@𝕏
Öğdülmiş Odgurmış'a Dünya Vâsıtası İle Âhiretin Kazanılmasını Söyler
Öğdülmiş Odgurmışka Dünyâ Birle Cukbi Kazğañusın Ayur
Öğdülmiş Odgurmış'a Dünya Vâsıtası İle Âhiretin Kazanılmasını Söyler
Yanut berdi ögdülmiş aydı bu söz, eşittim sen aydıñ ayâ kutluğ öz
Ögdilmiş cevap verdi: — Ey mübarek insan, söylediğin sözleri dinledim — dedi —
Munı ma eşitgil takı belgülüg, biligke ukuşka bu söz ülgülüg
Bir de sen şunu dinle, bu söz, geçekten, bilgi ve akıl için bir ölçüdür.
Neçe andağ erse bu dünyâ hâli, açığ kılma özke tiriglik yolı
Bu dünyanın hâli her ne kadar dediğin gibi ise de, sen kendisine hayatı o kadar zehir etme.
Bu keñ dünyâ özke küçün kılma tar, yazukluğ kulıña bayat fazlı bar
Bu geniş dünyayı kendine zorla daraltma, günahkâr kulu için, Tanrının fazlı ve rahmeti vardır.
Adâbı telim erse rahmet üküş, yazukluğ üçün boldı rahmet küsüş
Azabı çok ise, rahmeti de boldur, günahkârlar için rahmet aziz bir şeydir.
Adâbka katığ kork umın rahmetin, tapuğ kıl yetürgil bu kulluk atın
Azabından çok kork, fakat rahmetinden de ümit kesme, ibâdet kıl ve bu kulluk adının icaplarını yerine getir.
Ajun bodnı barça uluş kend kodup, turup tağka kirse uluğ yük yüdüp
Bütün dünya halkı kasaba ve şehirleri bırakıp, büyük yük yüklenerek, kalkıp, dağlara ihtifâya çekilmiş olsalardı,
Buzulğay ajun barça kalğay kuruğ, apa oğlanı barça kesgey uruğ
Dünya bozulur, her taraf boş kalır ve insan-oğullarının nesli kesilmiş olurdu.
İki ev yarattı bu halkka kamuğ, biri atı uçmak biriniñ tamuğ
Tanrı bütün bu halk için iki ev yarattı: birinin adı cennet, birinin de cehennemdir.
Yana barça yalñuk bu dünyâ tilep, yügürse tüni barça künke ulap
Yine bütün insanlar geceyi-gündüze katıp, bu dünya peşinde koşarak,
Tapuğ kodsa dünyâ tilese turuğ, yeme kalğay erdi bu uçmak kuruğ
İbâdeti bırakıp, dünya nimetlerine rağbet etseler ve buna mukabil cehenneme girseler, cennet yine de boş kalmazdı.
Bayat berdi kulka iki köz kulak, biri dünyâ baksa biri ukbi bak
Tanrı kula iki göz ve iki kulak verdi, biri ile bu dünyaya bakarsa, biri ile de âhirete bakmalıdır.
Elig berdi iki sunup tutğuka, biri dünyâka tut biri ukbika
Uzanıp elde etmek için, insana iki el verdi, birini bu dünya için kullanırsan, birini de âhiret için kullan.
Adak berdi iki yorığu üçün, berü mañsa biri naru mañ küçün
Yürümek için iki ayak verdi, biri ile bu tarafa bir adım atarsan, bir adımı, senin için zahmetli de olsa, oraya at.
Yeme yakşı aymış bügü bilgi keñ, ajunda çavıkmış akı elgi keñ
Dünyaya şöhret salmış, cömert, eli açık, hakîm ve geniş bilgili insan gene güzel söylemiş.
Ayâ kul boluğlı ukuşluğ oduğ, osal bolma saklan tokığay yoduğ
Ey kul olan akıllı ve uyanık insan, ihmalkâr olma, dikkatli ol, başkasının yüzünden sana zarar gelmesin.
Törütti bayat bu ikigün ajun, munı bulsa tavrat anı kol özün
Bu her iki dünyayı da Tanrı yarattı, birini bulunca, koş, diğerini de ara.
Apa oğlanın barça erklig bayat, açığlı toduğlı törütti bu at
Kadir Tanrı insan-oğullarının hepsini acıkan ve doyan mahlûklar olarak yarattı ve onlara böyle ad verdi.
Eginke kedim ya boğuzka yemi, kerek ay kadaş bu tiriglik emi
İnsanın sırtına elbise ve boğazı için yemek lâzımdır, ey kardeş, bunlar hayat ilâçlarıdır.
Tirigke bu neñdin keçiş yok kadaş, egin bütgü ton hem karın todğu aş
Sırtını örtmek için elbise ve karnını doyurmak için yemek, ey kardeş, yaşayanlar için bunlardan vazgeçmek imkânsızdır.
Halâl dünyâ bulsa yese kazğanıp, çığayka ülese anıñdın alıp
Helâl dünya nîmeti bulmalı ve kazanıp yemeli, bir kısmını da fakirlere dağıtmalıdır.
Kişi ağrukı bolmasa bu boğuz, kişi unmazı ol bu ağruk yavuz
Kâşki bu pılı-pırtı ve bu boğaz olmasa, bu pılı-pırtı ve bu boğaz insanın vaz geçemediği şeylerdir.
Bayat adliñe tutçı korku yorı, umın fazlıña tutçı tegnü yorı
Tanrının adinden dâima korkarak yaşa, fakat fazlından da hiç bir zaman ümit kesme.
Bu iki ara boldı kulluk bilin, bu ol yol yañılma bu kulluk yolın
Kulluk bu ikisinin arasındadır, bunu bil, yol budur, bu kulluk yolunu kaybetme.
İdi yakşı aymış bilig bergüçi, biligsizke öt sav erig bergüçi
Bilgisizlere bilgi, öğüt ve nasihat veren insan çok güzel söylemiş.
Ricâ birle havfnı kanat sen kılın, bu iki arakı yoluğ sen alın
Sen rica ile havfi kendine kanat edin, bu ikisinin arasındaki yoldan şaşma.
Bayat yarlığın kıl özüñ kullukı, uçup kir sarayka erejin salın
Tanrının emirlerini yap, kulluğunu yerine getir, saraya uçarak gir ve huzura kavuş.
Ricâ havf bu iki kanat sanı ol, bu ikin uçuğlı bulur kökke yol
Rica ile havf, bu ikisi iki kanat gibidir, bu ikisi ile uçan göğe yol bulur.
Yazukum üküş tep umınç kesmegü, tapuğka ınanıp tapuğ yasmağu
Günahım çok diye ümit kesmemeli, yalnız ibâdete güvenerek de ibâdette ifrata gitmemeli.
Tapuğ kıl tapuğ boldı kulluk kamuğ, kimiñ atı kul bolsa kılkı tapuğ
İbâdet kıl, kulluk hep hizmetten ibarettir, kimin adı kul olursa, onun şiarı hizmettir.
Ağır tutğu yarlığ uçuz kılsa öz, uçuzluktın ötrü ağır bolsa öz
İnsan Tanrının emirlerini üstün ve kendisini değersiz tutmalıdır, böyle davranmakla, sonunda kendisi kıymet bulur.
Tapuğka özüñni çığay bil çığay, tapuğka çığay bil yazuklarka bay
İbâdette kendini fakir bil, fakir, ibâdetçe fakir ve günahça zengin bil.
Kişide yavuzı özüñ bil özüñ, meger edgü bolsa özüñ hem sözüg
Kendin de, sözün de iyi olsa dahi, insanlar arasında kendini kötü bil, kendini.
Munu bilmişimni ayu berdim uş, sözüm işke tutğıl yarın kelge tuş
İşte ben bildiklerimi sana söyledim, sözüme göre hareket edersen, yarın karşılığını bulursun.
Kalı tutmasa sen bu aymışlarım, cevâb kıl yanayın ay ersig erim
Eğer bu söylediklerimi kabul etmezsen, cevap ver, ey merd yiğit, ben de döneyim.
Uzun boldı sözler neñi asğı yok, takı ma uzatıp adın tusğı yok
Söz çok uzun oldu, bunu daha fazla uzatmakta artık bir fayda yoktur.
Odgurmış cevabı Öğdülmişke
ODGURMIŞ'IN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
Elig başka urdı bu odğırmış a, sakındı uzun keç kötürdi baş a
Odgurmış başını elleri arasına aldı, uzun-uzun düşündü, sonra başını kaldırdı ve: —
Ayur ay kadaş tegdi emgek saña, kadaşlık kılıp sözlediñ sen maña
Ey kardeş —dedi— sana zahmet oldu, kardeşlik göstererek, bunları bana söyledin.
Maña edgü saknıp bu söz sözlediñ, muyan bersü teñri sakınçım yediñ
Benim iyiliğimi düşünerek, bu sözleri söyledin, Tanrı sana bunun sevabını versin, benim derdimi kendine derd edindin.
Baka kördüm emdi bu işte maña, salâhı körünmez ay ersig toña
Dikkat ettim, imdi bu işte bana bir çıkar yol görünmüyor, ey merd yiğit.
Köñül taplamadı bu iştin kaçar, köñül taplamaz işke yaksa hatar
Gönlüm bunu beğenmedi ve bu işten çekiniyor, gönlün beğenmediği işe girişmek tehlikelidir.
Ne edgü bilig berdi bilgi bedük, sevitmiş sevüglerke köñli süzük
Bilgisi derin ve kendisini her kese sevdirmiş olan, temiz gönüllü insan ne iyi bilgi vermiştir.
Kayu işni kılmak tilese özüñ, köñül birle aşnu keñeşgil sözüg
Hangi işi yapmak istersen, önce bunu gönlüne danış.
Kişike keñeşgil ayıt barça söz, köñül taplamasa yırak tutğıl öz
Sonra başkaları ile meşveret et, her sözünü danış, fakat içine sinmezse, o işten kendini uzak tut.
Kamuğda bağırsak özüñke özüñ, köñül taplamaz işni kod kes sözüg
Sana her keşten daha yakın olan kendindir, gönlün tasvip etmediği işi bırak, işte bu kadar.
Köñül taplamasa kayu işlerig, asığ bolmaz anda ay köñli tirig
Ey gönülü diri, hangi işi gönül beğenmezse, o işten bir fayda gelmez.
Köñül taplamadı bu işni seve, özüm yandı emdi bu sözdin eve
Gönül bu işi severek arzu etmediğinden, ben de bundan vaz geçtim.
Seniñdin kolur-men munu udrümi, kodu ber meni ay kişi ködrümi
Beni mazur görmeni rica ediyorum, ey insanların seçkini, beni kendi hâlime bırak.
İligke tusulğu yok erdemlerim, ne kılkım kılınçım savım sözlerim
Ben ne tabiatım, ne tavır ve hareketim, ne de sözlerim ile hükümdara faydalı olabilecek bir fazilete mâlik değilim.
Özüm dünyâdın kaçtı keldi berü, yana men negü teg barayın naru
Kendim dünyadan kaçarak, buraya geldim, tekrar oraya nasıl giderim.
Bayat tapğıña bu ulanmış özüm, kişi tapğı kılmak yararmu tüzüm
Tanrı kulluğuna kendisini vakfetmiş olan kimseye insan kulluğu yapmak yakışırımı, ey asîl tabiatlım.
Kodu bergil emdi meni teñrike, duâçı bolayın saña edgüke
Beni şimdi Tanrı ibâdetinde bırak, senin iyiliğin için duacı olayım.
İki öz körüşmek tilese küsep, mañar kelme sen men barayın tilep
Birbirimizi arzulayıp, görüşmek istersek, sen bana gelme, ben seni arayıp-bulayım.
Maña tegsü emgek sen inçin tiril, ilig tapğı birle bodun asğı kıl
Zahmeti ben çekeyim, sen huzurunu bozma, hükümdarın hizmetinde, halkın faydasına çalış.
Negü ter eşitgil bağırsak kişi, yakınlık ulağlı tapuğsak kişi
Yakınlık gösteren, candan hizmet eden ve içten bağlı insan ne der, dinle.
Komıtsa köñül kör yorıtsa kişig, yakın boldı sakın tilemiş işig
Gönül heyecanlanır ve insanı harekete getirirse, bil ki, istenilen iş çabuk olacaktır.
Tilek birle mañsa kişi ârzûlap, arıp yolda kalmaz tilekin ulap
insan arzu ile ve isteyerek yürürse, yorulup yolda kalmaz, dileğine ulaşır.
Tilekke barur erse yalñuk yorıp, bulur ol tilekin bu kalmaz arıp
Arzusuna ulaşmak için arzu ile yola çıkan insan yarı yolda yorulup kalmaz, dileğini bulur.
İdi yakşı aymış sevitmiş kişi, vefâka çavıkmış sevügler başı
Vefası ile şöhret bulmuş, sevmiş ve kendisini de sevdirmiş olan insan çok güzel söylemiş.
Yakın bolsa köñlün yırak yer yakın, yakınlık vefâsın köñülke bakın
insan gönülden yakınlık duyarsa, ona uzak yer yakın olur, yakınlık vefakârlığı için dâima gönüle bak.
Toğardın batarka bir orlam yer ol, vefâ birle bilse yakınlık hakın
Yakınlık hakkı vefakârlıkla takdir edilirse, doğu ile batı arası hemen bir tepe aşılınca ulaşılacak kadar yakın bir mesafe olur.
Öğdülmiş cevabı Odgurmışka
ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
Yanut berdi ögdülmiş aydı sözüm, eşitgil eşitti sözüñni özüm
Öğdülmiş cevap verdi : — Senin sözlerini dinledim, şimdi beni dinle — dedi —
Tilekiñ bu erse seniñ ay kadaş, küçemez-men emdi köñül kılma baş
Ey kardeş, arzun bu ise, ben seni zorlamam, kalbin kırılmasın.
Kesildi sözüm sen esen edgü kal, iligke bitig ber yüzüm kılma al
Başka bir diyeceğim kalmadı, sen sağ ve esen kal, hükümdara bir mektup ver, beni mahcup etme.
Bitig ıdtı ilig öz elgin bitip, özüñ barmasa sen bitig ber itip
Hükümdar kendi eli ile yazıp, mektup gönderdi, kendin gelmeyeceksen sen de ona bir mektup yaz.
Tutayın men emdi maña bir cevâb, sözüg sözleyük öz tilin ülgülep
Söylediğin sözleri ölçüp-tartarak, bana şimdi bir cevap ver, ben de ona göre hareket edeyim.
Tilin sözlegil hem bitigil bitig, iligke yanayın ay bilge tetig
Hem ağızdan söyle, hem mektup yaz, ey zeki âlim, ben de hükümdarın yanına döneyim.
