Orhun Yazıtları Sözlüğü

Bu mini sözlük, Orhun Yazıtları metinleri'nde geçen kelimelerin bir kısmını içerir.

1. AÇ : aç, karnı aç, acıkmak
2. ADRIL > AYRIL : ayrılmak
3. AGI, AĞI : ipek, ipekli kumaş giysiler
4. ALKINMAK : eriyip tükenmek, yok olmak
5. ALTMAK : alta (aşağıya) inmek
6. AMTI : imdi > şimdi
7. ANCA : anca, öyle, böyle
8. ANDA : o anda, oracıkta
9. AÑIG > ANYI : kötü, fena
10. ANTAG : On[un]dek, o gibi, öyle, öylece
11. ANTAGININ : öyle olduğun için
12. APA : ata, ecdat
13. AR- > ARMAK : aldanmak ARTUR- : aldatmak
14. ARTI : artı, fazla, çok
15. ARILMAK : tükenmek, yok olmak, mahvolmak
16. ARKIŞ : mal kervanı
17. ARKUK : aksi, inatçı
18. ARMAKÇI : aldatıcı, hileci
19. ASRA : ast, alt, altta, aşağıda
20. AŞSIZ : aşsız, aç, yiyeceği olmayan
21. AT : ad, isim
22. ATEŞ-SU : ateş-su gibi, zıt, birbirine düşman, hasım
23. ATI : yeğen, kardeş çocuğu
24. ATLIG : atlı, süvari
25. AYMAK : söylemek, demek
26. AYGIÇ > AYGUÇ : sözcü, danışman, vezir
27. AYUG > AYUK > AYUĞU : sözü, dediği, buyruğu, emri
28. AZKIÑA : az, azıcık
29. AZU : acaba
30. BALIK : şehir
31. BAR : var, mevcut
32. BARMAK : varmak, gitmek
33. BARK : Anıt, anıt mezar
34. BAY : zengin, varlıklı kişi
35. BAZ : alt, altta, altında BAZ KILMAK : kendine bağlamak, emrine bağlamak
36. BEG : bey BEGLİK : bey olacak, bey olmaya lâyık
37. BENGÜ : sonsuz, ebedi
38. BERİ : Güney, sağ taraf
39. BEZE, BEZECİ : süs, süsleyici
40. BİRİ : beri, güney, sağ taraf
41. BİŞÜK : beşik, aynı beşikte yatan, akraba
42. BİTİG : yazı BİTİMEK : Yazmak
43. BOD : boy, kavim
44. BODUN > BOYUN : boy, halk, millet
45. BOLUNG : yan, taraf
46. BOŞGURMAK : öğretmek, eğitmek, tembihlemek, akıl vermek
47. BÖRİ > BÖRÜ : kurt, canavar
48. BÖDGE : bu çağda (bu ödge)
49. BUÇEGÜ : bu üçü (bu üçegü)
50. BUŊ > BUNG : tasa, dert, sıkıntı BUŊSUZ : dertsiz
51. BUŊALMIŞ : bunalmış, dertli
52. BUYRUK : buyuran kişi, komutan
53. ÇABIŞ : çavuş, komutan
54. ÇIGANY : yoksul, fakir
55. DEMİRKAPI : Özbekistan'da Derbent geçidi
56. DİRİLMEK : derilmek, toplanmak
57. DORUK : ince, zayıf
58. EÇİ : ağabey, büyük erkek kardeş
59. EÇÜ : amca, baba kardeşi
60. EDGÜ > EYGÜ : iyi EDGÜTİ : iyice
61. ERİNÇ : gerçek, doğru, şüphesiz, belli
62. ERK, ERKLİ : güç, güçlü, hür
63. ERMEK : yaşamak, var olmak
64. GERİ > KİRÜ : geri, arka, batı, güneşin battığı yön
65. GÖRMEK > KÖRÜR : görmek, bakmak, bağlı olmak
66. IÇGIN > İÇGÜN ETMEK : yitirmek, bırakmak, kaybetmek, terketmek
67. IBRIK : bir ırmak
68. ID- : göndermek
69. IDUK : kutsal
70. IGAR : güçlü, kudretli
71. İÇGER : bağımlı kılmak
72. İÇİKMEK : bağlanmak, teba olmak
73. İÇRE : içte, içerde
74. İDİ : hiç, hiç etmek, yok etmek, asla
75. İGİD > İĞİTMEK : beslemek, doyurmak, bakmak, yetiştirmek
76. İL, EL : yurt, ülke, vatan, toprak
77. İLBAŞI : ilbaşı, yönetici, idareci, vali
78. İLGERÜ : ileri, doğu, güneşin doğduğu yön, ön taraf
79. İLLİ : illi, vatan sahibi
80. İLSİREMEK : ilsiz, yurtsuz, vatansız kalmak
81. İNİ : küçük erkek kardeş
82. İŞGİTİ : ipek, ipekli kumaş
83. İŞİLİK, EŞİLİK : eşlik, hanımlık, eş olacak kız
84. İTMEK, İTİNMEK : etmek, düzen etmek
85. KABIŞMAK > KAVUŞMAK : kavuşmak, birleşmek, bir araya gelmek
86. KADIRKAN YIŞ : Çin'in kuzeyinde İç Moğolistan vilayetinin Hingan (Khingan) dağları bölgesi.
87. KAGAN : kağan, han, hükümdar
88. KAĞANSIRAMAK : kağansız kalmak
89. KALISIZ : kalısız, eksiksiz, geride kimse kalmadan
90. KAMAG > KAMU : tümü, hepsi, herkes
91. KAMŞAMAK : kamşamak, titremek, gevşemek
92. KAN : han, kağan
93. KAŊ > KANGIM : baba, babam
94. KATIGDI : katıca, sağlamca
95. KATUN : kadın, hatun
96. KEREKÜLÜG : çadırlı, otağlı
97. KERGEK : gerek, ihtiyaç, yok olmak (ölmek)
98. KEYİK : geyik, yaban hayvanı
99. KİÇİG : küçük, az, pek az
100. KID > KIY : kıymak, acımak
101. KİKŞÜR- : kışkırtmak, birbirine düşürmek, arayı açmak
102. KILINMAK : yapılmak, yaratılmak, doğurulmak
103. KIŞ- : kılmak, yapmak, yaratmak
104. KİSRE : sonra
105. KITAY : Çin, Çinliler
106. KIYMAK : emretmek, orduyu komuta etmek
107. KOD > KOY : koymak, bırakmak, terketmek
108. KÖLEK : gölek, gölet, küçük göl
109. KOÑ > KONY : koyun
110. KONÇUY : Kağan kızı, sultan
111. KONTUR > KONDUR : konmak, kondurmak, yerleştirmek
112. KÖR- : gör, görmek, başkasına görmek, bağımlı olmak, teba olmak
113. KÖTÜR- : götürmek, kaldırmak, yükseltmek
114. KUBRATMAK : derleyip toparlamak, bir araya getirmek
115. KÜ > KÜLÜG > KÜLÜ : ün, ünlü, namlı, şanlı, şöhretli
116. KÜNG : Cariye
117. KÜREG : kaçak
118. KÜRLÜG : aldatıcı, aldatan
119. KUT : baht, talih
120. KUTAY : ipekli kumaş, atlas kumaş
121. KUZ : kuzey
122. LAĞZIN : domuz
123. MEN : ben
124. NEŊ > MENG : hiç, hiç de
125. OÇUK : ocak
126. OĞUL, OĞLAN : evlatlar (erkek-kız ayırmaz)
127. OĞUŞ : soy, evlatların soyu
128. OLUR > OTUR : oturmak, tahta oturmak, kağan olmak
129. OKSUZ : örgütsüz, teşkilatsız, düzensiz
130. ORTU : orta
131. OT > OD : ateş (od, odun, odcak>ocak, otaş>ateş
132. ÖD > ÖDE : zaman, zamana
133. ÖG > ÖK : ana, anne ÖKSÜZ : anasız, annesiz
134. ÖĞİRMEK : mutlu, memnun olmak
135. ÖĞLEŞMEK : Anlaşmak, sözleşmek
136. ÖGÜZ : nehir, ırmak
137. ÖK : hep, pekiştirme edatı
138. ÖKÜNMEK : pişman olmak, uyanmak, yanlıştan dönmek
139. ÖKÜŞ : epey, pek çok, fazla
140. ÖLÜR- : öldür, öldürmek
141. ÖMEZ : umursamaz
142. ÖŊDÜN : ön, önden, doğu, doğudan
143. ÖŊRE : ön, önde, doğu, doğuda
144. ÖTÜNÇ : rica, talep
145. ÖTÜNMEK : söylemek, anlatmak, rica etmek
146. ÖYÜR > ÖYMEK : anlatmak, öğretmek, tembih etmek.
147. ÖZ, ÖZÜM : özüm, kendim
148. SAB > SAV : söz, sav. savımı > sözümü
149. ŞAD : yüksek bir unvan
150. SAKINMAK : sakınmak, düşünmek
151. SANÇMAK : savaşta yenmek, bozguna uğratmak
152. ŞANTUNG : Şantung ovası, Çin - Pekin'in güneyindeki çok geniş ova
153. SAV, SAVCI : sav, söz, savcı, sözcü (söz söyleyen / söz getiren)
154. SAYU : her
155. SEMİZ : semiz, iri, acar
156. SENGÜN : paşa, ordu komutanı
157. SIGIT > SIĞITÇI : yas, ağlayıcı, yasçı, ölü için yas tutanlar
158. SIGTAMAK : ağlamak, göz yaşı dökmek, yas tutmak
159. SIMAK : kırmak, söz kırmak, gönül kırmak
160. SINGAR : kez, defa, kat
161. SİNGİLİ : kızkardeş
162. SUB > SUV : su
163. SÖKÜR- : çöktürmek, diz çöktürmek
164. SÜ : asker, ordu
165. SÜÇ, SÜÇİ : hoş tatlı [sözler]
166. SÜÇİG : tatlı, hoş
167. SÜLE > SÜLEMEK : ordu / asker sürmek, sefer etmek
168. SÜŊÜŞ > SÜNGÜ[Ş] : süngüşmek, savaşmak, savaş
169. TABGAÇ : Tavgaç halkı, Çinliler
170. TABIŞGAN : tavşan
171. TAGIK- : dağa çıkmak
172. TALUY : deniz, okyanus
173. TAP, TAPA : yana, tarafa
174. TAŞ (I) : dış, dışarı TAŞ (II) : taş, mezar taşı
175. TAŞIKMAK : dışarı çıkmak, yola çıkmak, orduyu sefere çıkarmak
176. TAŞRA : dışı, dışarı, dışarıda
177. TE > Tİ > DE : demek, söylemek, anlatmak
178. TEBLİG : aldatıcı, hilekâr
179. TEG > DEK, TEGİ > DEĞİN : dek, değin, gibi, kadar, değmek, düşman ordusuna temas etmek
180. TEGRE : daire, çevre, çepeçevre
181. TEŊRİ > TANRI : Tanrı, gökler, sema
182. TEZMEK : kaçmak
183. TIŊLA > DİNLE : dinlemek, kulak vermek
184. TİRGÜR- : yaşatmak, canlandırmak
185. TİRİL > DERİL : derilmek, toplanmak
186. TİRKİŞ : kervan, kafile
187. TİZLİG : dizli (sağlam, dirençli, dayanıklı)
188. TOD > DOY : doymak
189. TONGTAMIŞ : yerebakan, başı eğik, ezik hal.
190. TÖPÜ : tepe
191. TOPUL- : delmek
192. TOR- : açlıktan ölmek
193. TÖRÜ : töre, yasa
194. TÖRÜMEK : türemek
195. TORUK > DORUK : zayıf, cılız
196. TUG- : doğmak
197. TÜKETİ : tüketmek, bitirmek, baştan sona, tamamıyla
198. TÜMEN : onbin, orduda tümen
199. TÜN > DÜN : gece, geceleyin (tünemek)
200. TÜZ : düz, denk, uyumlu, barışık
201. TÜZSÜZ : düz olmayan, uyumsuz
202. TÜZÜL > DÜZÜLMEK : düzleşmek, denkleşmek, anlaşmak, barışmak
203. UÇMAK / UÇA VARMAK : [ruhu] uçmak, uçuvermek, ölmek, ölüvermek
204. ÜÇÜN : için
205. UÇUZ : ucuz, kolay
206. UDI > UYU : uyumak
207. UDMAK > UYMAK : uymak, izlemek, ardından gitmek
208. UDUZ- : sevk etmek
209. UDUZMAK > UYUZMAK : [Orduyu] yönlendirmek, yönetmek
210. UGUŞ : soy-sop, kabile, kavim
211. ÜGÜZ : ırmak
212. ÜKÜŞ : çok
213. ULAYU : önce; ve
214. ULUG : ulu, büyük, lider
215. ÜLÜG > ÜLÜĞÜM : bölük, ordu bölüğü
216. URI : erkek evlat, soy, erkek soyu
217. URUGSIRATMAK : erkek evlatsız, soysuz bırakmak, soyunu kurutmak
218. ÜZ > ÜZMEK : kırmak, kesmek, koparmak
219. ÜZE : üzerine, üzerinde
220. VURMAK : vurmak, taşa vurmak, taşa yazmak
221. YABGU : idareci, yönetici, vali
222. YABIZ-YAVUZ : kötü, berbat
223. YABLAK-YAVLAK : kötü, fena, sefil
224. YADAG : yaya, piyade
225. YAĞI : güşman, düşman ordusu, hasımlar
226. YAĞILMAK : katılmak, dahil olmak (yığılmak)
227. YAGIZ : kara
228. YAGUK : yakın
229. YAGUT- : yaklaştırmak
230. YALAŊ : yalın, çıplak
231. YAÑ > YANY : yaymak, dağıtmak, bozguna uğratmak
232. YAN : yan, taraf
233. YANA : yine, yeniden, tekrar
234. YANMAK : yoldan geri dönmek
235. YARAK : yarıcı, kesici şey, kılıç, silah.
236. YARAKLI : kılıçlı, eli kılıçlı asker, düşman askeri.
237. YARLIKAMAK : [Tanrı] buyurmak
238. YAZ > YAZI : yaz, yazı, ova, ovalık düz topraklar
239. YAZINMAK : Yabancılaşmak, düşmanlaşmak
240. YEGİRMİ : yirmi
241. YELMEK, YELİVERMEK : hızlanmak, koşmak, acelece gitmek
242. YEME : yine, da / de
243. YETİ YEGİRMİ : on yedi, (17). Eski sisteme göre böyle sayılırdı, örnek: beşotuz, 25 demektir.
244. YETİ YÜZ : yedi yüz, (700)
245. YİG : yeğ, daha iyisi YEĞLEMEK daha iyisini seçmek
246. YILKI : atlar, at sürüsü
247. YIRI : kuzey, sol taraf
248. YIŞ > YAŞ : Otlak, yurt tutulan topraklar
249. YIŞ : yayla, dağ
250. YİME : Yine
251. YİMŞAK : yumuşak
252. YİNÇGE : ince
253. YİT- : kaybolmak, yitmek
254. YİTÜR- : yitirmek, kaybetmek
255. YOG > YUĞ : yok olmak, ölüm
256. YOGÇI > YUĞCU : yuğ töreni yapan, ölen kişi için yas tutanlar, yasçı
257. YOGLA > YUĞLAMAK : yuğ (ölüm) töreni yapmak, ölen için yas tutmak
258. YOGUR- : nehir geçmek, aşmak
259. YOL- : yol, kez, defa
260. YONGŞURMAK > YOŊAŞUR : çekiştirmek, kışkırtmak, kavga ettirmek
261. YORI > YÜRÜ : yürümek, gitmek, yaşamak, var olmak, hayatta olmak, ilerlemek
262. YORITMAZ > YÜRÜTMEZ : yaşatmaz
263. YÜGERÜ : yukarı, yukarıya
264. YÜĞÜRMEK : kanı veya teri akmak
265. YÜKÜNDÜRMEK : eğdirmek, baş eğdirmek, secde ettirmek
266. YUTUZ : eş, karı
267. YUYKA : yufka, ince