup tozlaşmık, toz olayazmak· II, 206
topratmak: (hayvan) yeri kurutasıya dek otunu yemek· II, 330 bkz> töpretmek
topulgak: kulunç· I, 502
topulgak: yaraya konulan bir ot, topalak otu, Cyperus· I, 502
topurgan: ayak basıldıgında tozıyan yumuşak toprak· I, 516 § topurgan yér; ayak bas ıldığında tozıyan yumuşak toprak·I, 516
topuz yük: üzerinde durulamayan, üstüne binilemeyen hayvan yükü· I, 365
tor: tuzak, ağ· III, 39, 57, 121
torıg at: doru renkli at· I, 374 bkz> torug
torku: ipek kumaş· I, 18, 427; III, 72, 380 bkz> turku
torug: at rengi, doru renk·I, 373 bkz> torıg § tüm torug at; düz, tamamlyle doru at· I, 338
torum: torum, deve yavrusu,I, 396 § tışı torum; dişi torum·I, 396
torumlug: torumlu,I, 498
tosun: haşarı (atlar içın), tosun tay·II, 30;III, 429
toşgurmak: taşarak doldurmak·II, 178;III, 32
tovıl: davul, avda doğan kuşu íçin çalınan davul, III, 165
toy: ordu kuragı, I, 522; III, 141
toy: ilâç yapılan bir ot·III, 141
toy: çanak yapılan çamur.III, 141 § toy eşiç; toprak tencere·III, 142
toy: toy kuşu,III, 142 bkz> tod ,toh
toyın: toyın, (islâm olmayan Türkler'de) Buda dininin, din ulusu·I, 274;III, 84, 169, 377
toymak: doymak, III, 244 bkz> todmak
toz: toz· I, 296; III, 123, 186 bkz> tör
toz: yaylara sarıtan sırım.III, 123
tozarmak: tozacmak, toz yükselmek. III, 186 bkz> tozmak
tozgırmak: tozarmak, toz kalkar gibi olmak· II, 178
tozıtgan: çok tozutan,I, 514
tozıtmak: tozutmak· II, 305
tozlug: tozlu, III, 16
tozmak: tozarmak, toz ynkselmek. III, 186 bkz> tozarmak
tögi: darının kabuğu çıkarıldıktan sonra kalan oz, III, 229
tögmek: döğmek, dövmek, inceltmek III, 184
tögün: dağ, dağlama, dögün.I, 414 bkz> tükün
tögüşmek: döğmekte yardım ve yarış etmek· II, 106 bkz> töküşmek
tökleşmek: dökülüp akmak, II, 207
töklünmek: dökülmek, II, 244
tökmek: dökmek·II, 19
töktürmek: döktürmek, II, 174
töküglüg: dökölmüş. I, 509 bkz> töküklüg
töküklüg: dökülmüş.I, 509 bkz> töküglüg
tökülmek: dökülmek.II, 129
töküşmek: döğmekte ve dökmekte yardım ve yarış etmek, II, 106, 107 bkz> tögüşmek
töl: yavrulama zamanı, yavru, döl.III, 133
tölek: dölek, gönlıi sakin kişi·I, 387
tölemek: döllenmek, kuzulamak,III, 271 bkz> tülemek
tönmek: dönmek. III, 184
töñdermek: döndermek, altını üstüne getirmek, III, 397
töñülmek: ümidini kesmek, vaz geçmek,I, 74;III, 395
töñüşmek: gözlerini dikerek bir şeye saldırmak; işi kabulden çekinmek; emreden ki şiye, gözlerini dikerek, igrenerek bakmak,III, 394 bkz> toñu şmak
töpretmek: (hayvan) yeri kurutasıya dek otunu yemek,II, 330 bkz> topratmak
tör: evin veya odanın en lyi, en önemli yeri, sediri·III, 121 bkz> töre
tör: toz·I, 301, 456 bkz> toz
töre: evin önemli yeri ve sediri III, 221 bkz> tör
törpig: törpü, keser·I, 476 bkz> törplgü
törpigü: agaç yontacak keser,I, 476, 491 bkz> törpig
törpimek: yontmak, törpülemek· III, 275
törpitmek: törpülettirmek. II, 327
törpülmek: yontulmak, törpülenmek· II, 229
törpüşmek: törpülemekte yardım ve yarış etmek· II, 204
tört: sayıda döıt·I, 132, 341; III, 449
törtgül (törtgil): dört köşeli, murabba· III, 417
törtünç: sayıda dördüncü·I, 132; III, 449
törü: düzen, nizam, görenek, âdet· I, 106;II, 18, 25;III, 120, 121
törümek: yaratılmak·III, 262
törütmek: yaratmak; bir şey takdlr veya ıslah edilmek·II, 303 bkz> türütmek
töş: döş, göğsün başı,III, 125, 346
töşek: döşek. I, 387, 511; II, 128, 147, 162, 307; III, 49, 50, 70, 93, 266, 305
töşeklig: döşeli, döşennıi;·I, 511
töşeklig: döşekli, döşek sahibi.I, 509
töşeklik: döşeklik, döşek ve benzeri şeyleri yapmak üzere hazırlanıp ayrılmış olan·I, 509, 511 § töşeklik barçın
töşelmek:
töşemek: döşemek·III, 266
töşenmek: döşenmek, kendi kendine döşemek. II, 147
töşetmek: döşetmek· II, 307
töşlemek: döşe, göğse vurmak. III, 346
töşletmek: döşüne vurdurmak, II, 342
tözmek: soğuktan acıkmak· III, 182
tublu: mezar· I, 430, 431 bkz> tuplu
tubulgan: her zaman yarıp yırtan, delen·I, 519 § kök tubulgan; bir ku ş adı, I, 519
tubulmak:
tubun: yemekte bulunan çör çöp parçalar ı; bugday kesmigi.I, 400, 405 bkz> tupun,tübün tubunlug
tarıg: kesmikli buğday, 1. 499 bkz> tupunlug tarıg
tuç: tunç·II, 353;III, 120
tudrıç: fışkı· I, 453
tudun: kõyün büyüğü, tanınmışı, köylülere kaynaktan Içme su/u da ğıtan adam, su beyi·I. 400;III, 171
tug: hakan yanında çalınan kös ve davul, nöbet davulu; tuğ; bayrak, sancak· I, 194; III, 127 tug herhangi bir nesnenin tıkacı, kapağı; su bendi, büvet, germeç III, 127
tugaklık: süzgeç yapılacak ağaç· I, 503 bkz> tukaklık
tuglamak: suyun gedigini, yarığını kapatmak, III, 294
tuglug: bayraklı, sancaklı· III, 127
tugrag: tuğra·I, 462
tugrag: dõnüşte geri alınmak üzere savaş zamanında askerin binmesi için hakan taraf ından verilen at·I, 462 bkz> tugzag
tugraglanmak: alay ve biniş günlerinde han tarafından sonra alınmak üzere at verilmek, atlandırmak; tuğra ile mühürlenmek II, 272, 273 bkz> tugzaglanmak
tugru: parazvana, kılıç, bıçak, hançer gibi şeylerin saplarının içlerlne geçirilen ince demir· I, 421
tugsak: dul kadın, I, 468 bkz> tul
tugum: kesilecek hayvan· III, 59 bkz> tokum
tugzag: dönüşte geri alınmak üzere savaş za-manında askerin binmesi için hakan taraf ından verilen at·I, 462 bkz> tugrag
tugzaglanmak: alay ve biniş günlerinde han tarafından sonra geri alınmak üzere at veril-mek, atlandırmak; tuğra ile mühürlenmek· II, 272, 273 bkz> tugraglanmak
tukaklık: süzgeç yapılacak ağaç, süzeklik·I, 505 bkz> tugaklık§ tukaklık yıgaç; süzek yapmak içln ayrılmış ağaç·I, 505
tul: dul,III,133 bkz> tugsak § tul tugsak; dul kad ın·I, 468
tuldramak: herhangi bir şey her yanından dağılmak·III, 447
tuldurmak: çarpmak,II, 175
tulkuk: tulum, örülmüş ve şişirilmiş tuluk· II, 289
tulkuklanmak: tulum gibi şişmek, II, 351
tulmak: topa vurmak, II, 22, 23
tulun: kulakla ağız arasındaki kemlk; gemin iki yan ında bulunan parçalar, I, 401 bkz>
tuluñ tuluñ: dulun, kulak altı; gemde kulak altında bulunan bir halka· III, 371 bkz> tulun tuluñlamak duluna, kulak altına vurmak· III, 409
tum: soğuk· I, 338, 463 bkz> tumlıg, tumlug
tuma buhsun: küpte bulunan darı şarabının köpüren, fışkıran kısmı·III, 234
tumagu: nezle, ingi, dumağı·I, 447
tumak: kapatmak, tıkamak·III, 247
tuman: duman, sis·I, 139, 236, 414;II, 6
tumlıg: soğuk·I, 463;II, 8, 217, 221 bkz> tum, tumlug
tumlımak: soğumak.III, 294, 295
tumlıtmak: akarları soğutmak·II, 344 bkz> tumlutmak;
tumlug: soğuk, soğuk nesne·I, 119, 211, 338, 463; II, 54, 301, 302, 305, 350;III, 107,182, 302, 400, 439 bkz> tum, tumlıg
tumluglanmak: soğuk bulmak; soğuk davranmak, surat asnnak· II, 273
tumlutmak: sogutmak, II, 344 bkz> tumlıtmak
tun: dinlenme, dölenme· III, 137
tun: kadının ilk çocuğu; kadının ilk kocası· III, 137
tunçımak: kokmak, bozulmak. II, 281 bkz> tançamak, tançgamak, tanç ımak, tınçamak, tınçımak
tunçu: tıkım, lokma .I, 417 bkz> tànçu
tunçukmak: kaygıdan soluyamaz olmak; hayvan kış için inlne girip bahara dek çıkamamak.II, 227, 228
tunmak: kapanmak, tıkanmak; bulutlanmak.II, 27
tunturmak: kapatmak, örtmek·II, 176
tungra: bedendeki kir· III, 378
tuñra tüşmek: yüz üstü düşmek, III, 378 bkz> uñra yatmak tuñu sa ğır· III, 368
tuplu: mezar· I, 430, 431 bkz> tublu
tuplunmak: delinmek. II, 242 bkz> tubulmak, tupulmak
tupulgan: her zaman yarıp yırtan, delen· I, 519 § kök
tupulgan: blr kuş adı· I, 519
tupulmak: delinmek· I, 520 bkz> tubulmak, tuplunmak
tupun: buğday kesmiği. I, 499 bkz> tubun, tübün
tupunlug tarıg: buğdaylı· I,499 bkz> tubunlug tarıg
tura: kalkan, siper; düşmandan gizlenmek için kullan ılan şey· II, 356; III, 106, 221
turag: sığnak·II, 152
turası: duracak· I, 33; II, 68 § turası yér; duracak yer,I, 33
turbı: yardımcı, yaver, uyuntu; tosun·I, 415
turbınlamak: araştirmak, kıyas etmek, ölçümlemek· I, 435 bkz> turbunlanmak
turbun: araştırma, ölçme, kıyas etme·I, 435
turbunlanmak: bir şeş hakkında araştirmalarda bulunmak·II, 278 bkz> turbınlamak
turdaçı: durucu, duran·II, 32, 48, 49 bkz> turguçı
turdukı: durduğu, kalktıgı· Jl, 42 § turdukı turmadukı bir; kalktığı, kalkmadıgı bir· II, 42
turgu: duracak·I, 16. 33, 420;II, 68;III, 211 § turgu ogur; duracak zaman· II, 33
turguçı: durucu, duran· II, 49 bkz> turdaçı
turguluk: durmak hakkı olan,durmayı dileyen· II, 56 bkz> turıgsak
turgurmak: durdurmak; kaldırmak, dikmek, yapmak, inşa etmek; zayıflatmak, yordurmak, durgunlaştırmak· I, 486; II, 177, 178, 198; III, 295, 355
turıga: turga kuşu, bir çeşit serçe· III, 174
turıgsak: durmayı seven, durınak dileğinde olan, II, 55 bkz> turguluk
turk: bir cismin uzunluğu, boyu, I, 349
turkıglanmak: üstelemekten çekinmek, gocunmak, sayg ı göstermek· II, 272 bkz> turkuglanmak
turkınmak: utanmak, sıkılmak, çekinnıek·II, 241 bkz> turkunmak
turklamak: ölçmek III, 445
turku: ipek kumaş·I, 18, 427; III, 72, 380 bkz>torku
turkug: hayâ, utatnma. I, 462
turkug bolmak: utanır olmak, I, 462
turkuglanmak: üstelemekten çekinmek, gocunmak, sayg ı göstermek. II, 272 bkz> turkıglanmak
turkun: durgun, I, 440
turkunmak: utanmak; duraklamak· II, 255 bkz> turkınmak
turlak: zayıf, her hayvanın arığı, insanın ihtiyarlayışında zayıflıgı· I, 467
turma: turp, I, 366, 431
turmak: toplanmak· I, 139 bkz> türümek
turmak: durmak; çıkmak, yükselmek; ayakta durmak, kalkmak, kalk ımak; zayıflamak· I, 20, 73, 139,
: 149, 214, 236, 334, 335, 361,455, 494;II, 6, 7, 31, 32, 35, 36, 38, 42, 43, , 49, 55, 58, 61, 64, 65, 67, 170,198, 206, 297; III, 26, 180, 181, 219, 230, 231, 233, 25
turmuz: bir çeşit hıyar· I, 343 bkz> tarmaz
turna: durna, turna kuşu· III, 239
turplamak: örnegini yapmak, ölçümlemek III, 443
turşu turşu: eşegi durdurınak için söylenen kelimeler·III, 224 bkz> tu şu tuşu
turuçı: durucu, durmayı iş edlnen,II, 52
turugı: durıuşu,II, 52
turug: dağlarda sığınılacak yer·I, 373
turuglag: durulan, durulacak yer·I, 496, 500
turuglı: durmayı düşünen, tasarlayan·II, 57
turugsak: durmayı seven, durmak dileğinde olan·II, 57
turugsamak: durmak istemek·III, 333, 334
turuk: zayıf,I, 380
turuklamak: durgunlaştırmak, arık saymak· III, 337
turuklanmak: durgun, argın saymak.II, 265, 266
turukluk: durgunluk, cılızlık I, 503, 505
turııkmak: durmak; toplanmak·I, 192; II, 115
turulmak: usanmak, bıkmak· II, 126
turum: durum, birinin boyu kadarınca olan uzunluk· I, 396
turumlamak: suyun derinliğini boyu lle ölçmek· III, 341
turumsınmak: kalkar görünmek· II, 260
turumtay: yırtıcı bir ku;; erkek adı· II, 110; III, 243
turunmak: dayatmak, durup direnmek; arıklaşmak; duruklamak.II, 145, 146
turur: -dır, mazisi ve mastarı olmayan bir fiil. III, 180, 181, 316
turuşgan: daima karşı koyan·I, 182, 518;II, 95 turuşmak ayaga kalkışmak, duru;mak, karşı durmak,I, 20;II, 95
tus tus: keçe ve elbise gibi her yumu;ak şeye vurmaktan çıkan ses·I, 329;III, 124
tus tus urmak: tıp tıp vurmak.I, 329
tusu: menfaat; ;ifa·III, 224
tusu bolmak: yaramak, fayda vermek·II, 127 bkz> tusulmak
tusukmak: iyi gelmek, faydası olmak, yaraşmak, II, 116
tusulmak: yaramak, fayda Yermek· II, 127 bkz> tusu bolmak
tuş: denk, öğür, benzer·III, 125
tuş: karşı, bir şeyin kar;ısı, III, 125
tuş: kemer kayışları ucuna takılan altın veya gümüş toka,III, 125
tuşag: köstek, at ayagına vurulan bukagı·I, 411 bkz> tuşagu
tuşagu: köstek·I, 446 bkz> tuşag
tuşalmak: dolaşmak, , kösteklenmek·II, 146 bkz> tuşanmak
tuşanmak: dolaşmak, kõsteklenmek·II, 146, 147 bkz> tuşalmak
tuşgurmak: kavuşturmak·II, 178 bkz> tuşmak, tuşurmak
tuşgutlanmak: çırak, çömez sahibi olmak· II, 270 bkz> bu şgutlanmak
tuşiamak: hizasına, karşısına durmak
tuş kılmak: kavuşmak, inmek· III, 17 bkz> tüş kılmak, tüşlenmek
tuşlanmak: yönelmek, karşılaşmak· II, 243, 344
tuşlatmak: karşısına gelecek surette durdurmak, II, 342, 343
tuşmak: kavuşmak, rastlamak, yetişmek· I, 26; II, 12, 13 bkz> tuşgurmak, tuşurmak
tuşnamak: karşılaşmak, harekete geçmek, I, 236
tuşurmak: kavuşturmak· II, 78, 178 bkz> tuşgurmak, tuşmak
tuşu tuşu: eşeği durdurmak için söylenen kelimeler· III, 224 bkz> tur şu turşu
tut: kılıç ve benzeri şeylerin üzerine çöken pas, II, 281 bkz> tat
tutaşı: yakın, komşu; her zaman, daima, muttasıl, I, 423 bkz> tutçı, tutşı
tutçı: daima, her vakit, durmadan; komşu, yakın· I, 159, 376, 423, 515, 518, 520, 521, 523, 524; III, 53, 54, 55, 378 bkz> tuta şı,tutşı
tutgak: geceleyin düşmanın gözcülerini ve ileri karakollar ını yakalamak için çıkanlan atlı bölük·I, 467
tutgan: daima tııtan·II, 296
tutguç: kahvaltı, bir parça yemek·I, 453
tutguçı: tutucu,II, 296 bkz> tuttacı
tutguluk: tutmak hakkı, isteği olan·II, 297
tutgun: tutgun, yakalanan, esir, tutsak·I, 194, 205, 438; II, 219
tutma aç: tutmaç I, 453 bkz> tutmaç
tutmaç: herkesçe bilinen bir Türk yeme ği.I, 452;II, 233, 349;III, 119, 289 bkz> tutma aç
tutmak: tutmak, yakalamak· I, 37, 45, 63, 68, 81, 93, 125, 133, 195, 230, 325, 333, 336, 341, 372, 376, 399, 421, 428, 452, 504;II, 12, 24, 28. 33, 68, 74, 97, 118, 172, 289, 291, 292, 296; III,11, 12, 15, 39, 71, 118, 133, 134, 156, 359, 412, 429
tutrug: vasiyet·I, 79 bkz> tutsug
tutsug: vasiyet·I, 462 bkz> tutrug
tutsukmak: tutulmak, yakalanmak·II, 227
tutşı: yakın, komşu·I, 423 bkz> tutaşı, tutçı
tuttacı: tutucu·II, 296 bkz> tutguçı
tutturmak: tutturmak, yakalatmak·II, 174
tutug: efsun, büyü tutması· I, 373
tutug: rehin, tutu· I, 373; III, 63
tutuglı: tutmaya azmeden· II, 297
tutuglug yér: tekln olmayan yer, cin çarpan yer, I, 496
tutugsak: tutmak isteyen· II, 296, 297
tutuk: enenmlş, iğdi; edllmiş·I, 380
tutuklamak: enemek, enenmişliğe nispet etmek,III, 337
tutuklanmak: hadım köle sahibi olmak·II, 265
tutukmak: paslanmak,II, 116, 281 bkz> tatıkmak
tutulmak: tutulmak, yakalanma'<· II, 120
tutunçu ogul: evlâtlığa alınmış çocuk· III, 375
tutunmak: tutulmak, edinmek, tutmak, yalnız başına tutmak, tutuşnìak· II, 23, 143, ,144 bkz> tütünmek
tuturgu: buyrulması ve tutulması haklı olan şey,I, 489
tuturkan: pirinç, döğü·I, 521
tutuş: çıkışma, çekişme· I, 367
tutuşmak: tutuşmak·I,170; II, 88 bkz> tütüşmek
tutuzmak: emretmek· I, 462; II, 86
tuwırmak: kulak dikmek, kulak kabartmak· II, 73 bkz> tuwurmak
tuwramak: davranmak; büyümek, kuvvetlenmek I, 103; III, 279 bkz> tawramak
tuwurmak: kulak dlkmek, kulak kabartmnak. II, 73, 162 bkz> tuw ırmak
tuwuz: büyük, iri III, 279
tuy: halk·III, 447
tuyag: at tırnağı, hayvan tırnagı, tuynak·II, 96;III, 165
tuyaglı: tırnaklı III, 178
tuyın: pinti; sıkıntılı III, 169
tuymak: duymak. I, 44; III, 244
tuysukmak: duyar gibi olmak· III, 195
tuyturmak: duyurmak; anlatmak, III, 192
tuyuk: sisli, puslu, kapalı; canı sıkılmış III, 166, 167
tuz: tuz· II, 18, 104, 106. 299; III, 31, 123, 184. 359
tuz: güzellik. I, 296
tuzak: tuzak· I, 380
tuzak: sevgili, sevgi için söylenen sö ı· I, 380 bkz> tuzakı
tuzakı: sevgili. I, 380 bkz> tuzak
tuzamak: tuzlamak, I, 206, 358, 380, 425; II, 234; III, 304 bkz> tuzlamak
tuzgu: yoldan geçen hısımlara veya tanıdıklara armağan olarak çıkarılan yemek·I, 424
tuzgulanmak: yemek hediye etmek·III, 201
tuzgun: armağan·I, 419
tuzkıya: sevgili, güzel III, 359
tuzlamak: tuzlamak· III, 263, 293 bkz> tuzamak
tuzlanmak: tuzlanmak· II, 243
tuzlatmak: tuzlatmak. II, 342
tuzlug: tuzlu· I, 209
tü: tüy, kıl, saç; renk, at tonu· I, 406; II, 24; III, 207
tüb: dip, asıl, kõk· I, 52, 73 bkz> tüp
tüblüg: asaletli III, 40
tübiln: yemekte bulunan çör çöp parçalar ı; buğday kesmiği· I, 400, 405 bkz> tubun, tupun
Tübütlemek: Tibet'li saymak, Tibet'e nispet etmek, III, 330
Tübütlenmek: Tibet'li kılığına girmek, II, 265
tüdeş: birbirine benzeyen, aynı renkte olan, I, 406, 407; III, 207
tüge: düğe, iki yaşına girmiş olan buzağı, III, 229
tüglünmek: düğümlenmek, düğülmek II, 244
tüglüşmek: birbiriyle düğümlenmek II, 207
tügme: düğme .I, 433
tügmek: düğmek, düğümlemek, bağlamak·I, 472;II, 20, 243
tügmelenmek: düğmelenmek, ilikleri ilikle mek·III, 202, 203
tügsin: dört köşeli düğümlenen bir çeşit düğüm .I, 436, 437;II, 285
tüğülgen: her zaman duğülen, her zaman can sıkıntısından kaşıgözü düğülen, çatılan·I, 524
tügülmek: düğülmek, dügümlenmek; yemek boğazda kalmak.I, 198, 437; II, 130, 162, 285; III, 215
tügün: düğüm· I, 400, 437, 524, 525;II, 20,106, 124, 130, 134, 142, 143, 162, 180, 184, 187, 210, 285, 293, 307; III, 59, 73, 78, 95, 105, 110,III, 112, 266, 267, 270
tügünmek: kendi başına düğüm yapmak, II, 143
tügüşmek: düğüm düğmekte yardım ve yanş etmek· II, 106
tükek: halka, yük yükletilirken yükü s ıkıştırmaya yarayan ve Ipe takılan halka· II, 287
tükel: tamamen, büsbütün· I, 60, 214, 456; II, 24, 223, 228;III, 147
tükemek: tükenmek, bitmek; yetmek, kifâyet etmek, III, 270
tüketmek: tüketmek, bitirmek II, 309
tüklüg: kör·I, 477
tüknemek: yara dağlamak·III, 301
tüksin: halktan olup handan üç kat aşağı bulunan kişi,I, 437
tükün: dağlama, dağ döğün·I, 414 bkz> tögün
tükü tükü: kõpek enlğlni çağırmak için kullanılan kelime, III, 229
tüküz: atın alnındaki akıtma· I, 367 bkz> teküz § tilküz at; aln ında bir parça beyaz olan at· I, 365
tülek(g): dört ayaklı hayvanların tüylerlnl atıp dõktükleri sıra, koyun kırkımı I, 387 § tülek yılkı; tüliyen, kış tüyünü dõken hayvan, I, 412
tülemek: tüyünü dökmek· III, 270, 271
tülemek: döllemek, kuzulamak·III, 271 bkz> tölemek
tületmek: kuzulatmak, doğurtmak· II, 310
tülfir: kumaştan ve ipekten yapılan örtü ve perde, I, 457 bkz> tülwir
tülüg: tüylü· I, 406; III, 207 § tülüg yad ım; tüylü yaygı, halı· III, 19
tülüg erük: feftali·I, 69, 318;II, 282
tülüg yadım: tüylü yaygı, halı,III, 19
tülwir: gelin odası tülleri .III, 100 bkz> tülfir
tüm: at tonlannda düz renk· I, 338
tümen: tümen tümen, pek çok· I, 233, 402 § tilmen mi ıíg; bin kere bin, I, 402
tümen: büyük iğne· III, 367 bkz> temen
tümilemek: timbildemek, sekerek koşmak· III, 326, 327, 330 bkz> tümilenmek
tümilenmek: timbildemek, sekerek koşmak· III, 327 bkz> tümilemek
tümrük: dümrük, def, I, 478
tümse: minber· I, 423
tün: gece· I, 82, 100, 245, 331, 339, 423; 11. 77, 97, 232, 303;III, 247, 258, 288, 377
tünek: hapishane, zından,I, 408
tünemek: gecelemek.III, 273
tünermek: karanlık olmak, kararmak, gece olmak-II, 86
tünerik: karanlık; mezar,I, 488
tünetmek: geceletmek·II, 312
tünle: geceleyin.I, 251, 339, 434; II, 5; 111. 87
tüñitmek: eğmek·II, 326 bkz> tüñütmek,
tüñitmek: yukarıya doğru yükseltmek·II, 326 bkz; teñitmek
tüñlük: pencere, ocak, baca gibi evdekl delikler,II, 18;III, 120, 127, 383
tüñşü: şamdan. III, 378
tüñür: dünür, karının hısımları· II, 110;III, 362, 372
tüñürlemek: birinl· kendlne dünür saymak, dünürlü ğe nispet etmek,III, 408
tüñürlenmek: kendini birine dünür salmak· III, 407
tüñüşmek: baş eğmek-III, 393, 394 bkz>tüñütmek, tüñütmek
tüñütmek: eğmek-III, 396 bkz> tüñitmek, tüñüşmek
tüp: asıl, kök, dip, temel, herhangi bir şeyin aslı, kõkü, insanın aslı·I, 52, 73;II, 280;III, 119, 123 bkz> tüb
tüpçil: tipisi çok olan yer, III, 56
tüpi: tipi· I, 219;II, 4, 71; III, 57, 97, 216, 217, 324
tüpirmek: rüzgâr eserek toprağı savurtnnak· II, 71 bkz> tüpürmek
tüpkermek: araştırmak, izine düşmek. II, 179
tüplemek: diplemek, kökten aramak, III, 293
tüplenmek: kökleşmek; zenginle;mek· II, 242
tüpleşmek: aslını araştırmak· II, 206
tüpletmek: aratmak, II, 342
tüplüg: asaletli III, 40, 119 § tüplüg yıldızlıg; asaletli, köklü· III, 40
tüpü: tepe, insanın başının üst tarafı· I, 309; II, 79; III, 216
tüpülemek: tepelemek, tepesine vurmak·III, 322, 323, 327
tüpürmek: rüzgâr eserek toprağı savurtmak. II, 71 bkz> tüpirmek
türçimek: başlamak. III, 275, 276
türçitmek: başlatmak. II, 329
türgek: bohça- II, 289 bkz> türkek
türi: tadı kekre olan; huyu sert olan·I, 47; III, 220 bkz> türü
türk: "vakit" anlamına gelen bir kelime·I, 353 § türk kuya ş ödi; gün ortası·I, 353 § türk üzüm ödi; üzümün olgunluk vakti· I, 353 § türk yigit; gençlik ça ğının ortasında olan genç·I, 353
türkek:
türkeklenmek: dürülmek, bohçaya sarılmak·II, 351
Türklemek: Türkler'den saymak (Araplar'a gôre) Acem, yani Arap'tan ba şka, saymak· III, 446 türkün oymakların, hısımlann toplandığı yer; ana baba evi·I, 441, 442; II, 209
türkünlenmek: kendini bir yerden saymak ve o yerì kendinin say ıp oturmak· II, 278
türlüg: türlü.I, 119, 296, 402, 476, 477;II, 122
türlünmek: dürülmek, bükülmek· II, 243
türmek: dürmek· II, 7, 39
türmek: kadınbudu denllen yemek, dürüm. I, 396, 477; II, 106
türmeklenmek: dürüm yapılmak· II, 276
türtmek: sürtmek, sıvamak, çalmak· III, 425, 426
türtülmek: sürulmek· I, 486; II, 229
türtünmek: (yag) sürünrnek, sürünür görünmek, II, 240
türtüşmek: (yağ) sürmekte yanş etmek·II, 205
türü: tadı kekre olan, buruşturan·I, 47 bkz>türi
türülmek: dürülmek.II, 127
türümek: toplanmak·I, 139 bkz> turmak
türünmek: kendi başına dürmek. II, 145
türüşmek: dürmekte yardım ve yarış etmek,II, 95
türütmek: yaratmak; blr ;ey takdir veya ıslah edilmek,II, 303 bkz> törütmek
tüş: eğlek, durak, yolculukta dinlenilecek yer ve konulacak zaman,I, 330
tüş: düş, rüya, düş azması, ihtilam,III, 18, 125, 266
tüşemek: düş görmek, ihtilam olmak, düşü azmak- III, 266
tüş kılmak: inmek, toplanmak .III, 17 bkz> tuş kılmak, tilşlenmek
tüşkün: dikenli kitre ağaçcığı·I, 443 bkz> tüşürkün
tüşkünlenmek: dağda kitre ağacı çoğalmakII, 278
tüşlenmek: inmek, toplanmak,I, 222;II, 242 bkz> tuş kılmak, tüş kılmak
tüşlük: konulacak yer·I, 477
tüşlük ödi: dinlenmek için yolcular ın gece yarısından sonraki konak vakltleri·I, 477
tüşmek: düşmek; inmek I, 320, 456;II, 13, 81, 137; III, 5, 14, 65, 122, 129, 132, 378, 439
tüş ödi: konulacak zaman, kuşluk vakti· I, 330; III, 125
tüşrüm: eğrilmlş ip yumağı·I, 485 bkz> teşrüm
tüşük: işten güçten kalan, haylaz, dü şkün.I, 387
tüşürgü: çayın ırmağa karışan agzı, degirmenin blr ırmağa olan savağı·I, 490
tüşürkün: kitre ağaçcığı·I, 522 bkz> tüşkün
tüşürmek: düşürmek, indirmek·II, 78, 79, 316
tütek: ibrik ve benzeri şeylerin emziği I, 386 bkz> tokurga
tütetmek: tütütmek·II, 299 bkz> tütitmek
tütitmek: tütütmek·II, 299 bkz> tütetmek
tütkürmek: saldııtmak, kışkırtmak·II, 73 bkz> tütürmek
tütsük: kinci .I, 476 § tütsük ki şi; kinci adam, yaman düşman·I, 476
tütü: türlü·I, 179; II, 283
tütün: duman I, 400;II, 72, 299; III. 16
tüt(ü)nmek: duman tütmek, II, 23 bkz> tutunmak
tütürmek: saldırtmak, kışkırtmak II, 73 bkz> tütkürmek
tütüşmek: kavga etmek, tutuşmak, çekişmek, avı yakalamağa yardım ve yarış etmek,II, 71, 88, 89 bkz> tutuşmak
tüwek: patlangıç·I, 388
tüweklik: patlangıç için oyulan ağaç dalı·I, 508
tüwişmek: şişe et dizmekte yardım ve yarış etmek·II, 102 bkz> tewişmek
tüwşemek: ter, tane tane olmal<· III, 286
tüz: halk, reayâ· III, 123
tüz: asıl, kök, soy sop, III, 123
tüz: düz· I, 60, 121, 325, 376, 433; III, 123
tüzermek: düzelmek· II, 77
tüzeşmek: düzlemekte yardım ve yariş etmek· II, 99, 100 bkz> tüzüşmek
tüzgermek: armağan vermek, II, 179 bkz> tüzgürmek
tüzgürmek: amnağan vermek·II, 179 bkz> tilzgermek
tüzlinmek: düzelmek, rnüsavileşmek· I, 349 bkz> tüzlünmek, tüzülmek
tüzlünmek: düzeltmek· II, 243 bkz> tüzlinmek, tüzülmek
tüzmek: düzmek, düzeltmek· II, 9
tüzülmek: düzelmek, tertip ve tanzim edilmek.II, 71, 127, 243;III, 131 bkz> tüzlinmek, tüzlünmek
tilzün: yumuşak huylu·I, 221, 414
tüzünlüg: yumuşaklık.III, 188 bkz> tüzünlük
tüzünlük: yumuşaklık II, 250 bkz> tüzünlüg
tüzüşmek: düzlemekte yardım ve yarış etmek· II, 99 bkz> tüzeşmek
u: uyku·III, 247 bkz> ud, udu
ubanmak: gizlenmek·I, 198
uç: Türkler'in kalem yaptıkları bir ağaç· I, 35
uç: bir nesnenin tükenmesi, bitmesi; uç, kenar· I, 44, 319; III, 426 § uç él; s ınır, sınırdaki il·I, 44
uça: sırt, arka, uca· I, 87
uçan: iki yelkenli gemi· I, 122
uçguk: uçuk, ingi, dumagu· I, 98
uçlanmak: uç peyda etmek, I, 257
uçmak: uçmak, cennet· I, 118, 119; III, 374
uçmak: uçmak· I, 163, 164, 483; II, 45, 324; III, 240
uçruşmak: uçurmakta yardım ve yarış etmek I, 233, 529;III, 178
uçukmak: sonuna varmak·I, 191
uçun: sebep bildiren bir edat, için· I, 76, 86; II, 290; III, 358
uçurgan: çok uçuran· I, 156
uçurmak: uçurmak; düşürmek I, 176; II, 199, 324
uçursamak: uçurmak istemek· I, 280; III, 247
uçuz: ucuz, hor ve alçak, değersiz· I, 54
uçuzlamak: hor ve alçak görmek, hakaret etmek·I, 54, 301
uçuzlanmak: ucuz bulmak, ucuz saymak· I, 292
uçuzluk: değersizlik, küçüklük, ucuzluk· I, 149
ud: sığır, öküz·I, 45, 346 bkz> öd, ud
udukluk: insanın bir ;eyden gafleti ve dalg ınlığı,I, 149 bkz> udugluk
ud yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri· I, 45, 346
ud: uyku, I, 46, 200 bkz> u, udu
ud: sığır, öküz· II, 358
udgarmak: uyandırmak, uyarmak·I, 46 bkz> udgurmak, uygurmak
udgırmı: uyanmış·II, 257
udgurgan: daima uyandıran·II, 256
udgurguçı: uyandıran·II, 50
udgurmak: uyandırmak, uyarmak·I, 46, 225, 260;II, 44, 193, 255 bkz> udgarmak, uygurmak
udık er: uyuklayan kişi·I, 65
udıklamak: uyuklamak·III, 349 bkz> uduklamak
udım: arkası sıra, ard, arka, müteaklp·III, 401 bkz> udu
udımak: uyumak I, 39;III, 259, 260 bkz> udumak
udınmak: sönmek,III, 26 bkz> odunmak, udunmak
udışmak: uyumakta yarış etmek; uyuşmak, katılaşmak,-pıhtılaşmak.I, 181, 182 bkz> uduşmak
udıtgan: çok uyutan, hep uyutan·I, 154
udıtma: yaş peynir, taze peynir,I, 143
udıtmak: uyutmak; katilaştirmak, peynlr yapmak; sõndürmnek. I, 207, 208
udlaşmak: birbiri ardınca yürümek·I, 239 bkz> üdle şmek
udlatmak: uydurmak, arkasına düşürmek I, 264, 265
udluk: sığır glbl hayvanların ahırda yattığı yer, I, 98
udmak: uyan, çırak, şâkirt; uşak, ırgat·I, 99
udmaklanmak: uşak ve ırgat sahlbl olmak·I, 313
udu: uyku· I, 39; II, 193; III, 247 bkz> u, ud
udu: art, arka, arkası sıra, müteaklp, arkasında; yüzünden, dolayı· I, 87, 110, 167, 272, 399; II, 17, 303; III, 80, 231, 309. 401 bkz> ud ım
udu: tepe, I, 87 § kum
udu: kum yığını· I, 87
udug: uyanık, I, 63 § udug köñüllilg er;uyan ık gõnüllü, anlayışlı adam· I, 63
udugluk: işlere karşı (^111^1^I, 149 bkz> udukluk
uduklamak: uyuklamak, III, 339 bkz> udıklamak
udukmak: ardına dü;mek, kovalatmak· III, 231
udulamak: uymak· I, 308
udumak: uyumak· I, 39 bkz> udımak
udunmak: uyanmak. I, 200; III, 194
udunmak: uyanmak I, 200 bkz> odunmak, ud ınmak
udurmak: seçip ayırmak·I, 370;III, 228 bkz> adırmak, edirmek, ödürmek, ödürmek, üdürmek
uduşmak: uyumakta yarış etmek; uyuşmak, katılaçmak, pıhtila;mak·I,181 bkz> udışmak
uduz: uyuş I, 54, 55;II, 300; 111. 5, 63, 74
uduzlamak: uyuzuna ilâç yapmak·I, 301
uduzlug: uyuzlu·I, 146
ufut: hayâ, utanma, ut· I, 309 bkz> uvut, uwut
ufut bolmak: utanmak, I, 309; III, 208 ,231
ug: çadırın üst yanındaki köşelerden her biri I, 48
ugan: her şeye gıicü yeten, kadir, I, 77 § ugan Teñri; gücü yeten Tanr ı· I, 77
ugança: gücü yetinceye kadar· I, 44
ugarat: alnındaakı olanat· I, 53
uglı: Kaşgar'da yetişen ve yenen beyaz ve tatlı bir havuç· I, 129
Ugraklanmak: Ograk kılığına girmek, I, 313 bkz> Ograklanmak
ugut: içki yapılan bir çeşit hamur· I, 50
uxak: kaysı, erik gibi meyvelarin sıkılmış suyu· I, 122
ujlañ: kaya keleri, I, 116
ukımak: kusmak, III, 254
ukmak: anlamak .I, 168; II, 228; III, 20, 46
ukruk: kement· I, 100; III, 215
uksamak: anlamak istemek· I, 277
ukturmak: anlatmak I, 223
ukulmak: bilinmek, anlaşılmak ,I, 197
uku: anlayı;· I, 62
ukuşlug: anlayı;lı· I, 62, 147
ukuşmak: anlamak· I, 186 ul duvar temeli· I, 48
ula: kırda belge, alâmet· I, 92
ulag: ulak, beyin emriyle koşa koşa giden postacının başka bir ata erişip bininceye değin bindiği at· I, 122
ulag: yama, elbise yaması· I, 122
ulaga: savaş atı, III, 172
ulagu: neriğ kendisiyle bir şey ulanan nesne·I, 136
ulamak: ulamak, eklemek; ulaşmak ve buluşmak III, 255
ulanmak: ulanmak, vasıta olmak,I, 64, 204
ular: erkek keklik·I, 122; II, 213
ularlıg: kekliği çok olan· I, 148
ulas köz: süzgün ve yakışıklı göz· I, 59, 60
ulaşmak: ulaşmak, bitişmek· I, 189
ulatmak: ulatmak· I, 213
ulatu: burun temizlemek için koyunda ta şınan ipek kumaş parçası· I, 136
uldañ: pabuç altı, tabanı, mestin alt yanı,I, 116 bkz> oldañ
uldımak: yalın ayak, nalsız kalmak; ayağı ya-ralanmak, ayağı aşınmak·I, 104, 273
ulduk: nalsız, yalın ayak· I, 101 bkz> olduk
ulgadmak: büyümek, ulu olmak, I, 263, 505; II, 268; III, 87 bkz> ulgatmak
ulgatmak: büyümek· I, 263; II, 366 bkz> ulgadmak
ulıç: erkek çocuklara sevgi bildirmek içln söylenen bir kelime I, 52; II, 250
ulıgu: uluyacak zaman· I, 136
ulımak: ulumak·III, 255
ulınç yol: kıvrımlı yol, iğri, büğrü, büküntülü yol, düz olmayan yol·I, 133;III, 450
ulınmak: usanmak, bıkmak; kıvrılmak, dolanmak,I, 204, 205;II, 241 bkz> ulunmak
ulışmak: ulaşmak I, 189
ulıtgan: çok ulutan·I, 156
ulıtmak: ulutmak·I, 213
ulıtmak: eğdirmek, büktürmek·I, 213
ulma: testi, çanak çömlek·I, 130, 371; II, 234; III, 182 bkz> olma
ulmak: erpimek, eriyecek ve dağılacak halegelmek, eskiyerek y ıpranıp yırtılmak. I, 169
ulnatmak: altını üstüne getirerek düzelttirmek, çevirtmek.I, 267
ulturmak: erpitmek, yıpratmak·I, 223, 224
ulug: ulu, büyük, yüce, büyüklük, ululuk·I, 51,64, 301, 304, 324, 347, 348, 367; 11. 19, 28, 40. 54. 95, 328; III, 69, 70, 175
ulug ay: senenin "ulug oglak ay"dan sonra gelen parças ı, yaz ortası·I, 348
uluglamak: yüceltmek·I, 304
ulugluk: büyükluk, ululuk, Irilik; ya şça kocalık·I, 64, 150, 352, 505; II, 91
ulug oglak ay: senenin "oglak ay"dan sonra gelen ve o ğlakların büyüduğü parçası·I, 347 bkz> oglak ay
ulugsamak: bir şeyin büyüğünü istemek,I, 302, 303
uluk: atın onnuzbaşı·I, 68
uluk (ton): eskimiş, yıpranmış (elblse)·I, 67 ulun temrensiz ok,I, 78 ulunlug (er) temrensiz, yeleksiz okları bulunan (kişi)·I, 148
ulunmak: usanmak, bıkmak; kıvrılmak, dolanmak· I, 204 bkz> ul ınmak
uluş: köy, şehir, I, 62
ulyan: kokulu bir bitklnin köküdür ki yenllir·I, 121
um: karın şişkinliği, kursak bozukluğu, I, 49
uma: ana· I, 92
uma: eve gelen konuk· I, 92, 93, 106; II, 316
umak: geciktirmek,I, 93
umak: kudreti olmak, gücü yetmek·I,44, 77
umay: son, kadın doğurduktan sonra karnından çıkan sonu·I, 123
um bolmak: kursak bozulmak, çok yemekten kursak bozulmak, bulanmak· I, 49
umdu: istek, dilek; tamah· I, 125
umduçı: dilençi. I, 125, 141
umdurmak: umdurmak· II, 54
ummak: ummak· I, 169
umunç: umma, umut etme· I, 133; III, 450
umunçlug: umulan, umutlu· I, 155
umunmak: umunmak, umutlanmak, unnmak·I, 206; III, 429
un: un, I, 49, 174, 238, 250, 255, 264, 268, 269,284, 286;II, 15, 16, 71, 81, 102, 129, 174;III, 40, 102, 107, 340, 436
unamak: razı olmak, kabul etmek, I, 215; III, 256
unaşmak: uyuşmak, kabullenmek· I, 190 bkz>ona şmak
unatmak: razı etmek, I, 125
unıtgan: çok unutan· I, 156, 525
unıtmak: unutmak, I, 215; II, 325 bkz> unutmak
unutmak: unutmak·I, 215 bkz> unıtmak
unutmış: unutulmuş· I, 228
uñamuk (er): solak (adam)· I, 162
uñra yatmak: sırt üstü yatmak·III, 378 bkz> tuñra tüşmek
uragan: daima uran·I, 33 bkz> uran
uragun: Hindistan'dan gelir bir ilaç·I, 138
uragut: kadın, avrat· I, 138, 153, 178, 180, 201,250, 253, 255, 257, 259, 275, 302, 306, 308,311, 314, 401, 509;II, 9, 22, 56, 80, 107, 121,126, 141, 142, 146, 151, 153, 155, 156, 233,239, 254, 265, 278, 302, 304, 307, 309, 317,330, 355; III, 36, 50, 58, 64, 85,
uran: daima uran· I, 33 bkz> uragan
urdı tokıdı: vurdu, dövdü· III, 268
urdutal: hamamotu· I, 124 bkz> ardutal, ordutal
urga: büyük ağaç· I, 128
urgu: kendisiyle bir şeye vurulacak nesne veya ayg ıt. I, 13; II, 69
urı: ses, gürültü· I, 87, 88
urı: erkek evlât· I, 88, 251 § ur ı oglan; erkek çocuk· I, 88
urı: dere, yol, III, 370 § teriñ urı; geniş dere ve yol· III, 370
urı kıkı: gürültü, haykırı;· III, 227 bkz> kıkı
urılamak: bağırmak, sesini ynkseltmek. I, 309 bkz> or ılaşmak, orlaşmak, urılaşmak, urlamak, yurlamak
urılamak: kendini õvmek, kendini övmekte ileri gitmek I, 309
urılaşmak: bağrışmak, çağrışmak·I, 239 bkz>orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlaşmak, yurlamak
urışmak: vuruşmak·I, 367 bkz> uruşmak
urk: ip, urgan,I, 42, 258 bkz> uruk
urlamak: bağırmak, ulumak·I, 189 bkz> orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlaşmak, yurlamak urlaşmak bağrışmak, çağrışmak· I, 239 bkz>orılaşmak, orlaşmak, urılaşmak, urlamak, yurlamak
urmak: urmak, vurmak, dövmek; koymak, yapmak; takmak, I, 12, 13. 20, 27, 93, 164,165, 177, 213. 242, 320, 329, 333, 334, 348,386, 407, 483;II, 54, 61, 138, 152, 174, 191,358; III, 120, 124, 127, 145, 260 bkz> ürimek
urra: erkeklerde olan kasık yarıklığı, kavlıç· I, 39
ursamak: vurmak istemek, I, 276
ursukmak: dövmede, dövüşte yenilmek, dövülmek. I, 242, 243
urt: ìğne deüği, iğne yurdu· I, 42
urug: tane, tohum, evin· I, 53, 64, 449
urug: dövüş, vuruş· I, 27, 386
uruglamak: çekirdeğini çıkarmak, çekirdekten ayırmak· I, 303, 304; III, 346
uruglanmak: tane tutmak· I, 293
uruglug (altun): para olarak kesilmiş, urulmuş (altın)· I, 147
urugluk (buğday): tohumluk için saklanmış (buğday)· I, 146
urug turıg: hısımlar·I, 64
uruk: ip, urgan·I, 42, 66, 209, 221; II, 136, 205; III, 110, 330 bkz> urk
uruklug (kova): ipli (kova)· I, 147
urukluk (yüñ): ip yapmak için hazırlanmış(yün)· I, 150
urulmak: vurulmak, dövülmek; kurulmak· I, 194, 195; II, 138
urulmak: (ip ve benzeri) örülmek I, 195
urumday: kendisiyle ağının zararı giderilen bir taş· I, 159
urunç: rüşvet, gevik, I, 132, 354; III, 217, 449 bkz> orunç
urunmak: pişman olup vurunmak, dövünmek;sar ınmak, örtünmek I, 201
urunmak: dikilmek, kalkmak· I, 201
uruş: urma, sava;, vuruş, vuruşma·I, 61, 221, 414; II, 83
uruşmak: vuru;mak· I, 20, 182;II, 89 bkz>uru şmak
uruş tokuş: uğraşma ve savaşma·I, 12
urut: kuru (geçen yıldan kalma ot için). II, 79 bkz> ar ııt
uru yazmak: vurayazmak, döveyazmak· III,59
us: hayır ve şerri ayırt ediş, I, 36
us: kerkes kuşu, I, 36, 228; III, 46
usal kişi: gafil, iş bilmeyen·I, 122
usayuk (er): gafil (adam)· I, 160
usıtgan: çok susatan, I, 155
usıtmak: susatmak· I, 209
uslamak: anlamak, hayrı şerden ayırt etmek·I, 286
uslayu: kerkes kuşu gibi, II, 17
usmak: susamak; sanmak· I, 166; II, 165
usnatmak: benzetmek, I, 267 bkz> üsnemek
usrık: uyuklayan adam. I, 99
usukmak: susamak· I, 191; II, 165
usuz: uykusuz, I, 122
uş: şimdi, işte, §161.I, 36;II, 45, 128
uş: agaç, dal, boynuz gibi şeylerin özü· I, 36 §müñüz uşı; boynuz özü·I, 36
uşak: küçük, ufak,I, 67;III, 279 § uşak oglan; küçük çocuk·I, 67 § uşak otuñ
uşak: koğuculuk, koğu, dedikodu, kogucu· I,122; II, 20 § uşak söz; kogu olarak söylenen söz· I, 122
uşaklamak: koğlamak· I, 305
uşaklık: işte gösterilen çocukluk·I, 150
uşalmak: ufalanmak· I, 197 bkz> uşatmak, uwşatmak, üşelmek, üşetmek
uşatmak: ufalatmak· I, 211, 262 bkz> uşalmak, uwşatmak, üşelmek, üşetmek
uşgun: ekşi bir çeşit ot, poy otu·I, 440 bkz>ku şgun
uşun: omuz başı, çigin başı·I, 77
uş uş: öküzü suvarmak için söylenen 502.I, 36
utamak: yapraklarını, başağını kesrnek, ekin biçilmek, budamak·III, 250, 251
utanç: (ış) utanılacak (1;).III, 448 bkz> utunç
utanmak: utanmak,I, 199, 291 bkz> uwutlanmak
utmak: oyunda yutmak, oyunda ütmek I,170, 200; II, 103
utru: önce; karşı, orta I, 68, 494; II, 145; III, 40 bkz> ortu, otra, otru
utrulanmak: yüz ytize gelmek· I, 296, 297 bkz> otrulanmak
utrulmak: kesilmek, kırkılmak, kısaltılmak.I, 246, 247
utrunmak: dayatmak ve karşı koymak istemek; yönelmek. I, 251 bkz> otrunmak
utruşmak: karşı koymak, kaı·şi gelmek, karşılaşmak.I, 232 bkz> otruşmak
utruşmak: makasla kesmekte yardım etmek· I, 233
utsukmak: oyunda yutulmak·I, 242
utulmak: (ekini bozan bitkiler) kesilmek, ba şı vurulmak I, 193 bkz> otulmak
utun: degersiz, alçak, küstah· I, 123, 414
utunç: (ış) utanılacak (iş)· I, 131; III, 448 bkz>utanç
uturmak: (saç ve elbise) kesmek· I, 176
utuşmak: oyunda yutu;mak· I, 180
uva: çagıran kişiye cevap için "ne buyuruyorsun?" anlam ında bir edat· I, 40
uva: içine şeker ufalanan bir çeşit yemek· I,II bkz> uwa
uvmak: ufalamak, I, 11 bkz> öwmek, uwmak
uvut: ut, hayâ, ar· I, 83 bkz> ufut, uwut
uwa: soğukluk olarak yenen bir çe şit şekerli pirinç yem'egi· I, 90 bkz> uva
uwmak: ufalamak·I, 166 bkz> öwmek, uvmak
uwşatmak: ufalatmak· I, 262 bkz> uşalmak,uşatmak, üşelmek, üşetmek
uwulmak: ufalanmak, ezilmek· I, 197;II, 6
uwunmak: kendi kendine ufalamak,I, 202
uwunmak: ovuşturmak.I, 202;II, 147 bkz>owunmak
uwurgarmak: utandırmak· I, 290
uwuş: ufalanmış nesne· I, 61
uwuş etmek: ufalanmış ekmek·I, 61
uwuşmak: ufalamakta yardım ve yariş etmek,I, 185
uwut: utanma, hayâ, ut, ar· I, 51, 83, 116, 131,469 bkz> ufut, uvut
uwut: yemege veya beyin yanına çağırma, davet·I, 51
uwutlanmak: utahmak· I, 291 bkz> utanmak
uwutlug: utanan, utangaç· I, 146
uya: kuş yuvası, I, 85
uya: hısım, kardeş, I, 85, 86
uyadsılık: utanan, utangaç· I, 160
uyadmak: utanmak· I, 55, 216 bkz> uyatmak
uyalamak: yuva yapmak,III, 328
uyalmak: çekinmek, utanmak·I, 269
uyatmak: utanmak·I, 216 bkz> uyadmak
uygurmak: uyarmak,I, 269, 270 bkz> udgarmak, udgurmak
uymak: uymak, birine bağlı olmak·III, 146
uyuglug: kemerli. III, 50
uz: usta, mahir·I, 46 § uz kişi; eli uz, eli işe yaraşıklı, udumlu kişi I, 46
uza: geçmiş zaman,I, 88, 89, 385
uzak: uzun; eski, uzak·I, 66, 380 § uzak ış;uzayan bitmeyen iş·I, 66
uzaklık: işte ağırlık.I, 150
uzatmak: uzatmak; geciktirmek I, 209;II, 234 bkz> uzutmak
uzlanmak: ustalaşmak·I, 297
uzluk: sanat·I, 253
uzmak: başkasından ileri geçmek·I, 88 bkz> ozmak
uzsamak: koparmak istemek,I, 276, 277 bkz> üzsemek
uzun: uzun,I, 77, 448;II,'11, 78; III, 36, 89,121
uzutgan: her zaman uzatan· I, 155
uzutmak: uzatmak·I, 155 bkz> uzatmak
übgük: ibibik kuşu·I, 78, 110 bkz> übüp
übüp: ibibik kuşu, I, 78 bkz> übgük ,
üç: sayıda üç·I, 35;II, 283
üçgil: müselles, üçgen, üç köşeli şe/·I, 105
üçgül: müselles, üçgen, üç köşeli şey,I, 105
üçlenmek: üç olmak, üçlenmek·I, 256
üçlüç: başları bir demirle birleştirilerek üç çubukla yap ılan tavşan tuzağı·I, 95
üçükmek: sesi, soluğu, nefesi kesilmek·I, 192; II, 118
üçünç: sayıda üçüncü· I, 131; III, 448
üçürgen: çok söndüren, I, 522
üçürmek: söndürmek· I, 176, 177 bkz> öçürmek
üdürmek: seçmek, üstün tutmak, III, 11 bkz> a ğırmak, edirmek, ödürmek, ödürmek, udurmak
üdermek: uymak, izince gitmek· I, 178
üdik: aşk ve sevgi coşması, sevda, hasret· I, 69, 212; II, 144, 188, 311; III, 258 bkz> ödik
üdlenmek: kösnemek, erkek istemek· I, 257
üdleşmek: birbiri ardınca yürü;mek· I, 239 bkz> udla şmäk
üdrek: artan, az iken artan şey,I, 103
üdremek: üremek, çoğalmak ,I, 273
üdreşmek: artmak·I, 232
üdretmek: üretmek, çoğaltmak·I, 261
ügi: baykuş· I, 9, 161;III, 118, 238 bkz> ühi, yabakülak
ügimek: öğütmek· III, 254
ügit: buğday ve benzeri şeyleri öğütme. I, 51
ügitçi: un öğüten kimse· I, 51
ügitmek: öğüttürmek· I, 213
ügitsemek: öğütmek istemek·I, 302
ügre: tutmaca benzer ve ondan daha sulu şehriye çorbası, erişte.I, 127; III, 173
ügrilmek: sallanmak· I, 248
ügrimek: sallanmak, kımıldatmak; birisine karşı yaltaklanarak hilesini saklamak, I, 275, 354
ügrişmek: sallamakta yardınn etmek, I, 236
ügritmek: sallatmak, I, 261
ügrük: çocugun beşigini sallama·I, 105
ügür: darı.I, 54;II,121; III, 9 bkz> yügür § yag ügüri; susam· I, 54
ügürlüg: darı sahibi olan· I, 152
ügürlük: dan konulan yer·I, 152
ügürmek: deve üzerine iki taraflı yükletilerek içerisine binilen sepet ve benzeri ;ey· I, 507 bkz> tegirmek
ügüşmek: öğütmekte yardım ve yarış etmek· I, 187
ühi: baykuş ,I, 9, 161; III, 118, 238 bkz> ügi, yabakulak
üjme: dut ağacı· I, 130
üjük: hece, harf, I, 71, 72
üjüklemek: hecelemek, I, 71
üjümlenmek: dutlanmak, dut vermek,I, 297
ükek: tabut, sandık·I, 78
ükek: şehrin etrafında savaş için hazırlanmış olan burç·I, 78
ükeklemek: burç yapmak; sandık yapmak·I, 307
ükeklig tam: burçları bulunan kale·I, 153
ükeklik: sandık yapmak için ayrılan ağaç· I, 153
ülemek: dağıtmak, yaymak, üleştirmek· I, 51;III, 255
üleşmek: paylaşmak, üleşmek I, 189
ületmek: paylaştırmak, dagıtmak, I, 214
ülike: ökse otu·I, 137
Ülker: Ülker yıldızı, Süreyya yıldızı.I, 95; III, 40
ülker çerig: harp usulünde bir hile tarzı·I, 95 ,
ülkü: ahit, peyman.I, 129
ülüg: pay, nasip, hlsse,I, 62, 72 bkz> ülük, ülü ş
ülüglüg: üleştirilmiş, pay edilmiş, dağıtılmı;· I, 511
ülük: pay, naslp, hisse· I, 62, 72 bkz> ülüg, ülü ş
ülü: pay, halk arasında taksim, hisse· I, 62 bkz> ülüg, ülük
üm: şalvar, don· I, 38, 117, 203
ümglik: imik, çocukların tepesinde bulunan yumuşak yer I, 110
ümleşmek: şalvarını ortaya koyarak kumar oynamak· I, 242
ünlüg: şalvarlı,I, 224
ün: ses; ün, san·I, 38, 49. 219;II, 294;III, 194, 240, 402
ündemek: ünlemek, çagırmak.I, 273;III, 69
ündeşmek: çağırı;mak·I, 231
üñmek: delmek· I, 174 bkz> öñmek
üñtürmek: deldirmek I, 290
üñüjin: çölde insanı öidüren umacı, gulyabani·I, 145
üñülmek: oyulmak III, 395
üñür: in, mağara·I, 94
üp: renkte pekitme edatı·I, 34 § üpürüng; apak·I, 34
üplelmek: yağma edilmek·I, 295
üplemek: yağma etmek·I, 284
üplenmek: yağmalanmak·I, 255;III, 90
üpleşmek: yağma edişmek, yağmalaşmak.I,238
üpletmek: yağma edilmek I, 264
ürimek: takmak, urmak,III, 120 bkz> urmak
ürimek: içten çürümek III, 252, 253 bkz> örimek
ürkmek: ürkmek,III, 420
ürkülmek: ürkülmek·I, 250
ürkünç: ürküntü, kargaşalık,I, 250 bkz> ürkünmek
ürkünçe: üfleyeceğine,I, 337
ürkünmek: düşman yüzünden ulus arasına düşen ürküntü, telâşla kalelere ve sığınaklara kaşışma·I, 108 bkz> ürkünç
ürküşmek: ürküşmek,I, 155
ürkütmek: ürkütmek I, 263, 264
ürmek: üflemek; ürmek,'havlamak·I, 55, 164, 337; III, 5
ürñek: kireç· I, 121
ürñermek: ağarmak· I, 289
ürpek: tüyleri ürpermiş insan ve hayvan·I,103
ürpekmek: (tüy) ürpermek. I, 229, 230 bkz> orpatmak, örpe şmek, ürpermek, ürpeşmek ürpermek (tüy) ürpermek I, 217 bkz> orpatmak, örpe şmek, ürpekmek, ürpeşmek ürpeşmek birbirine karşı kabarmak, I, 229, 230 bkz> orpatmak, örpe şmek, ürpekmek, ürpermek
ürülgen: her zaman şişen, kabaran· I, 158
ürülmek: şişmek, kabarmak, üflenmek, şişirilmek I, 195
ürüñ: ak olan nesne, ak, beyaz, gençlerin t ırnakları üzerinde bulunan aklık· I, 134, 330,382;II, 12 bkz> ak, örüñ § tırñgak ürüñ; tırnak beyazlığı. I, 134
ürüñ karak: göz akı, I, 382
ürüñ kuş: akdoğan· I, 331
ürüşmek: üflemekte yardım ve yarış etmek I, 183
üske(n-t)eç: kuru üzüm· I, 159
üsnemek: benzemek· I, 288; II, 223; III, 147 bkz> usnatmak
üstek: üstelik, ziyadelik.I, 120
üstelmek: artmak, çoğalmak, artırılmak.I, 246
üstem: eğerlere, kemerin başına, tokalara işlenen altın ve gümüş·I, 107 bkz> saxt
üstermek: üstün gelmek için yarış etmek; inkâr etmek I, 221
üstün: üstün· I, 108 § andan üstün; ondan üstün·I, 108
üsüglemek: hile ile kilit açmak.I, 306 bkz>osuglamak
üşelmek: arannìak· I, 197
üşelmek: ufalanmak, II, 235 bkz> uşalmak, uşatmak, uwşatmak, üşetmek
üşemek: yer ve benzeri şeyleri aramak üzere eşmek III, 253
üşerig (taş): düz (kaya), I, 135 bkz> yüşeırg
üşetmek: araştırmak.I, 211 bkz> eşltmek
üşetmek: ufalatmak·I, 211 bkz> uşalmak, uşatmak, uwşatmak, üşelmek
üşgürmek: üşürmek, kışkırtmak; ıslık çalmak· I, 228 bkz> üşkürmek
üşik: yemişleri kavurarak büyümekten al ıkoyan soğuk·I, 72
üşiklemek: üşümüşken yakalamak·I, 306, 307
üşimek: soğuktan üşümek II, 137; III, 254 bkz> üşümek
üşkürmek: üşürnnek, kışkırtmak; ıslık çalmak· I, 228 bkz> üşgürmek
üşkürmek: hatırlamak· I, 228, 229
üşkürtmek: hatırlatmak.I, 229 bkz> üşkürtürmek
üşkürtürmek: hatırlatmak.I, 229 bkz> üşkürtmek
üşmek: üşmek, üşüşmek, toplanmak; delgiç ile delmek,I, 166
üştürmek: deldirmek, delik delmeyi emretmek, dar deli ği genişletmek·I, 222
üşümek: üşümek,I, 463 bkz> üşimek
üşütmek: üşütmek, soğutmak için soğuğa koymak·I, 211
ütimek: (kıl) ütülemek· III, 252
ütmek: (kıl) yakmak, ütmek·I, 171
ütrük: hileci, ütücü adam,I, 101
ütüg: kusma,I, 68 bkz> ütük
ütük: ütü,I, 68
ütük: kusma·I, 68 bkz> ütüg
ütülmek: yanmak, (kıl) ütülenmek,I, 193
ütüş: bir çeşit çocuk oyunu; bu oyunda utme, yutma·I, 60, 61 bkz> ötü ş
üy: ev, I, 81 bkz> ef, ev, ew, öw, üw
üw: ev·I, 81 bkz> ef, ev, ew, öw, üv
üyük: tepe gibi yüksek olan yerler·I, 85
üyük (yér): sulu ve buna benzer yerlerde ayak bas ıldığı zaman kaybolan ve ayağı çıkarması güç olan kumluk (yer)·I, 85
üyükmek: (ayak) gömülmek, incinmek, burkulmak·I, 268
üz: sağır·I, 45 bkz> öz § üz kişi; sağır adam· I, 45
üze: üstünde, üzerinde, üzere, üzerine, üzerindeki .I, 44, 66, 149, 197, 219, 237, 241, 244, 258, 331, 343. 456, 461, 468, 469;II, 23, 72, 192, 249, 288, 303, 328, 331, 356; III, 131, 161 üzelmek yorulmak, sıkılmak, ögüç işe düşmek·I, 196, 233
üzitmek: çok söylemekten kulak sa ğır (ağır) olmak; sirke küpten ekşiliğinden dolayı sızmak· I, 209
üzlenmek: yemekte yağ üste çıkmak, kabarmak· I, 258
üzlünmek: (ip) üzülmek, kopmak· I, 258
üzlüşmek: üzüşmek, kopmak; (kan, koca) ayrılmak; alacaklı borçludan ilişilgi kesmek, I, 240 üzmek (ip ve benzeri şeyleri) kesmek· I, 165, 522
üznemek: kar;ı koymak, söz dinlememek·I, 288
üzsemek: koparmak 1510^6^I, 276, 277 bkz>uzsamak
üztürmek: üzdürmek, kopartmak·I, 220
üzüklük: kesilme·I, 152
üzülgen: daima üzülen·I, 158
üzülmek: üzülmek, kesilmek·I, 196
üzüm: üzüm. I, 75, 88, 180, 184, 282, 289. 353.360, 514;II, 16, 18, 104, 125. 186, 265;III, 8, 119, 201, 265, 331, 410
üzümlenmek: üzümlenmek.I, 295
üzüşmek: üzüm toplamakta yardım ve yarı; etmek; ip ve beñzeri şeyleri kesmekte ve üzmekte yard ım ve yarış etmek·I, 184
üzütlemek: birini pinti görnıek·I, 299
üzütlük: bir şeyde pintilik·I, 150
va: "vay" anlamına söz söyleyen veya emreden kimsenin emrini inkâr yerine bir söz,III, 215 bkz> ya
ya: "va" edatı gibi "vay" anlamına inkâr edatı III, 215 bkz> va
ya: ok, yay· I, 280, 496, 500, 501;II, 7, 37, 5059, 61, 65, 66, 67, 68, 97, 98, 114, 134, 138,190, 198, 205; III, 16, 50, 59, 73, 78, 215, 219, 239, 318, 331, 370, 407, 409 § ya bagr ı; yayın orta yeri· I, 360,
yaba: yaş ve ıslak olan herhangi bir ;ey· III, 24
yabaku: yün ve yapağı yoluntusu· III, 36
yabaku bolmak: baştaki saç keçelenmek· III,36
yabakulak: baykuş· III, 56 bkz> ügí, ühi
yabı: eğerin üstüne ve altına konan keçe, eğer yastığı· III, 24
yabıtak: çıplak, egersiz· III, 48, 177 bkz> yap ıtak
yaçanmak: utanmak, ocunmak, sıkılmak· III, 83
yadag: yayan, yaya· III, 28 bkz> yadag
yadıñ: yere yayılmış olan az şey· III, 372
yadag: yaya, yayan· I, 381 bkz> yadag
yadaglık: yayalık, yaya yürüyüş· III, 51
yadıglıg: yayılı, yayılmış· III, 49, 50
yadılmak: yayılmak, dağılmak, ayrılmak·I, 442;III, 77, 148, 159, 192 bkz> yay ılmak
yadım: döşek, yaygı, sergi. I, 15, 119; III, 19
yadınmak: yayılmak. III, 83
yadışmak: yaymakta yardım ve yarı; etmek· III, 70
yadlışmak: dağılışmak, yayılı;mak· III, 104, 105
yadmak: döşemek, yaymak, sermek· I, 15, 45; II, 313, 314; III, 434 bkz> yatmak
yadsamak: yaymak ve dağıtmak istemek· III, 305
yadturmak: yaydırmak, III, 93 bkz> yaturmak
yadturmak: bir şeyi bohça veya benzeri içinde saklatmak· III, 94 bkz> yatturmak, yittürmek
yafa: kolgan dikeni· III, 24 bkz> yava, yawa
yafa: sıcak, kuytu (yer)· III, 24, 27 bkz> yava,yawa
yafaş: yavaş, yumuşak huylu· III, 12 bkz> yawa ş
yafgu: halktan olup hakandan iki derece aşağı bulunan kişiye verilen ungun· III, 32
yafışgu: "kızılcık" veya "güren" denen da ğ yemi;l· III, 48 bkz> yumuşga
yafuz: her şeyin kötüsü, fenası· III, 10 bkz> yawuz
yag: yağ, iç yagı·I,182, 208, 227, 326;II, 9, 89. 123, 149, 154. 188, 189. 190, 197, 198, 205. 210, 229, 231, 240, 245. 293, 305, 354; III, 63, 77, 119, 157,182. 223, 252, 307, 319, 392, 425, 426, 435 § kara yag
yagak: ceviz.I, 90, 267, 417;III, 8, 29
yagaklıg: cevizli·III, 50
yagaklık: cevizlik, ceviz biten yer·III, 51
yagan: fil· III, 29 bkz> yañan, § Yagan Tégin
yaganlık: filli olan, filci· III, 50
yagı: düşmün I, 41, 88. 168, 205, 206, 215, 234, 251, 273, 305. 336. 397, 441, 456, 496, 516, 517, 520, 522;II, 6, 10, 29, 74. 83, 116, 165, 204, 227, 228, 329; III, 24, 44, 134, 237, 271, 272. 301. 322, 328, 339, 395, 400, 420
yagıkmak: düşmanlaşmak· III, 76
yagılamak: düşmanlık etmek, düşmanla savaşmak, çarpişmak· III, 325, 328 bkz'
yagılmak: yağdırılmak.III, 79
yag(ı)r: at, katır ve eçek gibi hayvanlar ın sır-tında semer, eger ve yük vurmasından meydana gelen yara, yagır·I, 58, 370;III, 9
yagırlamak: yağırı sağaltmak, iyi etmek·III, 342
yagırlanmak: yağırlanmak, yağırı çoğalmak, yağırdan kaşınmak·III, 113, 114
yagırlıg: yağırlı, sırtı yaralı·II, 9;III, 9, 49
yagış: putlara kesilen kurban·III, 10
yagıtgan: her zaıpan yağdıran·III, 53
yagıtgan: her zaman dü;manlık eden·III, 53
yagıtmak: yağdırmak·II, 316
yagıtmak: düşmanlık etmek, III, 53 bkz> yagılamak, yaguşmak
yagız: yağız, kızıl ile kara arası renk· III, 10
yagku: yağmurluk· III, 25, 227 bkz> yaku
yaglamak: yağlamak· III, 308, 319
yaglanmak: yağlanmak· III, 111
yaglatmak: yağlatmak· II, 355
yaglıg: yağlı· I, 70; II, 309; III, 121, 156, 306. 392
yagmak: yağmak,I, 139, 376, 457, 494;II,122; III, 60, 61
Yagmalanmak: Yağma kılığına girmek, onların huyu ile huylanmak· III, 203
yagmur: yağmur. I, 16, 272, 354; Il, 28, 122,175, 316, 352; III, 38, 39, 53, 79, 93, 95, 380, 436 bkz> yamgur
yagmurçıl: yağmuru çok olan (yer)· III, 56
yagrımak: yağır olmak, I, 104 yagrınlamak yarnına, sırta, vurmak· III, 343 bkz> yarınlamak yagrıtmak
yagru: çevre, yakı^lık. III, 13 bkz> yakru
yagsamak: yağ istemek. III, 305, 306 bkz> yags ımak
yagsımak: yağ tadını almak, III, 305, 306 bkz> yagsamak
yagturmak: yağdırmak· III, 95
yaguk: yakın, 1113101.I, 433;III, 23, 29, 76, 255 § yak yaguk; (115101^1-.III, 29 § yaguk yér; yak ın yer·III, 29
yagumak: yaklaşmak·II, 148; III, 89 bkz> yaguşmak
yaguşmak: düşmanlık etmek· II, 90 bkz> yagılamak, yagıtmak
yaguşmak: birbirine yakla;mak· III, 73 bkz> yagumak
yagutgan: daima yaklaştıran· III, 52
yagutmak: yaklaştırn-ıak. II, 316
yag ügüri: susam· I, 54
yah: "evet, peki" anlamına bir kelime· III, 118 bkz> yeh
yaxsınmak: kollarını yenlerine sokmadan, belini iliklemeden, elbiseyi e ğinine (sırtına) almak, III, 109
yahşı: iyi; güzel, her şeyin güzeli I, 64; III, 32
yak: çanak ve kap bulaşığı· III, 4 bkz> yak yuk, yok, yok yak, yuk, yuk yak
yaka: yaka, elbise yakası·I, 189, 253; III, 24, 307
yakıg: (şişkinlik ve benzeri şeylere yakılan) yakı· I, 407;III, 13, 62, 74, 96
yakılmak: dokunulmak, yaklaşılmak· III, 81
yakın: yakın. III, 22, 23
yakışmak: yaklaşmak, dokunmak, yakına gelmek; yakı yakmakta yardım etmek I, 170, 383; II, 103; III, 74
yakı yukı (er): alçak gönüllü ve yaltaklan ıcı (adam)· III, 25
yakmak: yaklaşmak, dokunmak; yakmak·I, 456;II, 69;III, 22, 62, 63
yakrı: yağ, iç yağı, yağlı· 11.105; III, 31, 32, 204; 306
yakrıkan: fındık büyüklüğünde kırmızı meyvesi olan bir bitki·III, 56
yakrıkan: buz yağı·III, 56
yakrılanmak: yağlanmak·III, 203, 204
yakru: çevre, yakınltk.III, 31 bkz> yagru
yakturmak: dokundurmak; (yakı) yaktırmak; (ateş) yaktırmak· ÌII, 96
yaku: yağmurluk. III, 25, 226 bkz> yagku
yakurmak: yaklaştirmak· III, 68
yakurmak: sık sık solumak, yüksek bir solumaya tutulmak, III, 68
yak yuk: kaptaki 611^. III, 143, 160 bkz> yak, yok, yok yak, yuk, yuk yok
yal: at yelesi·III, 13, 160 bkz> yal ıg, yıl
yala: töhmet, itham, birl hakkında kötü sanıda bulunma. III, 25, 82
yalaçı: insanı her şeyde çarçabuk suçlu gibi gören, itham eden, III, 36
yalaçı (yuga): bir çeşit ince katmerli (ekmek, yufka)· III, 25, 35
yalafar: insanlar arasında elçi, hakanın gönderdiği elçi II, 288; III. 47
yalalmak: tõhmetlenmek, itham edilmek,III,82
yalamak: töhmetlennek·III, 89
yalavaç: elçi, peygamber·I, 66, 83, 97;III, 47, 266, 438 bkz> yalawaç
yalawaç: elçi, peygamber·I, 83;III, 47 bkz>yalavaç
yalbı: yassı, enli, derinliğl olmayan·III, 30
yaldramak: az ışımak, az parlamak·III, 437 bkz> yaldr ımak
yaldrımak: az ışımak, az parlamak·III, 437 bkz> yaldramak
yaldr(ı-u)k: cilâlı, parlak, süslü·III, 432 bkz> yoldruk, yuldruk
yalfatmak: yalatmak·II, 354 bkz> yalgatmak
yalgamak: yalamak.I, 253;III, 306, 307 bkz> yalwamak
yalgan: yalan·III, 37
yalgandurmak: yalanlamak·III, 116
yalganmak: yalanmak· III, 109, 110
yalgaşmak: yalaşmak· III, 103
yalgatmak: yalatmak ve yutturmak. II, 354 bkz> yalfatmak
yalgıl: yelesi ak, ak yeleli· III, 228
yalgu: ahmak, beyinslz adam· III, 33
yalıg: at yelesi; ibik; eğer kaşı, II, 327; III, 13, 14 bkz> yal, yıl
yalıglanmak: horoz ıbiklenmek; at yelelenmek· III, 114
yalım: sarp, dik, yalçın, III, 19, 20
yalıman: dağınık şekilde yapılan çapul·III, 38 bkz> yélimen
yalın: alev·III, 23
yalınçga: (aş) tadı, tuzu, yağı olmayan yemek, III, 433 bkz> yılınçga
yalındak: çıplak,III, 51
yalınmak: soyunmak III, 85
yalıñ: çıplak, kından çıkmış veya kınından çıkarılmış III, 373
yalıñuk: insan I, 44, 195, 230, 395;II, 303, 315, 335; III, 65, 141, 222, 262, 384, 385 bkz> yalñuk
yalıñulamak: iple, salıncakla, oynamak, III, 411 bkz> yalñu
yalışmak: töhmetlemek, itham etmek· III, 75 bkz> yılışmak
yalkmak: kanmak, bıkmak, yağlı yemekten bıkmak· III, 435, 447
yalma: kaftan, kalın kaftan, yağmurluk. III, 34
yalmak: yalınmak, alevlenmek; (yara) iltihaplanmak; güne ş yüzü yalıyarak çalıp karartmak- III, 63
yalmak: yanmak· III, 65 bkz> yandurmak, yanmak, yundurmak, yunmak
yalñu: cariyelerin oynadığı bir oyun, salıncak oyunu· III, 380 bkz> yalñulamak
yalñuk: insan kişi, insanlara verilen genel ad, âdem; Âdem atam ız·I, 44, 195, 230, 395; II, 303, 315, 335;III, 65, 141, 222, 262, 384, 385 bkz> yal ıñuk
yalñuk: cariye· III, 385
yalñus: yalnız, kimsesiz. I, 333; II, 133, 384
yalpatmak: (ot, saman ve yem) ıslatmak, II, 351, 352 bkz> yelpetmek, yélpetmek
yalratmak: parlatmak, yalabıtmak. II, 353 bkz> yalrıtmak, yolratmak, yolrıtmak
yalrıtmak: parlatmak, yalabıtmak· II, 353 bkz> yalratmak, yolratmak, yolr ıtmak
yalt: yalçın, sert· III, 7
yaltga: bir şeyle alay etme· III, 432 bkz> yoltga, yultga
yaltga kılmak: alay etmek, maskanaya almak, III, 432
yalturmak: ateşi alevlendirmek· III, 97
yalu: tayları bağlamak için kullanılan ip, örk, III, 26
yalwamak: yalamak, III, 307 bkz> yalgamak
yalwanmak: dilini çıkarmak, dili ağız içinde dolaştırmak. III, 110
yalwarmak: yalvarmak, dileğinin yapılmasını istemek I. 494, 498;III, 99, 100
yalwı: büyü, sihir. III, 33, 359 bkz> yelwi
yalwıçı: büyücü, sihirbaz· III, 33
yalwırmak: yelpimek, III, 100 bkz> yélvirmek
yam: çör çöp, pislik, çapak, göze ve ba;ka yere kaçan çör çöp· III, 5, 160
yamag: yama· II, 21; III, 28
yamaglıg: yamalı, yaması olan· III, 49
yamaglık: yamalık, yama olmak üzere hazılanmış .III, 51
yamagu: yamanması gerekli· III, 36
yamalmak: yamanmak. III, 82
yamamak: yanıannak·III, 91
yaman: kötü, her şeyin kötüsü·III, 30 § yamanig; yaman hastallk, miskinlik hastal ığı·III, 30
yamanmak: kendi kendine yamamak·III, 85
yamaşmak: yamamakta yardım ve yarış etmek, III, 75
yamaşmak: tembelliğinden yere yapı;ıp kalmak, buyurulan işi yapmaktan çekinmek· III, 189 bkz> mayışmak
yamata: yağlı tavuk veya yağlı et kızartılacağı zaman yağın dışarı sızmaması içln içine sarılan kadayıf hamuru gibi ince bir hamur· I, 445
yamdu: kasık· III, 31
yamgur: yağmur, III, 38 bkz> yagmur
yamız: kasığın iki tarafı, kalçanın ıç yandan uçları.III, 10
yamlamak: silmek, süpürmek· III, 84, 310
yamlan: bir çeşit sıçan, geme,III, 37
yamlaşmak: süpürmekte yardım etmek,III, 105
yamlatmak: sıipürtmek. II, 356
yamlıg (·köz): içerisine çör çöp kaçmış olan (göz)· III, 42
yamraşmak: kuzular anaları ile karışmak. III, 102, 103
yamu: fiilin anlamında pekitme yapan bir edat, III, 236 bkz> yanu
yamurgan: her zaman damlayan, kanayan· I, 524 bkz> tamurgan
yamurmak: damlamak; kanamak. II, 85 bkz> tamurmak
yamurmak: tomruk yapmak, kesrnek, III, 69 bkz> tomurmak, yemürmek
yan: yan· II, 19
yan: uca kemiği, uca kemlğinin başı· III, 160
yana: gene, yine, tekrar, ikinci defa olarak; geri dönme bildiren edat·I, 60, 119, 144, 441, 472, 508;II, 285;III, 6, 26, 170
yançık: torba, kese,II, 250 bkz> yançuk
yançılmak: incinmek, ezilmek·I, 188;II, 287; III,107
yançuk: torba, kese (para-tütün). II, 6; III, 45 bkz> yanç ık
yandak çeker: havadan çiğ gibi yagan kudret helvas ı· III, 44
yandak: tiken geven dikeni· III, 44
yandık: soysuz, III, 44
yandru: tekrar, III, 406
yandrumak: döndürmek; kusmak; korkutmak· III, 98, 99 bkz> yalmak, yanmak, yundurmak, yunmak
yanıg: kusma; korkutma, tehdit· III, 14
yanlık: çoban çantası· III, 45
yanmak: dönmek, döndürmek; korkutmak,tehdit etmek; kusmak; yanrnak· III, 14, 64, 65, 98 bkz> yalmak, yandurmak, yundurmak, yunmak
yanu: fiilin sonuna gelip anlamında pekitme yapan bir edat· III, 236 bkz> yamu
yanulmak: ele sürtülerek bilenmek· III, 82
yanumak: bilemek, el üzerlnde kılağılamak· III, 91
yanut: karşılık, bedel, ıvaz, cevap· III, 8, 28
yanutmak: biIetmek, bilemeği veya el üzerlnde kılağılamayı emretmek, II, 317 bkz>yıtıtmak
yañ: bir şeyin merkezi; kalıbı. III, 361
yaña: herhangi bir ırmağın, bir yanı, geçesi.III, 369
yañak: yan, taraf· I, 241, 434
yañak: ağzın iki yanında dişlerin oturduğu kemik; kapı söğesi; her şeyin yanı, III, 376
yañalduruk: kukuleta, başlık, kepenek arkasına dikilen blr keçe parças ı, III, 389
yañan: alaca karga, yalnız başı ak olan karga·III, 240, 376
yañan: fiL II, 210; III, 295, 376 bkz> yagan,
yañı: yeni· I, 376; III, 369 bkz> yengi
yañıla: yeniden, tekrar, ikinci defa· III, 381
yañılamak: yenilemek. III, 407
yañılgan: her zaman yanılan, unutan· III, 388
yañılmak: yanılmak· III, 59, 380
yañku: sesin geri gelmesi, yank ı, aksi savt, aksi seda· III, 379, 380
yañkulamak: ses vermek, yankılamak, ses gelmek, III, 410, 411
yañkurmak: ses duymuş gibi sağına soluna bakmak, III, 400
yañluk: işte, sözde ve benzeri şeylerde ve yerlerde yapılan yanlışlık· III, 385
yañrak: dağ kıvrımı ve büküntüsü·III, 384
yañramak: saklanması gerekenl açığa vurmak, söylemek·III, 404 bkz> yañzatmak
yañşak: yanşak, geveze·I, 467;III, 384
yañşatmak: bir klmsenin ba;ını çok sözle, yanşaklıkla ağrıtmak·II, 359
yañzatmak: saklanması gerekeni söyletmek, ikrar ettirmek·II, 359 bkz> yañramak
yap: değirmi olan herhangi bir şey·III, 3 § yap yarmak; değirmi para, sağ para,III, 3
yap: yapağı·III, 3 § yung yap; yün yapa ğı·III, 3
yap: hile, al·III, 142, 159 bkz> al, yup
yapçan: yavşan otu· III, 37 bkz> yawçan
yapçınmak: yapıştırılmak· III, 108 bkz> yapçunmak, yapçurmak, yap şunmak, yapşurmak, yawçunmak, yawçurmak
yapçunmak: yapı;tırılmak,III, 108 bkz> yapçınmak, yapçurmak, yapşunmak, yapşurmak, yawçunmak, yawçurmak
yapçurmak: yapıştırmak·III, 97, 98 bkz>yapçınmak, yapçunmak, yapşunmak, yapşurmak, yawçunmak, yawçurmak
yapgak: kuş avlanan blr çeşit tuzak·III, 42
yapguç: eşek ve benzeri hayvanları sürmekte kullanılan değnek,III, 39
yapgut: yün veya kıl d!dintilerl doldurulmuş minder ve benzerl şeyler·III, 38
yapıglık: kapalı, kapanmı;·III, 49
yapınmak: örtünmek, kendl başına kapamak·III, 82, 83
yapışmak: yapişmak· IH, 70 bkz> yapuşmak
yapıtak: çıplak, eğersiz·III, 177 bkz> yabıtak
yapmak: örtmek, kapamak; kurmak, yapmak, I, 348, 374; III, 33, 57
yapratmak: at, blr ;eyden korktuğu veya bir çeye tekme ataca ğı zaman kulağını dikmek·II, 352
yaprı: düz ve enli (yer); sarkık (kulak), III, 31
yaprulmak: yapışmak; yıpranmak· III, 107
yapruşmak: yer düzlennekte yardım etmek, III, 101
yapsamak: (örtmek, kapamak, yapmak) istemek· I, 463; II, 172; III, 304
yapşunmak: yapı;tirılmak· III, 109 bkz> yapçınmak, yapçunmak, yapçurmak, yap şurmak, yawçunmak, yawçurmak
yapşurmak: yapıştırmak· III, 99 bkz> yapçınmak, yapçunmak, yapçurmak, yap şunmak, yawçunmak, yawçurmak
yaptaç: yağmur ve karda çobanların giydiği küçük bir kepenek, kebe· III, 38 yapturmak kapatmak; yaptırmak· III, 93 yapulmak kapanmak, örtulmek· III, 76
yapurgak: yaprak (agaç, bjtki, kltap)·III, 51
yapurgan: daima gizleyen, saklayan·III, 53 yapurmak parlatmak, süpürtmek; gizlemek·III, 67 yapurtmak
yapuşgak: dikenli bir ot, pitrak; her söylenen i şe karışan kimse· 1)1, 51 bkz> koru
yapuşgan: daima yapışan, yapışkan·III, 53
yapuşmak: yapışmak·III, 53 bkz> yapışmak
yap yup: hile, al ("yup" kelimesi yaln ız kullanılmaz, her zaman "yap" ile birlikte gelir)·III, 142, 159, 328
yap yup kılmak: hile kılmak, al etmek·III, 159 bkz> yub ılamak, yuplamak
yar: yar, suların açtığı uçurum· I, 375; III, 34, 142, 152, 355
yar: salya·II, 81; III, 3
yarag: yarık, gedik·III, 294
yarag: fırsat, imkân, tav·I, 300;II, 90, 234; III, 13,28, 355
yaraglıg: mümkün .III, 49
yaraglıg: zırhlı, cebeli·III, 49
yaramak: yaramak, uygun gelmek, yaraşmak· III, 38, 87 § yol yarasın
yaramak: yarmak·II, 356
yaramak: karşı koymak, uzaklaşmak·III, 422 bkz> yıramak
yaramsınmak: dalkavukluk etmek,II, 263
yaranmak: yaranmak, yaltaklık etmek; koşakta koşturularak alıştırılmak,I, 394;III, 20, 83
yaraşmak: uyuşmak, anlaşmak, yaraşmak·II, 105;III, 11. 71, 72
yaratgan: yaratan· III, 52
yaratmak: yaratmak, oranlamak, oranlayıp yapmak, kendinden uydurmak· I, 330; II, 315
yarıgsamak: yarlıganmak istemek· III, 333
yarık: oylukların çenetlere bitiştiği yer, oyluk kemikleri ba şı· III, 15
yarık: zırh, zırh ve kalkana verilen genel ad, III, 15,158, 217 § say yar ık; demirgögüslük. III, 15,
: 158
yarıklanmak: zırhlanmak· III, 114, 115
yarıklaşmak: zırh õndül koyarak bahse girmek, II, 258
yarılmak: yarılmak, yirilmek, açılmak·I, 119; III, 15, 77, 78
yarım: yarım, bir şeyin yarısı, herhangi bir şeyin ikiye ayrılmış olan parçalardan her birisi III, 19
yarımlamak: yarılamak· III, 343
yarımlanmak: yarımlanmak. III, 115
yarın: yarın· II, 250
yarın: kürek kemigi, çigin kemlğl· III, 21
yarındak: kayı;, sırım, Türk sırımı· II, 23, 108, 175, 262; III, 51
yarınlamak: yarnına, sırta vurmak·III, 343 bkz> yagrınlamak
yarınmak: kendi kendine yarmak, yarınmak· III, 83, 84
yarısa: yarasa·III, 433 bkz> aya yersgil
yarış: yarı;, at yarişi·II, 191; III, 10
yarış: iki adam arasında mal üleşme·III, 10
yarışmak: yarışmak, yariş etmek, at yarişi yapmak; yarı yarıya üleşmek I, 367, 474; II, 226;III, 10, 72
yarlamak: tükürmek III, 308 bkz> yarsıtmak, yarsudmak
yarlıg: emir, hakanın mektubu, fermanı, buyruğu·I, 87;III, 42
yarlıg: fakir, yoksul, acınan, yarlıganmış.I, 93;III, 42
yarma: uzunlamasına yarılan herhangi bir ;ey· III, 34
yarmak: yarmak, bir şeyl keserek zorla yarmak, parçalamak; yere s ınır çizmek,I, 399, 437;III, 33, 57. 58
yarmak: para·I, 20. 22. 35, 75, 130, 131, 142,143, 168, 175, 180, 214, 219, 223, 242, 281, 297, 298, 303, 321, 322, 334. 341. 377. 397,398, 402;II, 22, 39, 41, 44, 51, 62, 66, 67, 78, 92. 122, 127, 131, 103, 229, 237. 249, 250, 260;III, 3. 43. 67. 80, 84. 94, 121
yarmakan: armağan·I, 140 bkz> amuç, armagan
yarmaklanmak: para sahibi olmak· II, 279;III, 116
yarmanmak: tırmanmak.III, 111
yarmaş: iri ögüdülmüş bulgur ve buna benzer şeyler·III, 40 § yarmaş un; ince un,III, 40
yarma (yuga): blr çeşit katmer·III, 34
yarp: sağlam·III, 6
yarp: insan sevinince yüzüne gelen parlakl ık, yalabıklık·III, 6
yarpadmak: iyileşmek, ayağa kalkmak, serpilip büyümek·II, 351 bkz> yarpatmak
yarpatmak: iyileşmek, ayağa kalkmak; serpilip büyümek,II, 351 bkz> yarpadmak
yarpuz: güzel kokulu b!r ot, kır nanesl, Majoran,III, 39
yarpuz: yılan yiyen bir hayvan, firavun s ıçanı,ichneumon·III, 39, 40
yarsgag: dagda ve başka yerde ayağın kayabilecegl yer·III, 433
yarsıkmak: birbirinden ayrı dü;mek,III, 105. 106
yarsımak: murdar bulmak ve iğrenmek, III,305
yarsınçıg: murdar, pis iğrenç· III, 56
yarsıtmak: tiksindirmek II, 353 bkz> yorlamak, yars ğumak
yarsudmak: tiksindiği şey yüzünden tükürmek· II, 353 bkz> yarlamak, yars ıtmak
yarşı: bir şeyi yarıya bõlen kimse; bir ;eyin yar ısı, yarı yarıya ortak·III, 32
yarşım: bir yarışlık yer·III, 47
yart: su içilen bardak,I, 341 bkz> bart
yartım: ayrılmiş· III, 46
yartmak: para· III, 432 bkz> yarmak
yartu: yonga, talaş, III, 30
yartu: üzerine bir şey yazılan levha, tahta· III, 30
yarturmak: yardırmak· III, 94, 95
yart yurt tutmak: ansızın her yandan yakalanmak· I, 341 bkz> bart burt tutmak
yaruk: yerde, duvarda, dağda, sırçada ve benzer şeylerde yarık· III, 15
yaruk: ışık, aydınlık, parlak·I, 46, 96;III, 15, 194 § yapyaruk; çok ayd ınlık. III, 15
yarukluk: nur, ışık, aydınlık; rahatlık· II, 316; III, 51. 194
yaruk yélim: balık tutkalı· III, 20 bkz> yaru yélim
yaruk yulduzı: tan yıldızı· I, 96
yarumak: ışımak· I, 96; III, 86, 87, 89
yarumak yaşumak: keyiflenmek. sevinmek· III, 89
yarutgan: her zaman aydınlatan· III, 52
yarutmak: aydınlatmak· III, 52
yaru yélim: balık tutkalı· III, 24 bkz> yaruk yélim
yas: zarar, 2iyan· III, 159
yas: ölüm, helâk· III, 159
yasgaç: yastıgaç, hamur tahtası· III, 38 bkz> yası yıgaç
yasgaşmak: tokatlaşmak ve bunda yardım ve yarış etmek· II, 220 bkz> tasgamak, tasgaşmak
yası: yassı, enli· III, 24 bkz> yasul
yasıç: yassı ve uzun temren, III, 8
yasıglıg: gedeleçli· III, 50
yasık: gedeleç· III, 16 bkz> kurman
yasılamak: yassılamak, yaymak; sözü açık,geniş ve kinayesiz söylemek· III, 328
yasılmak: dağılmak; terk olunmak, bırakılmak· III, 78, 79
yasıman: su boşaltilırken boğazı "gır gır" eden testi, III, 38
yası yıgaç: yastıgaç, hamur tahtası· III, 38 bkz> yasgaş
yasmak: dağıtıp yaymak, çõzmek· III, 59, 60
yastalmak: dayanmış olmak; amacın bir yanına ilmek· III, 107
yastamak: yastık dayamak, yaslanmak; söz dokundurmak· III, 302, 303, 320
yastuk: yastık, III, 43, 107, 302, 320
yasul: yassı, yayvan, yassı ve engln olan her yer· III, 18, 19 bkz> yas ı
yaş: yaş, taze nesne, zerzevat, sebze, ye şillik; yaş (gözden gelen); yaş (insanın yaşadığı).I, 316; II, 109, 172. 228, 232; III, 4, 47, 83, 84,159,433 §ya şot
yaşagu: yaşamağa haklı· III, 36
yaşamak: yaşamak· III, 89
yaşañurmak: (göz) yaşarmak, yaşlı olmak·III, 407
yaşarmak: yeşermek· II, 79; III, 18, 68
yaşartmak: ye;ertmek· III, 436
yaşıkmak: (göz) yaçlanmak, kamaşmak·III, 76
yaşıl: yeşil. I, 41, 330, 394, 395; III, 19. 20,143, 162 § yapya şıl
yaşıl yuşul: yeşil meşil· III, 19
yaşın: şimşek,I, 236;II, 356;III, 22, 310, 319
yaşınlıg: şimşekli· III, 50
yaşlamak: yaş ot yemek· III, 308
yaşlıg: yaşlı, genç olmayan· III, 42
yaşlıg: yaşlı, yaşı olan (gõz)· III, 42
yaşmak: gizlemek, saklamak· I, 425; III, 60, 208
yaşnamak: şimşek çakmak, parlamak· I, 236; III, 310, 319
yaşnatmak: şimçek çaktırmak, parlatmak·II, 356
yaşru: gizli·III, 31
yaşruşmak: gizlemekte birlefmek· III, 101
yaşsamak: gizlemek istemek·III, 305
yaşuk: demir başlık, tulga·I, 67 bkz> aşuk,yışıklıg
yaşumak: keylflenmek, sevinmek,III, 89
yaşurgan: her zaman gizleyen·III, 53
yaşurmak: örtmek, örtülmek, gizIemek.II,79;III, 68
yaşut: gizli·II, 228;III, 8 bkz> beküt
yat: yabancı-I,433;III, 43, 148, 159 bkz> baz
yat: taşlarla yagmur ve rüzgâr için yap ılan kamlık, yadataşı ile yapılan bir türlü kamlık, kâhinlik. III, 3, 159
yat baz: yabancı· III, 148, 159
yatçı: ;aman· III, 307
yatgak: hakanın ve ülkenin koruyucusu, muhaf ızı· III, 42
yatgaşmak: yatışmak, birlikte yatmak. III, 103
yatgaşuk: bir yerde başkası ile yatan· III, 55
yatgaşuk ogrı: yatsı, yatma 2amanı. III, 55
yatgurmak: yatırmak, uyutmak· III, 99
yatıg: uyku; yatılacak yer· III, 12 bkz> yat ık
yatık: uyku; yatacak yer· III, 15 bkz> yat ıg
yatıkmak: yabancılaşmak, yadlaşmak·III, 76
yatlamak: yada taşı ile afsun yapmak; yabanc ı saymak·III, 307, 308
yatlatmak: yada taşı ile okutmak·II, 355
yatmak: yatmak·I, 36, 233, 243, 386;II, 313; III, 42, 378
yatmak: yaymak, sermek, II, 313 bkz> yadmak
yatsamak: yatmak veyä uyumak istemek III,304
yatturmak: yaydırmak·III, 93, 94 bkz> yadturmak, yittürmek
yatuk: atılan, unutulan her şey; tembel; şehirlerden· çıkmayan bir kısım Oğuzlar·III,14
yatuk: iki cins iplikten (eri şi yünden, argacı pamuktan) dokunan bir dokuma· III, 14
yaturmak: yaydırmak, III, 93 bkz> yadturmak
yava: kolgan dikeni; hint ayvas ı; suyu tutmaca renk veren bir bitki I, 84;III, 26 bkz> yafa, yawa
yava: sıcak, kuytu (yer)·III, 27 bkz> yafa, yawa
yawa: kolgan dikeni; hint ayvas ı; suyu tutmaca renk veren bir bitki I, 84;III, 27 bkz> yafa, yava
yawa: sıcak, kuytu (yer),III, 27 bkz> yafa, yava
yawalmak: yavaşlamak,I, 397
yawa: ; yavaş, yumuşak huylu·III, 10, 11 bkz> yafa ş
yawaşlanmak: yavaşlanmak, dölekleşmek, yumuşak huylu olmak· III, 114
yawçan: yavşan 0111.III, 37 bkz> yapçan
yawçunmak: yapıştırılmak·III, 109 bkz> yapçınmak, yapçunmak, yapçurmak, yap şunmak, yapşurmak, yawçurmak
yawçurmak: yapıştımak. III, 98 bkz> yapçınmak, yapçunmak, yapçurmak, yap şunmak, yapşıırmak, yawçurmak
yawgan: yavan. III, 37
yawganlanmak: yavan bulmak· III, 116, 117
yawlak: kötü, fena, değersiz, yavuz, dü;kün, her şeyin kötüsü· I, 177, 432, 516, 519;II, 74, 204;III, 43, 44, 133 § yawlak kişi
yawramak: digrek, sert, kati olmak, III, 278 bkz> t ıgdamak, tıgramak
yawrımak: hali kötüleşmek, yoksulluk veya hastal ık yüzünden arıklamak· III, 304
yawrıtmak: kõtületmek, zayıflatmak, arıklatmak, I, 139; II, 352, 353
yawsamak: gönül almak istemek, III, 306 bkz> yüwsemek
yawug: sel suyunun yüksekten yuvarlad ığı kaya parçası· III, 13
yawuz: kötü, fena·I, 84, 85, 103, 227, 248. 439, 483 bkz> yafuz
yawuzlamak: kötü bulmak·III, 342
yawuzlanmak: kötü bulmak·III, 114
yay: ilkbahar, yaz, I, 13. 82, 96, 170, 463; II, 97; III, 160, 161, 188
yaya: insanın kuyruk sokumu bölgesl, kıçı (yalnız insanlarda)· III, 26, 170
yaygaru: yaza doğru, III, 278
yayguk: kısrağın meme uçları, III, 27 bkz> yazguk
yayıg: huyu dönek· III, 23 bkz> yay ık
yayık: huyu dönek· III, 23 bkz> yay ıg
yayıkmak: yaz olmak, baharla;mak· III, 191
yayılgan: yayılan, durmayan· III, 55 § yayılgan kişi; bir kararda durmayan, bir işte sebat etmeyen kimse· III, 55
yayılmak: ırgalanmak, yayılmak, salınmak· I, 412; III, 108, 191,192bkz>yad ılmak,yazılmak
yayınmak: kendi kendıne yaymak· III, 86
yaykalmak: çalkanrnak; her ;eye gönlü meyil göstermek· III, 108
yaylag: yayla, yaylak, yazlanan yer, I, 13, 214; II, 355; III, 47, 265
yaylamak: yaylamak· III, 311
yaylatmak: yaylatmak. II, 357
yaymak: çalkamak, kımıldatmak, sallamak, meyletmek, meylettirmek III, 245, 246, 247
yaysamak: haset etmek, çekememek,I, 155
yayturmak: çırptırmak, kımıldatmak.III, 100
yaz: ilk yaz, yaz· II, 172, 285; III, 159, 285
yazak: otlak,III, 16
yazamak: yazlamak, yazı geçirmek· III, 88
yazguk: kısrağın meme uçlan· III, 28 bkz> yayguk
yazı: kır, ova, yazı, boş ve açık yer, boşluk,açıklık, alan·I, 94, 135, 329, 447; III,II, 24,255 yaz ıkçı yazıcı, hısımlar arasında mektup getirip götüren elçi· III, 55
yazıglıg: çözülmüş, bağından çözülmüş· III,49, 50 bkz> yazuk
yazıkmak: yaz olmak III, 76 bkz> yayıkmak
yazılmak: açılmak, yayılmak; yalabımak, güzelleşmek; çözülmek·I, 195, 233, 409; II, 285; III, 6, 78,112 bkz> yadılmak, yayılmak
yazınmak: kendi kendine çõzmek, çözünmek, çözülmek III. 84, 112
yazışmak: (çözmekte ve yaydan kirlşi çıkarmakta) yardım ve yarış etmek, III, 73
yazlatmak: yazlatmak, yazı geçirtmek, yaylatmak·II, 355
yazlınmak: çôzülmek·III, 110, 112, 228
yazlışmak: çözülmek III, 105
yazmak: şaşmak, yanılmak; çözmek; yazmak· I, 92; II, 20; IIl, 59, 111
yazmas: şaşmayan, yanılmayan· III, 59, 379
yazok et: pastırma· III, 16,
yazsamak: çözmek istemek, III, 305
yazturmak: çõzdürmek; yanıltmak· III, 95
yazuk: boşanmış, bağından çözülmü;· III, 16bkz> yazıglıg
yazuk: günah, suç· I, 16, 203, 220, 521; II, 75,135, 143, 169, 222, 261; III, 16
yazuklamak: suçu yüzünden yakalamak·III, 342, 343
yazuklug: günahlı,III, 50
yazuksuz: günahsız·I, 400;III, 16
yebeñ: kumlu, batak· III, 372
yeh: evet· III, 26, 118 bkz> yah
yeh mü: "tamam mı" anlamına bir kelime·III,26 bkz> ye mü?
yek: şeytan·I, 267;II, 236, 338;III, 156, 160
yel: cin; cin çarpması· III, 144, 163
yelim: tutkal, kendisiyle tüy ve tüye benzer şeyler yapıştırılan tutkal· III, 20, 70, 99, 108bkz> yélim,
yilim: yelimlenmek tutkallanmak· III, 115 bkz> yélimlenmek
yelkin: yelici, koşucu; misafir, yolcu, konuk·I· 31; III, 33, 37, 288, 309 bkz> elkin, yélkin
yelnemek: memesi dolup sarkmak· III, 310, 319 bkz> yélnemek
yelpetmek: (ot, saman ve yem) ıslatmak, II, 351, 352 bkz> yalpatmak, yélpetmek
yelpetmek: yelpazeletmek· II, 352 bkz> yélpetmek
yelpirmek: rüzgâr esmek, cin tutmuş gibi sağa sola sallanmak; nemlenmek, yeri ıslatmak·III, 93
yelwi: büyü, sihir, III, 33, 359 bkz> yalw ı
yelwlçi: büyücü, sihirbaz III, 33
yem: baharat· Itl, 5 ("yem" kellmesl yaln ız kullanılmaz, "ot" ile birlikte gelir)·
yeme: hep, bütün, tamamiyle; yine, dahi, I, 47,106,144, 459; II, 75,118; III, 41, 278. 366. 435 yemeçük buğday taşınan küçük çuval· III,48
yemek: yemek, yeylp telef etmek,I, 55, 66, 79, 88, 116, 318, 323, 342, 343, 504;II, 69,70. 311; III, 9, 16, 31, 67, 146, 159, 220, 222, 249
yemet: evet· I, 51;III, 8 bkz> emet, evet,ewet
yemiş: meyve,I, 251, 263 bkz> yémiş
yemrü: ;mek ağaç sökmekte yardım etmek· III, 103
ye mü: "bu sôzü kabul ettin mi? söyledi ğimi yapmak için kafana koydun mu?" anlam ına bir kelime.III, 26 bkz> yehmü?
yemürgen: dalma söken, koparan,III, 54
yemürmek: kesmek·III, 54 bkz> tomurmak,
yamurmak: yençimek ısırmak, kötüleîmek·III, 303 bkz> tençmek, yençmek, yunç ımak
yençmek: ısırmak, yere vurup ayağıyle ezmek, dişle ısırarak parçaları birbirine katmak, kõtüleşmek·III, 303. 435 bkz> tençmek,yençimek, yunç ımak
yenig: yeğni, hafif·III, 92 bkz> yénik
yenigü: doğurmak üzere olan,III, 36
yenimek: doğurmak (yalnız kadın için),III,91, 92
yenitmek: doğurtrnak· II, 317
yeñeç: yengeç· III, 384
yeñek: heybe, bohça· III, 70 bkz> yetgek
yeñge: yenge, büyük kardeşin karısı· III, 380
yeñi: yenl· I, 376;III, 369 bkz> yangi
yeñmek: yenmek, alt etmek·III, 391
yeñşürmek: sıcağa soğuk karı;tirarak ılıştırmak, III, 400 bkz> yiñşürmek
yerçü: sın, mezar· III, 30
yerde: hemşeri. I, 407; III, 40
yer kırtışı: yeryüzü· I, 461
yerküç: tahtadan yapılmış kılıç gibi uzunca,enli bir ağaç parçasıdır, fırındaki ekmeği çevirmek için kullanılır·I, 452
yermek: yirmek, yaf bir şeyi demirle kesmeksizin uzunlamas ına yirmek, kolayca yarmak·III, 58 bkz> yırmak, yirmek
yer sagrısı: yeryüzü; yer yaygısı·I, 422
yertürmek: yirdirmek.III, 95
yerük: yirilmiş, uzunlamasına yirilmiş ve güzelligi gitmiş olan her şey, yirik, gedik· III, 18 bkz> yirük
yeten: ok atılan tahta yay; atımcı yayı, hallaç yayı·III, 21 bkz> yeteñ
yeteñ: yün atılıp kabartılan atımcı yayı· III, 372 bkz> yeten
yetgek: heybe, bohça· III, 70, 77, 344 bkz> yerigek
yetigen: "yedi kardeşler" adı verilen yıldız, III, 37, 40, 247 bkz> yetiken
yetiken: "yedi kardeşler" adı verilen yıldız, III, 247 bkz> yetigen
yetilmek: güdülmek, yedilmek. I, 106 bkz> yétilmek
yet(i)şmek: yetişmek, erişmek. III, 183 bkz·
yetiz: enli, enine geniş şey· III, 10
yetizlik: genişlik, bir şeyin eni· III, 52
yetmek: yetişmek, erişmek II, 314 bkz> çétmek, yétmek
yetmek: yetmek, yedeğinde götürmek· II, 314
yetmiş: kapanmış, iyileşmiş (yara)· I, 245 bkz>bütmiş
yetrülmek: eriştirilmek; ilhak edilmek.III,107 bkz> yétrülmek
yetrüm: bırakılmış, salınmış·III, 47
yetrüm saç: bırakılmış, salınmış saç·III, 47 bkz> yetüt saç
yetrüşmek: birbirine erişmekte yardım etmek III, 101 bkz> yétrüşmek
yetti: sayıda yedi· III, 27 bkz> yéti
yetüt: askere imdat .II, 287
yetüt saç: sonradan bırakılan saç,II, 287 bkz> yetrüm saç
yewtilmek: erişmek; olgı^nlaşmak.III, 81, 356 bkz> yıgılmak, yuwulmak
yezek: asker öncüsü, III, 88 bkz> yizek
yezemek: aramak üzere dolaşmak, III, 88, 89
yezne: büyük kız kardeşin kocası· III, 35
yédişmek: kenar dikmekte yardım etmek·III, 70, 71 bkz> yédilmek, yédmek, yidmek
yédilmek: dikilmek ve içine eşya konulmak· III, 77 bkz> yédi şmek, yédmek, yidmek
yédmek: bohça veya heybeyi toparlamak, uçlar ını birleştirmek III, 434 bkz> yédişmek, yédilmek, yidmek
yég: yeğ, üst, üstün, daha lyl, lyl, hay ırlı·I, 59, 337, 384;III, 43, 133, 144, 160
yél: yel, rüzgâr, esinti· I, 95, 251. 319, 354;II, 4,154.192,229, 298; III, 93, 98, 108,144,161, 226, 247. 268, 360
yéldirmek: estirmek, ësmek·III, 98
yélim: tutkal, kendlsiyle tüy ve tüye benzer şeyler yapı;tırılan tutkal, ökse·III, 20, 70, 99, 108 bkz> yelim, yilim
yélimen: dağınık şeklide yapılan çapul·III, 38 bkz> yal ıman
yélimlemek: yelek yapıştırmak; yolu araştırmak III, 343
yélimlenmek: tutkallanmak,III, 115 bkz> yelimlenmek
yélin: kısrak memesi, tırnaklı hayvan memesi·III, 23
yéliñ: yeli çok olan, III, 373
yélkin: yelic!, ko;ucu; müafir, 'yolcu, konuk·I, 31;III, 33, 37, 288, 309 bkz> elkin, yikin
yélmek: koşmak,III, 64
yélmek: (aş, yemek) yenmek, yenilmek·III, 64, 185
yélnemek: memesi dolup sarkmak· III, 310, 319 bkz> yelnemek
yélpetmek: (ot, saman ve yem) ıslatmak, II, 351, 352 bkz> yalpatmak, yelpetmek
yélpetmek: yelpazeletmek· II, 352 bkz> yelpetmek
yélpik: cin ve yel çarpması· III, 46
yélpinmek: yele, cine çarpılmak, yel çarpmak, cin çarpmak; yelpazelenmek· III, 108, 144
yélpişmek: nem çekmek, nem almak, taneler yaşlıktan yapışmak; yelpazelemekte yardım etmek· III, 100, 101
yélwirmek: yelpimek· III, 100 bkz> yalwırmak
yém: azık, yemek, taam· I, 468, 480; III, 144
yémiş: meyve·I, 251, 263;II, 12, 95, 146, 254; III, 12 bkz> yemi ş
yémişlenmek: yemi;lenmek, yemiş, meyve vermek, meyvelenmek.II, 269;III, 114, 197
yémsinmek: yenneksizin yer gibl göri ınınek. III, 109
yémşen: Kıpçak ülkeslnde blten blr kır yemişi· III, 37
yénik: yeğni, hafif·III, 18 bkz> yenig
yén: giyen, elbise; yenì.II, 109, 187, 233; III, 362
yér: yer, yeryüzü, toprak· I, 15, 16, 33, 75, 97,107, 119, 139, 146, 147, 150, 164, 219. 234, 247, 265, 268,287.288,292,296.301,309,313,325. 361, 364. 416. 422, 423, 429, 438, 439,461, 465, 466, 468. 469, 488. 489, 494, 495, 496, 498, 509, 510, 517. 523, 525;I
yér: kumaşın veya ağacın bir yüzü. III, 142
yére: yöre, çevre· III, 24 bkz> yöre, yüre
yéretmek: yerinmek, tembellik etmek· II, 315, 316
yérgü: hakir, yerilmiş.II, 29
yérmek: yermek, beğenmemek, iğrenmek,zemmetmek, hakir görmek·I, 149, 419;III, 185
yérsinmek: bir yeri yurt 001111110^III, 109
yéti: sayıda yedi· III, 227 bkz> yetti
yétik: işlerinde becerikII, güç işleri başaran·III, 18
yétilmek: erişilmek, yetişilmek III, 77
yétilmek: güdülmek, yedilmek·I, 106 bkz>yetilmek
yét(i)şmek: yetişmek, erişmek .III, 183 bkz> yet(i)şmek
yétmek: yetişmek, erişmek· I, 192, 421, 424; II, 274, 314; III, 406 bkz> çétmek, yetmek
yétrülmek: eriştirilmek; ihkak edilmek III, 107 bkz> yetrülmek
yétrüşmek: birbirine érişmekte yardım etmek III, 101 bkz> yetrüşmek
yétsemek: yetişeyazmak· III, 304
yétsikmek: erişilmek; ya;lanmak, kocalıp düşkünle;mek· I, 21; III, 106
yéysemek: yemek istemek· I, 20; III, 304
yıdışmak: bir şeyin parçaları birbiri içinde çürüşmek, yıpraşmak. III, 70
yıd: koku· III, 48 bkz> yid
yıdıg: kötü kokan her şey, III, 12
yıdıglık: kokmuşluk, yıpranmışlık· III, 51
yıdıg ot: üzerlik otu, III, 12 bkz> eldrük, ilrük, yüzerük
yıdımak: kötü, fena kokmak, bozulmak· III, 86, 260
yıdlamak: koklamak, III, 308
yıdlanmak: kokmak, bozulmak· III, 110
yıdlaşmak: koklaşmak· III, 104
yıgaç: ağaç, ağaç parçası; erkegin erkeklik ayg ıtı; fersah (eskl bir yer ölçüsü)· I, 14, 18, 152, 174, 198, 219, 244, 249, 251, 254, 260, 263, 271, 283, 290, 294, 297, 312, 319, 439, 485, 502, 503, 505, 511; 11.II, 20, 24, 29, 37, 69, 70, 80, 85, 91, 101, 122, 1
yıgaçlanmak: ağaçlanmak· III, 113
yıgaçlık: ağaçlık, ağaçlı olan yer, kereste bulunan yer, III, 51
yıgdaçı: yığan, toplayan; engel· olan, al ıkoyan· III, 106
yıgılgan: daima yığılan· III, 54
yıgılmak: toplanmak; çeklnmek, kaçınnìak· III, 79, 80
yıgılmak: erişmek, olgunlaşmak· III, 81 bkz>yewülmek, yuwulmak
yıgım: yığılmı;· III, 19 bkz> yıgın
yıgın: yığın, küme, yığılmış·I, 15; III, 19, 22 bkz> yıgım
yıgınmak: kendi kendine yığınmak· III, 84
yıgışmak: yığışmak, yığmakta yardım ve yarış etmek· III, 73
yıglamak: ağlamak I, 272, 504;II, 232;III, 258, 309, 321 bkz> ıglamak
yıglaşmak: ağlaşmak· III, 322 bkz> ıglaşmak
yıglatmak: ağlatmak· II, 355
yıglışmak: toplaşmak· III, 105
yıgmak: yığmak, toplamak; bir şeye engel olmak, alıkoymak. I, 15, 399, 504; III, 61
yıgrılmak: kötüleşmek, büzülmek, titremek I, 248;III, 107, 108
yıgturmak: yıgdırmak; bir şeyden alıkoydurmak· III, 95, 96
yıkılgan: daima yıkılan, yıkılgan· III, 54
yıkılmak: yıkılmak·I, 348;III, 81, 82
yıkışmak: yıkmakta yardım etmek· III, 74
yıkmak: yıkmak, yıkılmak· I, 85, 343, 384;III, 20, 63
yıksamak: yıkmak istennek· III, 306
yıkturmak: yıktırmak· III, 97
yıl: yıl, sene· I, 345, 346, 349, 447, 513; II, 118, 331; III, 5, 7, 69,76, 131, 162
yıl: at yelesi· III, 13 bkz> yal, yal ıg
yılan: yılan· I. 17, 228;II, 18; 20, 275, 279;III,29, 39, 367 § nek y ılan; ejderha·III, 155 § ok yılan; kendini insan ve başka şeyler üzerine atan bir yılan·I, 37;III, 29 § sogan yılan; tulum gibi iri bir yılan·I, 409
yılan yılı: Türkler'in on ikili yıllarından biri ,I, 346;III, 30
yıldız: ağacın kökü, damarı,III, 40
yıldızlanmak: köklenmek, bir yere yerleşmek, soylanmak·III, 116
yıldızlıg: köklü· III, 40 § tüplilg
yıldızlıg: asaletli, köklü, III, 40
yılgın: ılgın, ılgın ağacı, Tamariska· III, 37
yılgınlanmak: ılgın ağacına sahip olmak, III, 117
yılıg: ılık, sıcakla soğuk arası, I, 31, 64; III, 14, 51 bkz> ılıg
yılımak: ılımak· III, 91
yılınçga (aş): tadı, tuzu, yağı olmayan yemek, III, 433 bkz> yal ınçga
yılırmak: ılımak, az ışınmak·I, 179; II, 283
yılışmak: ılıçmak, ılıklaşmak· III, 74, 75
yılışmak: birbirini töhmetlemek, itham etmek· III, 75 bkz> yal ışmak
yılıtmak: sıtma tutmak, sıtınadan vücudu ısınmak; ılıtmak, II, 316, 317
yılkı: hayvan, yılkı, hayvan sürüsü, dört ayakl ı hayvanlara verilen genel ad· I, 21, 91, 241, 257, 285, 330, 332, 412, 461, 481, 482;II, 96; III, 34, 76, 90, 104, 131, 178, 292, 300
yımırtga: damarsız olan her türlü yeşillik; hıyar gibi gevşek olan her nesne· III, 433
yın: in· III, 6 bkz> in, yin
yınçge: ince· III, 380 bkz> yinçge
yıp: ip, tel kendisiyle at ba ğlanan uzun örk· I,158, 165, 178, 185, 213, 220, 236, 253, 302,414, 523, 524;II, 8, 9, 98, 120, 132, 180, 189,194, 207, 227, 236, 244, 330, 334, 354, 362; III, 3, 104, 255, 286, 388, 426, 428, 444
yıpar: misk I, 327;II, 4, 6, 122; III, 7, 28, 48, 96. 180, 308 bkz> yipar
yıparlıg: misk kokan, miski, anberi olan· III, 48, 50
yıplamak: ip üzerinde oynamak, cambazlık etmek, III, 308
yıplamak: iple kıl aldırmak· III, 307
yıplaşmak: iple birbirinden kıl yolu;mak· III, 104
yıplatmak: ipletmek, iple kıl yoldurmak· II, 355
yır: koşma, türkü, hava, ır, musikide ırlama, gazel· II, 14, 135;III, 3, 131, 143
yıragu: çalgıcı, şarkıcı, çağırıcı· III, 36
yırak: uzak, ırak· I, 97, 309, 456; III, 28, 29
yıraklanmak: uzak bulmak· III, 115
yıraklık: uzaklık, ıraklık· III, 51
yıramak: uzakla;mak, ırak olnnak·III, 88, 366, 422 bkz> yaramak
yıratmak: uzaklaştirmak·II, 315
yırlamak: şarkı, gazel söylemek, ırlamak III, 3, 308
yırmak: yirmek·III, 58 bkz> yermek, yirmek
yırtılmak: yırtılmak.I, 41; III, 106, 107
yırtınmak: yırtar görünmek.III, 108
yırtışmak: yırtmakta yardım etmek,III, 101
yırtmak: yırtmak·I, 323, 341; III, 435
yiş: sıkışma· III, 4 bkz> yuş
yış: iniş, yokuş· III, 4, 143 § art
yış: yokuş iniş· III, 4
yış bolmak: sıkı;mak· III, 4
yışıg: ip; kayıştan örülmüş bağ; boyundurukkayışı·I, 126, 158, 165, 183, 196, 209, 276,427;II, 123, 216, 349; III. 13
yışıglıg: ipli, ipi olan· III, 49
yışıklıg: tulgalı, tulga giymi;· III, 50 bkz> aşuk,yaşuk
yıtıtmak: biletmek· II, 317 bkz> yanutmak
yi: sık ve birbirine girmiş; elbisenin yivi, diki şi, dikiş, pabuç diki;l; dağ yivi; diş ve ağaçların birbirine girınesi.III, 25, 216, 229, 283 bkz> cigi, yigi
yiçi: terziII, 3;III, 216
yid: koku,III, 48 bkz> yıd
yidmek: bohça veya heybeyi toparlamak, uçlar ını birleştirmek III,443 bkz> yédişmek, yédilmek, yédmek
yig: iğ,I, 48, 85 bkz> ig, ik, yik
yig: gemin damağa gelen parçası·III, 144
yig: çiğ, pişmemiş. I, 338; III, 144 bkz> yik
yigde: iğde· I, 31; III, 31, 147 bkz> yikte
yigi: sık, birbirine girmiş, sıralanrnış, (dikişte)sağlam. III, 25, 216, 229 bkz> cigi, yi
yigirme: sayıda yirmi. III, 48 bkz> yigirmi
yigirmi: sayıda yirmi· III, 48 bkz> yigirme
yigirminç: sayıda yirminci. I, 132;III, 449
yigit: yiğit, genç, her şeyln genci·I, 25, 263, 400;II, 113; III, 8, 16, 917, 356, 386. 420
yigitlik: yiğitlik, gençlik,I, 143, 511; III, 51
yigne: ìgne,II, 3, 120, 150;III, 35
yigrenmek: tüyü ürperrnek, iğrenmek III, 109
yigtürmek: bir şeyle iyilik etmek, III, 96 bkz> yiktürmek, yüftürmek, yüwmek
yigtürmek: incitmek III, 97
yik: iğ·III, 144 bkz> ig, ik, yig
yik: çiğ, pişmemiş·I, 338 bkz> yig
yiken: hasır yapılan kovalak otu·III, 23
yiklemek: çiğnemek·III, 309, 310 bkz> egle şmek, iklemek, ikleşmek
yikte: iğde, I, 31 bkz> yigde
yiktürmek: bir şeyle iyilik etmek·III, 96 bkz>yigtürmek, yüftürmek, yüwmek
yilik: ilik·I, 72, 119 bkz> ilik
yiliklig: ilikli, iliği olan, III, 52
yilim: tutkal II, 20, 70, 99, 108 bkz> yelim,yélim
yilmirmek: ılımak, ılır gibi olmak·III, 100
yimlemek: gözle işaret etmek, III, 310 bkz>imlemek
yin: beden, vücut, insan bedeni· I, 179, 261, 275; II, 151; III,92, 145, 154, 278
yin: tüy, £101-1.I, 167, 217, 315; III, 109
yin: koyun pisliği, davar tersi, hayvan pisli ği· I, 49; III, 5 bkz> in § koy yini; koyun 101-51. III, 5
yin: in, hayvan ini·I, 49;III, 5 bkz> in, y ın
yincü: inci·I, 31 bkz> cinçü, yinçü, yünçü
yinçge: ince·III, 380 bkz> yınçge § yinçge turku; ince ipek kunìa ş·III, 380
yinçge kız: odalık kız·III, 380 bkz> yinçke kız
yinçge kişi: Tanrı'ya ibadet eden, tapan·III, 380
yinçgelemek: ince saymak, inceltilek III, 411
yinçgelenmek: alçak gönüllülük etmek; odal ık edinmek; Tanrı'ya karşı küçüklük göstermek, tapmak, ibadet etmek· III, 450
yinçke kız: yatağa alınacak, yetişkin cariye ve kız, kız oğlan kız· I, 326 bkz> yinçge kız
yinçü: inci; cariye· I, 31, 273, 387, 390. 396,419;II, 9, 31, 79, 100, 122, 127, 146, 154, 243, 288; III, 30, 229, 289 bkz> cincü, yincü, yünçü
yindmek: aramak, sormak· III, 66· bkz> yinmek
yindürmek: kayıbı arattırmak. III, 99
yinedmek: sağalmak; yeğnilmek· II, 317 bkz>yinetmek
yinetmek: sağalmak; yeğnilınek· II, 317 bkz>yinedmek
yinmek: arannak, sormak- III, 66 bkz> yindmèk
yiñ: sümük· II, 326; III, 362
yiñ atmak: sümkürmek· II, 326 bkz> yiñitmek
yiñdegü: sümüklü (çocuklara bununla sövülür)· III, 387
yiñitmek: sümkürmek II, 326 bkz> yiñ atmak
yiñşürmek: sıcağa soğuk karı;tırarak ıliştırmak, III, 400 bkz> yeñşürmek
yipar: misk·I, 327; 11; 4. 6, 122;III, 7, 28.48, 96, 180, 308 bkz> y ıpar
yipin: koyu kırmızı, kızıl·III, 21 bkz> bayın, yipkil, yipkin
yipkil: erguvan renginde olan· III, 46, 47 bkz> bay ın, yipin, yipkln,
yipkin: menekşe rengi, erguvan renginde olan, konur, koyu k ırmızı·I, 395;III, 37, 47 bkz> bayın, yipln, yipkil
yirilgen: daima çatlayan, yarılan, yirilen.III, 55
yirişmek: yirişmek, ylrilmek, ayrılmak; gülümsemek; kuvvetsizle şmek·III, 72, 73
yirmek: yirmek,III, 58 bkz> yermek, yırmak
yirük: yirilmiş, uzunlamasına ylrilmiş ve güzelliği gitmiş olan her ;ey, yirik, gedik·III,18 bkz> yerük
yişilmek: eli işe yatışmak, udumlaşmak· III 79 bkz> işilmek, yuşılmak, yuşulmak,yüşilmek, yüşülmek
yişim: soğukta dizlere giyilen nesne, bir çe şit çakşır·III, 19
yişimlenmek: yişim giynnek, tozluk giymek·III, 115
yitik: keskin, bilenmiş·I, 384;III, 18
yitik: yitik şey,kaybolan şey, II, 182 bkz> tiyül, yitük
yİtiklemek: kaybolanı aramak, III, 343
yitim: keten tohumıı· III, 24
yitmek: kaybolmak, yitmek. I, 467; II, 314
yittilrmek: kaybettirmek,' bìr şeyi bohça ve bohçaya benzer şeylerde saklatmak· III, 94 bkz> yağturmak, yatturmak ;
yitük: kaybolan şey, yıtik. II, 115, 182;III, 18, 181 bkz> yitík
yitüklig: bir şey yitiren, kaybeden,III, 18
yitürmek: kaybetmek, yitirmek. III, 67
yiz: sele otu, çiğ otu, sele sazı, Artemlsìa abrotonon (kamı;tan daha ince ve yumuşak olup göçebelerce çadır örtüsü yapılır)·III, 135, 143
yizek: askerin önde giden bölü ğü, öncül· III, 18 bkz> yezek
yodluşmak: silinmek III, 105
yoğmak: silmek, bozmak, mahvetnnek· III, 434
yoğsamak: silmek Istemek· III, 305
yodturmak: sildirmek III, 94 bkz> yutturmak
yodulmak: silinmek, yok edilmek·III, 77
yodunmak: sllinmek·III, 83
yoduşmak: (leke, kitapta yanlı; vb.) silmek ve gidermek işinde yardım etmek,III, 70
yog: matem, yas, ölü gömülmesinden sonra üç veya yedi güne kadar verilen yemek.III, 143
yog basan: ölü gömüldükten sonra verilen yemek·I, 399
yogdu: devenin çenesi altındaki uzun tüyler III, 30 bkz> cugdu, yogru, yogruy, yugdu
yoglamak: ölü için yemek vermek.III, 309
yogrı: çanak,III, 31, 32
yogru: deve tüyünün uzunları .III, 31 bkz> cugdu, yogdu, yogruy, yugdu
yogrulmak: yogrulmak. I, 248; III, 107
yogrum: bir defada yoğrulacak kadar olan· III, 47
yogruşmak: yogruşmak, yoğrulmak, yoğurmakta yardım etmek·II, 122;III, 102
yogruy: deve tüyünün uzun olanlar ı .III, 31 bkz> cugdu, yogdu, yogru, yugdu
yogun: yogun, şişkin, kalın·III, 29
yogurguç: şehriye ve benzeri şeylerin açılmasında kullanılan oklağı·I, 493
yogurkan: yorgan·I, 197, 210;II, 137, 141; III, 54, 110, 253
yogurmak: yogurmak·II, 102
yogurt: yogurt, I, 182, 208;II, 189, 295;III, 164, 190
yogurtmak: yogurtmak·III, 436
yok: çanak bulaşıgı,III, 4 bkz> yak, yak yuk, yok yak, yuk, yuk yak
yok: yok·I, 68, 70, 323, 360, 368, 420;II, 28; III, 3, 143, 147, 151, 154, 239
yokadmak: yok olmak,III, 384
yokar: yukarı·I, 142, 320 bkz> yokaru, yukaru
yokaru: yukarı· II, 4, 6, 35, 81, 198, 260;III, 285 bkz> yokar, yukaru
yoklamak: yükselmek, çıkmak·III, 212, 221
yoklatmak: yükseltmek, dağa çıkartmak·II, 355
yok yak: çanak bulaşıgı·III, 4 bkz> yak, yak yuk, yok, yuk, yuk yak
yok yér: yokuş yer·III, 4
yol: yol, sefer, ani yola çıkma·I, 53, 63, 66, 92,155, 173, 196, 204, 208. 247, 292, 332, 342, 458;II, 8, 29, 98, 176, 197, 212, 214, 232; III, 64, 87, 144, 187, 288, 292, 343, 387, 423, 450
yolak: çay· I, 222; III, 17 bkz> yul, yulak
yolak: çıgır, çılga, kırlardaki küçük yol; yol yol çizgili olan her ;ey· III, 17 § yolak barç ın; yol yol çizgileri bulunan ipek kuma ş· III, 17
yoldramak: (maden ve cevher) parlamak· III, 437 bkz> yoldr ımak yoldrımak (maden ve cevher) parlamak· III, 437 bkz> yöldramak
yoldruga: kılıç gibi uzunca bir bitki, III, 433 bkz> yoldurga
yoldruk: cilâlı, parlak, süslü, III, 432 bkz> yaldruk, yuldruk
yoldurga: kılıç glbi uzunca blr bltki· III, 433 bkz> yoldruga
yolgırmak: yolda rastlamak· II, 193
yolıç: keçi kıllarrnın diplerinde bulunan yumuşak ince yün·III, 27 bkz> yovl ıç, yulıç
yolıtmak: yagma ettirmek·II, 316 bkz> yolu şmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak,yuluşmak, yulutmak yolkaşmak
yolkmak: sıyırmak; çatlatmak; yolmak, bir şeyden herhangi bir şeyi çıkarmak, soymak; faydalanmak, elde etmek,III, 435, 436
yolkunmak: sıyrılmak,III, 110
yolkuşmak: birbirinden kâr veya fayda elde etmek,III, 103, 10
yolmak: yolmak, yolmak için kaynar suya bırakmak; kurtarmak, bırakmak, salıvermek; istinsah etmek,II, 24;III, 63, 64
yolratmak: parlatmak·II, 353 bkz> yalratmak, yalr ıtmak, yolrıtmak
yolrıtmak: alevlernek, parlatmak·II, 353 bkz> yalratmak, yalr ıtmak, yolratmak
yolsuz: yolunu azıtan kimse·III, 40
yoltga: bir ;eyle alay etme·III, 432 bkz> yaltga, yultga
yoltga: kılmak alay etmek, maskaraya almak· III, 432
yolturmak: para verdirèrek köleyi azat ettirmek; yoldurmak.III, 97
yolug: fidye, feda, kurban·I, 210, 243, 399; III, 13, 333
yoluglug: fidyeli, fidyesi verilmiî olan· III, 49
yolunmak: yolunmak; azat edllmek, bırakılmak, bo;anmak·III, 85
yoluşmak: yağnıala{mak·III, 75 bkz> yolıtmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak yuluşmak, yulutmak
yolutmak: yağma ettirrnek·II, 316 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yulıtmak, yulumak, yuluşmak, yulutmak
yonak: hayvanların sennerleri altına konan şey,çul çuval parçası III, 29
yonındı: yonuntu, talaş,III, 30
yonınmak: yonar göstermek,III, 86 bkz> yo-nunmak
yonulmak: yonulmak,III, 82
yonumak: yonmak I, 384
yonunmak: yonar göstermek·III, 86 bkz> yon ınmak
yonuş: yontmakta yardım ve yarış etmek· III, 75
yoñag: beye birini geçme, gammazlık etme·III, 376
yoñamak: beye birini geçmek, gammazlık etmek, yanılmak, şikâyet etmek III, 397
yoñatmak: koğulamak,II, 326, 327
yorçı: usta kılavuz,III, 30
yorıdaçı: hısımlar, dünürler arasında gelip giden adam·II, 51
yorıga: yorga yürüyen (at için)· III, 174
yorıgçı: hısımlar, dunürler arasında gelip giden adam· II, 51
yorıglı: yürümeyi düşünen· I, 326
yorıgu: yürünecek yer ve zarnan· III, 36
yorık: akma, yürüme, gidiş, huy· I, 378; II, 40; III, 15 bkz> bor ık, yoruk
yorık: tabir (rüya vb.) sözün gidişi, anlaşılışı III, 18 bkz> yormak, yörük
yorık: uz dilli· III, 15
yorık tıl: fasih dil III, 15
yorımak: yürümek, gitmek, varmak; ismi varıp yayılmak; yürüyüp yorulmak· I, 167; II, 41; III, 31, 87, 219, 375 bkz> yormak
yorınça: yonca·III, 375 bkz> yorınçga
yorınçga: yonca·I, 431; III, 433 bkz> yor ınça
yorışmak: yürüşmek; yol yol olmak, yıpramak· III, 72
yorıtmak: yürütmek, (ilâç) içini sürdürmek I, 115; III, 315
yormak: tabir etmek, yorrnak· III, 125 bkz> yor ık, yör(ik
yormak: yürümek. I, 456; III, 87 bkz> yor ımak
yortmak: dört nala koşturmak, bir işe başlamak üzere yürümek, III, 356, 435
yortug: savaş gününde veya bir yere giderken hakan ın yanında bulunan kimseler· III, 42
yortuşmak: at yürütmekte yarış etmek· III, 101
yoruk: gidiş, huy,I, 27 bkz> borık, yorık
yorulmak: çözülmek.III, 78 bkz> yörmek
yorutgan: çok osuran, osurgan·III, 52
yorutmak: osurmak,III, 52
yotturmak: sildirmek·III, 94 bkz> yoddurmak
yovlıç: keçl kıllarının diplerindeki yumuşak ince yün·III, 27 bkz> yol ıç, yulıç
yozamak: (kısraktan başka hayvan) kısır kalmak·III, 88 bkz> kısır bolmak
yozmak: çok aknnak·I, 192 bkz> yilzmek
yök: kuş tüyü, kuş yeleği, ok yelegi. 111. 143 bkz> yüg, yük, yüñ
yökletmek: oka yelek taktırmak.II, 356 bkz> yükletmek
yöre: yöre, çevre, bir ;eyin etraf ı·III, 24 bkz> yére, yüre
yörgek: örtü·II, 289
yörgek bolmak: örtülmek, gök kara dumanla örtülmek II, 289
yörgemeç: işkembe ve bağırsağın incecik kıyılarak bağırsak içinde kızartılması veya pişirilmesi suretiyle yapılan yemek·III, 55
yörgemek: sarmak,III, 307
yörgenç: dağ dönemed, dağ büklümü, buküntülü, kıvrık·III, 387 bkz> tezginç
yörgenç: ağaçlara sarılıp onları kurutan bir çeşit bitki, sarmaşık·III, 387
yörgençü: sargı, dolak·II, 346; 111. 296
yörgenmek: örtülmek, sarılmak.I, 331; II, 303; III, 110 bkz> yörkenmek, yürgenmek
yörgeşmek: sarılmak, birbirlne girmek, dolaşmak, karışmak.I, 395, 437;II, 285;III, 104 bkz> yörke şmek, yürgeşmek ;
yörgetmek: sardırmak· II, 354
yörgeyek: ulanmış, I, 135
yörkenmek: örtülmek, sarılmak. I, 331; II, 303; III, 110 bkz> yörgenmek, yürgenmek
yörkeşmek: sarılmak, birbirine girmek, dolaşmak, karışmak.I, 395, 437;II, 285;III, 104 bkz> yörge şmek, yürgeşmek ;
yörmek: çözmek III, 58,185 bkz> yorulmak
yörük: tabir (rüya vb.) sözün gıdişi, anlaşılışı· III, 18 bkz> yorık, yormak
yu: kadınların bir şeyden utandıkları zaman söyledikleri bir kelime· III, 215
yubagu: üzerinde durulmayan, yapılmaması gereken, III, 36
yubakulak: sıtmadan titreme· III, 56
yubalmak: ihmal edilmek, yüzüstü bırakılmak, üzerinde durulnnamak· III, 76
yubalmak: karışmak· III, 76 bkz> burbàşmak, yubanmak
yubamak: ihmal etmek, yüzüstü bırakmak, üstüne düşmemek. III, 86 bkz> burbamak, buybamak
yubanmak: karışnnak· III, 83 bkz> burbaşmak, yubalmak
yubanmak: çekinmek, bırakmak· III, 83
yubatmak: savsaklatmak, savsaklamay ı emretmek· Asıl anlamı burbatmak, yap yup kılmak, yubılamak, yuplamak,
yubılamak: aldatmak, hile yapmak, al etmek., II, 315; III, 327, 328 bkz> burbatmak, yap yup k ılmak, yubatmak, yuplamak
yudkı: karanlık, ekşi· II, 250
yudruklanmak: elini yumruk yapmak· III, 116
yudruk: yumruk.III, 42, 43
yudug: başkasının suçu yüzünden kendine sötgelen kimse-III, 12
yudug: çocuklara sövülen bir kelime· III, 13bkz> yud ııt
yudurmak: almak, yükleırıek· I, 371 bkz> yüdürmek
yudut: hayırsız, kendine hayrı olmayan; bir çeşit küfür (sövme)·III, 8, 13 bkz> yud ııg
yudutmak: soğukta dondurarak öldürmek· II, 302 bkz> budutmak
yufga: ogulluk, oğulluğa alınmış· lll; 32
yufgadmak: yozlaşmak, dik ba;lı olmak· II, 354 bkz> yufgatmak, yuwgalanmak
yufgatmak: yozlaşmak, dik başlı olmak II, 354 bkz> yufgadmak, yuwgalanmak
yufka: ince, yufka, ucuz, II, 294, 350; III, 34, 204, 302 bkz> yupka, yuwga
yufkalanmak: yaltaklanmak, yavuncımak· III, 203, 204
yufluşmak: yuvarlanmak. III, 105 bkz> yuwlu şmak
yufuşmak: yardımlaşmak, birbiriyle dost olmak,III, 73 bkz> yüfü şmek
yuga: katmer, yuka, yufka·III, 27, 34, 35 bkz> yuvga § katma yuga; ya ğda pişirilen ufalanmış ekmek I, 433
yugaç: bir dere veya ırmagın karşı tarafı·III, 8, 9 bkz> yuguç
yugak: su kuşu·I, 222;III, 17
yugçı: yuyucu, yıkayıcı· II, 171
yugdu: devenin uzamış olan tüyleri .I, 31;III, 30 bkz> cugdu, yogdu, yogru, yogruy
yugruş: Türkler'ce halktan vezirlik derecesine ç ıkan adann, hakandan bir derece aşağıdır,yalnız Türkler'e özgedir·III, 41
yuguç: ırmak ve derenin arkası· I, 18 bkz> yugaç
yuk: çanak bulaşığı, kaptaki bulaşık· III, 4, 143 bkz> yak, yak yuk, yok, yok yak, yuk yak yukaru yukarı· III, 180 bkz> yokar, yokaru
yukmak: bulaşmak, sıvanmak, sirayet etmek· III, 63
yukturmak: sürdürmek, bulaştırmak,III, 96
yukulmak: bulaşmak, sıvanmak·III, 81
yukuşmak: bulaşmak, yayılmak·III, 24, 74 bkz> tokuşmak
yuk yak: çanak bulaşiğı, kaptaki bulaşık·III, 4 bkz> yak, yak yuk, yok, yok yak, yuk
yul: kaynak, çay, pınar, su pınarı, kaynağı, gözü·111, 4, 144 bkz> yolak, yulak § yul yulakî küçük küçük bir çok su pınarları. III, 17
yula: kandil· I, 200; III, 25, 26
yulak: küçük küçük birçok su pınarları. III, 17 bkz> yolak, yul
yulaklanmak: pınarlanmak, pınarlar çogalmak, III, 115
yular: at yuları. III, 9, 28 yularlamak yularlarnak, baglamak. III, 9
yularlanmak: yularlanmak, yular takılmak. III, 114
yularlıg: yularlı, yularlanmış· III, 49
yuldruk: cilâlı, parlak, süslü· III, 432 bkz> yaldruk, yoldruk
yulduz: yıldız, yıldızların genel adı· I, 96; II, 303; III, 40, 149, 378
yulıç: keçi kıllarının diplerlnde bulunan yumuşak ince yün· III, 27 bkz> yol ıç, yovlıç
yulıtmak: yagma ettirmek II, 316 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulumak, yuluşmak, yulutmak
yulkunmak: sıyrılmak·III, 110 bkz> yolkunmak
yultga: bir şeyle alay etme·III, 432 bkz> yaltga, yoltga
yultga kılmak: alay etmek, maskaraya almak. III, 432
yulumak: birine yardım etmek; birini yağma etmek,III, 90, 91 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yuluşmak,yulutmak
yulun: murdar ilik, kokar ilik ,III, 23
yuluşmak: yağmalaşmak·III, 75 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak, yulutmak
yulutmak: yağma ettirmek·II, 316 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak, yuluşmak
yul yulak: küçük küçük birçok su pınarlan III, 17
yumak: yıkamak.III, 45, 66, 157, 249
yumdarmak: toplamak· III, 98
yumgak: yumak, yuvarlanan ve yuvarlak olan her şey, III, 44 § yumgak tene; yuvarlak tane, ki şniş. III, 44
yumgaklanmak: yumak, yuvarlak yapılmak· III, 116
yumgı: toplu, çok,III, 35
yumgın: toplu olarak, toptan, hep birden,bütün·II, 294;III, 240
yumınmak: yumar gibi görünmek III, 86 bkz> yumunmak
yumıtgan: daima toplanan·III, 53
yumıtmak: toplanmak·I, 69;II, 312, 317 bkz> yumutmak
yumız (er): etli, tiknaz (adam), III, 10 bkz> yumuz er
yumluşmak: yumulmak· III, 105
yummak: yummak· III, 64 bkz> yümmek
yumşak: yumuşak· II, 74, 295; III, 44, 276, 320
yumşaklanmak: yumıışamak, yaltaklannnak· III, 116
yumşamak: yumuşamak, I, 110, 441; III, 306, 320
yumşatmak: sepiletmek, yumuşatmak, sözü veya kitabı çabuk çabuk söylemek ve okumak· II, 354
yumulgan: daima yumulan, III, 55
yumulmak: yumulmak· III, 55 bkz> yümülmek
yumunmak: yumar gibi görünmek III, 86 bkz> yum ınmak
yumur: hayvanların göden bağırsağı.III, 9
yumurlamak: yumru yapmak, toplarrıak·I, 389
yumurlanmak: toplanmak,II, 270;III, 114
yumurtga: yumurta, bütün kuşların yumurtaları, insanların ve hayvanların taşakları. II, 313; III, 433
yumuş: hizmet, vazife, elçilik, iki ve ikiden art ık kimse arasında elçilik I, 484;III, 12
yumuşçı: melek, III, 12
yumuşga: "kızılcık" veya "güren" denilen dag yemi şi· III, 48 bkz> yafışgu
yumutmak: toplanmak· I, 214 bkz> yumıtmak
yumuz (er): etli, tıknaz (adam)· III, 10 bkz> yumız er
yunçıg: kederlenmiş, bitap, düşkün, kötü, zayıf, cılız, arık, hali fena çürüklüğünden ele alınamayan.I, 93
yunçımak: kötüleşmek, yoksullaşmak, yoksulluktan kötüleşmek; ısırmak·II, 281; III, 303 bkz> tençmek, yençimek, yençmek
yunçırmak: kötülemek· III, 98
yunçıtmak: incitmek. II, 352 bkz> yunçutmak, yünçitmek, yilnçiltmek
yunçutmak: incitmek· II, 352 bkz> yunç ıtmak, yünçitmek, yünçütmek
yund: at (cins adı), atlar, at sürüsü .I, 235, 292, 389;II, 153; III, 7, 9, 223
yundak: at fışkısı, at gübresi, III, 44, 168
yundı: yemek yendikten sonra kab ın yıkantısı· III, 31
yundurmak: döndürmek; kusmak; korkutmak· III, 98, 99 bkz> yalmak, yandurmak,yanmak, yunmak
yund yılı: Türkler'in on ikili yıllarından birì· I, 346; III, 7
yungak: çögen, kôkü sabun gibi köpüren bir bitki· III, 44, 45
yun kuş: tavus kuşu· III, 144
yunmak: yunmak, yıkanmak· II, 314; IIII, 66 bkz> çunmak
yunmak: döndürmek; kusmak; korkutmak· III, 98 bkz>yandurmak, yanmak, yundurmak yuñ yün, yün sümeği I, 150, 284, 507;II, 89, 147, 220. 221, 236, 241;III, 3, 248, 289, 361, 362 bkz> yüñ yuñ ciğere bitişik bezli bir et (yalnız kadınlar yer)· III, 361
yuñlamak: yün kırpmak· III, 404
yuñlatmak: yünletmek, yün kırktırmak· II,359, 360
yuñ yap: yün yapağı, III, 3
yup: hile, al· III, 142,159 bkz> al, yap
yupka: yufka· III, 34 bkz> yufka, yuwga
yuplamak: hile yapmak, al etmek· III, 142 bkz> burbatmak, yap yup k ılmak,yubatmak, yubılamak
yurbag: sürünceme, lşl uzatma, i;i yarına bırakma, I, 461 bkz> burbag
yurbaş (ış): neresinden çıkılacağı belli olmayan karişik (iş)· I, 459
yurç: karının küçük erkek kardeşl, küçuk kayın· III, 7
yurlamak: haykırmak· I, 189 bkz> orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlamak, urlaşmak
yurt: delik· I, 93
yurt: yurt; eski izerler, ören· III, 7, 258
yurun: ipek kuma; parçası· III, 22 § yurun
yuka (yaka): ipek yaka· III, 22
yurunlug: ipek kumaş parçası olan· III, 50
yuş: yeşillik, III, 4, 143
yuş: sıkışma,III, 4 bkz> yış
yuş bolmak: sıkışmak·III, 4
yuşılmak: udumlaşmak, eli işe yatışmak; emzikten akıtilmak·III, 79 bkz> işilmek, yişllmek, yuşulmak, yüşilmek, yüşülmek
yuşmak: emzikten akıtmak·III, 60 bkz> yüşmek
yuşul: yeşil·III, 19 § yaşıl yu;ul; yeşil mişil·III, 19
yuşulgan: daima akan·III, 53
yuşulmak: eli işe yatkın olmak,III, 53
yuşulmak: akıp dökülmek, fışkırmak·II, 128; III, 79, 102 bkz> işilmek, yişilmek, yuşılmak, yüşilmek, yüşıilmek
yut: kışın soğukta hayvanları öldüren felâket· III, 142
yutıkmak: yutamak, soguktan hayvan telef olmak· III, 76 bkz> yutukmak
yutmak: yutmak. II, 313
yutturmak: sildirmek III, 94 bkz> yodturmak
yutukmak: kuraklıktan arıklamak, ölüm haline gelmek,I, 21 bkz> yut ıkmak
yuvga: katmer, yuka, III, 27 bkz> yuga
yuvmak: yuvarlamak III, 393 bkz> yuwmak
yuvug: sellerin dağdan yuvarladıgı kaya parçaları.III, 164 bkz> yuwug
yuwalmak: yuvarlanmak· I, 397 bkz> yuwulmak
yuwga: zayıf, ince, yufka, âciz· II, 6; III, 80, 156 bkz> yufka, yupka
yuwgalanmak: yaramazlaşmak.III, 203 bkz>yufgadmak, yufgatmak
yuwılmak: yumşamak.I, 441 bkz> yuwulmak
yuwka: her şeyin incesi, yuka, III, 33
yuwlunmak: yuvarlanmak, kendi kendine yuvarlanmak. III,111, 112, 113
yuwluşmak: yuvarlanmak III, 105 bkz> yırfluşmak
yuwmak: koşmak· III, 62
yuwmak: yuvarlamak· III, 61, 112, 113 bkz>yuvmak
yuwsamak: yuvarlamak istemek III, 306
yuwturmak: yuvarlatmak.III, 96
yuwug: sellerin dağdan yuvarladıgı kaya parçaları,III, 164 bkz> yuvug
yuwulmak: uslandırılmak; akıtılmak; yuvarlanmak; toplanmak·I, 397;III, 80, 112, 113 bkz> yuwalft ıak
yuwulmak: erişmek, olgunlaşmak,III, 81, 356 bkz> yewülmek, yıgılmak
yuwuşmak: yuvarlaşmak· III, 74
yüdrük: yüklük, üzerine eşya ve elbise konan şey, dolap, masa ve benzerı şeyler·· III, 45
yüd: yüz, II, 250 bkz> yüz
yüdmek: yüklemek, yüklenmek· I, 404; III, 434
yüdürmek: yüklemek.I, 371; III, 67, 68 bkz>yudurmak
yüdüşmek: yükleşmek, yüklemekte yardım ve yarış etmek· III, 71
yüftürmek: bir şeyle iyilik etmek- III, 96 bkz>yigtürmek, yiktürmek, yüwmek
yüfüş: hısımların (çok kere gerdeğe konulan gelini çeyiz sahibi etmek üzere) elbise veya mal ile yardımlaşması. III, 11
yüfüflüg: armağanlı. III, 12
yüfüfmek: yardımlaşmak; birbiriyle dost olmak· III, 73 bkz> yufu şmak
yüg: ok yeleği III, 45, 70. 97, 143 bkz> yök, yük, yüñ
yubanmak: karışnnak· III, 83 bkz> burbaşmak, yubalmak
yubanmak: çekinmek, bırakmak· III, 83
yubatmak: savsaklatmak, savsaklamay ı emretmek· Asıl anlamı burbatmak, yap yup kılmak, yubılamak, yuplamak,
yubılamak: aldatmak, hile yapmak, al etmek., II, 315; III, 327, 328 bkz> burbatmak, yap yup k ılmak, yubatmak, yuplamak
yudkı: karanlık, ekşi· II, 250
yudruklanmak: elini yumruk yapmak· III, 116
yudruk: yumruk.III, 42, 43
yudug: başkasının suçu yüzünden kendine sötgelen kimse-III, 12
yudug: çocuklara sövülen bir kelime· III, 13bkz> yud ııt
yudurmak: almak, yükleırıek· I, 371 bkz> yüdürmek
yudut: hayırsız, kendine hayrı olmayan; bir çeşit küfür (sövme)·III, 8, 13 bkz> yud ııg
yudutmak: soğukta dondurarak öldürmek· II, 302 bkz> budutmak
yufga: ogulluk, oğulluğa alınmış· lll; 32
yufgadmak: yozlaşmak, dik ba;lı olmak· II, 354 bkz> yufgatmak, yuwgalanmak
yufgatmak: yozlaşmak, dik başlı olmak II, 354 bkz> yufgadmak, yuwgalanmak
yufka: ince, yufka, ucuz, II, 294, 350; III, 34, 204, 302 bkz> yupka, yuwga
yufkalanmak: yaltaklanmak, yavuncımak· III, 203, 204
yufluşmak: yuvarlanmak. III, 105 bkz> yuwlu şmak
yufuşmak: yardımlaşmak, birbiriyle dost olmak,III, 73 bkz> yüfü şmek
yuga: katmer, yuka, yufka·III, 27, 34, 35 bkz> yuvga § katma yuga; ya ğda pişirilen ufalanmış ekmek I, 433
yugaç: bir dere veya ırmagın karşı tarafı·III, 8, 9 bkz> yuguç
yugak: su kuşu·I, 222;III, 17
yugçı: yuyucu, yıkayıcı· II, 171
yugdu: devenin uzamış olan tüyleri .I, 31;III, 30 bkz> cugdu, yogdu, yogru, yogruy
yugruş: Türkler'ce halktan vezirlik derecesine ç ıkan adann, hakandan bir derece aşağıdır,yalnız Türkler'e özgedir·III, 41
yuguç: ırmak ve derenin arkası· I, 18 bkz> yugaç
yuk: çanak bulaşığı, kaptaki bulaşık· III, 4, 143 bkz> yak, yak yuk, yok, yok yak, yuk yak yukaru yukarı· III, 180 bkz> yokar, yokaru
yukmak: bulaşmak, sıvanmak, sirayet etmek· III, 63
yukturmak: sürdürmek, bulaştırmak,III, 96
yukulmak: bulaşmak, sıvanmak·III, 81
yukuşmak: bulaşmak, yayılmak·III, 24, 74 bkz> tokuşmak
yuk yak: çanak bulaşiğı, kaptaki bulaşık·III, 4 bkz> yak, yak yuk, yok, yok yak, yuk
yul: kaynak, çay, pınar, su pınarı, kaynağı, gözü·111, 4, 144 bkz> yolak, yulak § yul yulakî küçük küçük bir çok su pınarları. III, 17
yula: kandil· I, 200; III, 25, 26
yulak: küçük küçük birçok su pınarları. III, 17 bkz> yolak, yul
yulaklanmak: pınarlanmak, pınarlar çogalmak, III, 115
yular: at yuları. III, 9, 28 yularlamak yularlarnak, baglamak. III, 9
yularlanmak: yularlanmak, yular takılmak. III, 114
yularlıg: yularlı, yularlanmış· III, 49
yuldruk: cilâlı, parlak, süslü· III, 432 bkz> yaldruk, yoldruk
yulduz: yıldız, yıldızların genel adı· I, 96; II, 303; III, 40, 149, 378
yulıç: keçi kıllarının diplerlnde bulunan yumuşak ince yün· III, 27 bkz> yol ıç, yovlıç
yulıtmak: yagma ettirmek II, 316 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulumak, yuluşmak, yulutmak
yulkunmak: sıyrılmak·III, 110 bkz> yolkunmak
yultga: bir şeyle alay etme·III, 432 bkz> yaltga, yoltga
yultga kılmak: alay etmek, maskaraya almak. III, 432
yulumak: birine yardım etmek; birini yağma etmek,III, 90, 91 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yuluşmak,yulutmak
yulun: murdar ilik, kokar ilik ,III, 23
yuluşmak: yağmalaşmak·III, 75 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak, yulutmak
yulutmak: yağma ettirmek·II, 316 bkz> yolıtmak, yoluşmak, yolutmak, yulıtmak, yulumak, yuluşmak
yul yulak: küçük küçük birçok su pınarlan III, 17
yumak: yıkamak.III, 45, 66, 157, 249
yumdarmak: toplamak· III, 98
yumgak: yumak, yuvarlanan ve yuvarlak olan her şey, III, 44 § yumgak tene; yuvarlak tane, ki şniş. III, 44
yumgaklanmak: yumak, yuvarlak yapılmak· III, 116
yumgı: toplu, çok,III, 35
yumgın: toplu olarak, toptan, hep birden,bütün·II, 294;III, 240
yumınmak: yumar gibi görünmek III, 86 bkz> yumunmak
yumıtgan: daima toplanan·III, 53
yumıtmak: toplanmak·I, 69;II, 312, 317 bkz> yumutmak
yumız (er): etli, tiknaz (adam), III, 10 bkz> yumuz er
yumluşmak: yumulmak· III, 105
yummak: yummak· III, 64 bkz> yümmek
yumşak: yumuşak· II, 74, 295; III, 44, 276, 320
yumşaklanmak: yumıışamak, yaltaklannnak· III, 116
yumşamak: yumuşamak, I, 110, 441; III, 306, 320
yumşatmak: sepiletmek, yumuşatmak, sözü veya kitabı çabuk çabuk söylemek ve okumak· II, 354
yumulgan: daima yumulan, III, 55
yumulmak: yumulmak· III, 55 bkz> yümülmek
yumunmak: yumar gibi görünmek III, 86 bkz> yum ınmak
yumur: hayvanların göden bağırsağı.III, 9
yumurlamak: yumru yapmak, toplarrıak·I, 389
yumurlanmak: toplanmak,II, 270;III, 114
yumurtga: yumurta, bütün kuşların yumurtaları, insanların ve hayvanların taşakları. II, 313; III, 433
yumuş: hizmet, vazife, elçilik, iki ve ikiden art ık kimse arasında elçilik I, 484;III, 12
yumuşçı: melek, III, 12
yumuşga: "kızılcık" veya "güren" denilen dag yemi şi· III, 48 bkz> yafışgu
yumutmak: toplanmak· I, 214 bkz> yumıtmak
yumuz (er): etli, tıknaz (adam)· III, 10 bkz> yumız er
yunçıg: kederlenmiş, bitap, düşkün, kötü, zayıf, cılız, arık, hali fena çürüklüğünden ele alınamayan.I, 93
yunçımak: kötüleşmek, yoksullaşmak, yoksulluktan kötüleşmek; ısırmak·II, 281; III, 303 bkz> tençmek, yençimek, yençmek
yunçırmak: kötülemek· III, 98
yunçıtmak: incitmek. II, 352 bkz> yunçutmak, yünçitmek, yilnçiltmek
yunçutmak: incitmek· II, 352 bkz> yunç ıtmak, yünçitmek, yünçütmek
yund: at (cins adı), atlar, at sürüsü .I, 235, 292, 389;II, 153; III, 7, 9, 223
yundak: at fışkısı, at gübresi, III, 44, 168
yundı: yemek yendikten sonra kab ın yıkantısı· III, 31
yundurmak: döndürmek; kusmak; korkutmak· III, 98, 99 bkz> yalmak, yandurmak,yanmak, yunmak
yund yılı: Türkler'in on ikili yıllarından birì· I, 346; III, 7
yungak: çögen, kôkü sabun gibi köpüren bir bitki· III, 44, 45
yun kuş: tavus kuşu· III, 144
yunmak: yunmak, yıkanmak· II, 314; IIII, 66 bkz> çunmak
yunmak: döndürmek; kusmak; korkutmak· III, 98 bkz>yandurmak, yanmak, yundurmak yuñ yün, yün sümeği I, 150, 284, 507;II, 89, 147, 220. 221, 236, 241;III, 3, 248, 289, 361, 362 bkz> yüñ yuñ ciğere bitişik bezli bir et (yalnız kadınlar yer)· III, 361
yuñlamak: yün kırpmak· III, 404
yuñlatmak: yünletmek, yün kırktırmak· II,359, 360
yuñ yap: yün yapağı, III, 3
yup: hile, al· III, 142,159 bkz> al, yap
yupka: yufka· III, 34 bkz> yufka, yuwga
yuplamak: hile yapmak, al etmek· III, 142 bkz> burbatmak, yap yup k ılmak,yubatmak, yubılamak
yurbag: sürünceme, lşl uzatma, i;i yarına bırakma, I, 461 bkz> burbag
yurbaş (ış): neresinden çıkılacağı belli olmayan karişik (iş)· I, 459
yurç: karının küçük erkek kardeşl, küçuk kayın· III, 7
yurlamak: haykırmak· I, 189 bkz> orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlamak, urlaşmak
yurt: delik· I, 93
yurt: yurt; eski izerler, ören· III, 7, 258
yurun: ipek kuma; parçası· III, 22 § yurun
yuka (yaka): ipek yaka· III, 22
yurunlug: ipek kumaş parçası olan· III, 50
yuş: yeşillik, III, 4, 143
yuş: sıkışma,III, 4 bkz> yış
yuş bolmak: sıkışmak·III, 4
yuşılmak: udumlaşmak, eli işe yatışmak; emzikten akıtilmak·III, 79 bkz> işilmek, yişllmek, yuşulmak, yüşilmek, yüşülmek
yuşmak: emzikten akıtmak·III, 60 bkz> yüşmek
yuşul: yeşil·III, 19 § yaşıl yu;ul; yeşil mişil·III, 19
yuşulgan: daima akan·III, 53
yuşulmak: eli işe yatkın olmak,III, 53
yuşulmak: akıp dökülmek, fışkırmak·II, 128; III, 79, 102 bkz> işilmek, yişilmek, yuşılmak, yüşilmek, yüşıilmek
yut: kışın soğukta hayvanları öldüren felâket· III, 142
yutıkmak: yutamak, soguktan hayvan telef olmak· III, 76 bkz> yutukmak
yutmak: yutmak. II, 313
yutturmak: sildirmek III, 94 bkz> yodturmak
yutukmak: kuraklıktan arıklamak, ölüm haline gelmek,I, 21 bkz> yut ıkmak
yuvga: katmer, yuka, III, 27 bkz> yuga
yuvmak: yuvarlamak III, 393 bkz> yuwmak
yuvug: sellerin dağdan yuvarladıgı kaya parçaları.III, 164 bkz> yuwug
yuwalmak: yuvarlanmak· I, 397 bkz> yuwulmak
yuwga: zayıf, ince, yufka, âciz· II, 6; III, 80, 156 bkz> yufka, yupka
yuwgalanmak: yaramazlaşmak.III, 203 bkz>yufgadmak, yufgatmak
yuwılmak: yumşamak.I, 441 bkz> yuwulmak
yuwka: her şeyin incesi, yuka, III, 33
yuwlunmak: yuvarlanmak, kendi kendine yuvarlanmak. III,111, 112, 113
yuwluşmak: yuvarlanmak III, 105 bkz> yırfluşmak
yuwmak: koşmak· III, 62
yuwmak: yuvarlamak· III, 61, 112, 113 bkz>yuvmak
yuwsamak: yuvarlamak istemek III, 306
yuwturmak: yuvarlatmak.III, 96
yuwug: sellerin dağdan yuvarladıgı kaya parçaları,III, 164 bkz> yuvug
yuwulmak: uslandırılmak; akıtılmak; yuvarlanmak; toplanmak·I, 397;III, 80, 112, 113 bkz> yuwalft ıak
yuwulmak: erişmek, olgunlaşmak,III, 81, 356 bkz> yewülmek, yıgılmak
yuwuşmak: yuvarlaşmak· III, 74
yüdrük: yüklük, üzerine eşya ve elbise konan şey, dolap, masa ve benzerı şeyler·· III, 45
yüd: yüz, II, 250 bkz> yüz
yüdmek: yüklemek, yüklenmek· I, 404; III, 434
yüdürmek: yüklemek.I, 371; III, 67, 68 bkz>yudurmak
yüdüşmek: yükleşmek, yüklemekte yardım ve yarış etmek· III, 71
yüftürmek: bir şeyle iyilik etmek- III, 96 bkz>yigtürmek, yiktürmek, yüwmek
yüfüş: hısımların (çok kere gerdeğe konulan gelini çeyiz sahibi etmek üzere) elbise veya mal ile yardımlaşması. III, 11
yüfüflüg: armağanlı. III, 12
yüfüfmek: yardımlaşmak; birbiriyle dost olmak· III, 73 bkz> yufu şmak
yüg: ok yeleği III, 45, 70. 97, 143 bkz> yök, yük, yüñ
yüglüg ok: yelekli ok,III, 217
yügmek: toplamk· II, 243
yügrük: koşucu, geçici, yüğrük· I, 110;III, 45, 175
yügrük: bilge bilgin akıllı, erdemIi, udumlu kişi .III, 45
yügrüm: bir koşuluk yer·III, 47
yügrüşmek: koşuşmak· III. 102, 367
yügün: gem,III,144, 366. 371 § küvüç yügün; küçük yular, çilbir· III, 163
yügür: darı, III, 9 bkz> ügür
yügürgen: Çin'den İslam diyarín·gelen kervan ın müjdecisi; her zaman koşan, koşucu·II, 15;III, 54
yügürgen: (at) koşucu yüğrük at· III, 54
yügürgün: darı gibi kırmızı taneli bir bitki· III, 54
yüg(ü)rmek: (at) koşmak, yüğrükçe koşmak, geçmek, seğirtmek; beze erlş yïpmak.I, 360;II, 13, 133, 137;III, 68. 69
yügürtmek: koşturmak,II, 274;III, 437
yük yük: bohça·I, 75, 138. 210, 237, 247, 280, 365, 521;II, 44, 75, 149, 166, 180, 222, 225,230, 246. 339, 355;III, 4. 67, 309. 314, 316, 322, 434
yük: kuş tüyü, kuş yeleği, ok yeleğl,III, 45, 70, 97. 143 bkz> yük, yüg, yürig
yüklegsek: yüklemek isteyen· III, 314
yüklemedeçi: yüklemeyici, yüklemeyen·III, 316
yüklemegli: yüklemek dileğinde, azminde olan·III, 316
yüklemek: yüklemek, III, 309
yüklemsinmek: yükler görünmek·III, 322
yükletmek: yükletmek, yüklettirmek·II, 355, 356
yükletmek: oka yelek taktırmak·II, 356 bkz>yökletmek
yüklüg ok: yelekli ok·III, 217
yüksek: yüksek· II, 294; III, 45, 46
yüksek: terzi yüksüğü·III, 46 bkz> yüksük
yüksemek: yükselmek, uzamak,I, 320;III, 306
yüksetmek: yükseltmek·II, 354
yüksük: terzi yüksüğü·III, 46 bkz> yüksek
yükünç: namaz, ibadet; baş eğme·I, 171;II, 25;III, 375
yükündeçi: ibadet eden, baş eğen,II, 168
yüküngen: her zaman yükünen·II, 168
yüküngüçi: ibadet eden, baş eğen· II, 168
yükünmek: secde etmek, ibadet etmek, namaz kılmak, büyük önünde eğilmek, ba; eğmek· II, 167; III, 84, 167, 375
yülegü: destek, dayak,III, 36
yüleklig: dayanmış, söykenmiş .III, 52
yülelmek: direk dikilmek,III, 82
yülemek: desteklemek, destek vurmak; güvenmek·III, 89, 90
yilligü: saç tıraş eden ustura·III, 174 bkz> kerey
yülilmek: yolunmak·III, 82
yülimek: yülümek, tıraş etmek·III, 90
yülitmek: yülütmek, tıraş ettirmek·II, 316bkz> yülütmek
yüliltmek: yülütmek, tıraş ettirmek II, 316 bkz> yülitmek
yümmek: (göz) yummak· III, 64 bkz> yummak
yümtilrmek: yumdurmak· III, 97
yümülgen: dalma yumulan· III, 55
yümülmek: yumulmak· III, 55 bkz> yumulmak
yünçitmek: incitmek·II, 352 bkz> yunç ıtmak,yunçutmak, yünçütmek
yünçü: inci III, 279 bkz> cincü, yincü, yinçü
yünçütmek: incitmek·II, 352 bkz> yunç ıtmak, yunçutmak, yünçitmek
yüñ: yün, yün sümeği; pamuk·I, 150, 284, 507; II, 89, 147, 220, 221, 236, 241; III, 248, 289, 361, 362 bkz> yurig yüñ kuş yeleği, III, 97 bkz> yök, yüg, yük
yüre: çevre, muhit· II, 45 bkz> yére, yöre
yürek(g): yürek, I, 41, 325;II, 144;III, 18, 33
yüreklenmek: cesaret göstermek, yiğitlenmek- III, 115
yüreklig: yüreği pek, yiğit, cesur, yıirekll. III, 18, 51
yürgenmek: örtülmek, sarılmak· I, 331; II, 303; III, 110 bkz> yörgenmek, yörkenmek yürge şmek sarılmak, birbirine girmek, dolaşmak, karışmak.I, 395, 437; 11. 285; III 104 bkz> yörgeşmek, yörkeşmek
yürgeyek: ulaşmış·I, 135
yüşeñ: (taş) düz cilalı.I, 135;III, 372 bkz>üşeng
yüşilmek: eli işe yatişmak, udumlaşmak; em zikten akıtılmak. 111. 79 bkz> işilmek, yişilmek, yu;ılmak, yuşulmak, yüşülmek
yüşmek: akitmak,III, 60 bkz> yuşmak
yüşülmek: eli işe yatişmak, udumlaşmak; emzikten akıtılmak.III, 79 bkz> işilmek, yişilmek, yuşılmak, yuşulmak, yüşilmek
yüwmek: blr şeyle yardım etmek·III, 172 bkz> yigtürmek, yiktürmek, yüftürmek
yüwsemek: gönül almak istemek· III, 306 bkz>yawsamak
yüz: yüz, çehre, veçhe· I, 47, 60, 69, 102, 150,173, 216, 226, 243, 250, 256, 366, 422, 463, 486; II, 8, 81, 96, 144.171.183 ,188,194, 230,253, 295, 304, 339. 349, 353, 355, 363; III,33.43, 63, 104, 132, 143, 307, 308, 327. 394, 434, 439 bkz> yü ğ
yüz: sayıda yüz· I, 80
yüzer1ik: üzerlik otu, Peganum harnnala·III, 12 bkz> eldrük, ilrük, y ıdıg ot
yüzkeşmek: yüze çıkmak, I, 395
yüzlenmek: yüzünü dönmek; saygı sahlbi olmak; halktan hizmet istemek III, 110, 111
yüzlüg: yüzlü, I, 426; III, 45
yüzmek: yüzmek, soymak; yayılmak ve dağılmak, çok akmak· I, 472; III, 59 bkz> yozmak
yüztürmek: yüzdürmek, III, 95
yüzük: yüzük (parmağa takılan)· III, 18
zak zak: koçları tos yapmağa kışkırtmak Için kullanılan bir söz·I, 333
zanbı: gece öten çekirgeye benzer bir böcek,orak ku şu· III, 441
zap zap: çabuk çabuk yürümede çıkan ses· I, 319
zap zap barmak: zıp zıp koşmak, çabuk gitmek·I, 319-
zargunçmud: bir çeşit güzel kokulu ot, fesleğen·I, 17, 530
zerenze: "yaban mersini" veya "durdabak" denilen bir ot·I, 449 §
zerenze urugı: bu bitkinin tohumu· I, 449
zünküm: bir çeşit Çin ipekllisi·I, 485