Göktürk Alfabesi - Göktürkçe
Göktürk Alfabesi (Göktürkçe), Türkler'in kulandığı en eski yazı sistemidir. 4 ünlü, 25 ünsüz ve 9 çift sesli olmak üzere toplam 38 adet 'damga' denilen harfden oluşur. Sağdan sola doğru yazılır ve okunur. ve büyük-küçük harf ayrımı yoktur. Çoğu ünzüzlerin kalın ve ince biçimleri vardır. Kalın ünsüzler ile 'AIOU' içeren kalın heceler kurulur, ince ünsüzler ile EİÖÜ içeren ince heceler kurulur. Orhun Yazıtları bu alfabe ile yazılmıştır.
Ünlü Harfler (4)
Kalın-İnce Ünsüzler
Not: 10 ünsüz harfin kalın ve ince biçimi vardır.
| Kalın Ünsüzler (10) |
| 𐰉 | 𐰑 | 𐰍 | 𐰴 | 𐰞 | 𐰣 | 𐰺 | 𐰽 | 𐱃 | 𐰖 |
| B | D | G | K | L | N | R | S | T | Y |
| 𐰋 | 𐰓 | 𐰏 | 𐰚 | 𐰠 | 𐰤 | 𐰼 | 𐰾 | 𐱅 | 𐰘 |
| İnce Ünsüzler (10) |
Hece Örnekleri
| kalın |
← |
ince |
← |
| YaL | 𐰖𐰞 |
YeL | 𐰘𐰠 |
| YaLA | 𐰖𐰠𐰀 |
YeLE | 𐰘𐰠𐰀 |
| YIL | 𐰖𐰃𐰞 |
YİL | 𐰘𐰃𐰠 |
| YOL | 𐰖𐰆𐰞 |
YÖL | 𐰘𐰇𐰠 |
Not: A ve E harflerini aynı harf/damga "𐰀" temsil eder ve 'YaL/YeL' örneklerinde görüldüğü gibi kelime aralarında yazılmaz, fakat, 'YaLA/YeLE' örneklerinde görüldüğü gib kelime sonunda ise mutlaka yazılır.
| kalın-ince |
← |
| KaLeM | 𐰴𐰠𐰢 |
| KeLaM | 𐰚𐰞𐰢 |
Normal Ünsüzler (5)
Çift Sesliler (9)
Çift Seslilerin Kullanımı
| Örnekler |
← |
| İÇ | 𐰱 | İÇİN | 𐰱𐰃𐰤 |
| NÇ | 𐰨 | KaZaNÇ | 𐰴𐰔𐰨 |
| NG | 𐰭 | TeNGRİ | 𐱅𐰭𐰼𐰃 |
| NY | 𐰪 | KONYA | 𐰸𐰆𐰪𐰀 |
| NT | 𐰦 | KaNTaR | 𐰴𐰦𐰺 |
| LD | 𐰡 | SaLDIR | 𐰽𐰡𐰃𐰺 |
| IK | 𐰶 | KaZIK | 𐰴𐰔𐰶 |
| OK | 𐰸 | BOZOK | 𐰉𐰆𐰔𐰸 |
| ÜK | 𐰰 | TÜRÜK | 𐱅𐰇𐰼𐰰 |
Ünlü Harflerin Kuralları
𐰀 Kalın Ünsüzler ile hece kurunca A sesi verir, İnce Ünsüzler ile E sesi verir.
Normal Ünsüzler ile daha önceki veya sonraki ünsüze bağlı A veya E sesi verir, kelime aralarında yazılmaz, kelime sonunda mutlaka yazılır.
| Örnekler |
← |
| BaLA | 𐰉𐰞𐰀 |
BeLE | 𐰋𐰠𐰀 |
| BaLE | 𐰉𐰠𐰀 |
BeLA | 𐰋𐰞𐰀 |
| BaZA | 𐰉𐰔𐰀 |
BeZE | 𐰋𐰔𐰀 |
| AZaB | 𐰀𐰔𐰉 |
EZeB | 𐰀𐰔𐰋 |
𐰃 Kalın Ünsüzler ile hece kurunca I sesi verir, İnce Ünsüzler ile İ sesi verir.
Normal Ünsüzler ile daha önceki veya sonraki ünsüze bağlı I veya İ sesi verir.
| Örnekler |
← |
| YaNI | 𐰖𐰣𐰃 |
YeNİ | 𐰘𐰤𐰃 |
| YaZI | 𐰖𐰔𐰃 |
YeZİ | 𐰘𐰔𐰃 |
| AZIY | 𐰀𐰔𐰃𐰖 |
EZİY | 𐰀𐰔𐰃𐰘 |
𐰆 İlk hecede iken O sesi verir, sondaki hecelerde U sesi verir, ince ünsüzler ile hece kuramaz.
| Örnekler |
← |
| OTUR | 𐰆𐱃𐰆𐰺 |
| OTURUR | 𐰆𐱃𐰆𐰺𐰆𐰺 |
𐰇 İlk hecede iken Ö sesi verir, sondaki hecelerde Ü sesi verir, kalın ünsüzler ile hece kuramaz.
| Örnekler |
← |
| GÖTÜR | 𐰏𐰇𐱅𐰇𐰼 |
| GÖTÜRÜR | 𐰏𐰇𐱅𐰇𐰼𐰇𐰼 |
Not: Bu kural gereği, Türk kelimesi eskiden Törük olarak seslendirilir idi. Törük kelimesi Orhun Abidelerinde "türemiş" ve "töre" manalarında kullanılmıştır ve aynı kökten gelir.
Türk kelimesinin; "belli bir atadan/yerden türeyen" veya "belli bir töresi olan" millet manasına geldiği düşünülse de, anlamı tam olarak bilinmiyor.
| Költiğin, kuzey yüzü #K10 |
|---|
| ..:𐰇𐰓: 𐱅𐰭𐰼𐰃: 𐰖𐰽𐰺: 𐰚𐰃𐰾𐰃: 𐰆𐰍𐰞𐰃: 𐰸𐰆𐰯: 𐰇𐰠𐰏𐰠𐰃: 𐱅𐰇𐰼𐰇𐰢𐰾:.. |
| ..: ÖD: TeŊRİ: YaŞaR: KİŞİ: OGLI: KOP: ÖLGeLİ: TÖRÜMiŞ:.. |
|---|
| ...Zamanı Tanrı yaşar, Kişi oğlu hep ölümlü türemiş... |
| Költiğin, doğu yüzü #D1 |
|---|
| ... :𐱅𐰇𐰼𐰰: 𐰉𐰆𐰑𐰣𐰭: 𐰃𐰠𐰃𐰤: 𐱅𐰇𐰼𐰇𐰾𐰃𐰤: 𐱃𐰆𐱃𐰀: 𐰋𐰃𐰼𐰢𐰾: ... |
| ...TÜRK: BODuNıŊ: İLİN: TÖRÜSİN: TUTA: BİRMiŞ:.. |
|---|
| ...Türk boylarının ilini, töresini tutuvermiş... |
Örnekler:
| İŞKeMBE ÇORBaSI |
| 𐰃𐱁𐰚𐰢𐰋𐰀 𐰲𐰆𐰺𐰉𐰽𐰃 |
Not: Eski Türkçede "C, F, H, J, V" sesleri olmadığı için, bunları simgeleyen harfler de yoktur. Örnek: "H" sesi yazılmak istenirse bu "K" damgası ile yazılır. "F" sesi için "P" damgası, "V" sesi için "B" kullanılır. Bunlar varsayım olmayıp, zaman içinde oluşan evrilmelerin sonucudur. Ev = eb, fısıltı = pısıltı, han = kan (baş+han = başkan) örneklerinde görüldüğü gibi.
Kendi bilgisayarınızda Göktürkçe yazabilmek için font indirin.
Göktürk Alfabesi Hakkında
Göktürk Alfabesi, Göktürk Kağanlığı döneminde kullanılan ilk Türk alfabesidir ve 730'lu yıllarda dikilen Orhun Yazıtları dahil çeşitli yazılı taş ve yazma eserlerde Türk dilini yazmak için kullanılmıştır. Bu alfabenin daha sonra gelen Uygur Kağanlığı döneminde de kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunun dışında Göktürk alfabesi, değişik biçimleri ile Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller gibi farklı Türk boyları tarafından da kullanılmış ve Orta Asya’dan Avrupa içlerine kadar yayılmıştır.
Türklerin siyasi kimlik olarak tarihi Milattan önceki yüzyıllara, Hunlar dönemine kadar gider, fakat Hunların yazıları hakkında açık bulgulara sahip değiliz. Bu nedenle Göktürk Alfabesi, Türklerin kullandığı ilk alfabe olarak kabul edilmektedir.
Göktürk Alfabesi'nden bize kalan en önemli eserler bugün Orhun Yazıtları olarak da bildiğimiz yazılı anıt taşlardır. Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen, 1893 yılında bu taşlardaki alfabeyi çözerek yazıları okumayı başarmıştır. Yazının eski Türkçe olduğu ve bu anıt taşların Bilge Kağan, Kültiğin ve Tonyukuk adına 730'lu yıllarda dikildikleri tespit edilmiştir.
- Orhun Yazıtları'nı ilk çözen Danimarka'lı Türkolog Vilhelm Thomsen'in 1893 yılında yayınladığı Inscriptions de L'Orkhon Déchiffrées adlı kitabındaki Göktürk Alfabesi, Orhun ve Yenisey biçimleri ile.
Göktürk Alfabesi Örnekleri
Külteğin Abidesi'nin güney yüzü 6. dizeden alıntı.
Orhun Yazıtları Bilge Tonyukuk Abidesi 1. taş güney yüzü 1. dizeden alıntı.
Irk Bitig kitabı 57. sayfadan alıntı. (9. yüzyıldan kalma)
